Старажытны Мінск

Размещено на http://allbest.ru

Размещено на http://allbest.ru

Старажытны Мінск

Мінск -- горад досыць старажытны. Але, на жаль, пра яго не скажаш словамі вядомага паэта: тут кожны камень гісторыяй дыхае. У адрозненне ад многіх сваіх еўрапейскіх равеснікаў і нават куды больш маладых гарадоў аблічча беларускай сталіцы ўсё ж такі вызначаюць не кварталы старадаўняй забудовы, а сучасныя мікрараёны.

Чаму так атрымалася? Чаму стары па ўзросту горад мае малады твар? Найперш у гэтым парадоксе вінаваты спусташэнні, якія перанёс Мінск у гады ваенных ліхалеццяў. А іх за сваю амаль тысячагадовую гісторыю ён спазнаў даволі. Горад, які знаходзіўся на перакрыжаванні важнейшых еўрапейскіх шляхоў, руйнавалі, спусташалі, палілі шматлікія заваёўнікі, што прыходзілі сюды з узнятым мячом -- немцы, палякі, рускія, шведы, французы. Далёка не ўсё, разбуранае падчас аблог і штурмаў, пасля аднаўлялася. А разбурэнні, якія спазнаў Мінск падчас апошняй вайны, і наогул былі катастрафічнымі: нагадаю, 80 працэнтаў гарадскіх кварталаў пасля вызвалення Мінска ў ліпені 1944 года ляжалі ў руінах.

Як ні сумна гэта канстатаваць, але досыць многае з таго, што ацалела падчас гэтай вайны, было разбурана ўжо пасля яе. Даволі часта старая забудова прыносілася ў ахвяру новым горадабудаўнічым праектам, а старадаўнія культавыя пабудовы (ды і не толькі яны), бывала, зносілі і па ідэапагічных матывах.

Найбольш яркае ўяўленне пра Мінск старадаўні можа даць экскурсія па так званаму гістарычнаму цэнтру горада. Менавіта тут, сярод гарадскіх кварталаў XVI -- сярэдзіны XIX стагоддзя, сканцэнтравана большая частка архітэктурных помнікаў. Гэты гістарычны цэнтр складаеццаз Верхнягагорада, Ракаўскага і Траецкага прадмесцяў.

Верхні горад -- гэта сучасная плошча Свабоды і кварталы старадаўняй забудовы, абмежаваныя з усходу Свіслаччу, з захаду -- вуліцамі Раманаўская Слабада і Гарадскі Вал, з поўначы -- вуліцай Няміга і з поўдня -- вуліцай Інтэрнацыянальнай.

Вось на якія адметнасці горадая звярнем увагу... На плошчы Свабоды знаходзіцца комплекс былога Гасцінага двара. У XVIII стагоддзі тут знаходзіўся так званы Высокі рынак, дзе, дарэчы, месцілася і згаданая вышэй Ратуша. Будынкі Гасцінага двара двойчы (у канцы XVIII стагоддзя па праекту гарадскога архітэктара Фёдара Крамера і ў 1909 годзе) падвяргаліся рэканструкцыям. Пасля апошняй з іх тут знаходзіліся аддзяленне Азова-Данскога камерцыйнага банка і купецкі клуб, падчас першай сусветнай вайны размяш-чаўся шпіталь, працаваў камерны тэатр.

Непадалёк размешчаны помнік архітэктуры барока -- касцёл і кляштар бернардзінак (плошча Свабоды і вуліца Кірылы і Мяфодзія). Гэты архітэктурны помнік складаецца з касцёла, закладзенага ў 1642 годзе, і жылых будынкаў кляштара, які быў лІквідаваны ў 1853 годзе. Дарэчы, пасля падаўлення паўстання 1863--1864 гадоў тут працавала дзяржаўная следчая камісія, а з 1870 года размяшчаўся праваслаўны Святадухаўскі манастыр. Пасля Вялікай Айчыннай вайны тут знаходзіцца галоўны праваслаўны храм Мінска -- Святадухаўскі кафедральны сабор.

Святадухаўскі кафедральны сабор

На другім баку вуліцы Кірылы і Мяфодзія знаходзіцца помнік архітэктуры барока -- касцёл і кляштар (часткова захаваўся) бернардзінцаў, заснаваныя ў 1624 годзе. Касцёл быў асвечаны ў гонар святога Іосіфа. У 1864 годзе кляштар ліквідавалі. 3 1872 года ў памяшканні касцёла былі размешчаны архівы. Гэта традыцыя захоўваецца і сёння:

з 1992 года ў будынку працуюць Беларускі дзяржаўны архіў-музей літаратуры і мастацтва і Беларускі дзяржаўны архіў навукова-тэхнічнай дакументацыі.

3 паўднёвага боку да былога касцёла святога Іосіфа ў пачатку XIX стагоддзя былі прыбудаваны гандлёвыя рады (у сярэдзіне стагоддзя яны складаліся з 19 мураваных крамаў). У сярэдзіне 1870-ых гадоў рады называліся мяснымі, а ў па-чатку XX стагоддзя тут месціліся малочныя, мясныя, каўбасныя і бакалейныя крамы, магазін гатовагаадзення, майстэрні краўца і абіўшчыка мэблі, пасудная лаўка і нават гарадская дэзінфекцыйная камера. 3 гэтых гандлёвых пабудоў захавалася сем больш позніх, якія знаходзяцца на вуліцы Герцэна. У мурах былых гандлёвых радоў размяшчаецца архіўнае сховішча.

Насучаснай плошчы Свабоды з другой паловы XVII стагоддзя знаходзіліся касцёл і кляштар езуітаў (заснаваны ў 1654 годзе). У памяшканнях комплекса ў розныя часы знаходзіліся прысутныя месцы, гарадская дума, казённая палата, дом губернатара, а пасля 1917 года -- Дом саветаў, Савет народных камісараў, выстаўка дасягненняў народнай гаспадаркі БССР і нават савет спартыўнага таварыства «Спартак». Адметна, што зусім нядаўна намаганнямі вернікаў мінскім католікам быў вернуты і адноўлены галоўны будынак комплекса -- касцёл. Цяпер тут (плошча Свабоды, 9) знаходзіцца галоўны каталіцкі храм горада -- кафедральны касцёл Прасвятой Дзевы Марыі.

У Верхнім горадзе знаходзяцца некалькі арыгінальных па архітэктуры жылых дамоў на вуліцах Валадарскага, 12, Герцэна, 4, Інтэрнацыянальнай, 31, Музычным завулку, 5, плошчы Свабоды, 19 і 21. Першы з іх узведзены з рысамі эклектыкі і неабарока ў канцы XIX стагоддзя, астатнія -- намнога раней, у канцы XVIII -- пачатку XIX стагоддзя ў стылі класіцызму. Будынак у Музычным завулку часта называюць Домам масонаў. Тут у свой час збіраліся на свае тайныя сустрэчы члены мінскай масонскай ложы «Паўноч-ныфакел».

На скрыжаванні Нямігі і Ракаўскай вуліц месціцца невялічкая Петрапаўлаўская царква, амаль задушаная сучасным шматпавярховым гмахам. Гэта, бадай што, самая старадаўняя з захаваўшыхся мінскіх пабудоў. Царква была ўзведзена ў 1613--1620 гадах. Храм не аднойчы перабудоўваўся і рэканструяваўся, у Вялікую Айчынную вайну быў моцна пашкоджаны, а ў 1972--1979 гадах -- рэстаўрыраваны. У чэрвені 1991 года царква вернута вернікам.

I, нарэшце, зазірнем у Траецкае прадмесце, якое размешчана ў раёне вуліц Багдановіча, Старавіленскай, Янкі Купалы, Старажоўскай і Камунальнай набярэжнай. Ужо ў XVI стагоддзі гэты раён меў развітую планіроўку, на пачатку XIX стагоддзя сфарміравалася яго прамавугольная сістэма, а да XX стагоддзя выраслі мураваныя кварталы, Адзін з такіх кварталаў у нядаўнім часе быў рэканструяваны і сёння ўяўляе з сябе свайго роду мінскі Арбат, стаўшы любімым месцам адпачынку гараджан і гасцей сталіцы Беларусі. У 1630 годзе нейкая Марына Вяжэвіч заснавала на Траецкай гары (сучасная вуліца Максіма Багдановіча). Троіцкі манастыр базыльянак, які з'яўляўся помнікам архітэктуры класіцызму. У 1834 годзе манастырскі будынак прыстасавалі пад шпіталь гарадской бальніцы, а цяпер у ім размешчаны адзін з карпусоў 2-ой гарадской клінічнай бальніцы.

Траецкае прадмесце

Безумоўна, у гістарычным цэнтры Мінска сканцэнтравана асноўная частка архітэктурных помнікаў горада. Але ёсць адметнасці і ў іншых месцах беларускай сталіцы. Бадай, найбольш вядомым з іх з'яўляецца касцёл святых Сымона і Алены, што на плошчы Незалежнасці, які гараджане яшчэ называюць Чырвоным. На першы погляд можа здасца, што гэта досыць старадаўняя пабудова, але ўзведзены храм не так і даўно -- у 1908--1910 гадах. Касцёл -- не толькі арыгінальны помнік архітэктуры неаготыкі з рысамі мадэрну. 3 ім звязана трагічная гісторыя. Адзін з найбагацейшых памешчыкаў Мінскай губерні, прадстаўнік старажытнага беларускага шляхецкага роду Эдвард Адам Вайніловіч і яго жонка Алімпія ахвяравалі вялікія сродкі, на якія і быў узведзены гэты храм. На гэта мужа і жонку Вайніловічаў падзвігла гора, якое спасцігла сям'ю: у 1897 годзе памёр іх сын -- дванаццацігадовы Сымон, а ў 1903 годзе не стала і дачкі, дзевятнаццацігадовай Алены. Чырвоны касцёл, асвечаны ў гонар святых Сымона і Алены, стаў, такім чынам, сімвалам няўцешнага бацькоўскага гора і светлай памяці іх заўчасна адышоўшых у нябыт дзяцей. У адзіны комплекс з касцёлам уваходзяць двухпавярховы мураваны будынак плябаніі і такая ж мураваная агароджа з брамай. У 1990 годзе, пасля доўгіх і беспаспяховых зваротаў вернікаў даўладаў, цудоўны храм быў нарэшце вернуты католікам (да таго тут размяшчаўся творчы клуб кінематаграфістаў).

На праспекце Скарыны, 26 таксама размешчаны цікавы будынак -- помнік архітэктуры псеўдарускага стылю. Ён быў узведзены ў 1913 годзе на так званым Архірэйскім падвор`і прызначаўся для царкоўнаархеалагічнага музея. Цяпер у будынку размешчаны Дом работнікаў мастацтваў Беларускага Саюза тэатральных дзеячаў.

Непадалёк ад яго, на рагу праспекта Скарыны і вуліцы Чырвонаармейскай, знаходзіўся ўзведзены ў канцы XIX стагоддзя помнік архітэктуры класіцызму -- будынак былой духоўнай кансісторыі, які таксама ўваходзіў у комплекс Ар-хірэйскага падвор'я. Цяпер тут размяшчаецца ваенна-гістарычны музей Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь.

У канцы XIX -- пачатку XX стагоддзя на скрыжаванні сучасных вуліцы Кірава і Міхайлаўскага завулка быў узведзены жылы будынак -- помнік архітэкіуры эклектыкі. 3 1910 года ў ім месцілася жаночая гімназія, а цяпер гэта -- адміністрацыйны будынак.

Яшчэ раней, у 1879 годзе, у такім жа стыле на сучаснай вуліцы Карла Маркса, 29 пабудавалі яшчэ адну жаночую гімназію -- Марыінскую. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі тут у розныя часы размяшчаліся Камуністычны універсітэт імя

Леніна, карцінная галерэя БССР, а цяпер знаходзіцца міжгародная тэлефонная станцыя.

У 1890 годзе на скрыжаванні вуліц Карла Маркса і Энгельса, паблізу тагачаснага Аляксандраўскага саду, з'явіўся будынак гарадскога тэатра з глядзельнай залай на 550 месцаў, стылізаваны пад архітэктуру барока. 2--3 лютага 1919 года ў гэтым будынку праходзіў Першы Усебеларускі з'езд Саветаў рабочых, сялянскіх і чырвонаармейскіх дэпутатаў, наякім была прынята першая Канстытуцыя БССР. 3 1920 года тут працуе вядучы беларускі тэатр (сёння Нацыянальны Акадэмічны тэатр імя Янкі Купалы).

На сучаснай вуліцы Валадарскага, у колішнім Раманаўскім прадмесці, у 1825 годзе быў пабудаваны помнік архітэктуры рэтраспектыўна-замкавага стылю -- так званы Пішчалаўскі замак (па прозвішчы яго праектанта-- Пішчалы). У другой палове XIX стагоддзя ў замку размяшчаліся царква, шпіталь, школа, аптэка, майстэрні і, нарэшце, галоўная яго ўстанова -- гарадская турма, якая, дарэчы, знаходзіцца тут і сёння і завецца ў народзе «Валадаркай».

На паўднёвым захадзе горада размешчаны помнік сядзібна-паркавай архітэктуры неакласіцызму, вядомы як Белая дача. Узведзена яна ў канцы XIX стагоддзя на пагорку, схілы якога ўпрыгожвае пейзажны парк. 3 1990 года ў гэтым прыгожым будынку размяшчаецца Цэнтр беларускага фальклору.

Архітэктурнае аблічча цэнтра Мінска вызначае не толькі забудова XVII -- XIX стагоддзяў. Нямала цікавых, арыгінальных будынкаў было ўзведзена тут у савецкія часы. Частка з іх з'явілася яшчэ да Вялікай Айчыннай вайны і, на шчасце, захаваліся да нашых дзён. Уздоўж праспекта Скарыны ўзвышаюцца даваенныя будынкі Дома ўраду, Дома афіцэраў, Акадэміі фізічнага выхавання і спорту, Беларускай політэхнічнай Акадэміі, гідраметэаралагічнай абсерваторыі. У гэты ж час былі ўзведзены адметныя будынкі тэатра оперы і балета, Палаца піянераў і школьнікаў, Цэнтральнага камітэта Кампартыі Беларусі.

У пасляваенны час быў створаны не пазбаўлены маляўнічасці, хаця і досыць пампезны, архітэктурны комплекс цэнтральнай магістралі Мінска -- Сталінскага, а потым Ленінскага (цяпер -- Францішка Скарыны) праспекта, на якім вы-лучаюцца будынкі Галоўпаштамта, Камітэта дзяржаўнай бяспекі, Дзяржаўнага універсальнага магазіна (вядомы як «ГУМ»), цырка, многіх жылых і адміністрацыйных будынкаў, комплекс плошчы Перамогі.

Праспект Францішка Скарыны -- галоўная магістраль беларускай сталіцы. Даўжыня яго -- больш за 11 кіламетраў. Праспект створаны ў пасляваенны час на месцы вуліцы Савецкай і Барысаўскага тракта. Яго перарываюць галоўныя плошчы Мінска -- Незалежнасці, Кастрычніцкая, Перамогі, Якуба Коласа і Калініна. Найбольш адметная з іх, безумоўна, плошча Незалежнасці, якая да 1991 года насіла імя Леніна. Плошча займае сем гектараў і, па некаторых звестках, з'яўляецца адной з самых вялікіх у Еўропе. Акрамя ўжо згаданых касцёла святых Сымона і Алены і Дома ўраду на ёй знаходзяцца галоўныя карпусы Беларускага дзяржаўнага уні-версітэта, Беларускага дзяржаўнага педагагічнага універсітэта, Мінскага гарадскога Савета народных дэпутатаў і вышынны гмах інжынернага корпуса Мінскага метрапалітэна.

Палац Рэспублікі

Кастрычніцкая плошча да 1984 года называлася Цэнтральнай. Яе архітэктурнае аблічча раней вызначаў Палац культуры Белсаўпрафа, але сення дамінантай плошчы з`яўляецца грандыёзны гмах Палаца Рэспублікі, будаўніцтва якога пача-лося тут у 1985 годзе.

Плошча Перамогі (да 1954 года яна называлася Круглай), без перабольшання, самае святое месца ў Мінску. У 1954 годзе тут устаноўлены 40-метровы манумент у гонар Перамогі савецкага народа над фашысцкай Германіяй і ва ўшанаванне памяці воінаў Савецкай Арміі і партызан, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны. 3 ліпеня 1961 года, у дзень вызвалення Мінска ад фашыстаў, каля падножжа манумента запалены Вечны агонь.

Плошча перамогі

У 1984 годзе ў сувязі з адкрыццём першай лініі метро Плошча Перамогі была капітальна перапланавана. Пад плошчай пабудавана кальцавая галерэя, якая пераходзіць у мемарыяльную залу, прысвечаную памяці загінуўшых герояў. На сцяне залы ўсталяваны пласціны з імёнамі 566 ураджэнцаў Беларусі і іншых рэспублік, якія ўдзельнічалі ў вызваленні беларускай зямлі ад гітлераўцаў і за свае подзвігі тут былі ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза.

Плошча Якуба Коласа (да 1956 года -- Камароўская) -- другая па памерах з размешчаных на праспекце Скарыны. У 1972 годзе тут адкрыты помнік знакамітаму беларускаму літаратару Якубу Коласу.

Сусветна вядомы центр адукацыі і навукі - Нацыянальная Акадэмія Навук Рэспублікі Беларусь.

Сучасная гісторыя Мінска, як ужо было адзначана, непарыўна звязана з апошняй вайной. Гады акупацыі горада гітлераўцамі -- адзін з самых драматычных і, разам з тым, гераічных перыядаў у амаль што тысячагадовым летапісе Мінска. Яскравае сведчанне гэтага -- каля 70 брацкіх і асобных магіл, дзе пахаваны воіны, партызаны, падполыпчыкі і мірныя грамадзяне -- ахвяры фашысцкага тэрору, якія знаходзяцца ў Мінску і яго блізкіх ваколіцах.

Самае жалобнае і страшнае з усіх месцаў масавых пахаван-няў ахвяр фашызму -- Трасцянец, урочышча Шашкоўка. Тут, напаўднёва-ўсходняй ускраіне Мінска, у раёне вуліцы Малы Трасцянец і прамысловай зоны Шабаны, у гады акупацыі іс-наваў жудасны лагер смерці (усяго іх акупанты стварылі па Беларусі каля 260). Восенню 1943 года гітлераўцы пабудавалі печ-яму плошчай 8 квадратных метраў і глыбінёй 4 метры для масавага знішчэння ваеннапалонных -- вязняў лагера смерці Трасцянец, мірных жыхароў Мінска і яго ваколіц, а таксама вязняў, прывезеных сюды з акупіраваных краін Заходняй Еўропы. Толькі ў гэтай жудаснай печы было спалена больш за 50 тысяч чалавек, а ўсяго ў Трасцянецкім лагеры смерці гітлераўцы знішчылі больш за 206 тысяч сваіхахвяр. Па колькасці загубленых вязняў лагер смерці ў Трасцянцы саступае толькі Асвенцыму, Майданеку і Трэблінцы. У 1966 годзе на месцы гэтай жудаснай трагедыі ўзведзены помнік.

Адзін з жахлівых эпізодаў часоў акупацыі Мінска-- трагедыя яўрэйскага гета. Гітлераўцы стварылі яго ўжо ў ліпені 1941 года ў раёне сучасных вуліц Ракаўскай, Нямігі і Раманаўскай Слабады. На працягу 1941--1943 гадоў амаль усе вязні гета (а гэта звыш 100 тысяч мясцовых і вывезеных з акупіраваных еўрапейскіх краін яўрэяў) былі знішчаны. Найбольш масавы расстрэл вязняў Мінскага гета адбыўся 2 сакавіка 1942 года, у раёне Юбілейнай плошчы. Тут, на вуліцы Мельнікайтэ, у 1972 годзе быў усталяваны помнік ахвярам фашысцкага генацыду.

У гонар гераічных жыхароў акупіраванага, але не пакоранага Мінска 8 мая 1985 года на праспекце Машэрава, паблізу парка Перамогі, быў адкрыты велічны, вышынёй 45 метраў манумент «Мінск -- горад-герой».

Спіс літаратуры

мінск гістарычны горад

1.С. Асіноўскі “Мінск”. - Мн.: Полымя, 1990. - 144 с.:іл.

2.З.В. Шыбека, С.Ф. Шыбека “Мінск. Старонкі дарэвалюцыйнага горада”. - Мн.: Полымя, 1994. - 341 с.

Размещено на Allbest.ru