Зоаморфныя вобразы-сімвалы беларускай вясельнай абрадавай паэзіі
Роль у даследаванні вобразау дзікіх і свойскіх жывел у навуковых працах беларускіх збіральнікау і даследчыкау вясельнай абрадавай паэзи беларусау. Аналіз зоаморфных вобразау-сімвалау, якія вылучаюцца у фальклорных тэкстах беларускай вясельнай абраднасці.
| Рубрика | Литература |
| Вид | статья |
| Язык | украинский |
| Дата добавления | 06.03.2018 |
| Размер файла | 93,3 K |
Отправить свою хорошую работу в базу знаний просто. Используйте форму, расположенную ниже
Студенты, аспиранты, молодые ученые, использующие базу знаний в своей учебе и работе, будут вам очень благодарны.
Размещено на http://www.allbest.ru/
ЗОАМОРФНЫЯ ВОБРАЗЫ-С1МВАЛЫ БЕЛАРУСКАЙ ВЯСЕЛЬНАЙ АБРАДАВАЙ ПАЭЗП
Алёна Паулава
Беларускія вучоныя-тэарэтыю фальклору і этнаграфіі, даследчыю і збіральнікі вуснай народнай паэтычнай творчасці пакінулі нашаму па- каленню багатую спадчыну фальклорных тэкстау, у тым ліку, вясельных, у якіх сустракаюцца зоаморфныя вобразы-сімвалы. Значную ролю у дас- ледаванні вобразау дзікіх і свойскіх жывёл выконваюць навуковыя працы беларускіх збіральнікау і даследчыкау вясельнай абрадавай паэзи бела- русау: Е. Раманава, Ч. Пяткевіч, А. Сержпутоускага, П. Шэйна, М. Федаро- ускага. Шмат айчынных вучоных звярнулі сваю увагу на вывучэнне гэтых вобразау на сучасным этапе развіцця навукі фалькларьістьїкі. Так, напрык- лад, раскрыццю зоаморфных вобразау-сімвалау прысвечаны навуковыя працы А. Гурскага, А. Ненадауца, Л. Салавей, С. Санько, І. Вырвы і інш.
У дадзеным артыкуле звернем увагу на пэуны і дакладны аналіз зоаморфных вобразау-сімвалау, якія найбольш частотна вылучаюцца у фальклорных тэкстах беларускай вясельнай абраднасці: каня, зайца, ку- нщы, мядзведзя, разгледзем семантыку, сімволіку і паэтыку кожнага з пе- ралічаных вобразау жывёльнага свету.
У фальклорных тэкстах беларускай вусна-паэтычнай творчасці, у тым ліку, тых, што суправаджаюць розныя этапы вясельнага абраду, часта сустракаецца вобраз каня - самай шанаванай сярод усіх усходнеславян- скіх народау жывёлы. Паводле меркаванняу А. Фядосіка і А. Прохарава, “м^алапзаваны вобраз каня”, прадстауніка зоаморфнага кода вясельнай абрадавай паэзи беларусау, - “сустракаецца у вясельных песнях” Беларускі фальклор: Энцыклапедыя: у 2 т., т. 1: Акапэла-Куцця, Рэдкал.: Г.П. Пашкоу
1 інш., Мінск 2005, с. 705.. Па- гаджаючыся з гэтай думкай, В. Пятрухін удакладняе яе, калі адзначае, што у народнай традыцып вобраз каня “з'яуляецца адным з найбольш мі- фалагізаваных; цесна звязаных з культам урадлівасці” Славянские древности: Этнолингвистический словарь в 5-ти томах, Под общей ред. Н.И. Толстого, т. 2: Д-К (Крошкі), Москва 1999, с. 592.. У старадаунія часы на беларускай вёсцы хлопец, што дасягнуу шлюбнага узросту, хад- зіу на вячоркі, прыглядау сабе дзяучыну, з якой жадау узяць шлюб. Выз- начыушы сабе суджаную, маладзец сумуе у адзіноце, марыць аб каханай; дзяучаты у таночку прысвячаюць яму наступныя песні:
Як прыехау казачэнька з поля,
Прывязау ён каня да явара.
Дау заплакау, каля коня стоя,
Забалела галованька мая.
- Ой, дай, Божа, вечара даждаці,
Пашлю сватоу дзяучыну сватаці,.. Вясельная традыцыя Гомельшчыны: фальклорна-этнаграфтны зборнік, укладанне В.С. Новак, Мінск 2011, с. 213. Вяселле. Песні у шасці кнігах, кн. 1-6, кн. 1, [склад. Л.А. Малаш; муз. дадат. З.Я. Ма- жэйка; рэд. М.Я. Грынблат, А.С. Фядосік], Мінск 1980, с. 427-428.
З тэксту гэтай вясельнай песні бачна, што малады ужо вызначыу сваю суджаную і мае цвёрды намер заслаць да яе бацькоу сваіх сватоу. Пасля дамоуленасці з бацькамі, жаніх разам са сватамі і дружкамі збіраецца ехаць у сваты. Варта адзначыць, што у сваты збіраліся і ішлі або ехалі, калі нявеста жыла далёка, з добрым настроем, паколькі жаніх і іншьія удзель- нікі спадзяваліся на станоучы вынік гэтага рытуальна-абрадавага дзеяння. Так, у вёсцы Варонічы Полацкага раёна, малады, калі едзе сватацца разам з дружынай і сватамі, прыспешвае сваіх добрых каней, якія спяшаюцца таму, што упэунены: іх з нецярпеннем чакаюць у хаце маладой:
Ай, нуце, нуце, сівьія коні, пад намі,
Да й нам ехаць чатыры мілі барамі,
А пятаю - кляновьімі лістамі,
А шостаю - жалезньмі мастамі,
А й сёмаю - у тое сяло, дзе мёд п 'юць, Штогадзіначку, шточасіначку к вакну йдуцьА. вясельны абрадавы паэзія вобраз
Дарэчы, шматлікія варыянты вясельных песень, прысвечаных малайцу, што выконвалюя сваццямі жаніха на шляху да хаты дзяучыны, па- куль ехалі у сваты, нязменна падкрэслівалі яго моц, прывабнасць і цноту. У гэтых велшальных вершаваных радках малады заусёды паустае муж- ным, зграбным, ён горда едзе на сваім вараным коніку: "Ой, рана, рана, на зарэ /Ездзіу Ванечка на кане. / Прыпау конічакрасою, / Сам ён, ма- ладзец, - красою, /Маладзецкай чыстатою'' Ibid., с. 429..
Падчас зборнай суботы маладая чакае вяночак ад мілага, пакуль рых- туе для яго свой. Малады спяшаецца да сваёй каханай, звяртаючыся да ко- ніка з просьбай падаць знак аб хуткім прыездзе: " - Ой, заржы, заржы, мой сшы коню, / дарогаю бягучы. / Ой, ці учуе мая дзяучына, / З руткі вяночак уючы? / Скора учула, скора пазнала, /Што мой Ясенька ідзе... ” Вяселле. Песні у шасці кнігах, кн. 1-6, кн. 2, [склад. Л.А. Малаш; муз. дадат. З.Я. Ма- жэйка; рэд. М.Я. Грынблат, А.С. Фядосік], Мінск 1981, с. 280..
Хлопец едзе да сваёй нарачонай у бадзёрым настроі, ён вясёлы, мае на- радную вопратку, упрыгожанага памочніка і лепшага сябра - варанога коніка. Так, песенны перадвясельны матыу, прысвечаны маладому, дак- ладна адлюстроувае прывабнасць жаніха і яго каня за кошт выкарыстання такіх мастацкіх сродкау, як вобразнае параунанне, выразныя, яркія эт- тэты і пэуныя метафары: “З крутых гор ехау Колечка, / З крутых гор. / Пад ім конічак, як арол, / Ля боку шабелька, як агонь, / На шьіі хус- тачка, як сонца... ”; “...На ём шапанькаярая, /Яна з ярьімі цвятамі /1 з шауковьімі лентамі”1. Да пары маладому паустае яго "...конь вара- ненькі, / Сярэбрана сядзельца, / Уздзечка залатая... ”8.
Шматлікія варыянты тэкстау вясельных песень сведчаць пра тое, як паважліва адносіцца хлопец да свайго вернага сябра, шкадуе яго, таму яго “вараны” конь заусёды добра дагледжаны, сытна накормлены, упры- гожаны, выглядае, як арол9; ён “золатам падкован”10; мае “павады шау- ковы”11, маладзец яго “хусткай сцірае”.
Нярэдка у тэкстах вясельных песень, што выконвал у старажыт- насці нявесце свацці маладога у гонар жаніха у Рэзекненскім раёне, жаніх паустае прыгожым, лагодным; ён вумны-разумны, добры гаспадар свайго вернага сябра, варанога каня, з якім размауляе:
А хто у нас харошанькі, а хто у нас прьігожанькі.Р.
Яначка харошы, Яначка прыгожы.
Ён у стаеньку уходзіць, конік дуб 'ю ходзіць.
Ён коніка вьіводзіць, конік з ім гаворыць.
Ён коніка сядлаець, конік з ім мауляець.
Ён на коніка садзіцца, конік весяліцца.
Ён полем едзець - палі раздаюцца,
Ён лугам едзець - лугі зелянеюцца...I Вяселле. Песні у шасці кнігах, кн. 1-6, кн. 1, с. 488-489. Вяселле. Песні у шасці кнігах, кн. 1-6, кн. 4, [склад. Л.А. Малаш; муз. дадат. З.Я. Ма- жэйка; рэд. М.Я. Грынблат, А.С. Фядосік], Мінск 1985, с. 288. Вяселле. Песні у шасці кнігах, кн. 1-6, кн. 2, с. 546. Вяселле. Песні у шасці кнігах, кн. 1-6, кн. 1, с. 211. Ibid., с. 418. Вяселле. Песні у шасці кнігах, кн. 1-6, кн. 2, с. 436.
Напярэдадт вянчання жаніх разам са сватамі і дружынай збіра- ецца ехаць па маладую, каб адправіцца у царкву; для гэтага малады з да- памогай дружак рыхтуе сваіх лепшых каней у дарогу далёкую па нарачоную. Дарэчы, у падрыхтоуцы да паездкі прымала удзел уся дру- жына маладога на чале са старшым сватам - маршалкам: "... Маршалкі, да коней, /Да яснай броні: / Ужо кветкі напрьішьівалі - /Вы яшчэ й коней не сядлалі ”13. На Гродзеншчыне, напрыклад, упрыгожваннем каней зай- маліся дружкі (шаферы) маладога. Конныя павозкі належалі шаферам ма- ладога, кожны з якіх “імкнууся як мага лепш упрыгожыць свайго каня, выхваліцца ім”. Для прьігажосці у конскія грывы упляталіся стужкі з белай або чырвонай паперы, завязываліся банты. Шаферкі, якія ехалі у пары з шаферамі, засцілалі павозкі прыгожымі саматканымі пакрываламр яны, падобна шаферам, “вымудрашся” адна перад адной, рупліва упры- гожвалі каней і павозкі для вясельнага поезда14. Конскую збрую упрыгож- валі бразготкамі, званочкамі і шаластунамі (калакольцамі) розных памерау, якія выкарыстоувашся у старадаунія часы у “магічных, галоуным чынам, апатрапеічных мэтах”. Малады старанна рыхтавауся да адказнай падзеі, прыгожа адзявауся: на ім сукенка, як агонь, / Шапачка саболля... ”15;
родныя упрыгожваш яго каня: “удалы Барыска, удалы, /Сам жа ёнудауся, /А конь лепшы: /Каля капыта золата, /Каля грывачт серабро.../Варанога коніка падкавалі, / Барыску у ручкі аддалі. / У далёкую дарожку паехалі, / У тую дарожку шчасную, / Па тую дзевачку красную ”16. Звон бразготак, які “маркіравау пераходныя моманты жыцця Космасу і чалавека”, быу чутны далёка вакол шляху, па якім рухауся вясельны поезд маладых17. Перад ад'ездам да маладой коні жаніха выглядалі асабліва святочна і пры- вабна, таму невыпадкова, лічым, спевакі парауноуваюць зоаморфныя воб- разы каней з персанажнымі вобразамі свашак маладога:
Пакуль малады разам з дружынаю і сватамі збіраецца і едзе па маладую, у хаце нявесты рыхтуюцца да іх сустрэчы. Маладая хвалюецца ад думкі аб хуткай змене свайго становішча, турбуецца, чакаючы свайго Традыцыйнае вяселле Гродзеншчыны Зборнік, запіс, літ. апрацоука і натаванне песенных напевау Т.Б. Варфаламеевай, кандыдата мастацтвазнауства, Мінск 1992, с. 18. Фальклор у запісахЯна Чачота і братоу Тышкевтау, уклад., астэматызацыя тэкстау і камент. В.І. Скідан, А.М. Хрушчовай; уступ. арт. Т.В. Валодзінай; навук. рэд. А.С. Ліс, 2-е выд., Мінск 2005, с. 79. Ibid., с. 75. Міфалогія беларусау: Энцыклапедычны слоунік, склад. І. Клімковіч, В. Аутушка; навук. рэд. Т. Валодзіна, С. Санько, Мінск 2011, с. 188. Беларускія народныя песні. Са зборнікау П.В. Шэйна, склау К.П. Кабашнікау, Мінск 1962, с. 160. суджанага, калі пачуе, што: "Заржалі вараныя коні у полі, / Застучалі ко- ваныя колы на дворы. / Замкнулася наша Люсечка у каморы: / - Ні давай мяне, мамухна, ні давай, / - Да як жа мне, маё дзіцятка, ні аддаці, / На- ехалі тыя баяры, што узяці” Фальклор у запісах Яна Чачота і братоу Тишкевічау, уклад., сктэматызацыя тэкстау і камент. В.І. Скідан, А.М. Хрушчовай; уступ. арт. Т.В. Валодзінай; навук. рэд. А.С. Ліс, 2-е выд., Мінск 2005, с. 53..
Малады, прыгожы жаніх, у багатым адзенні, моцны, зграбны і ра- шучы асілак заусёды паустае перад сваёй суджанай у тэкстах перадвя- сельнага перыяду на вараным кані, таму невыпадкова, што маладая сярод іншых заусёды пазнае свайго мілага:
Што за панове, што за сватове на дварэ?
Па-польску мовяць, Марыльку просяць да сябе:
- А вьійдзі, вьійдзі, млода Марылька, ты да нас, Пазнай, пазнай свайго сужэньку мжы нас.
- Што у белым на каню белым - свёкарка,
Што у сінім на каню авым - дзеверка,
Што конь вараненькі, сам маладзенькі - сужанька Ibid., с. 58..
Каму вы разлуку нясеце ?
- Нясем мы разлуку Таццяне, Разлучым яе з мамухнай, Прылучым яе к Амельянку Ibid., с. 60..
Конь маладога, між шшым, сімвалізуе, на наш погляд, разлуку дзяучыны з маці і бацькам, калі яна пойдзе да шлюбу:
Неабходна дадаць, што антрапаморфныя рысы праяуляюцца у ко- ніка таксама у тэкстах песень, што выконвалкя перад ад'ездам маладога па маладую. Так, у вершаваных радках наступнай перадвясельнай песні конь маладога пры бачанні свайго гаспадара "смяецца”, "гуляе”, "бушуе” таму, што хуткую "дарожку чуе”. Весялосць і руплівасць каня у тэкстах вясельных песень пэуна падкрэошваюць выразныя дзеясловы:
Разгуляуся конік на шырокш полі,
Да вышау хлопчычак, да ён засмяяуся:
- Да чаго, мой конік, рана разгуляуся?
Конік бушуе, ён дарожку чуе,
Ён дарожку чуе, дома не начуе.
- Ой, сядзем, паедзем да к цесцю на абед жа,
Да не так на абед жа, як на сняданне, К маладой дзевачцы да на привітанне. Трэба павітаці ди з сабой узяці,
Каб была маладая гаспадиня у хаце Вяселле. Песні у шасці кнігах, кн. 1-6, кн. 1, с. 274..
Лічьім неабходным адзначыць, што антрапаморфнасць наогул уласціва вобразу каня у тэкстах вясельных песень рытуальна-абрадавых дзеянняу беларусау, паколькі конь у песенных радках вядзе размову не толькі са сваім гаспадаром, але і з шитым! канямі: “Пад чырвонай калінай / Бегла коней чатыры. /Бягучы, гаварьілі: /- Сягоння паша наша, /А заутра у дарожачку /Па маладую малодачку... ” Ibid., c. 282..
Да не вубі да копыцечка,
Да не вуломі драночкі,
Не зробі неславочкі.
Да дай цесцю знаці,
Шо му едом воёващ,
Два дворэ звоюём І камору зграбуем. Комороньку да новенькую,
А дзевоньку молодзенькую Вясельная традыцыя Гомельшчыны: фальклорна-зтнаграфічнш зборнік, c. 233-234..
Між тым, конь, на якім малады спяшаецца да сваёй суджанай, па- устае з вершаваных радкоу велшальных песень перадвясельнага этапу шлюбнага абраду моцным, рухавым, надта прывабным. Падчас хуткай язды, пакуль конь імчау маладога, ён здолеу “залатыя клешчы” паламаць, “шауковы гужы” папарваць. Шэраг вясельных песень, што выконваліся падчас збору дружыны маладога у дарогу па маладую, дакладна і выразна адлюстроуваюць архаічныя рысы заваявання нявесты сілаю, якія існавалі амаль паусюдна на беларускіх вёсках у старажытныя часы. З гэтай нагоды перад выездам з падвор'я жаніха і сам малады, і усе яго дружкі падбух- тораны вельмі рашуча, упэунена і ваяуніча:
Пакуль вясельны поезд едзе да маладой, паязджане спяваюць роз- ныя вясельныя песні. На Мшшчыне, у вёсцы Лебедзева Маладзечанскага раёна, напрыклад, падчас руху вясельнага поезда выконвалі сярод шшых наступныя песні: “... Пада мной Ывы конь - то ваеннік мой, /Вострая шабелька - смеласць мая, / А нявеста - весялосць мая ” Песні сямі вёсак. Традыцыйная народная ліршка Міншчшнш, укладанне і рэдакцыя Ніла Гілевіча, Мінск 1973, с. 281..
Перад хатай бацькоу маладой свацці жаніха спяваюць песні, у якіх праслауляюць прыгажосць, розум, спрытнасць і заможнасць мала- дога, але вясельны поезд маладога і яго дружыну сустракаюць зачыненыя брамы. Малады мае самы рашучы намер, таму дае парады свайму вер- наму сябру, выканауцу яго волі і жадання, вараному каню, пабурыць усе замкі разам са сцяною, завалодаць маладой дзяучынай-прыгажуняй:
Та зялен баркун па дарожцы паслауся,
Малады Яська да у дарожаньку прыбрауся...
- Ой, вы рушайце, вараныя коні, пад намі,
Да будземо ехаць чатыры мілі барамі,..
Да станемо мы радком пад тынком,
Да выб'емо крамяную сценку із замком,..
Да павязём маладую дзеуку із вянком Вяселле. Песні у шасці кнігах, кн. 1-6, кн. 1, с. 417-418..
Пасля нядоугай спрэчю перад замкненшмі варотамі гаспадары за- прашаюць дарагіх гасцей у хату, на шляху да якой сваты маладога выкон- ваюць наступную велічальную песню: "Свістом, коні, свістом, /Штоб не упалі лістом. / Да бегам, конікі, бегам, / Штоб не прьталі снегам. / Сюды з лебядою, /А назад з маладою... ” Ibid, с. 412..
Як ужо адзначалася раней, конь у тэкстах беларускага фальклору, у тым ліку, тых, што вшконваліся падчас рытуальна-абрадавых дзеянняу вясельнага абраду, даволі часта надзяляуся антрапаморфнымі рысамі. З гэтай нагоды у вершаваных радках вясельных песень конік жаніха вало- дае свядомасцю, вядзе размову з малайцом, дае яму парады у адпавед- насці з абставінамі:
Ой, борам, борам баравым Ляцеу конік вараны,
За ім малойчык малады:
- Паціша, кося, паціша,
Паслухай, кося, што у лесе:
Да два галубы брукуюць,
Да двамалойцы гаворуць...
Пашыбча, кося, пашыбча. - Будзем у цесці па чэсщ, Цябе пасадзяць на куце,
Мяне паставяць на дварэ. Ты будзеш піці-гуляці,
Я буду стаяці ірзаці Ibid, с. 430..
Да таго, як адправіцца к вянцу, маладая, паводле старадауніх звы- чаяу і традыцыр доуга і старанна пршбіраецца, сяброукі упрыгожваюць нявесту. Потым маладая, выходзячы на роднае падвор'е, кланяецца, у першую чаргу, родным бацькам, пасля - хросным, а напрыканцы - усім прысутным на дварэ, і старому, і малому, каб дарожка да царквы была лёгкай і шчаслівай, а шлюб - на усё жыццё. Гэта абрадавае дзеянне займає значны прамежак часу, таму дзяучына звяртаецца да бацькі з про- сьбай прытрымаць каней, даць ёй магчымасць пакланіцца усім, нікога не абмінаючьі: “ - Прьібірайся, Кастулька, прьібірайся, /Конікі запрэжаны, вазочкі завернуты. / - Кажу коням аброк даці / Маладым сватам пагу- ляці. /1радзіне пакланюся, / Усяейрадзіне да ножак... ” Вяселле. Песніу шасці кнігах, кн. 1-6, кн. 1, с. 554..
Паводле старажытных звычаяу, да вянца коні павшны бегчы без перапынку, каб хутка прывезщ жаніха і нявесту у царкву. Святочныя гукі бразготак і званочкау было добра чуваць на усім шляху вясельнага поезда. Гэты рытуальны шум у час руху вясельнага поезда, па трапнай за- увазе Л. Дучыц і І. Швед, адносіцца да абрадау апатрапейнай магіі. Згаданыя даследчыкі беларускага фальклору сцвярджаюць, што “семан- тыка гуку тут штэрпрэтуецца у аспекце звязвання локусау рытуальнай прасторы” Міфалогія беларусау: Энцыклапедычны слоунік, с. 188.. Між іншым, бразготкі і званочкі нашы продкі выкарыстоу- валі неаднаразова на працягу шлюбных урачыстасцей таксама з мэтай магічнай аховы маладых: перш за усё, па дарозе жаніха і нявесты да царквы; па-другое, на шляху маладой да хаты маладога, напрыканцы, калі ішлі будзіць маладых зранку пасля першай шлюбнай ночы, нацягвалі перад каморай вяроуку з бразготкамі ці званочкамі Ibid.. На усім шляху вя- сельнага поезда сяброукі, свацці і дружкі маладога спявалі вясельныя песні, прысвечаныя кожнаму з маладых паасобку і разам, усхвалялі шчас- лівае і радаснае жыццё будучай маладой сям'і. Так, у вёсцы Кшшавшы, што на Гродзеншчыне, нявесце прысвячалася наступная песня:
Удальшай - падальшай ад маманькі, Удальшай - падальшай ад родненькае. Привязіця Ганну маладую Бліжзй - паблжэй к Ванячку,
Блжэй - паблжэй к маладзенькаму. Бацькау хлеб, бацькау хлеб,
Бацькау хлеб палыном пахне.
Ваняу хлеб, Ваняу хлеб,
Ваняу хлеб - шакаладзікам,.. Традыцыйнае вяселле Гродзеншчыны Зборнік, с. 20-21.
Пасля вянчання вясельны поезд з маладымр што сядзелі у першай павозцы, дружкамі жаніха, сваццямі, сватамі і сяброукамі нявесты, яе баяркамі і большонкамі, рухауся яшчэ больш жвава, без перапынку, пад вясёлы звон бразготак і дробны перастук колау так, што пыл слупам стаяу на дарозе: “А пыльна, пыльна дарога, / А й дымна, дымна дуброва. /Хто ету дарогу запылгу, /Хто ету дуброву задьіміу ? / Ехау Мішанка ад вянца, / Конікамі дарогу запылгу, / Свенкамі дуброву.задымД”ъъ. Гукі вершаваных радкоу шлюбных песень, звон бразготак і званочкау пад кожнай дугой у абозе і на конскай вупражы, залівістая мелодыя гармонікі далёка вакол абвяшчалі, што па шляху едзе вясельная дружына маладых34.
Па заканчэнт святочнага застолля у маладой, яе з сяброукамі, сваццямі, баяркамі і большонкамі усаджвалі на вазы і адпраулялі да ма- ладога. Вазы з нявестай і яе прыданкамі з'язджалі з роднага падвор'я маладой пад велшальныя вясельныя песенныя спевы прысутных. У вёсках Жыткавщкага раёна Гомельскага Палесся пры развітанні нявесты з род- най хатай выконвалі сярод іншых наступную песню: “ - Бі коня, паганяй коня, / Стаіць маці ды устранае, /Да, да бацькавага двара. / Ды й маладых не забывае /А на бацькавым дварэ ”35. Мусім зауважыць, што на усім шляху да хаты маладога, дзе пасля абрання шлюбу павінна жыць мала- дая, свацці, сяброукі нявесты і паязджане спявалі велшальныя песні, у якіх гучалі вершаваныя радкі, прысвечаныя нявесце. Выканауцы шчыра зауважалі у сваіх песнях прывабнасць дзяучыны, яе працавітасць, павагу да бацькоу, а яшчэ не абміналі згадаць аб багатым прыданым нявесты: “З гары, з гары, з далты /Беглі конікі чатыры, /Везлі карэту сінюю. / Звянналі Манечку сілаю, / Звянналі за грошы, / Штоб быу Іваненка ха- рошы ”36. Лшым неабходным адзначыць, што у шэрагу песенных тэкстау, якія выконвалкя сяброукамі, баяркамі і большонкамі маладой на шляху да маладога, весялосць, бадзёрасць, моц і жвавасць каней проціпастау- ляецца суму дзяучыны і яе родных напярэдадні хуткага развітання:
Бягуць конікі, усе скачуць,
Аддаюць Ганнанку, усе плачуць. Бягуць конікі, радуюць,
Аддаюць Ганнанку, сумуюць. Бягуць конікі, развяцца, Вяселле. Песні у шасці кнігах, кн. 1-6, кн. 3, [склад. Л.А. Малаш; муз. дадат. З.Я. Ма- жэйка; рэд. М.Я. Грынблат, А.С. Фядосік], Мінск 1983, с. 229. У.М. Сысоу, З крынщ спрадвенных, Мінск 1991, с. 301. Вясельная традыцыя Гомельшныны: фальклорна-этнаграфтны зборнік, с. 181.
36Ibid., с. 255.
31 Запіс зроблены А. Паулавай у 2014 годзе ад Кезік Яншы Уладзшфауны, 1931 г.н. в. Слабодка Браслаускага р-на Віцебскай вобл.
Аддаюць Ганнанку, шкадуюць, Бягуць конікі, тупуюць, Аддаюць Ганнанку, не скупуюць. Бягуць конікі, пляшучы,
Аддаюць Ганнанку, плачучы/1
Варта адзначыць, што у даунія часы паусюдна на Беларусі нявеста лиылася багатай, калі у яе прыданым было шмат жывёлы, хатняй птушкі, а у вялікім пасагу - некалькі куфрау і скрынь; пасцель маладой складалася з пярын і пуховых падушак. Дарэчы, каней і павозкі, на якіх перавозілася прыданае нявесты, яе сяброукі, баяркі і большонкі таксама упрыгожват рознакаляровымі стужкамі, галінкамі каліны, яблыні, гронкамі пунсовых ягад каліньї, штучнымі кветкамі з белай і чырвонай паперы:
Чуваць, сваты, чуваць: Багатырачку вязуць -
Кованыя колы стучаць, З скрьтямі, з трьтамі,
Шауковыя павады звіняць, З пуховимі падушкамі,
Равуць коні, равуць, З чирвонимі істужкамі33.
Яшчэ мы нядоуга ідзем, Але цяжанька вязем: Маляваную скрыню, Пуховую пярыну, Марыську - гаспадыню Беларускія народныя песні. Са зборнікау П.В. Шэйна, с. 156. Вяселле. Песні у шасці кнігах, кн. 1-6, кн. 6, [склад. Л.А. Малаш; муз. дадат. З.Я. Ма- жэйка; рэд. М.Я. Грынблат, А.С. Фядосік], Мінск 1986, с. 63.
Для Ясенька, для душкі.
- Конікі вараныя,
Чаго ж так патаміліся? Ці вы так доуга ідзеце,
Ці вы цяжка вязеце?
У гэтай вясельнай песні святочнае убранне каней, што вязуць да ма- ладога багатую нявесту з вялікім прыданым, падкрэошваецца з дапамогай яркіх, выразных эштэтау (“кованыя колы”, “шауковыя павады”), вобраз- ных, дакладных дзеясловау ("равуць коні”, “павады звіняць”') і назоуніка- метафары (багатырачка). Прыданю маладой, што вязлі да хаты маладога яе багатае прыданае, па дарозе размаулялі з канямі і пелі вясельныя песні, у якіх праслаулялі нявесту і жаніха, падкрэошват прыгажосць маладых, працавітасць нявесты, а таксама прывабнасць, зграбнасць і сілу жаніха:
Гэты песенны прыклад надта яркі, дакладны і выразны па змесце не толькі сваім сэнсам, але таксама за кошт ужывання пэуных эттэтау, вобразных параунанняу і памяншальна-ласкальных суфіксау.
На Гомельскім Палессі падчас падзелу святочнага караваю у шлюбным застоллі у маладога, свацці спявалі вясельныя песні у гонар маладога і маладой, сярод якіх гучала і наступная: “Сівьі конь, / Сівьі конь, / Залатая грыва, / Няхай наша маладая / Любіць маладога, / Пака будзе жыва ”40. Пасля уручэння падарункау маладой і маладому маці і дачка-нявеста пачынаюць дзяліцца паміж сабою, аб чым у вершаваных радках вясельнай песні сяброукі маладой паведамляюць гасцям святочнага застолля:
На дабранач, маці, не лажыся спаці, А мне - скрыня да коровонька.
Давай, мамка, павячэрайма, Табе, мамка, конёчок,
Павячэраушы, падзелімся. А мне - Іванка-голубочок Вясельная традыцыя Гомельшчыны: фальклорна-этнаграфтны зборнік, с. 216. Ibid., с. 222..
Табе, мамка, уся худобонька.
У час вясельнага застолля у хаце маладога госці маладой з вескі Палессе, што на Гомельшчыне, выказвалі песеннае пажаданне маладому наступнага зместу:
Мая Ганначка блізенька.
У святліцьі галасок раздаваецца, Там Іванька сабіраецца К свайму госцю на гарэлачку,
І па красную дзевачку Вяселле на Гомельшчыне: фальклорна-этнаграфтны зборнік, Мінск 2003, с. 455. Вясельная традыцыя Гомельшчыны: фальклорна-этнаграфтны зборнік, с. 148. Лрыка беларускага вяселля, уклад. і рэд. Н.С. Гілевіча, Мінск 1979, с. 538..
Родныя нявесты пасля заканчэння шлюбных урачыстасцей збіра- юцца ехаць дадому, пакшуушы маладую у маладога, пад вершаваныя радкі вясельных фальклорных спевау: “Да свістом, коні, свістом, / Свістом, коні, свістом, / Штоб не прьіпалі мы лістом. / Бягом, коні, бягом, / Бягом, коні, бягом, /Штоб не прьіпалі мы тут снегом ”43; або: “Да стаіць конік на ста- енцы і гагоча, / Брат с сястрой да расстацца не хоча. / Да стаіць конік у вароцечках, ножкай туп - / Заставайся, мая сястрычка, здарова тут ”44.
Такім чынам, на кожным з этапау беларускага вясельнага абраду вобраз каня у тэкстах рытуальна-абрадавых песень паустае перад намі жывёлай актыунай, дзейснай, рухавай, разумнай; верным і надзейным сябрам маладога. Вобраз каня у якасці прадстауніка зоаморфнага кода вясельнай абрадавай паэзи беларусау сустракаецца на кожным этапе шлюбнай урачыстасщ, пачынаючы ад першага этапу вясельнага абраду, сватання, і да ад'езду родных нявесты дадому пасля святочнага застолля у маладога. Выкарыстанне вобраза гэтай жывёлы у тэкстах беларускіх вясельных песень на кожным этапе шлюбнай цырымоніі значна пашырае і удакладняе персанажны вобраз жаніха, робіць яго больш поуным, пэу- ным, выразным, яркім і дакладным.
Паводле апублікаваных тэкстау беларускай вясельнай абрадавай паэзп і матэрыялау, атрыманых падчас палявых фальклорных экспеды- цый у розных рэгіёнах краіньї, другім зоаморфным вобразам па ступені распаусюджанасці у песнях на розных этапах шлюбнай урачыстасщ яуляецца, на нашу думку, вобраз зайца.
Заяц (зайка, заінька, заюхна) у тэкстах песень беларускага вяселля мае мужчынскую сімволіку С.І. Фацеева, Смволіка вясельнай паэзп: Жывёльны свет, Роднае слова, 9 (1999) 54.. Вобраз зайца у якасці мужчынскага воб- раза-сімвала яскрава і выразна адлюстраваны у беларускім вясельным абрадзе і рытуальных песнях. Паводле слушнай развагі А. Гуры, у фальклорных тэкстах беларускай вусна-паэтычнай творчасці, у прыватнасщ, у вясельных песнях, заяц з'яуляецца увасабленнем пладаноснага пачатку, акрамя усяго іншага, гэтая жывёла у народным уяуленні у старажытнасці надзялялася мужчынскай эратычнай сімволікай Славянские древности: Этнолингвистический словарь в 5-ти томах, т. 2: Д-К (Крошкі), с. 285.. Вобраз зайца адносіцца да фальклорных персанажау, шырока і разнастайна распаусюджаных у славянскай культуры. У тэкстах шэрагу вясельных песень, якія выконва- ліся у старадаунія часы на розных этапах шлюбнай урачыстасщ, зайка заусёды паустае персанажам пяшчотным, яго называюць не інакш, як “шэранью зайка”, адзначае даследчык фальклору А. Лозка Беларускі фальклор: Энцыклапедыя: у 2 т., т. 1: Акапэла - Куцця, с. 531. Лірьжа беларускага вяселля, с. 148.. Заяц у вер- шаваных радках вясельных песень часцей за усё сімвалізуе жаніха. На- прыклад, варыянт велічальнай вясельнай песні, што выконвалі у старажытнасщ спявачкі Ушацкага раёна у гонар жаніха, распавядае аб марах маладога, які едзе жаніцца:
Бяжыць зайка па ячнішчу, туляся,
Едзе малады жаніціся, маляся:
- Дай, божа, такога цесця, як татка,
Дай, божа, такую цешчу, як мамка,
Дай, божа, такога швагра, як брат,
Дай, божа, такую сваццю, як сястра,
Дай, божа, такую жану, як я сам*.
У гэтай песні выканауцы праводзяць параунанне паміж сумую- чым зайцам, што бяжыць не павольна, а неяк “туляся”, і маладым хлопцам, які хвалюецца напярэдадні абрання шлюбу ад таго, што не ведае, якія будуць яго новыя родныя. Дакладнасць і выразнасць гэтым верша- ваным радкам надае выкарыстанне невядомым аутарам такога мастацкага сродку, як вобразна-псіхалагічны паралелізм. У другім фальклорным прыкладзе, атрыманым у Смаргонскім раёне, шыкоуна апрануты мала- дзец парауноуваецца з прывабным, але баязлівым зайчыкам:
Бег заінька па залессю туляся.
Ехау Мішачка са сваточкамі хваляся.
Ён полем едзець - поле лялеець ад яго,
Мастамі едзець - масты звіняць ад яго,
Садам едзець - сад зацвітае ад яго... Вяселле. Песні у шасці кнігах, кн. 1-6, кн. 1, с. 435.
Выканауцы гэтай народнай песні з ужываннем вобразна-псіхалагіч- нага паралелізму і выразнай метафары падкрэслівалі лепшыя рысы і якасці маладога, адзначалі, што такім выдатным хлопцам будзе гана- рыцца родная маці і задаволена цешча: А рада-рада тая цешчанька, чый ён зяць, / А радзей жа яго маманька, чый ён сын ” Ibid..
Вобраз зайца у тэкстах беларускіх вясельных песень надзяляецца антрапаморфнымі рысамі, згодна з якімі гэтая жывёла валодае свядо- масцю, можа размауляць чалавечым голасам, радавацца або сумаваць, ці крыудзщца. Так, у вёсцы Грыбава Расонскага раёна, са старадауніх часоу вядома вясельная песня, прысвечаная маладому, у якой зайка, пакрыу- джаны ад таго, што хлопец без вшы пабіу яго, плача і гаворыць:
Сядзіць зайка пад ёлачкай, вочкі трэць,
Едзіць Віценька жаніціся і зайку б'ець.
- За што ж мяне, млады Віцечка, зайку б'еш,
Ці ж я табе сцежкі-дарожкі перабег,
Ці ж я твае конікау супудзіу,
Ці ж я тваю мілую адзудзіу,
Перабеглі сцежкі-дарожкі шэры ваукі,
Супудзілі тваіх конікау мядзведзі,
Адгудзілі тваю мілую суседзі Анталогія беларускай народнай песні і прьтеукі, уклад. і прадм. А.В. Цітауца, Мінск 2001, с. 144..
З мінутх стагоддзяу да нашых дзён паусюдна у беларускіх вёсках існуе звычай, вядомы пад назвай “лавіць зайца”. Звычай гэты у сучасным варыянце, па меркаванні У. Сысава, мае двухсэнсавае семантычнае зна- чэнне52. Па-першае, як вьінікае з самой назвы, сэнс гэтага звычаю заклю- чаецца у тым, каб злавіць або “умыкнуць” дзяучыну-нявесту, якая уцякае:
Наехалі чужаземцы, / Тынок паламалі, /Верачку з сабою узялі”53. У тым выпадку, калі гэтае дзеянне сапрауды адбывалася у старажытным вясковым вяселлі, маці дзяучыны адпрауляла яе братоу у пагоню за няу- далым зяцем, уцекачом-зайцам. Браты нявесты рупліва даганялі беглых, каб вярнуць цнатлівую дзяучыну дадому. Так, спевакі вёсцы Круцілаука Ельненскага раёна наконт гэтай падзеі выконвалі наступную песню: “Шурын за зяцем гоніцца. /- Стой, мой зяця, не ухадзі, /Маей сястрыцы не увазі. / На табе коніка пры сядле, / Аддай маю сястрыцу пры касе, / Пры дзявоцкай красаце. / - Не нада мне твой конік пры сядле, / Не дам сястрыцы пры касе, /Пры дзявоцкай красаце ”54. Па-другое, у гэтым ста- радаунім звычаі захавалася “спрадвечнае добразычл^ае жаданне нашых продкау-славян сустрэць новую сям'ю хлебам-соллю і з святой вадою, каб ёй добра жылося і “багата было усяго”, і тым самым выказаць сваю любоу, цярпенне і добрыя пачуцці да маладой і маладога55.
1ншы змест, на нашу думку, мае гэты звычай у вёсках Магшёуш- чыны, дзе таксама “лавілі зайца”. Там вясельны поезд маладых, які з му- зыкамі і песнямі пад гукі гармоніку едзе з царквы пасля вянчання да хаты маладой, перад уездам у вёску сустракала “брама”, ці поунае вядро вады, ці стул з пачастункамі, або шшыя перашкоды, каб забараніць праезд. Не- абходна адзначыць, што рабілі гэта звычайна людзі чужыя, не свайго роду, якія жадалі атрымаць выкуп за праезд ад родных жаніха. Дамау- ляуся з чужынцамі сват маладога, калі падносіу прысмакі, гарэлку і грошы. Пасля гэтага брама знімалася, “чэсныя людзі” акраплялі маладых і іх гасцей, “абыходзячы вакол падводы вясельнай дружыны, вадою”, жадалі ім шчасця і дабрабыту56.
Нярэдка вобраз зайца у тэкстах вясельных песень беларусау атая- самліваецца з персанажным вобразам нявесты-сіраты, якая напярэдадні абрання шлюбу ідзе за парадай на магілу да роднай маці. У некаторых варыянтах такіх песенных тэкстау праз вобразна-псіхалагічную паралель паказваюцца паводзіны сумнага зайца і дзяучыны, якая бядуе без маці: УМ. Сысоу, Op. cit., с. 307-308. Вяселле. Песніу шасці кнігах, кн. 1-6, кн. 4, с. 253. Ibid, с. 30. УМ. Сысоу, Op. cit., с. 308. Ibid., с. 307.
...Подобные документы
Паняцце канцэпту ў лінгвістычнай літаратуры з пункту погляду розных навуковых пазіцый. Адзінка шчасце ў лексікаграфічных працах, шчасце з пункту погляду этыкі, філасофіі, псіхалогіі. Вобразна-выяўленчы, патэнцыял канцэпту шчасце ў мове сучаснай паэзіі.
дипломная работа [100,1 K], добавлен 04.03.2010Даследаванне развiцця беларускай паэзіі з 50-х гадоў XX стагоддзя да сучаснага часу. Уплыў постмадэрнізму на змену скіраванасці і афарбоўкі мастацкага мыслення. Асаблівасці раскрыцця тэм кахання, часу і смерці ў вершах сучасных беларускіх аўтараў.
курсовая работа [26,2 K], добавлен 15.05.2012Літаратура адзін з асноўных відаў мастацтва, її главні роды і жанры. Сучасная беларуская паэзія: її асноўныя тэндэнцыі развіцця. Мастацкія асаблівасці вершаў А. Хадановіча ў кантэксце існавання сучаснай беларускай паэзіі. Лімерыкі А. Хадановіча.
курсовая работа [57,8 K], добавлен 21.11.2013Кароткая характарыстыка і асаблівасці сучаснай беларускай прозы, біяграфія і творчасць яе прадстаўнікоў: Ніл Сымонавіч Гілевіч, Рыгор Іванавіч Барадулін, Яўгенія Іосіфаўна Янішчыц, Вярцінскі Анатоль Ільіч. Уклад дзеячаў у развіццё беларускай літаратуры.
реферат [16,4 K], добавлен 22.11.2011Змітрок Бядуля як прадстаўніккагорты беларускіх пісьменнікаў, якія закладвалі падмурак беларускай літаратуры XX ст. Кароткі нарыс яго жыцця і творчасці, агульная характреистимка і аналіз твораў, іх праблематыка. Імпрэсіянізм як галоўная якасць лірыкі.
курсовая работа [56,9 K], добавлен 25.03.2013Асаблівасці развіцця і галоўныя тэмы беларускай паэзіі 20-х гадоў, яркія прадстаўнікі дадзенага перыяду і аналіз іх твораў. Значэнне жаночай паэзіі ў дадзеным літаратурным перыядзе, яе лірызм. Характэрныя асаблівасці чаротаўскай авангардысцкай паэтыкі.
реферат [51,0 K], добавлен 25.03.2011Беларускі авангард 20-х гг. і авангардныя плыні ў еўрапейскім мастацтве пачатку XX ст. "Рэвалюцыйны" авангард у беларускай паэзіі 20-х гг. "Узвышша" і сусветны мастацкі вопыт. Фармальныя пошукі Ул. Дубоўкі ў жанры паэмы. Эсэізм як вызначальная ідэя XX ст.
реферат [37,4 K], добавлен 23.03.2011Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры. Асаблівасці развіцця беларускай літаратуры ў эпоху Асветніцтва. Лепшыя паэтычныя і драматычныя творы другой паловы XVIII ст. Тэматычна бурлескная паэзія эпохі Асветніцтва. Развіццё школьнай драматургіі.
реферат [36,9 K], добавлен 24.02.2011Парабалічная плынь у сучаснай беларускай літаратуры. Пашырэнне прытчавасці ў сучаснай літаратуры. Размежаванне парабалы і прытчы. Талент, паэзія і творчасць Алеся Разанава ў кантэксце сучасных мастацкіх канцэпцый. Сусветная місія беларускай літаратуры.
реферат [33,4 K], добавлен 23.03.2011Аналіз літаратурнай пародыі як віду мастацтва. Месца сатыры і гумару ў сістэме родаў, відаў і жанраў літаратуры. Аналіз літаратуразнаўчых крыніц, прысвечаных пародыям і эпіграмы ў беларускай літаратуры. Эвалюцыя іх у творчасці сучасных пісьменнікаў.
дипломная работа [101,3 K], добавлен 26.06.2013Сімвалічная функцыя міфалагічных персанажаў у паэзіі Янкі Купалы. Асаблівасці стварэння Купалам міфа пра гаротную Беларусь. Адметнасці мадэлявання савецкага міфа пра Беларусь. Сюжэты беларускай міфалогіі і легендарнай гісторыі беларускага народа.
дипломная работа [116,4 K], добавлен 13.06.2016Ядвігін III (Антон Іванавіч Лявіцкі) — адзін з пачынальнікаў беларускай мастацкай прозы — жыў на пераломе двух стагоддзяў, двух сацыяльных эпох. Рэвалюцыя 1905 г. - пераломная вяха у гісторыі ўсёй беларускай літаратуры і ў жыцці і творчасці Ядвігіна III.
реферат [39,0 K], добавлен 13.12.2011Паэмы А. Александровіча "Цені на сонцы", "Паэма імя вызвалення", "Паэма пра ворага". Эстэтычны ўзровень твораў на гісторыка-рэвалюцыйную тэму. Захады па ўзмацненню гуманістычнага пафасу прозы. Стан развіцця беларускай драматургіі на пачатку 30-х гадоў.
курсовая работа [50,0 K], добавлен 23.02.2011Неаавангардныя тэндэнцыі ў сучаснай беларускай лiтаратуры. Паэзія Зм. Вішнёва і В. Жыбуля. Апісанне навакольнай рэчаіснасці праз "тэхнізаваную" свядомасць. Спробы літаратараў спалучыць літаратуру з іншымі відамі мастацтва. Пытанне пра постмадэрн.
реферат [35,6 K], добавлен 06.03.2011Вывучэнне біяграфіі Алаізы Сцяпанаўны Пашкевіч (Цёткі) - пачынальнікаў навейшай беларускай літаратуры. Псеўданімы, якімі яна карысталася ў сваёй творчасці. Літаратурная спадчына Цёткі (паэзія, проза, публіцыстыка), яе значэнне ў беларускай літаратуры.
реферат [39,3 K], добавлен 26.03.2013Нацыянальная драматургія ў Беларусі у XIX-XX ст. Перыяд легалізацыі беларускай адраджэнскай справы. Прапагандысцкая нацыянальная тэндэнцыйнасць у п'есах беларускіх драматургаў пачатку XX ст. Светапоглядныя та грамадзянскія пазіцыі Ф. Аляхновіча.
реферат [33,1 K], добавлен 10.12.2011Вывучэнне біяграфіі і творчасці Якуба Коласа (сапраўднае імя і прозвішча Канстанцін Міхайлавіч Міцкевіч), вядомага беларускага савецкага пісьменніка. Якуб Колас - адзін з класікаў і заснавальнікаў беларускай літаратуры, народны паэт Беларускай ССР.
реферат [35,8 K], добавлен 22.02.2011Вызначэнне месца сатыры і гумару ў сістэме родаў, відаў і жанраў літаратуры. Дыферэнцыяцыя поглядаў даследчыкаў на сатырычны род. Пародыя, эпіграма, працэс станаўлення і развіцця жанру пародыі ў беларускай літаратуры ХХ ст. Парадыйная спадчына Г. Юрчанкі.
курсовая работа [49,0 K], добавлен 05.03.2010Роля паэзіі ў агульнай сістэме мастацкай літаратуры часоў Вялікай Айчыннай вайны. Кантраснае спалучэнне ў творах любові і нянавісці, традыцыйных вобразаў-сімвалаў і лірычна-песенных інтанацый. Значэнне сатырычнай камедыі ў беларускай літаратуры.
курсовая работа [65,2 K], добавлен 23.02.2011Літаратурная творчасць Янка Маўр. Напісання прыгодніцкага рамана "Амок", першага ў беларускай літаратуры. Ідэйна-эстэтычнае рэчышча маўраўскай прозы. Эвалюцыя жанру прыгодніцкай аповесці, мастацкая навізна. Пасляваенны перыяд у творчасцs пісьменніка.
реферат [31,1 K], добавлен 24.02.2011
