Дзеці у сям’ і гарадзенск1х мяшчан у XVI-XVII ст.

Размещено на http://www.allbest.ru/

Размещено на http://www.allbest.ru/

ДЗЕЦІ У СЯМ' І ГАРАДЗЕНСК1Х МЯШЧАН У XVI-XVII ст.

дзяцінство сям'я мешчанін

Наталля Сліж

кандыдат пстарычных навук, дацэнт

БІП1нстытут Правазнауства, Гродзенскі філіял

Natallia Slizh

Candidate in History, associated professor, Belarusian Law Institute, Hrodna Branch

THE CHILDREN IN THE BURGHER' S FAMILY IN THE SIXTEENTH SEVENTEENTH CENTURIES

The history of childhood is not presented in the historiography. Because of lack of documents it is rather complicated to analyze this topic deeply. From the point of view of the Magdeburg Law a child was a person under age of 21. The procreative function was the main function of the burgher family. Religion and the law made effort to consider legitimate children born only in a wedding marriage. A certificate of good origin needed to become an official and a member of a guild. The art in Hrodna dose not represent a lot of material in the history of childhood. Some anonymous pictures of children are kept safe from the sixteenth seventeenth centuries. Saving materials allow make the next conclusions. Parents tried to give education to their children according with their financial position because a profession for burgher society was the main source of income. They took care about children's health and lot. Parents did all their best to rescue them in dangerous situations. Children could be fostered. The institute of guardianship also existed in burgher society. Parents' duty was to bring up children, to marry them, and to allot property. Children should take care about their parents in old age, to bury and to remember about their soul. Breach of duty to the parents was punished by disherison.

Key words: children, Harodnia, upbringing, education, burgher society, XVI-XVII cent.

Анотація. Історія дитинства в міщанських родинах Гродна практично недосліджена тема. Однак грунтовно висвітлити дану тему неможливо через відсутність достатньої кількості джерел. З точки зору магдебурзького права до категорії неповнолітніх відносилися особи, які не досягли 21 року. Народження дітей було важливою функцією міщанської родини. Релігія і законодавство вчинили усе можливе, аби законними вважалися діти, народжені у вінчаному шлюбі. Засвідчення доброго походження було необхідним для посідання урядів у магістраті і для вступу в цех. Відсутні родинні портрети міщан. Збереглися окремі анонімні зображення дітей за XVI-XVII ст. Наявні матеріали дають можливість зробити наступні висновки: дітям намагалися дати освіту відповідно до майнового стану, бо для міщан професія мала важливе значення як джерело заробітку; долі дітей та їх здоров'я турбувало батьків; у небезпечних ситуаціях вони робили усе, аби їх врятувати; діти виховувалися не тількі у своїх сім'ях, але й моглі потрапити на виховання до іншої родини; у міщанському середовищі подібно існував інститут опіки, він був необхідний для осиротілих дітей, опікуни доглядали їх і їхній маєток до повноліття; обов'язком батьків вважалося виховати дітей, заключити шлюб, наділити їх майном; від дітей очікували догляд за батьками у старості, належне поховання і пам'ять після смерті. Невиконання дітьми обов'язків відносно батьків каралося позбавленням або відстороненням від майна.

Ключові слова: діти, виховання, освіта, міщани, Гродно, XVI-XVII ст.

Гісторьія дзяцінства дауно ужо прыцягвае увагу у сусветнай гістарьіяграфіі Гл.: Арьес Ф. Ребёнок и семейная жизнь при Старом порядке. Екатеринбург, 1999; Zol^dz-Strzelczyk D. Dziecko w dawnej Polsce. Poznan, 2002 і інш.. Дзякуючы новым метадалагічньїм падыходам у навуковае кола быу уведзены гэты цмяны бок чалавечага жыцця. Пытанню дзяцінства у сям'і гарадзенскіх мяшчан не прысвечана спецыяльнай працы. Таму дадзенае даследаванне з'яуляецца актуальным, якое асвятляе асобную сферу з псторын сям'і. Аднак гэта тэма даволі складаная для вывучэння па псторын Вялікага Княства Літоускага, бо даволі абмежавана представлена я крьініцах. Нават у шляхецкіх дзёншках сустракаюцца толькі асобныя факты па нараджэнню, смерці ці шлюбу дзяцей, а іх штодзённае жыццё амаль не представлена на старонках. Яшчэ больш складаным уяяляецца даследаванне дзяцінства я гарадах. Па гісторьі Гародні па XVI ст. захаваліся ярывачныя дакументы, а па XVII ст. чатыры магістрацкія кнігі Нацыянальны пстарычны архія Беларусі (далі НГАБ). Ф. 1761, воп. 1, спр. 1-3; ф. 1800, воп. 1, спр. 1.. Некаторыя моманты з прыватнага жыцця мяшчан, звязаныя з хваробамі, адлюстраваліся я „Зборы цудая Маці Божай Студэнцкай” Sumaryusz cudow i task znakomitszych Nayswietszey Maryey Panny Studentskiey Kongregacyi Grodzienskiey pod tytutem Annuntiationis. Wilna, 1686.. Дзённікая і асабістай перапіскі мяшчан намі не выяялена.

У сувязі з абмежаванай колькасцю крыніц гістория дзяцінства я Гародні прадстаялена не цалкам. У поянай меры не магчыма прадставіць падрыхтояку да нараджэння дзіця, хрышчэнне, гульні дзяцей, уключэнне іх у гаспадарку, асаблівасці выхавання хлопчыкая і дзяячат і іншия сферы з жыцця дзяцей. Калі шляхта мела вдэалы і вобразы, якія былі апісаны я лгтаратуры, то падобных творая з асяроддзя гарадзенскіх мяшчан не захавалася. Аднак заможныя мяшчане, якія мелі кантакты са шляхтай, пераймалі рысы шляхецкай культуры. У дадзенай працы прадстаялены матэрыялы пра пачатак дзяцінства, гульні, выхаванне я чужой сям'і, апеку, клопат дзяцей у небяспечных сітуацыях, размеркаванне спадчыны.

Пачатак дзяцінства. З пункту гледжання магдэбургскага права да катэгорыи непаяналетніх адносіліся асобы, якія не дасягнулі 21 год (Вейхбільд, арт. XLVIII). Да гэтага перыяду яны знаходзіліся пад апекай бацькоя ці апекуноя. Асобы мужчынскага полу станавіліся самастойнымі і па^аспра^ым^ а жаночага полу заясёды былі я залежнасці ад бацькоу, мужа, апекуноя. Найбольш цяжка прасачыць падзел дзяцінства янутры гэтага перыяду і павелшэнне адказнасці я сувязі з узростам.

Адносна дзяцей у крынщах выкарыстояваліся наступныя словы і выразы: „dzieci”, „dziatki”, „niedorosly”, або адзначалася, што ім трэба дарасці да па^алецця: „do wzrostu lat”, „lat doroslych” НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, спр. 1, арк. 129 адв., 130, 152 адв., 153, 153 адв., 154, 294 і інш.. У гэтую катэгорыю яключаліся ясе дзеці да 21 год. Аднак у тэстаментах бацькі, канечне, ужывалі слова „дзеці” незалежна ад іх узросту.

Калі сыходзщь з казання гарадзенскага ксяндза Барталамея Вышамерскага, якое было прамоулена на пахаванні мяшчанкі Юстыны Шульцаяны я бернардынскім касцёле 10 сакавіка 1674 г., то перыяд дзяцінства асацыяваяся з чысцшёй і нявіннасцю. Дзяячына правяла большую частку жыцця я паненскім стане, а я шлюбе са злотнікам Крыштафам Фіселем толькі 9 мєсящУ Vilniaus universiteto biblioteka. Rankrasci^ skyrius. F. 3-2263. L. 58-61 v.. Гэтае меркаванне было ^ласціва для каталіцкага касцёла.

Нараджэнне дзяцей было важнай функцыяй мяшчанскай сям'і. Ралігія і заканадаяства зрабілі шмат намагання^, каб законнимі лічыліся дзеці народжаныя я венчаным шлюбе. Пасведчанне ад добрым паходжанні было неабходна для займання пасады я магістраце і для яступлення я цэх. Заканадаяства адрознівала дзяцей народжаных у шлюбе і паза шлюбам. Права на спадчыну мелі законнанароджаныя дзеці па прычыне законнага шлюбу і па прычыне нараджэння (Вейхбільд, арт. ІІІ; Саксонскае Люстра, ч. І, арт. 48, 51). Аднак у горадзе бьілі выпадкі нараджэння пазашлюбных дзяцей. У візітацыі 1655-1661 гг. Фарнага касцёла адзначалася, што жанчына забіла сваё дзіцё, народжанае паза шлюбам Kurczewski J. Stan kosciolowparafialnych w djeceziej wilenskiejpo najsciu nieprzyjacielskiem 1655-1661 r Litwa i Rus, 1912, t. ІІ, zesz. 1, 60..

Як праходзіу перыяд цяжарнасці я мяшчанкі, і як яна нараджала на гэтыя питанні цяжка адказаць. У Гародні билі аптэкі Lietuvos Metrika, kn. 32 (1548-1549): Uzrasym^ knyga 32. Parengй A. Blanuca, D. Vashchuk, D. Antanavicus, E. Deveikytй, Vilnius, 2012, 68; НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, спр. 1, арк. 82-83 адв., працавалі цырульнікі і дактары НГАБ. КМФ-18, спр. 123, арк. 255-256; Jodkowski J. Cechy grodzienskie w wiekach dawnych. Grodno, 1926, 19.. Пра працу павітух у горадзе за гэты перыяд у дакументах не атрымалася выявіць інфармацыю.

У магістрацкай кнізе зафшсаваны выпадак на хрысщнах з удзелам цяжарнай. Ян Васілевіч, рымар і гаспадар гарадзенскага палаца віленскага ваяводы і гетмана ВКЛ Казіміра Яна Паула Сапегі, падая скаргу на намесніка Гарадзенскага павета Казіміра Усовіча і яго жонку Кацярыну Шульцауну Кацярына паходзіла з мяшчанкай сям'і.. Жанчына абвінавачвалася я збіцці цяжарнай жонкі на хрысщнах у пана Дубельскага. У адказ была скарга Усовіча, дзе сттуацыя была прадстаулена па іншаму. Жонка Васілевіча не раз абражала Кацярыну, а на хрысщнах таемна так моцна Ударыла яе па твары цэглай, што тая аж разляцелася, убор з галавы зарвала, пашарпала чадру (6 злотых), каптурак (5 злотых), а гарнастаевая шапка (10 злотых) згінула. Умацаваны Януш Конча апелюючы да заканадауства як у справе за збщцё шляхты патрабавау выплаты навязкі і смяротнага пакарання для жанчыны (Статут, р. 11, арт. 17, 27, 35, 49). Скаржнік быу гатовы да прысяп, каб яе адправілі на смерць. Умацаваны Пётр СулеУскі дамогся, каб Васілевіча узялі на парукі, хоць у яго не было жытла я горадзе і жыу ён у доме гетмана. Радзецкі пісар Барталамей Цвікліч ад імя брацлаускага мастаунічага Якуба Сцяцкевіча узяу на парукі да вырашэння справы (1690). Канчатковага прысуду па справе не выявлена НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, спр. 3, арк. 59-59 адв., 62-63; Сліж Н. Злачынства і злачынцы у Гародні у XVII ст. Arche. Гарадзенскі міленіум, 2014, № 11, 169..

Не захаваліся метрычныя кнігі народжаных з гарадзенскіх храмау за гэты перыяд. Таму прааналізаваць парадак хрышчэння дзяцей не падаецца магчымым, таксама як і выявіць статыстыку па дзіцячай смяротнасці. У Гародні існавалі праваслауны, каталіцкі і уніяцкі абрады хрышчэння. У залежнасці ад веравызнання пахрысціць маглі я Каложскай, Прачысценскай, Васкрэсенскай і Чэснага крыжа цэрквах, а таксама я Фарным касцёле і касцёлах ордэнау бернардынскш, бернардынак, брыгітак, езуіцкім, францысканскім, кармеліцкім і дамініканскім.

Выгляд немауля, якога трымае маці, можна пабачыць на гравюры Адэльгаузера-Цюндта 1567-1568 гг. Яно туга закручана я пялюшкі, якія зафіксаваны вяровачкай, а на галаве чэпчык. Практычна дзіцё не мела магчымасщ вольна шавяліць ручкамі і ножкамі. Такая традыцыя спавівання існавала таксама я інших краінах. Рабілася гэта, каб не былі скрь^леньїмі часткі цела Zoi^dz-Strzelczyk D. Dziecko w dawnej Polsce..., 102-108.. Іншыя мастацкія прыклады з гісторті дзяцінства можна пабачыць у гарадзенскіх касцёлах. Іх прадстаяляюць абразы Маці Божай з дзщём і Антонія Падуанскага з дзщём. Таксама я аздобе храмая можна пабачыць анёлкау, якіх увасабляюць маленькія дзеткі. Аднак большасць мастацкіх рэчая датуецца XVIII-ХІХ стст. За XVII ст. захавалася значна менш у сувязі з дзеяннямі маскояскіх войская Апісанне унутранага убрання касцёлау гл.: Koscioly i klasztory rzymskokatolickie dawnego wojewodztwa trockiego. Grodno. Cz. 4. T. 1-4. Red. M. Kaiamajska-Saeed, Krakow, 2012-2018..

Выяяленчае мастацтва Гародні не прадстаяляе нам вялікую галерэю па гісторші дзяцінства Пра дзяцей у еУрапейскім мастацтве гл.: Арьес Ф. Ребёнок и семейная жизнь..., 44-56.. Няма я ёй сямейных партрэтая мяшчан. Захаваліся асобныя ананшныя выявы дзяцей за XVI-XVII стст. Узрост шшых дзяцей на гравюры Адэльгаязера-Цюндта 1567-1568 гг. дакладна вызначыць складана, прыкладна да 10-12 год. Крынща дае вельмі агульнае яяяленне пра дзіцячую вопратку. Яна адносіцца да летняга сезону. Хлопчыкі насілі кашулю і нагавіцы. Прыклад адзення дзяячынак можна пабачыць на сюжэце каля калодзежа. Дзяячынак маглі апранаць у доягія сукенкі (летнікі) з кароткім рукавом, заштленыя на гузікі. Паверх сукенкі накідваяся саян. А на галаве втсокі каупак. Гэты строй падобны на строй маці, якая трымае дзяячынку за руку Сліж Н. Гравюра Гародні Адэльгаузера-Цюндта 1567-1568 гг. як адлюстраванне міжнародных падзей на фоне гарадскога жыцця. Arche. Гарадская псторыя Беларусі, 2017, № 2, 37..

Яшчэ адзін дзявочага ябрання на абразе „Танец смерці” Пра абраз гл.: Sliz N. Obraz Taniec smierci w Grodnie jako zrodlo wizualne i literackie. Zeszyty Historyczne. Prace Naukowe Akademii im. Jana Diugosza, 2015, t. XIV, 27-50.. На адным з сюжэтая прадстаялены танец смерці з дзщём. Ролю дзіця, над якім таксама пануе смерць, гуляе дзяячынка. Яна апранута я белую сукенку з чырвоным поясам.

Гульні і вольны час. Вельмі мала інфармацті можна сказаць пра вольны час мяшчанскіх дзяцей Пра гульні дзяцей у Еуропе гл.: Арьес Ф. Ребёнок и семейная жизнь..., 72-108.. Таксама невядома на якіх казках гадавалася дзеці і якія песні ім спявалі. У адвалах падчас „экскаватарнай археалогіі” на Савецкай плошчы, сярод шшых артэфактау, была знойдзена гліняная свістулька Цяпер свістулька захоуваецца я музеі лщэя № 1 г. Гродна. XVIII ст. Госцеу А., Кіркевіч А. Савецкая плошча як археалагічни помнік. Гарадзенскі гадавік, 2012, № 1, 89. Гэтая цацка карысталася папулярнасцю сярод дзяцей. Асноуншмі матэрыяламі для вырабу іншых цацак маглі быць дрэва і гліна. У дзяцей не было сваёй прасторы я доме. Колькасць пакояу была вельмі абмежаванай і дзеці жилі разам з бацькамі Пра побыт мяшчан гл.: Сліж Н. Побыт гарадзенскіх мяшчан у XVI-першай паловеXVII стст. Origines, fontes et narrationes posrod krзgow poznania historycznego. Prace ofiarowane Prof. Marcelemu Antoniewiczowi w 65. rocznicз urodzin. Pod red. M. Cetwinskiego, M. Janika, przy wspoiudziale M. Nity. Czзstochowa, 2017, 627-651.. Таму і рэчы дзяцей былі я агульным пакоі.

На гравюры бачна як на падворку хлопчык з хварасцінай ходзіць за neяHeM. Тут цяжка адназначна казаць ці гэта быя абавязак даглядаць за птушкамі, ці хлопец такім чынам гуляя на падворку.

Адукацыя. Для мяшчан прафесія мела важная значэнне як крьініца заробку. Аднак яе набыццё каштавала дорага. Тым не менш бацькі намагаліся даць адукацыю дзецям. Як правіла дзяцей імкнуліся навучыць рамяству. Г арадзенскія мяшчане набывалі розныя прафесіі: катляр, мечнік, цырульшк, кравец, шавец, кушнер, злотнік і шшыя. Табіяш Дорбах, сендык, прадая за 100 злотых пляц на вул. Златарскай лаяніку Адаму Цвіклічу і Зузанне Тарасевічаяне, каб сына адправіць на навучанне на цырульшка і купіць яму інструмента (1641) НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, спр 1, арк. 195-196.. Згодна з тэстаментам цэхмайстра гарбароя Адама Мігояца сын Радзюк бы^ накіраваны да краяца, а Іван, пры жаданні, мог займаецца рамяством бацькі (1642) Тамсама. Арк. 218-219 адв.. Дзеці лаяніка Станіслава Мазніцкага былі выпраялены наступным чынам: Мацей на службу я Польшчу, а Войцех на навучанне кравецкаму рамяству (1640) Тамсама. Арк. 56-57..

Некаторыя мяшчане адпраялялі вывучаць дзяцей „свабодныя навукі”. У іх склад уваходзіла граматыка, дыялектыка, рыторыка, музыка, арыфметыка, геаметрыя, астраномія. Радца Марцін Фандэберг накіравая на вучобу сына Яна, а радца Фёдар Багдановіч Самуэля Яна. Абодва прасілі я тэстаментах жонак прыкласщ намаганні для сканчэння адукацыг Праяда не было адзначана месца навучання. А старэйшы сын Ф. Багдановіча Пётр быя на службе пры двары смаленскага кашталяна Юрыя Храптовіча 1нфармацыя пра навучанне дзяцей згадваецца я тэстаментах М. Фандэберга (1642) і Ф. Багдановіча (1640). НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, спр 1, арк. 239 адв.; Сліж Н. Тастамент гарадзенскагарадцы Фёдара Багдановіча. Архыарыус. Вып. 12 (2014), 65-85.. Аднак не ясё мяшчане мелі кантакты са шляхтай, не кажучы пра магчымасць адправіць на адукацыю пра шляхецкім двары.

Рэдка гарадзенскія мяшчане сустракаюцца я спісах універсітэтая. Так, Лука Мікалай Адольскі быя запісаны я Кракаяскім ушверДтэце (1549) Metryka czyli album Uniwersitetu Krakowskiego z lat 1509-1551. Biblioteka Jagiellonska rkp. 259. Wyd. A. G^siorowski, T. Jurek, I. Skierska przy wsp. R. Grzesika. Warszawa, 2010, 265.. Базыль Гранда фігуравая як студэнт Вттэнбергскага (1573), Франкфуркцкага (1579) і Іенскага (1580) яніверсітэтая Friedlдnder E., Liebe G., Hermann Th., Theuner E. Aeltere universitдts matrikeln, Bd. (15061648), Leipzig, 1888, 276; Грицкевич В.П. С факелом Гиппократа: из истории белорусской медицины. Минск, 1987, 94..

Калі глядзець на адукацыю гарадзенскіх ураднікая праз іх працу і дакументы я магістрацкіх кнігах, то прасочваецца наступнае. Яны валодалі рознымі мовамі: старабеларускай, польскай, лацінскай, акрамя таго, быт дасведчаны я галіне магдэбургскага права. Усё гэта было неабходна для вядзення справаводства і прыняцця судовых рашэнняу Асоб, якія не адпавядалі патрабаванням, маглі адсунуць ад пасады. Так, кравец Міхаіл Якуцэвш быя адхілены з пасады шафара з прычыны неадукаванасці (1609) Lietuvos Yaistybes istorijos archyvas. F. 1282. A. 1 B. 7021. L. 1..

Крынщы згадваюць пра наяянасць кніг у мяшчан. У былога месцкага пісара Багдана Хведкевіча захояваліся кнігі рэлігійнага зместу: Пралог (рубель грошая), Чэцьі-Мінеі (40 грошау), Трэбнік (пол капы літояскіх грошая), Патрэбнік (2 капы), два Актоіха (кожны па капе грошая) ( 1540) Акты Виленской археографической комиссии. Т. 17. Акты Гродненского земского суда. Вильна, 1890, 242-243.. У тэстаменце радцы Валентыя Волінскага згадваюцца Саксонскае Люстра на лацінскай мове і „Practicarum observationum...” Кніга Ліпскага А. перавыдавалася некалькі разоу (Lipski A. Practicarum observationum ex jure civili et Saxonico collectarum, et ad stylum usumque judiciorum curiae regalis accommodatarum, centuria I[-II] 2, Centuriae II. Riga 1602; Krakow 1619; Krakow 1620; Poznan 1626; Gdansk 1627). Якім выданнем валодау В. Волінскі невядома. Андрэя Ліпскага. Магчыма мяшчане карысталіся выданне Вейхбільда Паяла Шчэрбша Szczerbic P. Jus municipale, to jest prawo miejskie magdeburskie nowo z lacinskiego i niemieckiego jзzyka zpilnosciq i wiernieprzelozone, Poznan, 1610, 21, 23, 33, 79 і інш.. У аддзеле Рэдкай кнігі Гродзенскага дзяржаянага гісторыка-археалагічнага музея захояваецца асобнік з паметамі на палях. Почак характэрны для першай паловы XVII ст. Сама кніга паходзіць з б^лйтэю гарадзенскіх дамініканцая.

Усе гарадзенскія ^хі прымалі на вучобу вучняу. У статутах агаворваліся ямовы прыняцця, тэрмін навучанне, аплата, пераход у статус майстра. Некаторыя перавагі мелі дзеці майстроу. Згодна з першым цэхавым статутам 1570 г. усталёувалася майстарам перыяд навучання. Па яго сканчэнню вучань плація % каменю воску, а пасля станавіуся таварышам НГАБ. КМФ-18, спр. 62, арк. 75-79 адв.. Статут мулярскага цэху агаворвау, што для навучання патрабаваліся янёсак 8 грошая і пасведчанне аб добрым паходжанні. Адукацыя працягвалася тры гады у аднаго майстра (1593). Пры яцёках да другога майстра вучань вяртауся да першага. Перайсці можна было толькі пры неадпаведным стауленні майстра да вучня і з дазволу старшых цэха. Пасля сканчэння навучання вучань станавіуся таварышам і павінен быу год адпрацаваць у майстра за заробак, атрымаць пасведчанне і год вандраваць. А калі таварыш не хацеу выпрауляцца у вандроуку, то быу абавязаны даць 4 злотых да скрьінкі. Майстар меу права трымаць толькі тры вучня Тамсама. Спр. 77, арк. 423-426..

Статус вучня і яго абавязкі агаворваліся таксама у шшых статутах. Больш дэталёва гэта можна пабачыць у статуце таварышау кавальскага і катлярскага цэхау, які быу прыняты у 1674 г. Так, у катэгорыю вучня траплялі хлопцы, якія знаходзіліся пры майстры да дасягнення пауналецця. У абавязкі вучня уваходзіла трымаць парадак у майстэрт. Перад вызваленнем ад майстра меу права звярнуцца да таварышау за дапамогай, а пасля год адпрацоувау у майстра. Кожную чвэрць года былому вучню маглі павысіць аплату, калі таго заслугоувау Lietuvos moksly akademijos Vrublevskiy biblioteka. F. 1-585.. Статуты не агаворвалі узрост у якім хлопец прымауся у рамяство. Найбольш верагодна, што гэта адбывалася у падлеткавым перыядзе, каб ужо пасля пауналецця была прафесія і магчымасць зарабляць на сябе.

На адукацыю аддавалі хлоты^^ Адукояваць дзяячат было немэтазгодна. У рамеснікі іх не бралі. Хаця на практыцы вядома вьіпадкі, што жанчыны займаліся рамяством, напрыклад, кравецкім³³. Не яce відь прафесій бьлі ім даступны па гендэрных асаблівасцях.

Калі сыходзщь з дакументая, то пераважна добрую адукацыю атрымлівалі дзеці з сямей ураднікау якія пазней ішлі па шляху бацькі. Іншая частка мяшчанства была неадукаванай, бо нават пры продажу маёмасщ не маглі паставіць подтсы. Рамеснікі імкнуліся навучыць сваіх дзяцей рамяству. Пры чым не абавязкова па бацькояскай прафесіі.

Дзеці у хваробах і небяспецы. Стауленне да дзяцей праяялялася я бацькоу калі яны траплялі я небяспечную сіт'уацыю. У тыя часы хвароба стварала сапраудную небяспеку для жыцця дзяцей. Медыцына не магла дапамагчы я многіх выпадках. У адчаі мяшчане звярталіся за дапамогай да цудатворнага абраза Маці Божай Студэнцкай, які знаходзіуся я касцёле Св. Францыска Ксаверыя. У Гародні толькі гэтаму абразу 6ыУ прысвечаны „Збор цудая...”³⁴. У крыніцы зафіксавана 12 выпадкая 3BapoTaя мяшчан у сувязі з хваробамі дзяцей. Вылячэнне ад захворBaHraя атрымалі дзеці Яна Паяловіча (1662), Дароты Пастэячанкі і бурмістра Пятра Ляяковіча (1662), Барбары Еляшовай (1663), Дароты Грыжояскай (1663), Тэадора Гібульї (1664), Кацярыны Крыштафавай (1663), Стэфана Мацялевіча і Параскі (1663), Зафеі Мікалаевай (1663), гарадзенскай краяцовай Юстыны Міхалавай (1664), Яна Ткачояскага (1663), нейкай мяшчанкі (1686), дзяячына Канстанцыя Філіпавічаяна (1664). Сярод хвароб згадваліся панос, язвы, ванітаванне, паламаныя ногі, бяльмо на вачах, а часам проста цяжкія хваробы Sumaryusz cudow..., 15-18, 32, 34, 35, 42, 43, 54, 69, 75..

Хлопчык на падворку, гравюра Адальгаузера-Цюндта 1567-1568 гг.

Маці і дзіця, гравюра Адальгаузера\ Цюндта N 1567-1568 гг.

Свістулька XVIII ст.

Выява з абраза „Танец смерці”, канец XVII ст. - пачатак XVIІI ст.

Дзеці, гравюра АдэльгаўзераЦюндта 1567-1568 гг.

Абраз Маці Божай Анёльскай у францысканскім касцёле, XVII ст.

У некаторых выпадках у „Зборы цудая ...” прыводзяцца кранальныя словы бацькоу, які сведчаць пра іх перажыванне за лёс дзяцей:

У той жа год [1663] дзщё Кацярыны Крыштафавай, гарадзенскай мяшчанкі, захварэла на ^утраныя язвы я галаве. Ужо аплаквалі бацькі, разумеючы, што явесь мозг дзіцяці запаліяся і ператварыяся я гной. Хацелі для сына зрабіць тое, што бацькояская любоя казала, колькі маглі на медыкая і медыцыну спадзяваліся. Але з часам, шкадуючы дзіцё, толькі грошы распусцілі! Здарояя дзіцяці не вярнулі! Кажа тады Кацярына мужу: „Ці не лепш было б, калі б мы дзщё пад апеку аддалі тутэйшай Найсвяцейшай Панне, якая глядзіць не на багатую шкатулку, а на набожную пакору. І не так сабе з чыстага золата воты і каштояныя рубшавыя падвескі, як адзшы набожны зварот цэнщь. Ну, тады пойдзем да яе. Як у мозгу вада не адыходзщь, хоць бы мы ясе з яго пілі, так і не змяншаецца мшасэрнасць і моц Панны Марыг Хоць ужо не палшыць розных щдоУ і ласкау, якія яна людзям зрабіла”. Адказая муж: „Увогуле, даяно яжо трэба было так зрабіць”. Прынесл1 тое дзщё да абраза нашай Найсвяцейшай Панны, каб само дзіцё перад ім паставіць і атрымаць для яго здарояе. Толькі пачалі маліцца, як язвы згінулі Ibid, 34-35..

Другі прыклад:

У Гародні, каралеяскім і соймавым мястэчку, дзіцё Зафеі Мікалаевай у 1663 г. захварэла на чырвоную дызентэрыю і два тыдні хварэла. Шмат хатніх лекау, шмат прывазных лекая выкарысталі. Аднак дзіцё па-ранейшаму хварэла! І явогуле, ад штодзённага яжывання лекая стан яго пагаршаяся! Нічога не заставалася, каб заплаканая маці магла вылечыць аплаканае дзіця. Кажа: „Зрабіся воля твая, Усёмагутны Стваральнік! Ты можаш і вярнуць да жыцця, і да труны спіхнуць і справадзіць. Розгай помсты справядлівай сцягаеш за грахі нашы і, каб цябе разгневанага, прасілі чьініш ласку. Тады скараюся я перад слушным судом тваім праз хваробу сына майго і праз мой смутак! Вызнаю, што салодкі і лггасщвы, і калі нас на тым свеце караеш тады самы літасцівы. Цалую руку Айца, Божа мой: дай палёгку тваёй скоранай нявольніцы. З-за Тваёй нявыказанай дабрыні, з-за адзінай абранай Панны Марыи, Маці Ісуса Хрыста, зірні на сіроцтва маё. Ты, суцяшальніца грэшных, Найсвяцейшая Панна, у новым з'яуленым абразе Найдзіянейшая, важная твая шстанцыя, скажы твайму Усёмагутнаму Сыну, каб майго сына пазбавіу ад паносу, а мяне ад гора”. Такім чынам малілася, шмат намаганняя зрабіла, учыніла воту, і крывавая хвароба адразу загаілася, сыночак ачуняу Ibid, 42-43..

Гэтыя два прыклады яскрава паказваюць перажыванні бацькоя за лёс дзяцей. У іх прыводзяцца словы бацькоу, якія напояненыя горам і адчаем. Яны не быт абыякавы да сваіх дзяцей, шукалі для іх сродкі выздараулення нават надзвычайныя. У небяспечных сітуацыях бацькі гатовы быт зрабіць усё магчымае і немагчымае.

Выхаванне я чужой сям 'і. Па розных абставінах дзеці маглі патрапіць на выхаванне у чужую сям'ю. Гэта магло здарыцца у выпадку сіроцтва, адсутнасці фінансавай магчымасщ у бацькоу утрымліваць дзяцей і інш. Выхаванцы станавіліся часткай другой сям'і і, нават, згадваліся у тэстаментах. Рэгша Гауловічауна прабачыла сваёй выхаванцы Мяшковай пазыку і казала вярнуць ёй застауленыя кацялок, чарку і поугарцоуку (1640) НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, спр. 1, арк. 129 адв.. Юрый Стрэчэня прызначыу для свайго выхаванца Алеся Ябланоускага 30 злотых. Сваіх дзяцей у яго не было (1664) НГАБ. Ф. 1800, воп. 1, спр. 1, арк. 92.. Дачка бурмістра Яна Адамовіча Клара у дзяцінстве была узята на выхаванне шваграм Адамовіча Бернатам Весянеускім. Ён паабяцау дагадаваць яе да пауналецця і выдаць замуж. Па гэтай прычыні з бацькоускай маёмасці у тэстаменце ёй пасаг не вылучауся (1666) Тамсама. Арк. 125 адв..

Аднак у дакументах толькі згадваецца пра наяунасць выхаванцау, не агаворваюцца пры якіх абставінах і чаму дзеці патрапілі у іншую сям'ю. Гэтыя звесткі сведчаць пра існаванне гэтай з'явы у мяшчанскім асяроддзі.

Апека. Інстьггут апекі 6biя вядомы у ВКЛ сярод розных саслояяя. У мяшчанскай сям'і галоуным быу бацька. Таму ён у сваім тэстаменце прызначау апекуноу жонцы і дзецям. Як правіла гэта было некалькі асоб. Вельмі часта сярод іх сустракаюцца сваякі, ураднікі магістрата, шляхта. Яны даглядалі за дзецьмі і іх маёмасцю да дасягнення пауналецця, а пасля прадстаулялі справаздачу і перадавалі уласнасць спадчыннжам. Апекуны бы^т абавязаны абараняць інтарэсы сірот (Вейхбільд, арт. XXVI, Саксонскае Люстра, ч. І, арт. 41, 42, 52). Матыс Пастэука прызначыу жонцы і дзецям апекуноу лауніка Андрэя Макоускага і Барталамея Цярлея (1640), Фёдар Багдановіч бурмістра Стэфана Гібулу, радцу Станіслава Бельскага, радцу Яраша Высоцкага і сендыка Адама Цвікліча (1640), Марцін Фандэберк падканцлера ВКЛ Марціна Трызну, ксяндза і рэферэндатара ВКЛ Францішка Далмата Ісайкоускага, гарадзенскага мешчаніна Юзафа Градкоускага (1642), Ян Адамовіч швагра Берната Весянеускага, бурмістрау Гануса Паульсена і Канстанцыя Дзіву (1666), кравец Тамаш Цупрыкояскі радцу Яна Зеляпугу, лауніка Марціна Шаматулу Сапінскага, цэхмастра крауцоу Яна Рошчынскага (1666), лентвойт Казімір Цвікліч гарадзенскага земскага суддзю Тамаша Валовіча, гарадзенскага падпробашча Якуба Бельскага, старога бурмістра Гануса Пальсена, стрыя Адама Цвікліча (1671) НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, спр. 1, арк. 133, 155, 240 адв.; ф. 1800, воп. 1, спр. 1, арк. 126, 129, 212..

У некаторых выпадках вызначалася таксама месца жыхарства дзяцей. Ян Хацкевіч Воук вызначыу пражыванне дачкі ад першага шлюбу Палосю пры другой жонцы Марусі для выхавання і адукацыц а апекунамі был1 зап1саны лаунік Пётр Ляуковіч і швагер Ян Крупка (16 5 9) НГАБ. Ф. 1800, воп. 1, спр. 1, арк. 13 адв. 14 адв..

Жанчына таксама вылучала апекуноу калі на момант складання тэстамента ужо памёр муж, а дзеці билі непауналетнія і заставалася без дарослых. Ганна Лубянка, удава па Барташу Цвіклічу, дом і рэчы пакінула сыну ад першага шлюбу Сымону Гемзінскаму. Так як сын яшчэ быу непауналетнім аддала яго у апеку Адаму Цвіклічу і Тамашу Янчэускаму (1639) НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, спр. 1, арк. 121 адв. 122 адв.. Ганна Чарнікоуна перадала у апеку дачку Паланею лентвойту Ганусу Паульсену і войтауска-лаунічаму пісару Аляксандру Дрогашу. Яна прасіла, каб яны абаранілі дзяучыну ад крыудау і захавалі за ёй яе нерухомасць (1674) НГАБ. Ф. 1800, воп. 1, спр. 1, арк. 278 адв..

Пасля сканчэння тэрміна апекі апекуны билі абавязаны перадаць спадчыннікам належную ім маёмасць. Гаспадарскі страхар Павел Шкебель на урадзе вызнау пра перадачу спадчыны дзецям мешчаніна Мацея Яновіча Станіславу, Венцлаву і Ганне. Ён прадставіу тэстамент і сведчыу што уся працэдура адбывалася згодна з ім. Сыны атрымлівалі раллю і рухомыя рэчы, а дачка 70 грошау карову, тры авечкі і дробныя рэчы. Акрамя таго, на іх прыйшлася спадчына па брату маці Лаурыну Вайтковічу дом на Гараднщы і ралля на Перасеце. Пасля яго смерці цесць Ян Хадковіч, віннік, адпісау усё дзецям Мацея. Па рашэнню суда гэта маёмасць перайшла Ганне, бо браты атрымалі сваю частку з бацькоускай спадчыны. Да таго яшчэ яны павшны ёй даць 70 грошау, а рухомыя рэчы яна ужо на той час атрымала (1540) Інфармацьія са справы за 1540 г. АВАК. Т. 17. Акты Гродненского земского суда, 101-102..

Калі жонка трымала маёмасць пасля смерці мужа, то павінна была яе даглядаць і даваць справаздачу дзецям пасля дасягнення імі паяналецця. Калі старэйшы сын лаяніка Станіслава Мазніцкага Мацей дасягнуу паяналецця 21 года, то язяя у апеку малодшага брата, якому было на той час 17 год. Маці Ядвіга Наленчояна выйшла другі раз за Тамаша Янчэяскага. Яны прадставілі сынам дакументы і спіс пазыкая Мазніцкага, за якога вьіплацілі 233 злотых і 16, 5 грошау Аднак для пакрыцця ясіх пазыкая прадалі дом з пляцам і агародам на вул. Азёрскай за 250 злотых Юрыю Быхнеру і яго жонцы. Мацей прыняя справаздачу, адзначыу, што не мае да маці прэтэнзш (1640) НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, спр. 1, арк. 56-57..

Гальшка Зялеская у шлюбе з лаянікам Касперам Рэйхенбергам нарадзіла сына Астафея. Але пасля смерці мужа выйшла замуж за лауніка Мікалая Кудаеускага і сын гадавауся да пауналецця у іх сям'і. У 1645 г. Гальшка і Мікалай вилучилі Астафею спадчыну: 1,5 валокі у Малахавічах, 0,5 у Гнойнщы, чатыры валы, дзве каровы, два коні, дзве авечкі, пяць свіней. А Мікалай Кудаеускі павінен быу пабудаваць святліцу з сенямі і адрыну, даць за збожжа 150 злотых Lietuvos moksly akademijos Vrublevskiy biblioteka. F. 16-207. L. 47.. Сыны Яна Дзшы Пётр і Канстанты сведчылр што усе рэчы, якія ім прыйшлюя па бацьку, серабро, золата і інш., яны атрымалі ад айчыма Яраша Высоцкага, радцы (1640) НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, спр. 1, арк. 187 адв. 188 адв.. Увесь парадак перадачы маёмасці фіксавауся у дакументах, якія заносілася у магістрацкія кнігі. Неабходна гэта была, каб пасля спадкаемцы не прад'яулялі маёмасных прэтэнзій апекунам.

Апекуны мелі права прадаць маёмасць непауналетняга у выпадку неабходнасці. Зразумела, што дзеці билі праінфармаваны пра здзелку. Сымон Гемзінскі вымушаны быу прадаць дом з пляцам па вул. Азёрскай Станіславу Іваноускаму і яго жонцы Дароце Плоншчанцы за 500 злотых, бо пасля смерці маці трэба было вяртаць пазык і выплачваць прызначаныя за успамін душы касцёлам грошы, а таксама рамантаваць дом. Продаж быу здзейснены з дазволу апекуноу (1639). Барташ Ласкоускі і Ядвіга Ліучанка, Станіслау Мейснер і Зузанна Ліучанка, апекуны дзяцей па нябожчыку лауніку Міхаілу Ліучыку Рэгшы і Тэафіліі Казімір Роса і Тамаш Лагоускі прадалі пляц на вул. Азёрскай за 300 злотых жонцы маршалка ВКЛ Крыштафа Весялоускага Аляксандры Сабескай (1643) Тамсама. Арк. 122 адв.-123 адв., 250-251..

З-за апекуна часам ствараліся маёмасныя праблемы. Ян Юрэвіч (Юргевіч) апякау малодшых братоу Фёдара і Яна. Усю маёмасць па бацьку і маці ён ужыу на сваю карысць, пазычыу грошы у Якуба Г зоускага (20 коп літоускіх грошау), Адама Юргевіча (15 коп). Ян памёр і з татамі пазыкамі пакінуу разбірацца малодшых братоу. Каб атрымаць свой дом на вул. Рэзнщкай браты вымушаны билі заплаціць яго пазыкі. Пазней Фёдар з жонкай Ганнай Талочкаунай і Ян прадалі тэты дом за 52 капы Яну Бенкоускаму (1616) НГАБ у Гродне. Ф. 1664, воп. 1, спр. 380..

Выхад з пауналецця мог суправаджацца судовымі працэсамі. Вацлау Самоша абвінавачвау радцу Тамаша Адамовіча і яго родных Стэфана і Станіслава, як нашчадкау бурмістра Яна Адамовіча і Агнешкі Весянеускай, у нявыдачы рухомых рэчау, камянічкі і аптэк пасля дасягнення дарослага я3pocTy. Іх бацькі язялі яго я апеку пасля смерці бурмістра Міхаіла Самоша і Цэцылн Веcянеяcкай (1674) НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, спр. 1, арк. 366..

Інститут апекі адносна дзяцей пpацавая у мяшчанскім асяроддзі. На практыцы гэта виглядала наступним чынам. Спачатку апекуны призначаліся я тэстаменце. Пасля смерці аднаго з бацькoя яны займаліся справамі дзяцей да іх паяналецця. З дасягненнем 21 год перадавалі маёмасць нашчадкам згодна з дакументамі.

Размеркаванне спадчыны, абавязкі дзяцей адносна бацькоу. Вызначэнне спадчыны, парадак яе размеркавання агавopваяcя я заканадаяcтве. Да яе адносілі рухомыя і нерухомыя рэчы (Вейхбільд, арт. LVII, LVIII, LIX, LXI-LVІШ; Саксонскае Люстра, ч. I, арт. 5, 6, 11, 21, 22). Дзеці бьілі аcнoянымі спадкаемцамі бацькoя. Як правіла маёмасць pазмяpкoявалаcя я poянай меры паміж cынамі і дочкамі. Часам атрыманне спадчыны залежала ад стауленне дзяцей да бацькoя. Абавязак бацькoя быя выдаць замуж дачок і ажаніць сына. Як правіла пры гэтым вылучалася частка маёмасщ для будучай сям'і. Канечне, яе доля залежала ад матэрыяльнага стану сям'і. Канчатковае размеркаванне маёмасщ адбывалася я актах апошняй волі.

Тэстаменты відавочна паказваюць, што ад дзяцей чакалася я старасці падтрымка і дагляд. Не менш важна было выкананне апошняга абавязку: пахаваць цела і успамінаць душу. У дакументах апошняй волі дзеці, калі яны билі на той час дарослыя, часта фігуравалі як асобы адказныя за пахаванне і успамін души. Але гэта было я тих випадках, калі другі сужэнец ужо на той час памёр. Наприклад, Дзем'ян Радзівановіч прасіу дзяцей пахаваць у царкве при першай жонцы (1639) Тамсама. Арк. 107., Алена Зглечэуская я Фарным касцёле побач з мужам Андрэем Смяроускім (1642) Тамсама. Арк. 226 адв., Ягнешка Наркевічоуна я Фарным касцёле (1643) Тамсама. Арк. 267., Фёдар Барсуковіч на могілках у Мёлах (1663) НГАБ. Ф. 1800, воп. 1, спр. 1, арк. 76-77., Ганна Ёрданауна я бернардинскім касцёле (1668) Тамсама. Арк. 166., бурмістр Адам Цвікліч у Фарным касцёле (1673) Тамсама. Арк. 265 адв., Ганна Чарнікоуна у бернардинскім касцёле (1674) Тамсама. Арк. 278 адв..

У некаторых тэстаментах можна сустрэць блаславенне дзяцей перад смерцю. Рэгша Гаулоувічауна, жонка Яна Прылуцкага, блаславіла сваіх дзяцей (1640): „Potym blogoslawienstwo dziatkom macierzynskie ostawila y blogoslawila, w opiekie Bogu Wszechmocnemu oddai^c y do zgody zobopolney napominai^c y swoie dusze y rodzicielskie modlitwow ich poruczai^c” НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, спр. 1, арк. 130.. Ян Хацкевіч Воук дау бацькоускае блаславенне дачцэ Палосі і наказ шанаваць яго другую жонку Марусі як маці, якой яна была перададзена я апеку (1659) НГАБ. Ф. 1800, воп. 1, спр. 1, арк. 13 адв.-14 адв..

Калі на момант напісання тэстаменту яшчэ была жыва жонка, то як правіла яна пакідалася пражываць да канца жыцця я маёмасцц а пасля яе смерці яна канчаткова дзялілася паміж нашчадкамі. Урбан Каменскі захавая за жонкай Марынай Рашкоянай пажыццёвае пражыванне я доме на вул. Рэзнщкая. Пасля яе смерці ён пераходз^ яго сыну Яну Каменскаму і сыну жонцы Пятру Сьільвестравічу (1640) НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, спр. 1, арк. 161-162 адв.. Андрэй Смярояскі прызначыя жонцы Алене Зглечэяскай пажыццёвае пражыванне я доме на вул. Маставая, зяць Станіслая Бельскі, пісар, атрымая дом, у якім жы^ з дачкой Ядвігай і дзецьмі, а трэщ дом на вул. Віленская прызначаяся сыну Яну і жонцы Кацярыне Мерэеяшчанцы (1639). У сваім тэстаменце Алена перадала дом на Маставой сыну, рухомую маёмасць падзяліла прыкладна аднолькава паміж сынам і дачкой, але апошняй асобна прызначыла свой пасаг (1642) Тамсама. Арк. 113-114, 226 адв. 227 адв..

Стэфан Міговец дом на вул. Падольная, каля Нёмана, прызначыя жонцы Паланеі Валянцінаяне для пажыццёвага пражывання. Пасля яе смерці ён пераходзія 4 дзецям. Адзначалася, што сын Пракоп, свяшчэнтк у Васількаве, ужо язяя на вучобу сваю частку рухомай спадчыны грашыма. Бацьку даглядая Адам за свае грошы. Таму пры падзеле Пракоп, Мікалай і Аядоцця, якая замужам за Хведарам, павшны будуць яму кампенсаваць выдаткй А калі яны не захочуць гэта рабіць, то дом Адаму (1640) Тамсама. Арк. 140-141 адв..

Ян Адамовіч, бурмістр і радца, надая шмат увагі я тэстаменце размеркаванню маёмасщ (1666). Жонка Ягнешка Весянеяская за добрае стаяленне я шлюбе атрымала я дар валокі я Адамовічах. Пры жыцці была вылучана спадчына старэйшаму сыну Тамашу (1,5 валокі) і пасаг дачцэ Зафіі пры шлюбе з Мікалаем Эйсшантам. 1ншыя дзеці атрымалі таксамі зямельныя надзелы: Агата палова валокі, Стэфан палова валокі, Станіслая палова валокі, Кацярына палова валокі (столькі ж атрымала калі выходзша замуж за Яна Трахімовіча), Ядвіга палова валокі, Г анна палова валокі, Дарота палова валокі. Клара была язята на выхаванне братам жонкі Бернартам Весянеяскім, які абяцая выдаць замуж і даць пасаг НГАБ. Ф. 1800, воп. 1, спр. 1, арк. 125-126.. Па тэстаменту Тамаша Цупрыкояскага, краяца, жонцы Марыне Баканояне і дзецям Кацярыне, Ядвізе, Зафеі, Антонію, Марце Ганне прызначалюя дом на вул. Плябанскай, медныя і латунныя рэчы, пазыкі, якія яму бмлі вінны (1666) Тамсама. Арк. 128 адв. 129..

Калі жонка яжо памерла, то маёмасць размяркоявалася паміж дзецьмі. У тэстаменце Фёдар Барсуковіч вылучы^ кожнаму з чатырох сыноя Якубу, Касцюшку, Данілу і Сямёну па палове валокі. Так як Даніла даглядая за ім і заставаяся апекуном сясцёр Ганны і Кацярыны, то атрымая яшчэ рухомыя рэчы. На дачок прыйшлася чвэрць валокі (1663) Тамсама. Арк. 76-77..

Уся маёмасць Станіслава Ёшкевіча з Баранавічая размяркоявалася паміж чатырма дочкамі. Кацярына (жонка Марціна Казшфчыка), Ядвіга (жонка Марціна Гасперчыка) і Таццяна (жонка Юзэфа Каземячы) атрымлівалі па чвэрщ валокі я

Адамавічах і траціне пляца на прадмесцю я Гародні на вул. Ніскай, а малодшая Кацярына (жонка Паяла Кас'яна) за дагляд на працягу года перад смерцю палову валокі я Баранавічах. Унуку Станілаву Забоедзе з дома на прадмесці Павел Кас'ян павінен 6biя даць кажух, сярмягу, каня (1664) НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, спр. 2, арк. 126-126 адв..

У маламаёмасных сем'ях размяркоявалі рухомыя рэчы. Матыс Гранда мея дзяцей Стэфана, Яна (памёр, 6biя жанаты з Зафеяй Наметкевічаянай, пакінуя дзяцей) і Зафею (муж Крыштаф Болейка). Маёмасць была размеркавана наступным чынам: пчолы я брата Андрэя я Манчыне палова жонцы Яна, другая палова зяцю з дачкой і Стэфану; пчолы я бурмістра Грыгора Варабеевеча зяцю, пчолы я Фёдара Багдановіча дачцэ, дачцэ і зяцю за дагляд 7 коп жыта, палову аяса зяцю, дробная рухомая маёмасць пры гаспадарцы зяцю і дачцэ Тамсама. Спр. 1, арк. 141 адв. 142 адв..

Жанчыны размяркоявалі сваю маёмасць наступным чынам. Рэгша Гаяловічаяна адзначыла, што маёмасць (дом, зямлю, рэчы, тавар і інш.) дзяліліся рояна паміж усімі дзецьмі Агнешкай (муж Якуб Гратояскі), Аршуляй (муж Грыгаровіч), Станіславам і Паялам. Пасаг дачкі павінны яключыць у падзел, а Аршуля яшчэ карону з перламі і перлы на шыю (1640) Тамсама. Арк. 129-130.. Каб не было турботая Кацярына Пельчанка запісала свой дом на Віленскай дачцэ Зафеі. Яе другі муж Аляксандр Карлояскі выказая сваё незадавальненне яе воляй. Але жанчына аргументавала, што яна не кранае маёмасць мужа, а распараджаецца сваёй (1661) НГАБ. Ф. 1800, воп. 1, спр. 1, арк. 41-41 адв.. Дачка была ад першага шлюбу. Кацярына сваю нерухомасць пакінула ёй, а мужу не прызначыла нічога. У сваім тэстаменце Ядвіга Каленчояна, жонка Тамаша Масніцкага, падзяліла пляц у Гародні паміж двума сынамі (1660) Тамсама. Арк. 30 адв. 31..

Пры наяянасці некалькіх шлюбая маёмасць дзялілася паміж усімі дзецьмі. Марцін Сцернік падзял^ дом і рухомыя рэчы на дзве часткі паміж трыма дзецьмі ад першага шлюбу і трыма ад другога, народжаных з Агаф'яй Цімохавай. А дачка яжо атрымала выправу, таму я падзеле ядзельнічаць не магла (1642) НГАБ. Ф. 1761, воп. 1, спр. 1, арк. 233 адв. 234.. Матыс Паст^ка, швецкі цэхмайстр, быя жанаты двойчы. Другой жонкай была Марына Рагачэяшчанка. Палова дома на Рынку прыйшлася Марыне з дзецьмі ад другога шлюбу, а другая палова сыну Яну і другой дачцэ з зяцем Матыяшам. Палова пляца на Падоле была дачцэ Ганне, бо другую трымая брат Міхаіл. Дадаткова сын атрымая ваячару₎ даламан і пояс з серабром (1640). Гэтыя і іншьія рухомыя рэчы Ян атрымая ад мачыхі я 1642 г. Тамсама. Арк. 132 адв. 133, 230-230 адв.

Радца Фёдар Багдановіч бы^ жанаты тры разы. У першым шлюбе нарадзілася тры сыны Пётр, Габрыэль і Мікалай, у другім Самуэль Ян, у трэцш Агап'я і Аядоцця. На ясіх дзяцей прыходзіяся пляц на вулщы Калючынскай, які збудавая дзед Багдан Міхайловіч (1640) Тамсама. Арк. 150-153.. Дземян Радзівановіч бы^ жанаты двойчы. Ад першага шлюбу нарадзіяся сын Хведар, які npanaя без вестак. Акрамя яго бьілі дзве дачкі Марына і Ганна. Старэйшая была замужам, а другі сын Павел 6bя манахам бернардынскага кляштара (1639). Гэта паяплывала на размеркаванне маёмасцг Дом і большасць рухомых рэчая пакідаліся Г анне. У выпадку вяртання сына Хведара гэта маёмасць дзялілася паміж імі Тамсама. Арк. 107-108..

Калі дзеці не адпаведна паводзілі адносна бацько^ то маглі застацца без спадчыны. У тэстаменце Ядвіга Януцікова з сяла Цвшлгаы аддаліла ад спадчыны сына Стэфана, бо не дапамагая і не даглядая падчас хваробы, забрая два валы і рознае збожжа. Яна страціла маёмасць падчас вайны, а апошнія гады ляжала зза цяжкай хваробы. Дапамагалі сын Станіслая і дачка Юстына, які атрымалі я спадчыну грунт у Цвіклічах (1667) НГАБ. Ф. 1800, воп. 1, спр. 1, арк. 140 адв. 141.. Ганна Чарнікояна пазбавіла маёмасці сына ад першага шлюбу Сымона Каменскага. Ён набрая пазыкая у лентвойта Гануса П^льсена (50 злотых) і пана Шымака (100 злотых) і выехая разам з сям'ёй з горада. У тэстаменце Ганна прасіла зяця Паяла Ланеяскага выплаціць грошы. За гэта яна запісала яму і сваёй дачцэ палову пляца на вул. Бернардынскай (1674) Тамсама. Арк. 278 адв..

У мяшчанскай сям'і дзеці мелі важнае значэнне, але дарослы быя больш каштояны за дзіцё. Дзецям імкнуліся даць адукацыю адпаведна з маёмасным станам. Уласціва гэта было для яраднікая. Рамеснікі аддавалі на навучанне прафесіі. Лёс дзяцей, іх здарояе турбавая бацькоя. У небяспечных сиуацыях яны рабілі ясё магчымае, каб іх выратаваць. Дзеці выхояваліся не толькі я сваіх сем'ях, але маглі патрапіць на выхаванне я іншую. У мяшчанскім асяроддзі таксама існавая інститут апекі. Ён бы^ неабходны для асірацелых дзяцей. Апекуны даглядалі іх і маёмасць да паяналецця. Абавязак бацькоя быя выхаваць дзяцей, заключыць шлюб, размеркаваць маёмасць. Ад дзяцей чакаяся клопат і дагляд у старасці, адпаведнага пахавання і памяці пасля смерці. Калі нехта з іх став^ся лепш за астатніх, брая больш абавязкау, то атрымлівая большае язнагароджанне. Невыкананне абавязкая дзяцей адносна бацькоя каралася адсояваннем ад маёмасці.

Дадзенае даследаванне я некаторай меры запаяняе прагал па псторыи дзяцінства я Гародні. У большай ступені крыніцы прадстаутяюць узаемаадносіны паміж бацькамі і дзецьмі пры размеркаванні спадчыны. Пачатак жыцця, першыя крокі не апісаны я дэталях у дакументах. Пры выяутенш новых крыніц гэтыя прагалы могуць быць запоянены.

REFERENCES

Akty, izdavaemye komissieju, vysochajshe uchrezhdennoju dla razbora drevnikh aktov v Vilne (1890). Т. 17. Вильна. [in Russian].

Ar'es, F. (1999). Riebionok i semejnaia zhyzn ' pri Starom poriadkie. Ekaterinburg. [in Russian].

Goscieь, A., Kirkievich, A. (2012). Savieckaia plosca iak arhealagicny pomnik. Haradzienski gadavik. 1, 85-91 [in Belarusian].

Gritskievich, V.P. (1987). S fakielom Gippokrata: Iz istorii belorusskoj meditsyny. Minsk. [in Russian].

Sliz, N. Graviura Harodni Adelhauzera-Cundta 1567--1568 gg. jak adlustravannie miznarodnych padziej na fonie garadskoga zyccia. Arche. Garadskaja gistoryja Belarusi. 2, 9-105. [in Belarusian].

Sliz, N. (2009). „Zbor znakamitych cudaь i laskaь Najswiaciejsaj Panny Maryi Studenckaj jak krynica na gistoryi Hrodna. Arhivaryus. 7, 132-181. [in Belarusian].

Sliz, N. (2014). Zlacynstva i zlacyncy й Harodni й XVII st. Arche. Garadzienski milenium. 11, 122-182. [in Belarusian].

Sliz, N. (2010). Lava й kaplicy Maci Bozaj Studenckaj u farnym kasciole Harodni. Arche. Drugaja Harodnia. 1, 2, 66-98. [in Belarusian].

Sliz, N. (2017). Pobyt garadzienskich miascan u XVI persaj palowie XVII stst. Origines, fontes et narrationes posrod krзgow poznania historycznego. Prace ofiarowane Profesorowi Marcelemu Antoniewiczowi w 65. rocznicз urodzin. Czзstochowa. 627-651. [in Belarusian].

Sliz, N. (2014). Tastament garadzienskaga radcy Fiodara Bahdanovica. Arhivaryus. 12, 65-85. [in Belarusian].

Размещено на Allbest.ru