Славянскія мовы у сучасным еурапейскім кантэксце: праблемы развіцця і функцыянавання

Анотація

Статтю присвячено характеристиці сучасного слов'янського мовного простору, історичних шляхів та особливостей його формування, а також особливостей сучасних процесів, які визначають основні напрями його зміни та розширення. Названо соціолінгвістичні та соціополітичні умови формування слов'янського мовного простору та виділено чотири основних типи сучасних слов 'янських мов, що входять до слов 'янського мовного континууму; схарактеризовано основні тенденції іншомовного впливу на розвиток систем та функціонування слов 'янських мов у кінці ХХ - на початку ХХІ ст.ст.; розкрито роль близькоспорідненої двомовності як чинника зовнішнього мовного нігілізму; сформульовано основні принципи слов 'янської мовної єдності та взаємодії.

Ключові слова: слов 'янські мови, мовний простір, мовна взаємодія, мовна експансія, мовний нігілізм, соціолінгвістичні та соціополітичні чинники.

Аннотация

Статья посвящена характеристике современного славянского языкового пространства, исторических путей и особенностей его формирования, а также особенностей современных процессов, определяющих основные направления его изменения и расширения. Названы социолингвистические и социополитические условия формирования славянского языкового пространства и выделены четыре основных типа современных славянских языков, входящих в славянский языковой континуум; охарактеризованы основные тенденции иноязычного влияния на развитие систем и фунционирование славянских языков в конце ХХ - начале ХХІ вв.; раскрыта роль близкородственного двуязычия как фактора внешнего языкового нигилизма; сформулированы основные принципы славянского языкового единства и взаимодействия.

Ключевые слова: славянские языки, языковое пространство, языковое взаимодействие, языковая экспансия, языковой нигилизм солиолингвистические и социополитические факторы.

Annotation

The article is devoted to the characteristics of today's Slavic language space, historical evolution and peculiarities of its formation as well as features of modern processes which define the main directions of its change and expansion. Sociolinguistic and sociopolitical conditions of Slavic language space formation are named and four main types of modern Slavic languages which are included in Slavic language continuum are singled out; the main tendencies of foreign language influence on the development of Slavic language systems and their functioning at the end of the XX - the beginning of the XXI centuries are characterized; the role of closely related bilingualism as a factor of external nihilism is shown; the basic principles of Slavic language unity and interaction are formulated.

Key words: Slavic languages, language space, language interaction, language expansion, language nihilism sociolinguistic and sociopolitical factors.

Славянскія мовы і славянскія культуры займаюць важнае месца у сучаснай агульнай еурапейскай моунай і культурнай прасторы. На працягу амаль двух тысячагоддзяу славянскія народы не толькі развівалі і фарміравалі свае уласныя мовы і культуры, але і актыуна узаемадзейнічалі з іншьімі мовамі і культурамі. Разам з тым, нават у пачатку ХХІ ст. нельга гаварыць аб тым, што фарміраванне славянскай моунай і культурнай прасторы завершана. Нягледзячы на тое, што большасць сучасных славянскіх моу маюць дастаткова старажытную пісьмовую традыцыю, фарміраванне і станауленне большасці новых літаратурна-пісьмових славянскіх моу прыходзіцца на XVIII - ХХ стагоддзі і актыуна працягваецца у нашы дні. Менавіта на XVIII - пачатак XX стст. прыходзщца актывізацыя працэсау станаулення дзяржаунасці многіх славянскіх народау, якія працяглы час знаходзіліся у складзе буйных еурапейскіх імперый, а таксама імклівае пашырэнне іх моу у важнейшыя сферы камунікацыі. Гэтыя ж працэсы у значнай ступені захоуваюцца на працягу усяго XX стагоддзя і нават зараз у пачатку XXI стагоддзя. моуны славянскі літаратурны

Асаблівасці сучаснага стану і развіцця славянскай моунай прасторы вызначаюцца, на наш погляд, наступнимі чатырма фактарамі:

1. Асаблівасцямі фарміравання агульнай славянскай прасторы і шляхоу пстарычнага развіцця славянскіх літаратурных моу.

2. Сучаснимі напрамкамі славянскага моунага унутранага і знешняга пашырэння.

3. Знешняй моунай экспансіяй, якая закранае сютэмы славянскіх моу і іх функцыянаванне у сучаснай камунікатнунай прасторы.

4. Сацыяпсіхалагічнымі і ідэалагічнымі аспектамі міжславянскага узаемадзеяння у моунай сферы.

І. Асаблівасці фарміравання славянскай моунай прасторы.

Сучасную славянскую моуную прастору фарміруюць генетычна блізкія славянскія мовы, пстарычны шлях развіцця якіх вельмі адрозніваецца, як з пунку гледжання фарміравання і развіцця літаратурна-пісьмовай традыцыі, так і іх месца у камушкатыунай прасторы і прававога статусу у канкрэтным соцыуме. У гэтых адносінах сучасныя славянскія мовы выразна падзяляюцца некалькі груп:

а) мовы, якія сфарміраваліся шляхам паступовага эвалюцыйнага развіцця. Прыкладам такіх моу могуць служыць руская і польская мовы. Напрыклад, сучасная руская літаратурная мова з'яуляецца адной з самых старажытных пісьмовых славянскіх моу, якая прайшла працяглы шлях эвалюцыйнага развіцця ад старажытнарускай мовы (агульнай літаратурна-пісьмовай мовы усходніх славян) да сучаснага стану. Падобным быу шлях развіцця і сучаснай польскай мовы, першыя помнікі пісьменства на якой адносяцца да XIV стагоддзя;

б) мовы, якія маюць старажытную пісьмовую традыцыю, але зведалі па розных прычынах перыяды заняпаду і сфарміравалі новыя літаратурныя мовы у ХУІІІ - ХІХ стагоддзях на хвалі нацыянальнага адраджэння і барацьбы за незалежнасць. Да такіх моу адносяцца чэшская, славенская, балгарская, беларуская, украінская і сербская мовы. Так, напрыклад, фарміраванне новай чэшскай літаратурна-пісьмовай прыходзщца на XVIII ст, хаця першыя пісьмовыя помнікі на чэшскай мове вядомы з XIII ст., а літаратурная пісьмовая мова склалася у XIV ст. (з 1992 года - дзяржауная мова Чэхи).

Балгарская мова таксама адносіцца да адной з найбольш старажытных тсьмовых славянскіх моу (першыя помнікі вядомы з X ст.), аднак у сувязі з асманскім заваяваннем Балгарып прыйшла у заняпад. Сучасная балгарская літаратурная мова сфарміравалася у сярддзіне XIX ст.

Такімі ж старажытным1 пісьмовымі славянскімі мовамі з'яуляюцца сербская і харвацкая мовы (да 1991 года - адна сербскахарвацкая ці харвацкасербская). Першыя тсьмовыя помнікі на гэтых мовах адносяцца да XI ст. Сучасныя ж сербская і харвацкая лгтаратурныя мовы сфарміраваліся у першай палове XIX ст., афщыйна і заканадауча размежаваліся у канцы XX ст.

Яшчэ адна пауднёваславянская мова - славенская - таксама адносіцца да адной з найбольш старажытных славянскіх моу (першыя пісьмовьія помнікі на ёй датуюцца Х - ХІ стст.). Аднак страта дзяржаунасці у VIII ст. абумовіла той факт, што на працягу многіх стагоддзяу славенская мова развівалася ва умовах экспансн нямецкай, венгерскай, італьянскай і сербскахарвацкай моу. Пачаткам фарміравання новай славенскай літаратурнай мовы лічьцца выданне у 1550 годзе першай кнігі на славенскай мове (Катзхізіса). Аднак толькі у 1945 годзе славенская мова набыла статус дзяржаунай мовы у Югаславіі.

Усходнеславянскія л^аратурна-шсьмовыя беларуская і украінская мовы аформіліся прыбл^на у XIV стагоддзі пасля распаду адзінай для усіх усходнеславянскіх народау літаратурна-пісьмовай мовы - старажытнарускай. Такім чынам, фарміраванне тсьмовых разнавіднасцей гэтых моу з'яуляецца вышкам іх эвалюцыйнага развіцця. Аднак пазней па розных прычынах (пераважна паттычнага характару) старабеларуская і стараукраінская тсьмовыя традыцыі была спынена і толькі у канцы XVIII стагоддзя пачалося фарміраванне новай літаратурнай украінскай і у XIX ст. беларускай моу на народна-гутарковай аснове.

в) новыя славянскія мовы, якія набшлі статус асобных моу і развілі літаратурна-пісьмовьія разнавіднасці ужо у

ХХ ст. Да такіх моу адносіцца, у першую чаргу, македонская мова, тэндэнцыя да фарміравання якой пачала праяуляцца у XIX ст. разам з балгарскім нацыянальным адраджэннем. У гэты ж час паяуляюцца першыя друкаваныя македонскія выданнт Статус асобнай літаратурнай пісьмовай славянскай мовы і дзяржаунай мовы у Югаславіі македонская мова атрымала у 1945 годзе.

Новай пауднёваславянскай літаратурнай мовай з'яуляецца баснійская, якая выдзелшася з сербскай (сербскахарвацкай) мовы у вышку падзелу Югаславіі і стварэння новай пауднёваславянскай крашы Боснія і Герцагавіна. Пасля аддзялення Чарнагорыі ад саюзнай дзяржавы Сербіі і Чарнагорын ужо у XXI стагоддзі пачауся працэс фарміравання асобнай чарнагорскай мовы.

У пэуным сэнсе новымі можна лічыць сербскую і харвацкую літаратурныя мовы, кожная з якіх мае старажытную пісьмовую традыцыю, але толькі з 1991 года за імі заканадауча замацаваны статус асобных моу, якія з'яуляюцца дзяржаутімі мовамі адпаведна Сербіі і Харватьіі;

г) сучасныя славянскія літаратурньїя м1крамовы. Носьбітамі гэтых моу з'яуляюцца, як правіла, славянскія этшчныя групы, якія кампактна пражываюць у шшамоуным (славянскім ці неславянскім) асяроддзі. Класшным прыкладам такой мжрамовы можа служыць русінская мова. Умоуна да гэтай падгрупы прымыкаюць заходнеславянскія верхнялужыцкая і ніжнялужыцкая мовы, носьбпы якіх пражываюць на тэрыторыі сучаснай Германіі. У сучасных умовах адбываецца імклівы працэс змяншэння носьбітау гэтых моу, што ставіць пад пагрозу само іх існаванне.

Прамежкавае становішча паміж тыпамі б) і в) займає славацкая мова. Пісьмовая традыцыя на ёй пачала фарміравацца з XV ст., а шлях фарміравання сучаснай славацкай літаратурнай мовы у многім падобны да беларускай мовы.

Такім чынам, з пункту гледжання шляхоу фарміравання славянская моуная прастора уяуляе сабой складанае моунае адзінства, кампаненты якога (асобныя славянскія мовы) істотна адрозніваюцца не толькі колькасцю носьбітау, але і заканадаучым статусам, функцыянальнай значнасцю і сацыялінгвістычнымі умовамі існавання.

ІІ. Сучасныя працэсы развіцця славянскай моунай прасторы.

Бясспрэчным фактам сучаснага развіцця славянскай моунай прасторы трэба лічыць яе ішзнсіунае пашырэнне, якое мае два аспекты свайго праяулення.

1. З аднаго боку, у сувязі з сучаснымі інтэграцыйнымі пращсамі інтэнсіуна павялічваецца славянская прысутнасць у неславянскіх краінах. Гэта прыводзіць да пашырэння (экспансіі) славянскіх моу і культур у еурапейскае неславянскае моунае і культурнае асяроддзе, што параджае праблему адаптацыі носьбітау славянскіх моу і культур у няроднасным асяроддзі, уключэння саміх славянскіх моу і культур у неславянскае культурнае асяроддзе, а таксама праблему захавання імі уласнай нацыянальнай ідэнтычнасці.

2. З другога боку, відавочньїм на рубяжы стагоддзяу стала так званае унутрыславянскае пашырэнне, якое звязана з паяуленнем на карце Еуропы новых славянскіх дзяржау, што у канцы ХХ - пачатку ХХІ ст. прывяло да:

- істотнага павелічэння колькасці асобных славянскіх моу у выніку разбурэння адноснага моунага адзінства (размежаванне сербскахарвацкай мовы на асобныя сербскую і харвацкую, якія у 1991 годзе былі заканадауча замацаваны як дзяржауныя мовы адпаведна Сербіі і Харватыі), а таксама фарміравання новых літаратурных моу (баснійскай і чарнагорскай, якія зараз з'яуляюцца дзяржаунымі мовамі такіх новых пауднёваславянсюх краін, як Боснія і Герцагавіна, Чарнагорыя);

- перазмеркавання суадносін моу у сітуацыях блізкароднаснага славянскага двухмоуя (павышэнне статусу і функцыянальнай ролі моу, якія у папярэдш перыяд існавалі ва умовах двухмоуя, а у новых сацыяльна-палітычных умовах атрымалі статус дзяржауных моу асобных краін і моу тытульных нацый). Гэта датычыцца тых славянскіх моу, якія на працягу ХХ стагоддзя функцшянавалі ва умовах блізкароднаснага двухмоуя, канкурыруючы у афіцыйных сферах зносін з іншай больш «магутнай» у камушкатыуных адносінах славянскай мовай: беларуская і украінская мовы у адносінах да рускай у былым СССР, славацкая мова у адносінах да чэшскай у Чэхаславаки;

- істотнае звужэнне ролі рускай мовы як мовы міжнародных зносін у славянскім свеце і змяншэнне рускамоунай кампетэнцып славянскіх народау

3. Сучаснае развщцё моунай славянскай прасторы вызначаецца таксама складаншмі суадносінамі паміж суіснуючымі у многіх славянскіх краінах роднасншмі мовамі. Як паказвае псторыя, у тым ліку і сучасная, развіццё сісізм славянскіх моу і іх месца у камунікатыунай прасторы, іх прэстыж абумоулены у першую чаргу сацыяпалітычнымі умовамі іх функцыянавання. Як ні парадаксальна, але найбольш складаным на працягу усёй гісторыі існавання было становішча тых славянскіх моу, якія развівалі свае сютэмы, фарміравалі сваю самастойнасць і функцьіянавалі ва умовах блізкароднаснага моунага акружэння і канкурэнцып з больш магутншмі у камушкатыуных адносінах іншшмі славянскімі мовамі. Гэта пацвярджае гісторьія фарміравання сучасных літаратурна-пісьмовьх беларускай і украінскай моу у ХІХ ст. і само іх існаванне на працягу ХХ ст., існаванне і функцыянаванне славацкай мовы у Чэхаславакіі, станауленне македонскай мовы як асобнай пауднёваславянскай мовы у сярдцзіне ХХ ст. Блізкароднаснае моунае асяроддзе фактычна з'яуляецца істотнай перашкодай на шляху сцвярджэння моунай самастойнасці, абцяжарвае фарміраванне літаратурншх норм і умацаванне нацыянальнай самабытнасці, тармозіць працэс пашырэння мовы у афіцыйныя сферы камунікацті. Параун., напрыклад, фарміраванне новай беларускай літаратурна-пісьмовай мовы у ХІХ ст. ва умовах дамінавання блізкароднаснай рускай мовы і чэшскай літаратурна-пісьмовай мовы у ХУІІІ ст. на фоне няроднаснай нямецкай мовы [2]. Менавіта нераунаважнае, камунікатыуна незбалансаванае блізкароднаснае двухмоуе нават у ХХІ стагоддзі параджае ваяушчы нігілізм носьбітау «вялікіх» мажарытарных славянскіх моу да суседніх «малых» славянскіх моу, які выражаецца у нежаданні увогуле прызнаваць факт існавання асобных суседніх моу, зневажальных адносінах да саміх моу і носьбітау гэтых моу. Больш таго, любыя спробы пашырыць сферы выкарыстання іншай нацыянальнай славянскай мовы у такіх сітуацнях успрымаецца як ушчамленне прау іншай, як правіла, дамінуючай мовы. Напрыклад, у сучаснай моунай сітуацні у Беларусі, дзе беларуская і руская мовы маюць аднолькавы заканадаучы статус дзяржауных моу, але рэальна беларуская мова займае другарадныя пазіцыі ва усіх сферах ужытку, менавіта руская мова становіцца падсвядома своеасаблівым «тормазам» на шляху пашырэння сфер выкарыстання беларускай мовы. Любая спроба рэальна пашырыць выкарыстанне беларускай мовы у якую-небудзь сферу камунікацні, у якой яна павінна выкарыстоувацца як дзяржауная мова краіны, суб'ектыуна успрымаецца многімі рускамоуншмі грамадзянамі, у тым ліку беларусамі, як замах менавіта на рускую мову. Такі парадокс тлумачыцца, відаць, у першую чаргу тым псіхалагічньїм дыскамфортам, які адчувае аднамоуны (рускамоуны) індьвід у сітуацьі блізкароднаснага беларуска-рускага двухмоуя, калі не можа сябе паводзіць у адпаведнасці з канкрэтнай мауленчай сітуацыяй.

ІІІ. Аспекты іншамоунага (неславянскага) уплыву на славянскую моуную прастору.

Ва умовах сучаснай ттэграцып і глабалізацті славянскае моуна-культурнае асяроддзе сутыкнулася з праблемай знешняй моунай і культурнай экспансіі. Неславянскі уплыу на славянскія мовы у канцы ХХ - пачатку ХХІ стст. з'яуляецца адным з самых істотных фактарау, якія вызначаюць асноуныя напрамкі развіцця іх лексічных сістэм, а таксама аказваюць уплыу на іх камунікаїьіуную ролю у сучасным грамадстве. Такое становішча абумоулена у значнай ступені і тым, што і у ХХІ стагоддзі славянскія мовы і культуры застаюцца пераважна знешнеарыентаванымі [3, с. 7].

З аднаго боку, у моунай сферы гэта экспансія праяуляецца у так званай штэрнацыянал^ацып [1] - актыуным папауненні лексіконау славянскіх моу вялікай колькасцю іншамоУных запазычанняу, што, з аднаго боку, забяспечвае патрэбы намінацыі у сучасних сферах жыцця і дзейнасці грамадства, але, з другога боку, у пэунай ступені становіцца тормазам для развіцця і запатрабаванасці уласных унутрымоуных рэсурсау намінацыі (напрыклад, словаутварэння) і вядзе да нівеліравання нацыянальных асаблівасцей кожнай славянскай мовы. У дачыненш да лексіконау славянскіх моу гэты шшамоуны уплыу можа разглядацца як аб'ектыуны некантралюемы працэс развіцця намінатыуных магчымасцей нацыянальнай мовы, які набывае характар руху звонку унутр сістэмы (непасрэднае запазычанне, напрылад, бел. камп 'ютар, інтэрнэт, сайт, скайп, прынтар, правайдар, мадэратар і інш.) і унутрымоунае пашырэнне (выкарыстанне запазычанняу у якасці базавых для утварэння новых слоу: бел. камп 'ютар - камп 'ютаршчык, камп'ютаршчыца, камп'ютарны, камп'ютарызаваць і г.д., а таксама у актывиацып словаутваральных сродкау іншамоунага паходжання: банкінг, кліенцінг, планінг, кансалцінг). Пра ішзнсіунасць іншамоунага уплыву на лексічньїя сютэмы славянскіх (і не толькі славянскіх) моу і відавочную збыткоунасць у іх складзе англа-амерыкашзмау сведчыць той факт, што ужо у навуковым асяроддзі лінгвістау гэтыя працэсы атрымалі назву «англамоунай штэрвенцыи».

Акрамя таго, знешняя моуная экспансш у адносінах да славянскіх моу у апошні час выразна праяуляецца і у актыуным пранікненні мшнародных моу (у першую чаргу англійскай) у цэлы рад камунікатыуных сфер унутрынацыянальных зносін (навукі, бізнесу, спорту і культуры, штэрнэт-камушкацып і інш.). Сёння у славянскіх краінах вельмі выразна набывае моц тэндэнцыя (ці мода!) выкарыстання англійскай мовы у якасці рабочай на розных навуковых і шшых афіцыйных мерапрыемствах. У сучасным палітычным дыскурсе становіцца таксама модным размауляць па-англійску. Між тым, усё гэта так ці інакш датычыцца прэстыжу кожнай нацыянальнай мовы. Небяспека названай тэндэнцып заключаецца у тым, што у вышку яна можа прывесщ да рэальнай няпоунафункцыянальнасщ. Гэты аспект актуальны для усіх без выключэння славянскіх моу, у тым ліку і беспраблемных сёння у камушкатыуных адносінах. У эпоху глабальнай штэграцып і камунікацыі трэба усведамляць існаванне рэальнай пагрозы выцяснення славянскіх моу на перыферыю камунікацыі, у сферу фальклорна-культурных асаблівасцей [4].

IV. Заключэнне. Сацьіяпсіхалагічньїя і ідэалагічныя аспекты міжславянскага узаемадзеяння у моунай сферы.

З улікам сказанага вышэй важнай задачай славянскага моунага узаемадзеяння у ХХІ ст., накіраванага на узмацненне ролі славаянскіх моу і культур у сусветнай камушкатыунай прасторы, трэба лшыць не толькі умацаванне славянскай моунай агульнасці і узмацненне культурнай і моунай штэграцып, але і захаванне моунай і культурнай славянскай разнастайнасці. Разам з тым, змены, што адбылюя у славянскім моуным кантынууме на рубяжы стагоддзяу, актуалізуюць неабходнасць змены стэрэатыпау палітычнага і побытавага мыслення у адносінах да моунай сферы славянскіх народау, фарміраванне новай канцэпцып як унутрыславянскага, так і славянска-неславянскага моунага узаемадзеяння і супрацоуніцтва, а таксама фарміраванне новых падыходау да яе рэатзацьп.

Асноутімі прьнцьпамі (пастулатамі) міжславянскага моунага узаемадзеяння у сучасных умовах у адпаведнасці з еурапейскімі гуманітарньмі стандартамі павіннь стаць, на нашу думку, наступныя [4]:

1. Прызнанне безумоунага права кожнага славянскага народа (вялікага і малога) на сваю дзяржаунасць і выбар уласнага вектара развіцця, а таксама права мець і развіваць сваю нацыянальную мову і нацыянальную культуру.

2. Забеспячэнне кожнаму грамадзяніну унутры двух- і шматмоунага соцыуму права свабодна карыстацца нацыянальнай мовай у адпаведнасці з юнуючым моуным заканадауствам.

3. Асэнсаванне значнасці і каштоунасці кожнай славянскай мовы як састауной часткі агульнай славянскай моунай прасторы і сусветнага культурнага кантынууму.

4. Фарміраванне паважлівых адносін як да уласных, так і да шшых, у першую чаргу суседніх, славянскіх моу

5. Разуменне таго, што толькі веданне шшых (у першую чаргу суседніх) моу і культур не толькі пашырае шфармацыйную і культурную прастору чалавека, але і дапамагае асэнсаваць значнасць і каштоунасць уласных мовы і культуры.

6. Прызнанне прыярытэту узаеманакіраванасці (шматвектарнасці) працэсу фарміравання славянскай моунай кампетэнцып.

7. Змяненне тэрміналогіі, публіцыстычнай рыторыю і палітычнага дыскурсу у сферы славянскай моунай агульнасці з пазщый сучасных стандартау міждзяржаунай і мжнацыянальнай паліткарэктнасці.

Як уяуляецца, толькі пры такіх падыходах можа быць забяспечана гарманічнае развіццё славянскага гуманітарнага і культурнага супрацоуніцтва, а таксама захаванне славянскіх моу і культур у сучаснай культурнай прасторы Еуропы і свету.

Література

1. Komparacja wspolczesnych j^zykow slowianskich. Slowotworstwo. Nominacja / Uniwersytet Opolski ; redaktor naukowy Ingeborg Ohnheizer. - Opole, 2003. - 541 s.

2. Жураускі А.І. Гісторьія беларускай літаратурнай мовы / А.І. Жураускі, М.Р. Прьгодзіч // Беларуская мова : Энцыклапедыя. - Мінск, 1994. - С. 147-156.

3. Лукашанец А.А. Выступленне пры адкрыцці XV Міжнароднага з'езда славістау / А.А. Лукашанец // XV Міжнародні з'езд славістау. - Мінск, Рэспублша Беларусь, 20-27 жн. 2013 = XV Международный съезд славистов = XV International Congress of Slavists : [асобныя выступленш] : бюлетэнь / Нац. акад. навук Беларусі, Беларус. камітэт славістау, Ін-т мовы і літаратуры ; [рэдкал. : А.А. Лукашанец (гал. рэд. ) і інш.]. - Мінск, 2013. - С. 6-9.

4. Лукашанец А.А. Русский язык в условиях международной интеграции и глобализации / А.А. Лукашанец // Русский язык : система и функционирование (к 75-летию филологического факультета БГУ) : сборник материалов VI Междунар. науч. конф., Минск, 28-29 окт. 2014 г. : в 2 ч.

Размещено на Allbest.ru