Разведачныя раскопкі на беразе возера Науры у 2017 г.

Размещено на http://www.allbest.ru/

Разведачныя раскопкі на беразе возера Науры у 2017 г.

У.А. Плавінскі

выкладчык кафедры археалогіі

і спецыяльных гютарычных дысцыплш

Беларускі дзяржауны ушверсггэт

М.А. Плавінскі

кандыдат гістарычных навук, дацэнт,

загадчык кафедры сацыяльна-гумаштарных навук і устойлівага развіцця Міжнародны дзяржауны экалагічны інстьітут імя А.Д. Сахарава

Анатацыя

У ліпені 2017 г. археалагічная экспедыцыя гістарьічнага факультэта Беларускага дзяржаунага утверЫтэта пад кірауніцтвам У.А. Плавінскага праводзіла разведачныя даследаванні на беразе возера Науры. У вьініку даследаванняу 2017 г. на пауднёва-усходшм беразе возера было выяулена шматкультурнае паселішча, культурны слой якога утрымлівае матэрыялы трох храналагЫных перыядау: крамянёвыя артэфакты эnохі мезаліта - бронзавага веку, фрагменты ляпного посуду позня- га этапу культуры штрыхаванай керамікі, кругавую кераміку позняга Сярэднявечча і эпохі Новага часу. возеро археалагічный паселішче

Ключавыя словы: археалагшныя раскопкі, комплекс археалагшных помнікау, Мядзельскі раён Мінскай вобласці.

Plavinski U., Plavinski M. PROSPECT EXCAVATIONS ON THE SHORES OF THE NAURY LAKE IN 2017

In July 2017, the archaeological expedition of the historical faculty of the Belarusian State University under the head of U. Plavinski conducted prospect excavations on the shores of the Naury Lake. In the course of the research in 2017 a multicultural settlement was discovered on the southeastern shore of the Naury Lake. The cultural layer of the settlement contains materials from three chronological periods: the Bronze Age flint artifacts, pots fragments of the late stage of the brush pottery culture, wheel ceramics of the late Medieval Period and the Modern Period.

Keywords: archaeological excavations, complex of archaeological monuments, Miadziel District of Minsk Region.

Комплекс пахавальных помнікау Науры: тапаграфія і гістормя вывучэння

Комплекс пахавальных помнікау эпохі ранняга Сярэднявечча каля вёсю Науры Сваткаускага сельскага савета Мядзельскага раёна Мінскай вобласці (мал. 1) вядомы у навуковай лггаратуры з канца ХІХ ст. [1, с. 22]. Помнік унесены у Дзяржауны спіс псторыка-культурных каштоунасцей РэспублЫ Беларусь як помнік катэгорыи 3 пад нумарам 613В 000446 [2, с. 570].

У склад комплекса пахавальных помнікау у Наурах да 2017 г уваходзілі тры курганныя групы і бескурганны могільнік, прылеглы да адной з іх. Асноуная курганная група - Група І - першапачаткова, верагодна, налічвала не менш за 117 насыпау [3, с. 320]. Пахаванні у ёй здзяйсняліся на працягу ХІ-ХІІ стст. па абрадзе тгумацыи (за адзіным выключэннем). Група ІІ знаходзіцца за 400 м на поудзень - пауднёвы усход ад вёскі Науры і складаецца з 12 моцна пашкоджаных курганоу Да гэтай групы прылягае бескурганны могільнік з пахаваннямі па абрадзе крэмацыи [4]. Група ІІІ вядомая толькі паводле апісання А. Цэгак-Галубовш. Яна размяшчалася на адлегласці менш за 100 м на усход ад асноунай курганнай групы [5].

Раскопкі у Наурах былі распачатыя у 1934 г. экспедыцыяй археалагічнага музея Віленскага універсггата імя Стэфана Баторыя пад кірауніцтвам А. Цэгак-Галубовш. Супрацоунікі экспедыцыі даследавалі 24 насыпы у асноунай групе могільніка (Група І). Акрамя таго, было раскапана 5 курганоу у Групе ІІІ [5. S. 5]. У 1975 і 1985 гг могільнік у Наурах абследавау Я.Г. Звяруга. Ён виявіу і упершыню апісау курганную Групу ІІ [6, с. 84]. У 1987 г. раскопкі у Наурах былі адноуленыя археалагічнай экс-педыцыяй Беларускага дзяржаунага уншерштэта пад кірауніцтвам В.Н. Рабцэвіча і А.М. Плавінскага, якія даследавалі 9 курганоу у Групе І [7, с. 127].

Новы этап раскопак некропаля у Наурах распачауся у 2012 г пад кірауніцтвам М.А. Плавінскага. З 2012 па 2017 г. у асноунай курганнай групе могільніка было даследавана 10 насыпау з інгумацыямі. І толькі у адным кургане (№ 70) выяулена па нае пахаванне - інгумацьія і крэмацыя [3; 8; 9; 10]. Такім чынам, агульная колькасць курганоу, даследаваных у групе І могільніка Науры, склала 43. Час функцыянавання курганнай групы можа быць вызначаны у межах ХІ-ХІІ стст. Яна была пакінута калектывам жыхароу заходняга памежжа Полацкай зямлі [3, с. 321].

У 2017 г пад кірауніцтвам А.М. Плавінскага былі распачатыя раскопкі курганнай групы ІІ, дзе даследаваны курган 12, які утрымлшау два пахаванні па абрадзе крэмацыи культуры смаленска-полацкіх доугіх курганоу. Яны могуць быць датаваныя фінальным этапам існавання гэтай культуры у міжрэччы Заходняй Дзвіны і верхняй Віліі - Х - па- чаткам ХІ ст. Непадалёк ад кургана 12, быу даследаваны участак тэрыторыі бескурган- нага могільніка, які на дадзены момант можна папярэдне датаваць канцом І - пачаткам ІІ тыс. н.э. (найбольш верагодна, у межах Х - сярэдзшы ХІ ст. [4])

На сённяшш дзень комплекс пахавальных помнікау Науры з'яуляецца адным з найбольш поуна і дэталёва вывучаных некропаляу эпохі ранняга Сярэднявечча у Верхнім Павіллі. Акрамя таго, матэрыялы раскопак, якія праводзіліся у Наурах у 1934, 1987, 2012, 2015 і 2016 гг., былі дастаткова поуна апублжаваныя (а вынт даследаванняу 1934, 2012 і 2015 гг. апублжаваныя цалкам, уключаючы антрапалагшныя вызначэнні косных парэшткау нябожчыкау [3]). Гэты факт дазваляе разглядаць некропаль у Наурах у якасці эталоннага пахавальнага помніка эпохі ранняга Сярэднявечча для рэгіёна Верхняга Павілля і усёй тэрыторыи заходняга па- межжа Полацкага княства.

Аднак да 2017 г не было выяулена паселішча (ці паселішчау) эпохі ранняга Сярэднявечча, сінхроннага (сінхронньїх) часу функцыянавання некропаля, без чаго паунавартасная рэканструкцыя сацыяльнай структуры і гаспадарчых заняткау старажытнага калектыву, які хавау тут сваіх нябожчыкау, застаецца надзвычай праблематычнай. Адпаведна, асноунай мэтай разведачных раскопак на беразе возера Науры, якія праводзіліся У А. Плавінскім на падставе Дазволу № 3058 па форме 2, было выяуленне і пачатак вывучэння пасяленчых помнікау эпохі ранняга Сярэднявечча, сінхронных курганным групам І і ІІ могільніка Науры.

Разведачныя раскопкі на беразе возера Науры. Шурф І

Шурф І быу закладзены на пауночна-усходнім беразе возера Науры, справа ад грунтавой дарогай, якая ідзе з вёсю на пауднёвы захад, уздоуж усходняга і пауднёва- усходняга берагоу возера. Шурф меу квадратную форму 4x4 м і, адпаведна, плошчу 16 кв.м. Паверхня пляцоукі, на якой быу закладзены Шурф І, крыху паніжалася з пауночнага усходу да пауднёвага захаду - у накірунку берага возера Науры.

Паверхня шурфа была пакрыта слоем дзірвану магутнасцю каля 0,05 м (месцамі - да 0,08-0,1 м (мал. 2:1)). Пад дзірваном быу выяулены слой перамяшанага ворывам гумусу светла-шэрага колеру магутнасцю 0,15-0,18 м. Пад ім знаходзіуся непашкоджаны ворывам культурны пласт магутнасцю 0,12-0,2 м цёмна-шэрага колеру. Такім чынам, агульная магутнасць напластаванняу у Шурфе І дасягала 0,35-0,36 м. Мацярык складауся з дробнага цёмна-жоутага пяску з асобнымі камянямі памерам да 0,35 м. Яго паверхня плауна паніжалася з пауночнага усходу да пауднёвага захаду - у накірунку берага возера Науры.

Масавыя знаходкі з Шурфа І могуць быць падзеленыя на тры катэгорыі, якія належаць да трох розных храналагічньїх перыядау: кругавая кераміка, ляпная кераміка, апрацаваны крэмень.

Знаходкі кругавой керамікі адрозніваюцца пераважна дробнимі памерамі (каля 3x3 см), што, відавочна, тлумачыцца іх пашкоджаннем у выніку шматразовага разворвання дадзенага участка. Паводле тэхналогп вытворчасщ і прафшёую венцау і донцау выяуленая у Шурфе І кругавая кераміка можа быць аднесена да познася рэднявечнага перыяду і Новага часу (мал. 3В).

Фрагменты ляпной керамікі таксама пераважна дробныя (каля 3x3 см), што можа быць патлумачана іх пашкоджаннем падчас ворыва. Выяуленая у Шурфе І ляпная кераміка была выраблена з цеста з дамешкам некалібраванай жарствы (кварцыту) і адрозніваецца нераунамерным абпалам. Знешняя паверхня абсалютнай большасці фрагментау пакрыта нераунамернай штыхоукай (мал. ЗА). Мяркуючы па нешматлікіх захаваных фрагментах венцау, яны належалі да посуду рабрыстых формау з рабрынай у верхняй частцы пасудзіны і венцам, крыху адагнутым унутр (мал. 3А:2-3, 7, 10). На адным фрагменце плечука з зусім лёгка пазначанай рабрынай маюцца добра выяуленыя сляды гарызантальных пальцавых зашчапау (мал. 3А:1). Выяуленая ляпная кераміка на падставе яе марфалагічньїх і тыпалагічных прыкмет можа быць упэунена аднесена да позняга этапу культуры штрыхаванай керамікі і датаваная сярэдзшай І ст. да н.э. - ІІІ ст. н.э. [11, с. 111-112;]. На думку А.М. Мядзведзева, пераход носьбітау культуры штрыхаванай керамікі з гарадзішчау на селшчы у Беларускім Панямонні адбыуся прыблізна у 150-250 гг. н.э. [12, с. 79].

Сярод знаходак апрацаванага крэменю вылучаюцца нуклеусы (мал. 4:1, 5), пласщны (мал. 4:3), у тым ліку з рэтушшу (мал. 4:4), скрабок (мал. 4:2). Вузкага дата- вання выяуленыя крамянёвыя артэфакты не маюць і могуць быць датаваныя у шыроюх храналагічньїх межах - ад ад зпохі мезаліту да бронзавага веку Вызначэнне крамянёвых артэфактау з разведачных раскопак 2017 г. здзейснена навуковыЕШ супрацоунікамі аддзела археалогіі першабытнага грамадства А.М. Вашанавым, С.Б. Ліневічам і А.Ю. Ткачовым, за што аутары прыносяць ім шчырую падзяку..

Аналіз пластаграфіі масавых знаходак у Шурфе І дазваляе меркаваць, што перадмацерыковая частка культурнных напластаванняу засталася найменш пашкоджанай разворваннем і утрымлшае найбольшую колькасць знаходак апрацаванага крэменю і ляпной штрыхаванай керамікі.

Павярховыя зборы

Паралельна з распрацоукай Шурфа І ажыццяулялася абследаванне берагоу возера Науры. У выніку былі выяулены два участкі, дзе пад'ёмныя матэрыялы сустракаліся часцей, чым у шшых месцах.

Участак І размяшчауся на ворыуным полі на заходнім беразе возера, якое на момант правядзення павярховых зборау было засеяна канюшынай. Падчас візуальнага абследавання на Участку I быу выяулены шэраг крамянёвых артэфактау, у тым ліку пласщны, адшчэпы, камбшраваны выраб (скрабок + пракрутка, пракрутка, аформле- ная супрацьлеглай рэтушшу (мал. 5:1-4)), а таксама нешматлЫя дробныя фрагменты кругавога посуду. Выяуленыя крамянёвыя матэрыялы могуць быць датаваныя у шыроюх храналагшных межах - ад эпох 1 мезалпу да бронзавага веку.

Мал. 5. Науры 2017. Пад'ёмны матэрыял. Крэмень са слядамі апрацоукі: 1-4 - Участак І, 5-10 - Участак ІІ (мал. А.Ф. Касюк)

Участак ІІ знаходзіуся на ворьіуньїм полі на паудневьім - пауднева-заходнім бе- рагах возера Наурьі, якое на момант правядзення павярховьіх зборау заставалася не- засеяньїм. Падчас яго візуальнага абследавання бьілі вьіяуленьї знаходкі апрацаванага крэменю, у тим ліку: тарцавьі двухканцовьі скрабок на пласціне (мал. 5:5), рэтуша- ваньїя пласціньї (мал. 5:6-7), адшчэпьI (мал. 5:8), нуклеус (мал. 5:9), мікрапласцінка (мал. 5:10). Выяуленыя матэрыялы могуць быць датаваныя у шыроюх храналапчных межах - ад ад эпохі мезаліту да бронзавага веку. Акрамя таго, на Участку ІІ было знойдзена венца пасудзшы, верагодна ляпной ці падпрацаванай на паваротнай дошцы, ці марудным ганчарным крузе са слаба выяуленай рабрынай па плечуку, і два венцы кругавых пасудзін, якія могуць быць датаваныя часам не раней за ХІХ ст.

Аналіз тапаграфіі знаходак пад'ёмнага матэрыялу на Участках І і ІІ дазволіу выка- заць меркаванне пра магчымасць размяшчэння тут паселішча ці паселішчау каменнага веку. З мэтай праверкі гэтай гіпотэзы былі закладзены Шурфы ІІ і ІІІ.

Мал. 6. Науры 2017. Шурф ІІ: 1 - план мацерыка і профілі шурфа, 2-4 - крэмень са слядамі апрацоукі (1 - мал. А.Ф. Касюк і У.А. Плавінскага, 2-4 - мал. А.Ф. Касюк

Разведачныя раскопкі на беразе возера Науры у 2017 г Шурфы ІІ-ІУ

Шурф ІІ быу закладзены на пауднёва-усходнш беразе возера Науры на краі Участка ІІ збору пад'ёмнага матэрыялу, у непасрэднай блізкасці да крайніх пауночна-заходніх насыпау курганнай групы ІІ. Шурф меу прамавугольную форму 6x2 м, плошчу 12 кв.м і быу арыен- таваны доугім бокам па лініі поунач - поудзень. Пляцоука, на якой быу закладзены Шурф ІІ, крыху паніжалася з поудня да поуначы - у накірунку берага возера Науры.

Паверхня шурфа была пакрыта слоем дзірвану магутнасцю каля 0,05-0,1 м (мал. 6:1). Пад ім быу выяулены слой гумусаванай глебы цёмна-шэра-карычневага колеру са шматлікімі вугольчьїкамі і уклюганнямі попелу шэрага колеру магутнасцю ад 0,1 да 0,25 м.

Фактычна гэта звычайны падзолюты слой, насычаны вуголлем і попелам. У ім быу выяулены шэраг камянёу памерам ад 0,1 да 0,3 м са слядамі знаходжання у агні. Непасрэдна пад гэтым слоем выяулены мацярык, які складауся з цёмна-жоутага пяску, на якім таксама знойдзена некалькі камянёу памерам ад 0,1 да 0,3 м. Паверхня маце- рыка у Шурфе ІІ паніжалася з поудня да поуначы - у накірунку берага возера Науры. У квадраце 3, а таксама у квадратах 6 і 12 у мацерыку былі выяуленыя паглыбленні глыбінёй да 0,1-0,15 м, запоуненыя вуголлем і попелам (мал. 6:1).

Па усёй плошчы Шурфа ІІ на усю глыбіню даследаваных напластаванняу сустракаліся дробныя фрагменты сучаснага бітага шкла і пробкі ад бутэлек. Такія ж матэрыялы былі знойдзены і у мацерыковых паглыбленнях, запоуненых вуголлем і попелам. Можна упэунена меркаваць, што якіх-небудзь старажытных культурных напластаванняу у Шурфе ІІ выяулена не было, а фармаванне яго стратшрафіі тлу- мачыцца тым, што на гэтым участку пауднёва-усходняга берага возера Науры перманентна функцыянуе неабсталяваная турыстычная пляцоука. Разам з тым падчас распрацоукі Шурфа ІІ былі знойдзены асобныя крамянёвыя артэфакты, у тым ліку пласцінкі (мал. 6:2-4), адшчэпы і лускавінкі. Выяуленне гэтых знаходак дазваляе сцвярджаць пра наяунасць пэунай гаспадарчай дзейнасці жыхароу размешчанага недзе побач паселішча у перыяд ад мезаліту да бронзавага веку.

Шурф ІІІ быу закладзены на пауднёва-заходнш беразе возера Науры на пауднёва-усходнім краі Участка І збору пад'ёмнага матэрыялу. Шурф быу закладзены на аднос- на роунай пляцоуцы, меу прамавугольную форму 6x2 м, плошчу 12 кв.м і быу арыентаваны доугім бокам па лініі понач - поудзень.

Паверхня шурфа была пакрыта слаба выяуленым слоем дзірвану магутнасцю каля 0,04-0,07 м, які сфармавауся у выніку высявання канюшыны, непасрэдна пад якім выяулены моцна перамяшаны машынным ворывам слой гумусу цёмна-шэрага колеру магутнасцю да 0,25-0,45 м (мал. 7). Дадзены слой, відавочна, мае прыроднае паход- жанне. Мацярык складауся з дробназярністага пяску шэра-жоутага колеру. Мацерыко- вая паверхня у Шурфе ІІІ роуная.

Такім чынам, старажытныя культурныя напластаванні у Шурфе ІІІ адсутнічаюць. Аднак падчас яго распрацоукі былі знойдзены асобныя крамянёвыя артэфакты, у тым ліку пласцінкі, адшчэпы і лускавінкі (мал. 8), а таксама асобныя дробныя фрагменты кругавога посуду Новага часу. Выяуленне гэтых знаходак дазваляе сцвярджаць пра наяунасць пэунай гаспадарчай дзейнасці жыхароу размешчанага недзе побач паселішча у перыяд ад мезаліту да бронзавага веку, а таксама у Новым часе.

Шурф IV быу закладзены на пауночна-усходнім беразе возера Науры з мэтай вызначэння межау выяуленага падчас распрацоукі Шурфа І паселішча. Шурф меу прамавугольную форму 4x2 м, плошчу 8 кв.м і быу арыентаваны доугім бокам па лініі поунач - поудзень. Ён размяшчауся на адносна роунай пляцоуцы з невялікім пашжэннем (да 0,1 м) па лініі захад - усход.

Стратшрафія Шурфа IV у агульных рысах супадае са стратшрафіяй Шурфа І (мал. 9). Яго паверхня была пакрытая слоем дзірвану магутнасцю каля 0,05-0,12 м, пад якім выяулены слой перамяшанага ворывам гумусу светла-шэрага колеру магутнасцю 0,1-0,2 м. Пад гэтым слоем знаходзіуся непашкоджаны ворывам культурны пласт цёмна-шэрага колеру магутнасцю 0,05-0,15 м (месцамі да 0,2 м). Такім чынам, агульная ма- гутнасць напластаванняу у Шурфе ^ дасягала 0,3-0,35 м. Мацярык складауся з дробнага цёмна-жоутага пяску з асобньїмі камянямі памерам да 0,1 м. Яго паверхня плауна паніжалася з пауночнага усходу да пауднёвага захаду - у накірунку берага возера.

мал. 7. Наўры 2017. Шурф ІІІ. План мацерыка і профілі шурфа (мал. У.А. Плавінскага)

Мал. 9. Шурф IV. План мацерыка і профілі шурфа (мал. У.А. Плавінскага

Мал. 10. Науры 2017. Шурф IV: 1-4 - крэмень са слядамі апрацоукі, 5 - сценка ляпной пасуцзшы, 6 - венца кругавой пасуцзшы (1-4 - мал. А.Ф. Касюк, 5-6 - мал. М.А. Плавінскага)

Масавыя знаходкі, гэтаксама як і у Шурфе І, могуць быць падзеленыя на тры катэгорыф якія належаць да трох розных храналагшных перыядау: кругавая кераміка (мал. 10:6), ляпная кераміка (мал. 10:5), апрацаваны крэмень (мал. 10:1-4). Галоуным адрозненнем масавых знаходак з Шурфа IV ад знаходак з Шурфа І з'яуляецца іх адносная нешматлікасць і меншая рэпрэзентатыунасць.

Фрагменты кругавой керамікі - пераважна дробныя (каля 3x3 см), што, відавочна, тлумачыцца іх пашкоджаннем у выніку шматразовага разворвання дадзенага участка. З агульнай колькасці фрагментау кругавой керамікі для тыпалапчнага аналізу прыдат- ным з'яуляецца толькі адно венца (мал. 10:6), якое можна аднесці да познасярэднявеч- нага перыяду і Новага часу. Фрагменты ляпной керамікі прадстаулены усяго трыма дробнымі экзэмплярамі са слядамі штрыхоую позняга этапу культуры штрыхаванай керамікі (мал. 10:5).

Асноуную частку масавых знаходак складаюць крамянёвыя матэрыялы, сярод якіх вылучаюцца: скрабок высок на адшчэпе (мал. 10:2), фрагменты мікралітау - укладышау тыпу Боркі эпохі мезаліту (мал. 10:3-4), адшчэпы, пласцінкі, мікрапласцінкі, а таксама сколы (мал. 10:1) і лускавінкі. Выяуленыя крамянёвыя матэрыялы могуць быць датава- ныя у шырокіх храналагічных межах - ад эпохі мезаліту да бронзавага веку.

Заключэнне

Такім чынам, у выніку разведачных археалагічных даследаванняу 2017 г. на пауночна-усходнім беразе возера Науры выяулена адкрытае паселішча, на тэрыторыі якога былі закладзены Шурфы І і IV агульнай плошчай 24 кв.м. У вышку распрацоукі гэтых шурфоу было вызначана, што культурны слой паселішча утрымлшае матэрыялы трох храналагічных перыядау: крамянёвыя артэфакты эпохі мезаліту - бронзавага веку; фагменты ляпнога посуду позняга этапу культуры штрыхаванай керамікі; кругавую кераміку познасярэднявечнай эпохі і Новага часу.

На берагах возера Науры былі акрэслены два участкі, дзе пад'ёмныя матэрыялы сустракаліся параунальна часцей, чым у шшых месцах: Участак І на заходнім беразе і Участак ІІ на яго пауднёвым - пауднёва-заходнім берагах.

Сабраныя тут калекцыі пад'ёмных матэрыялау складаліся пераважна з крамянё- вых артэфактау, што дазволіла выказаць меркаванне пра магчымасць размяшчэння тут паселішча ці паселішчау каменнага веку. З мэтай праверкі дадзенай гшотэзы бьілі за- кладзены Шурфы ІІ і ІІІ плошчай па 12 кв.м кожны. Аднак культурных напластаванняу у іх выяулена не было. Разам з тым у абодвух шурфах знойдзены асобныя крамянёвыя артэфакты, што дазваляе уключыць дадзеную тэрыторыю у рэсурсную зону паселішча ці паселішчау, якія маглі функцыянаваць побач у перыяд ад мезаліту да бронзавага веку.

Напрыканцы неабходна адзначыць, што асноуная мэта разведачных раскопак, якія праводзіліся на беразе возера Науры у 2017 г, была дасягнута толькі часткова. Нягледзя- чы на выяуленне на пауночна-усходнім беразе шматкультурнага адкрытага паселішча Науры, пасяленчыя помнікі эпохі ранняга Сярэднявечча, сінхронныя курганным групам І і ІІ могільніка Науры, пакуль застаюцца невядомымі. Гэта, у сваю чаргу, абумоулівае неабходнасць працягу археалагічнага вывучэння дадзенага мжрарэпёна у будучым.

Спіс выкарыстаных крыніц

1. Покровский Ф.В. Археологическая карта Виленской губернии / Ф.В. Покровский. - Вильна: Типография А.Г. Сыркина. - 164 с.

2. Дзяржауны спіс псторыка-культурных каштоунасцей Рэспублт Беларусь / склад.: В.Я. Абламскі, І. М. Чарняускі, Ю.А. Барысюк. - Мінск: БЕЛТА, 2009. - 684 с. : іл.

3. Плавинский, Н. А Курганный могильник Навры в верховьях Вилии / Н.А. Плавин- ский // Археология и история Пскова и Псковской земли. Семинар имени академика В.В. Седова: материалы 62-го заседания. - Вып. 32. - М. : ИА РАН, 2017. - С. 320-340.

4. Плавинский, Н. А Бескурганные погребения культуры смоленско-полоцких длинных курганов у деревни Навры Мядельского района Минской области / Н.А. Плавинский // Археология Древней Руси: проблемы и открытия. Материалы международной конференции, посвященной 100-летию со дня рождения Д.А. Авдусина. - М. (Труды исторического факультета Московского государственного университета. Вып. 140. Сер. II, Исторические исследования; 83). - 2018. - С. 63-64.

5. Cehak-Holubowiczowa, H. Material i zagadnienia cmentarzyska kurhanowego kolo wsi Nawry w powiecie Postawskim / H. Cehak-Holubowiczowa // Rocznik archeologiczny. - Wilno, 1937. - T. 1. - S. 5-49.

6. Звяруга, Я.Г. Науры / Я.Г. Звяруга // Збор помнікау псторын і культуры Беларусі. Мінская вобласць. - Мінск: БелСЭ, 1987. - C. 84.

7. Плавінскі, М.А. Науры / М.А. Плавінскі, А.М. Плавінскі // Археалогія Беларусі : энцы- клапедыя. - Мінск: Беларуская энцыклапедыя імя П. Броукі, 2011. - Т. 2 : Л-Я. - С. 127.

8. Плавінскі, М.А. Раскопкі курганнага могільніка Науры і разведкі на Мядзельшчыне і Браслаушчыне у 2012 г. / М.А. Плавінскі, Э.А. Астаповіч, М. І. Сцяпанава // Матэрыялы па археалогіі Беларусі. - Вып. 25. - Мінск, 2014. - С. 351-359.

9. Piawinski, M. Badania cmentarzysk kurhanowych w Nawrach i Kostykach nad gornq Wiliq w 2016 roku / M. Piawinski // Badania archeologiczne w Polsce srodkowowschodniej, zachodniej Bialorusi i Ukrainie w roku 2016 : streszczenia referatow XXXIH konferencji - Lublin, 2017. - S. 40-41.

10. Piawinski, M. Badania zespolu stanowisk archeologicznych kolo wsi Nawry, rej. miadzielski obw. minski, w 2017 roku / M. Plawinski, A. Plawinski, U. Plawinski, W. Tarasiewicz, W. Makouskaja, E. Astapowicz // Badania archeologiczne w Polsce srodkowowschodniej, zachodniej Bialorusi i Ukrainie w roku 2017: streszczenia referatow XXXIV konferencji. - Lublin, 2018. - S. 38.

11. Егорейченко, А А Культуры штрихованой керамики / А.А. Егорейченко. - Минск: БГУ, 2006. - 207 с. : ил.

12. Медведев, А.М. Верхнее Понеманье в железном веке и раннем средневековье / А.М. Медведев. - Минск: Беларуская навука, 2011. - 350 с.

Размещено на Allbest.ru