Гістарыяграфія музейнай справы

Размещено на http://www.allbest.ru/

РЕФЕРАТ

ГІСТАРЫЯГРАФІЯ МУЗЕЙНАЙ СПРАВЫ

Гістарыяграфія гісторыі музейнай справы

Вывучэнне гісторыі музеяў мае пазнавальнае значэнне, і гэта пачалі інтуітыўна разумець музейныя практыкі яшчэ ў перыяд станаўлення музея як сацыяльнага інстытута. Крыніцы сведчаць пра тое, што ў канцы XVII -- пачатку XVIII ст. робяцца спробы асэнсавання гістарычнага досведу стварэння музеяў, што азначала з'яўленне гістарыяграфіі гісторыі музеяў як прадмета даследавання.

Гістарыяграфія -- гэта галіна гістарычнай навукі, якая вывучае яе гісторыю, у прыватнасці назапашванне гістарычных звестак, змену метадалагічных кірункаў у гістарычнай навуцы і інш., іншымі словамі, сукупнасць даследаванняў, прысвечаных асобнай эпосе, тэме.

Гістарыяграфія гісторыі музеяў -- гэта частка гістарычнай музеалогіі, якая вывучае сукупнасць фактаў і з'яў музейнай гісторыі. Прадмет гістарыяграфіі гісторыі музеяў -- гэта заканамернасці фарміравання і развіцця навуковых ведаў у вобласці гістарычнай музеялогіі і іх функцыянавання ў якасці сацыяльна-гістарычнай інфармацыі.

Метады гістарыяграфіі гісторыі музеяў супадаюць з метадамі крыніцазнаўства гісторыі музеяў. Яны ўзаемазлучаныя з метадамі іншых частак гістарыяграфіі -- гістарыяграфіі гісторыі мастацтваў, гістарыяграфіі гісторыі культуры, гістарыяграфіі гісторыі навукі, а таксама гістарыяграфіі профільных музейных дысцыплін.

Крыніцамі гістарыяграфіі музеяў з'яўляюцца працы навукоўцаў, якія даследавалі гісторыю гэтай сферы чалавечай культуры. У якасці крыніц гістарыяграфіі гісторыі музеяў могуць быць прыцягнуты матэрыялы творчых лабараторый гісторыкаў-музеёлагаў, рэцэнзіі іх навуковых і практычных прац, матэрыялы творчых дыскусій, успаміны, дзённікі і лісты гісторыкаў, якія вывучалі мінулае музеяў, іх асабістыя дакументы, перапіска з выдавецтвамі, справаздачы пра ход выканання запланаваных гістарычных прац і т. д. Для таго, каб ацаніць узровень распрацоўкі гістарыяграфіі гісторыі музеяў у дадзены час у пэўнай краіне, неабходна разгледзець увесь комплекс існых даследаванняў і матэрыялаў.

Гістарыяграфічны агляд можа будавацца па-рознаму. У агульнай гістарыяграфіі традыцыйна прытрымваюцца храналагічнага падыходу да разгляду гістарычных даследаванняў па перыядах, пачынальна з больш ранняга. Такі парадак агляду можна сумяшчаць з рэгіянальным, т. ч. разглядаецца гістарыяграфія асобнай краіны ці рэгіёна. Акрамя таго, можна зрабіць агляд даследаванняў, выкананых прадстаўнікамі розных навуковых школ, якія ў гістарычнай музеялогіі толькі пачалі складацца.

Прывядзём у якасці прыкладу храналагічны гістарыяграфічны агляд гісторыі музейнай справы. Пры храналагічным аглядзе гістарычных прац звычайна прытрымліваюцца вызначаных часавых рамак.

Спробы ацаніць гістарычны шлях развіцця музеяў мы знаходзім ужо ў працах канца XVII -- пачатку XVIII ст. У іх нароўні з апісаннем музейных збораў прыводзіліся звесткі пра ўзнікненне апошніх. Гэтыя звесткі не падвяргаліся аўтарамі тэарэтычнаму асэнсаванню.

Першыя звесткі па гісторыі музеяў і біяграфіі музейных дзеячаў прыведзены ў кнізе купца і збіральніка рэдкасцяў з Гамбурга Каспара Фрыдрыха Айнкеля (вядомага пад псеўданімам “Найкель”) “Музеяграфія”, выдадзенай у 1727 г. у Лейпцызе. У гэтай кнізе сярод іншага апісана гісторыя збіральніцтва так, як яна разумелася ў той час, пачынальна з біблейскіх персанажаў (Ноя, Майсея, Саламона). Прыведзены звесткі пра падтрымку Аляксандрам Македонскім Арыстоцеля, які стварыў заалагічныя і батанічныя калекцыі. У сваіх гістарычных сюжэтах Айнкель заставаўся абыякавым апавядальнікам, грэбуючы аўтарскім асэнсаваннем адбывалых падзей.

Першым вядомым даследнікам, які звярнуўся да гісторыі музеяў, быў нямецкі навуковец К. Бёцігер. У 1808 г. у Берліне ён выдаў кнігу пра антычныя калекцыі, у якой знайшла адлюстраванне антычная культурная арыентацыя таго часу. Трохі пазней з'яўляюцца першыя працы пра музеі і прыватныя зборы ў Цэнтральнай Еўропе, што было абумоўлена, у прыватнасці, уздымам нацыянальнай самасвядомасці.

У якасці прыкладаў можна прывесці нарыс Л. фон Ледэбура па гісторыі каралеўскай кунсткамеры ў Берліне і кнігу Г. Клема пра нямецкія навуковыя і мастацкія музеі. У сярэдзіне XIX ст. убачыла свет даследаванне Э. Курцыуса, прысвечанае гісторыі мастацкіх музеяў, якое з'яўляецца адным з першых аглядаў гісторыі музеяў свету. У кнігу ўвайшлі матэрыялы па дамузейнаму перыяду мастацкага збіральніцтва, а таксама па гісторыі стварэння калекцый перыяду Адраджэння і музеяў нямецкамоўных краін.

Пачынальна з ХХ ст. тэматыка гісторыка-музейных прац пашыраецца. У 1904 г. у Глазга выходзіць трохтамовая манаграфія шатландскага музеёлага Д. Мэры “Музеі. Іх гісторыя і карысць”. Першы том гэтага выдання прысвечаны гісторыі музеяў Еўропы. Аўтар падрабязна даследаваў дзейнасць музеяў са старажытных часоў. Кніга забяспечана падрабязным бібліяграфічным пералікам. Яна мае вызначаную пазнавальную каштоўнасць і сёння.

Праз чатыры гады пасля выйсця кнігі Д. Мэры нямецкі гісторык Ю. фон Шлоссэр выдаў манаграфію “Музейныя зборы позняга Адраджэння”. У кнізе аналізуецца развіццё асобных тыпаў музеяў ад дамузейнага перыяду да XVII ст. Асноўная ўвага ў працы Ю. фон Шлоссэра звернута на зборы манархаў заходнееўрапейскіх краін на поўначы ад Альп, а таксама на калекцыяніраванне ў Італіі і Англіі.

У невялікім па аб'ёме артыкулу Т. Фольбера “Тэндэнцыі збіральніцтва ў XVII ст.”, надрукаваным у 1909 г. у нямецкім часопісе “Музэўмскундэ”, ёсць каштоўныя звесткі па гісторыі музеяў Адраджэння і Асветы.

Завяршае цыкл асноўных даследаванняў, створаных напачатку ХХ ст., манаграфія В. Шэрэра “Нямецкія музеі”, утрыманне якой багацейшае, чым утрыманне працы Ю. фон Шлоссэра. Яна прысвечана гісторыі музеяў нямецкамоўных краін.

Для гісторыкаў-музеёлагаў першых дзесяцігоддзяў ХХ ст. былі характэрны спробы аналізу прадстаўленага матэрыялу і скрупулёзнасць яго падачы. У іх даследаваннях атрымалі развіццё тэндэнцыі, якія мелі месца ўжо ў працах Г. Клема і Л. фон Ледэбура, у прыватнасці павялічылася цікавасць не толькі да рэнесанснай Італіі, але і да іншых рэгіёнаў і іншых эпох.

Да згаданых гісторыка-музейных прац храналагічна блізкія першыя спробы асэнсавання гісторыі музеяў у славянскіх краінах, у тым ліку і ў Беларусі. У 1899 г. быў надрукаваны артыкул І. Банзэмера “Археалагічны музей у Вільні”, дзе асноўная ўвага засяроджваецца на першым дзесяцігоддзі (1855 - 1865) існаванні музея. Гісторыя музея пасля роспуску Археалагічнай камісіі ў 1865 г. стала тэмай артыкула А. І. Мілавідава, надрукаванага ў 1903 г. Шэраг важных матэрыялаў мы знаходзім у артыкуле “Гісторыка-археалагічныя музеі Паўночна-заходняга краю”, які ананімны аўтар прысвяціў гісторыі стварэння царкоўна-археалагічных музеяў у беларускіх губернскіх гарадах.

Сярод гісторыка-музейных прац у перыяд паміж дзвюма сусветнымі войнамі ў першую чаргу варта вылучыць артыкул Р. Берлінэра “Да пытання пра раннюю гісторыю агульнай музеялогіі ў Германіі”, надрукаваную ў 1928 г. у Мюнхенскім штогодніку выяўленчага мастацтва. У гэтым невялікім па аб'ёме, але каштоўным артыкуле ўпершыню падрабязна разгледжаны не самі музеі, а навуковыя працы, дзе закранаюцца пытанні дзейнасці музеяў XVІ - XVII стст. Іншым каштоўным гісторыка-музейным даследаваннем гэтага перыяду стала кніга Г. Рыхтара “Анатамічны тэатр”, у якой была раскрыта эвалюцыя медыцынскіх музеяў у XVI -- XX стст.

У 20 - 30-я гг. у Беларусі, як і ў іншых рэспубліках СССР, пытанні гістарыяграфіі музеяў не распрацоўваліся, што тлумачыцца нігілізмам у адносінах да дарэвалюцыйнай культуры ў цэлым і музеям у прыватнасці. Разам з тым некаторыя аспекты гісторыі музеяў Беларусі ўсё ж разглядаліся ў шэрагу прац, надрукаваных у Польшчы, у прыватнасці ў кнізе Б. Брэжга “Віцебскія музеі”.

Зніжэнне цікавасці да гісторыка-музейнай тэматыкі было характэрна і для краін Захаду. У вызначанай ступені гэта тлумачылася напружаным палітычным кліматам і эканамічнымі цяжкасцямі. Адмоўную ролю адыграла і тое, што большасць музеёлагаў у гэты перыяд засяродзілі ўвагу на пытаннях методыкі, а не гісторыі дысцыпліны.

Пасля заканчэння Другой сусветнай вайны цікавасць да гісторыка-музейнай праблематыкі ўзрастае першым чынам у ЗША, дзе на працягу некалькіх папярэдніх дзесяцігоддзяў шматлікія прадпрымальнікі ўкладвалі грошы ў прыватныя мастацкія зборы. Паколькі музейнага досведу новым калекцыянерам не хапала, у дапамогу ім былі выдадзены кнігі, прысвечаныя тэхніцы збіральніцтва. Яны ўключалі гістарычныя часткі, у якіх ішла гаворка і пра вядомых калекцыянераў мінулага, і пра найбуйнейшыя музейныя зборы. Першым чынам, варта адзначыць працу Э. Тэйлара “Густ анёла”, прысвечаную мастацкаму збіральніцтву. У ёй у адрозненне ад папярэдніх выданняў ёсць спроба навуковага асэнсавання і аўтарскай інтэрпрэтацыі апісаных з'яў і тэндэнцый. Амаль адначасова з гэтай кнігай з'яўляецца манаграфія У. Уайтхола “Ост-Індскае марское грамадства і музей Пібодзі ў Сэйлеме. Іх стапяцідзесяцігадовая гісторыя”, у якой упершыню даследавалася сувязь музеяў з грамадскім развіццём.

У 1949 г. у Лондане выйшла ў свет падрыхтаваная напярэдадні Другой сусветнай вайны кніга “Музеі. Іх задачы ў выхаванні” А. Уіттлін, якая эмігравала з нацысцкай Германіі ў Англію. У гэтай кнізе ўпершыню быў разгледжаны працэс эвалюцыі музея як сацыяльнага інстытута з часоў першабытнаабшчыннага ладу. Аўтар прапанавала сваю перыядызацыю гісторыі збіральніцтва і музейнай дзейнасці, звязаўшы яе з сацыяльнымі зменамі ў чалавечым грамадстве. У 1951 г. у Нью-Ёрку была выдадзена манаграфія К. Лакхерста “Гісторыя выстаў”, якая ўяўляла сабой першы ў свеце агляд гэтай важнай сацыяльнай з'явы.

Сярод гісторыка-музейных выданняў пасляваеннага перыяду па аб'ёме і пэўнасці апісання з'яў і падзей у сферы музейнай дзейнасці можна вылучыць “Нарысы гісторыі музейнай справы ў СССР” пад рэдакцыяй А. М. Разгона (1957 - 1971), у якіх разгледжана гісторыя прыватнага збіральніцтва, музеяў і выстаў у Расійскай імперыі і СССР.

У 1959 г. з'явіўся дапаможнік Г. Г. Мезенцэвай “Музеі Ўкраіны”, адна з частак якога носіць рэтраспектыўны характар.

Даследаванню працэсу станаўлення археалагічнай навукі і краязнаўства ў Беларусі ў дарэвалюцыйны перыяд прысвечаны два нарысы Л. В. Аляксеева, апублікаваныя ў 1967 -- 1968 гг. Аўтарам адзначана тэндэнцыя павелічэння колькасці музеяў, абумоўленая развіццём археалагічных даследаванняў, іх роля ў фармаванні крыніцазнаўчага фонду археалагічнай навукі, паказаны ўнёсак калекцыянераў і першых музейных працаўнікоў у вывучэнне археалогіі Беларусі.

Пасля Другой сусветнай вайны гісторыкі-музеёлагі пачынаюць вывучаць не асобныя аспекты дзейнасці музеяў, а ўсю музейную практыку ў маштабах свету. У 60-я гг. выйшла некалькі сур'ёзных гісторыка-музейных даследаванняў, у тым ліку манаграфіі І. фон Хольста “Мастакі, збіральнікі, публіка” і Ж. Базэна “Стагоддзе музеяў”. Абодва яны прысвечаны гісторыі мастацкага збіральніцтва і мастацкіх музеяў. Іх адрозніваюць фундаментальнасць і прадуманасць пазіцый аўтараў, а таксама шырокі храналагічны зрэз. Высновы І. фон Хольста і Ж. Базэна пра прыярытэт мастацкага збіральніцтва ў развіцці музея як сацыяльнай з'явы падмацоўваюцца аналізам значнай колькасці крыніц.

У 60 -- 70-я гг. у большасці краін свету назіраецца ўзмацненне цікавасці да гісторыка-музейнай праблематыкі, з'яўляюцца новыя каштоўныя працы пра мінулае музеяў. У 1972 г. выходзіць кніга Х. Закс “Збіральнік і мецэнат”, у 1973 г. -- манаграфія Ф. Клема “Гісторыя прыродазнаўчых і тэхнічных музеяў”. Гісторыі музеяў усіх профіляў, а таксама батанічных садоў, заапаркаў і акварыумаў прысвечаны дапаможнік Э. Алекзандэра “Музей у руху”.

У 70-я гг. у СССР выйшлі кнігі Т. К. Станюковіч пра месца музеяў у этнаграфічнай навуцы, А. С. Васіленка пра народныя музеі Ўкраіны, Н. С. Садыкавай пра гісторыю музеяў Узбекістана ў савецкі перыяд. Праблемы, паднятыя Л. В. Аляксеевым, атрымалі далейшую распрацоўку ў манаграфіі і шэрагу нарысаў Г. А. Каханоўскага. Беларускія гісторыка-музейныя сюжэты ў апошнія гады распрацоўваліся ў манаграфіях А. А. Гужалоўскага.

У 80-я гг. з'явіліся новыя гісторыка-музейныя працы. Сярод іх прыцягвае ўвагу навучальны дапаможнік К. Шрайнэра “Гісторыя музейнай справы. Кароткі агляд”. Нягледзячы на відавочную ідэалагічную афарбоўку, у кнізе паслядоўна выкладзена гісторыя музеяў свету.

Шмат цікавай інфармацыі можна атрымаць з першых частак кнігі Дж. Люіса “Дапаможнік для музейных захавальнікаў”. Даследніка прыцягвае гісторыя музеяў усіх рэгіёнаў свету, уключаючы і краіны Ўсходу. У Люіса глыбока распрацавана гісторыя музеяў Брытаніі, у Шрайнэра -- Германіі. Варта адзначыць, што па сваёй грунтоўнасці гэтыя аглядныя працы пераўзыходзіць кніга Э. Алекзандэра “Музейныя майстры”. Яна ўтрымоўвае 16 біяграфій музейных дзеячаў Вялікабрытаніі, ЗША, Нямеччыны, Францыі і Швецыі і паказвае іх пэўны ўнёсак у развіццё музейнай справы.

Напачатку 80-х гг. ХХ ст. гісторыка-музейная літаратура папоўнілася двума прываблівымі выданнямі па гісторыі музеяў у славянскіх этнасах. У 1982 г. выйшла кніга З. Жыгульскага “Музеі свету”. У гістарычнай частцы гэтай кнігі нароўні з адлюстраваннем агульнасусветных працэсаў бачнае месца займае гісторыя калекцыяніравання і музеяў Польшчы, Украіны, Беларусі і Літвы. На падставе вывучэння вялікай колькасці літаратуры і архіўных крыніц напісана выдадзеная ў Браціславе кніга М. Рыбецкага пра ролю музейнай грамадскасці ў развіцці нацыянальнай культуры Славакіі.

Да трохсотгоддзя музея Эшмаліан у Оксфардзе ў 1985 г. выйшаў вялікі монатэматычны збор артыкулаў “Пачатак музеяў”, прысвечаны музеям Еўропы XVII ст., у стварэнні якога ўдзельнічалі даследнікі з розных краін, у тым ліку з СССР. Навуковы ўзровень выдання досыць высокі. Кніга забяспечана фундаментальным бібліяграфічным спісам. У канцы 80-х гг. убачылі свет два зборнікі гісторыка-музейных артыкулаў філосафа і гісторыка К. Памяна “Калекцыянеры, аматары рэдкасцяў. Парыж, Венецыя: XVI -- XVIII стст.” і “Трамплін для музеяў”. У гэтых зборніках выразна прасочваецца пазіцыя аўтара, які на пэўным матэрыяле разглядае гісторыю музеяў і калекцый як аўтаномную сферу гісторыі і культуры чалавецтва.

У канцы ХХ -- пачатку ХХI ст. у Расіі з'явіліся дапаможнікі Л. В. Чыжовай (пра мастацкія музеі Расіі XVIII -- XIX стст.), А. І. Фралова (біяграфіі расійскіх музеёлагаў) і В. П. Грыцкевіча (гісторыя музейнай справы ў сусветным маштабе). Спроба па-новаму разгледзець узаемаадносіны дзяржавы і музея была зроблена ў шэрагу артыкулаў зборніка “Музей і ўлада”, які выйшаў у 1991 г. у Маскве пад рэдакцыяй С. А. Каспарынскай.

Важна адзначыць, што ў канцы ХХ ст. у вывучэнні гісторыі музеяў азначыўся якасны зрух. У розных краінах сталі з'яўляцца не толькі монаграфічныя даследаванні, але і дапаможнікі для студэнтаў, што тлумачыцца павелічэннем колькасці навучальных устаноў, якія даюць адмысловую музеялагічную адукацыю, а таксама ўзмацненнем тэндэнцый выкарыстання гістарычнага досведу ў сучаснай музейнай практыцы.

Такім чынам, храналагічны агляд гісторыка-музейных прац дазваляе ўсталяваць сувязь паміж з'яўленнем прац па гісторыі музеяў з якаснымі зрухамі ў развіцці самога музея як сацыяльнага інстытута. Так, першая хваля цікавасці да гісторыка-музейных прац была абумоўлена рэформамі ў музейнай практыцы еўрапейскіх краін пасля Вялікай французскай буржуазнай рэвалюцыі, другая -- пачаткам афармлення музеялогіі як навуковай дысцыпліны ў канцы XIX -- пачатку ХХ ст. У 20 -- 40-я гг. ХХ ст. цікавасць да гэтай часткі музеялогіі была амаль згублена. І толькі пасля Другой сусветнай вайны ў выніку паступовага пераасэнсавання ролі музеяў у сучасным грамадстве складаецца ўстойлівая тэндэнцыя даследавання гісторыі музеяў.

Храналагічны агляд гісторыка-музейных даследаванняў дазваляе прасачыць развіццё гістарыяграфіі гісторыі музеяў пачынальна з апісальных формаў і канчаючы формамі абагульнення і сінтэзу.

Крыніцазнаўства гісторыі музейнай справы

Крыніцазнаўствам гісторыі музейнай справы з'яўляецца той раздзел гісторыі крыніцазнаўства і адначасова раздел гісторыі музейна й справы, які вывучае крыніцы па гісторыі музейнай справы і спосабы іх даследавання.

Крыніцамі па гісторыі музеяў з'яўляюцца матэрыяльныя аб'екты, якія створаны, апрацаваны і ў шэрагу выпадкаў вывучаны чалавекам, якія адлюстроўваюць развіццё музейнай дзейнасці і ўцягнуты ў практыку гісторыка-музейнага даследвання з мэтай асвятлення гэтай сферы культуры ў мінулым.

Сваім аб'ектам крыніцазнаўства гісторыі музейнай справы мае на ўвазе сукупнасть крыніц па ГМС, а сваім прадметам - асноўныя заканамернасці ўзнікнення гэтых крыніц і функцыянаванне іх у якасці назбітаў сацыяльна гістарычнай інфармацыі.

Крыніцазнаўства гісторыі музейнай справы сутыкаецца з іншымі навуковымі дысцыплінамі, такімі як бібліяграфія, інфарматыка і інш. Аднак прадмет, абект і задачы гэтых дысцыплін і іх раздзелы іншыя, чым у крыніцазнаўства гісторыі музейнай справы, негледзячы на іх частковае супадзенне.

Колькасць крыніц па ГМС вельмі значная, іх колькасць і разнастайнасць вымушаюць даследчыкаў групіраваць іх у такія агульныя групы, якія валодаюць агульнымі прыкметамі. Звычайна даследчыкі выкарыстоўваюць групіроўку крыніц па знешніх прыкметах.

Групіроўка пісьмовых крыніц па гісторыі музейнай справы была прапанавана ў 1983 г. бібліятэкай дакументацыйнага цэнтра ЮНЭСКА ICOM (міжнародны савет музеяў) у Парыжы.

1. Працяглыя выданні:

А) перыядычныя;

Б) неперыядычныя;

2. Справаздачы і матэрыялы рознага віда камісій.

3. Каталогі.

4. Бібліяграфічныя агляды.

Больш высокай ступенню групіроўкі крыніц гісторыі музейнай справы з'яўляецца класіфікацыя, якая адлюстроўвае не асобныя тэхнічныя адрозненні крыніц, а заканамерныя ўласцівасці. Класіфікацыя падзяляе ўвесь аб'ём па іх унутранай сукупнасці прыкмет:

- пісьмовыя;

- выяўленчыя;

- рэчыўныя;

- кіна-фота-фона дакументы;

Пісьмовыя крыніцы падзяляюцца на 2 рода:

1. Дакументальныя:

а) заканадаўчыя;

б) актавыя;

в) матэрыялы справаводства;

г) статыстычныя крыніцы.

2. Апавядальныя:

а) мемуарная літаратура;

б) летапісы;

в) літаратурныя і публіцыстычныя творы.

Размещено на Allbest.ru