Працэс работы над мастацкім творам у пачатковых класах

Размещено на http://www.allbest.ru

МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

УСТАНОВА АДУКАЦЫІ

«ВІЦЕБСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ УНІВЕРСІТЭТ ІМЯ П.М. МАШЭРАВА»

Педагагічны факультэт

Кафедра дашкольнай і пачатковай адукацыі

КУРСАВАЯ РАБОТА

па дысцыпліне: Методыка выкладання беларускай мовы і літаратурнага чытання ў пачатковай школе

Працэс работы над мастацкім творам у пачатковых класах

Міхайленка Вікторыі Андрэеўны

4 курс, 41 групы

Кіраўнік:

Архіпава Наталля Канстанцінаўна

даследчык, старшы выкладчык

Віцебск, 2014 год



Уводзіны

Вучэбны прадмет “Беларуская літаратура” - адзін з прадметаў, з дапамогай якіх рэалізуецца галоўная мэта навучання і выхавання: фарміраванне гарманічнай асобы, інтэлектуальна развітой, здольнай усведамляць ролю маралі, этыкі ў асабістым і грамадскім жыцці, адчуваць і ацэньваць прыгожае, дасканала валодаць мовай. Спецыфіка літаратуры як прадмета навучання вызначаецца тым, што яна цесна звязана з іншымі формамі пазнання рэчаіснасці і чалавека (навукай, філасофіяй, рэлігіяй і інш.). Вялікае пазнавальнае і выхаваўчае значэнне мастацтва слова абумоўлена ў першую чаргу тым, што яно дае вучням разнастайныя веды і ўяўленні пра прыроду і месца ў ёй чалавека, жыццё грамадства, гістарычныя падзеі, лёс выдатных асоб. Літаратура вучыць успрымаць і разумець з'явы, пераўвасобленыя ёю ў вобразы, адначасова ў планах агульначалавечым і нацыянальным, канкрэтна-гістарычным. Усё гэта ў літаратуры раскрываецца своеасабліва, праз мастацкую вобразнасць, экспрэсіўна, эмацыянальна. Як усякае мастацтва, літаратура вызначаецца поліфункцыянальнасцю: апрача пазнання жыцця, выконвае і камунікатыўную, эстэтычную, геданістычную функцыі.

Літаратура - крыніца чалавеказнаўства, грамадазнаўства. Літаратурна-мастацкія творы выступаюць дзейсным сродкам спасціжэння прыроды, грамадскага жыцця ў яго разнастайных праявах, дыялектычных зменах, зрухах. Знаёмячыся з літаратурнымі героямі, іх лёсамі, унутраным светам, іх ідэаламі, вучні праецыруюць пазнанае на сябе і такім чынам глыбей усведамляюць сваю індывідуальнасць; у іх фарміруюцца ўласныя адносіны да высокага і нікчэмнага, добрага і благога. Паступова ў іх складваецца разуменне вечнага і часовага ў чалавеку, сутнаснага і вызначальнага ў яго жыцці. Выразная аўтарская пазіцыя, увасобленая ў мастацкіх творах, аказвае на вучняў, што знаходзяцца ў працэсе пошуку асабістага “я”, выхаваўчае ўздзеянне. Біяграфіі пісьменнікаў і створаныя імі мастацкія тыпы пры пэўных умовах могуць стаць ідэалам ці антыідэалам, з улікам якіх вучні будуць канструяваць сваю мадэль асобы і імкнуцца рэалізаваць яе ў жыцці.

Літаратура развівае ўяўленне, фантазію чытача, яго творчыя магчымасці, з'яўляецца дзейсным сродкам развіцця культуры асобы вучня, яго мастацка-эстэтычнага і маральнага выхавання. Дапамагаючы глыбей пазнаваць жыццё, літаратура адначасова спрыяе маральнаму, эмацыянальнаму і эстэтычнаму развіццю, духоўнаму самасцвярджэнню вучня як асобы, што адчувае сябе часткай прыроды, грамадства, здольная творча і актыўна рэалізоўваць сябе ў соцыуме. Пры пазнанні мастацкага твора надзвычай важную ролю адыгрываюць не толькі інтэлект і эмоцыі вучняў, але і іх уяўленні, густы, што плённа ўплывае на асэнсаванне матэрыялу пры вывучэнні прыродазнаўчых, фізіка-матэматычных прадметаў у агульнаадукацыйных установах.

Развіццё мастацтва слова неад'емнае ад гістарычнага развіцця чалавецтва. Невыпадкова мастацкую літаратуру называюць гісторыяй у вобразах. У працэсе навучання беларускай літаратуры на канкрэтных прыкладах можна выхаваць у вучняў пачуцці гонару за Радзіму, народ, адданасці роднаму краю, павагу да тых, хто змагаўся за яе свабоду, незалежнасць і росквіт.

Беларускія пісьменнікі раскрылі глыбокія, тонкія чалавечыя перажыванні, выявілі сябе таленавітымі псіхолагамі, педагогамі. Чытаючы мастацкія творы, вучні адчуваюць боль іншых людзей, асэнсоўваючы жыццёвыя з'явы, падзеі, канфлікты і характары, яны выказваюць свае адносіны і меркаванні, сталеюць, духоўна ўзбагачаюцца, вучацца рабіць сумленны выбар.

Мэта даследавання - распрацаваць методыку чытання і аналізу твораў розных жанраў на ўроках літаратуры ў пачатковай школе, якая спрыяе павышэнню узроўняў іх ўспрымання.

Аб'ектам даследавання з'яўляецца працэс аналізу твораў розных жанраў у пачатковай школе.

Прадметам даследавання з'яўляецца арганізацыйна-метадычная сістэма аналізу твораў розных жанраў у пачатковай школе.

Для дасягнення дадзенай мэты былі пастаўлены і вырашаны наступныя задачы:

1. Вывучыць метадычную, педагагічную і псіхалагічную літаратуру па тэме даследавання.

2. Разгледзець тэарэтычныя і метадалагічныя аспекты працы над творамі розных жанраў, у тым ліку, педагагічную каштоўнасць чытання мастацкіх твораў розных жанраў у пачатковай школе; псіхалагічныя асаблівасці ўспрымання твораў рознага жанру малодшымі школьнікамі; этапы працы над творамі розных жанраў.

3. Вылучыць асаблівасці методыкі працы над творамі розных жанраў.

4. Даць метадычныя рэкамендацыі па аналізу казкі, як найбольш распаўсюджанага літаратурнага жанру ў пачатковай школе

літаратурны чытанне школьнік казка



I. Урокі літаратурнага чытання ў сістэме навучання малодшых школьнікаў

У сістэме адзінай непарыўнай літаратурнай адукацыі школьнікаў ”Літаратурнае чытанне“ разглядаецца як яе пачатковы этап. Вучэбны прадмет прызначаны ўвесці малодшых школьнікаў у свет мастацкай літаратуры, абудзіць цікавасць да кніг і чытання, закласці асновы чытацкай культуры і чытацкай самастойнасці.

На I ступені агульнай сярэдняй адукацыі літаратурнаму чытанню належыць вядучая роля. Гэта абумоўлена важнасцю задач, якія на ім вырашаюцца.

Чытанне з'яўляецца не толькі прадметам навучання, але і сродкам уваходжання вучняў ў свет мастацкай літаратуры, універсальным сродкам іх дзейнасці па авалоданні сістэмай паняццяў, якія складаюць змест усіх навучальных дысцыплін. За кошт авалодання ўменнем чытаць і пісаць вучні набываюць здольнасць лепш разумець людзей, прыроду, усю навакольную рэчаіснасць, больш выразна і дакладна выказваць уласныя пачуцці і думкі. У працэсе сталення вучняў чытанне становіцца крыніцай і сродкам іх самаадукацыі і самавыхавання.

На ўроках літаратурнага чытання паступова ствараецца духоўны набытак дзіцяці як прадстаўніка свайго народа, носьбіта нацыянальнай культуры, яе абаронцы і ўзбагачальніка. У малодшых школьнікаў абуджаецца цікавасць да агульначалавечых каштоўнасцей, асэнсоўваюцца і засвойваюцца іх асновы.

Літаратурнае чытанне з'яўляецца неабходнай састаўной часткай маўленчай дзейнасці вучняў, выконвае найважнейшую камунікатыўную функцыю, служыць дзейсным сродкам сацыялізацыі, выхавання і развіцця асобы.

”Літаратурнаму чытанню“ належыць эстэтычная функцыя фарміравання эмацыянальна-пачуццёвай сферы, узнаўляючага ўяўлення, вобразнага мыслення вучняў, паколькі аб'ектам чытання з'яўляецца мастацкі твор, які пабудаваны па законах мастацтва. У працэсе эмацыянальна-вобразнага ўспрымання мастацкіх тэкстаў адбываецца развіццё маральна-эстэтычных уяўленняў дзяцей, выхоўваецца культура пачуццяў.

Маральна-эстэтычны патэнцыял літаратуры дазваляе рэалізаваць выхаваўчую функцыю і ажыццяўляць грамадзянскае і маральна-эстэтычнае выхаванне малодшых школьнікаў.

”Літаратурнае чытанне“ належыць да дысцыплін эстэтычнага цыклу, паколькі прадметам вывучэння ў ім з'яўляюцца не веды самі па сабе, а творы мастацтва слова і спосабы літаратурна-творчай дзейнасці. Змест прадмета забяспечвае вобразнае спасціжэнне свету, фарміраванне эмацыянальна-каштоўнасных адносін, назапашванне вопыту творчай дзейнасці.



II. Роля аналізу мастацкага твора для яго ўспрымання

Аналіз зместу мастацкага твора ў пачатковай школе вельмі важны,трэба вучыць дзяцей поўна ўспрымаць мастацкі твор, разумець яго ідэйны змест, пазіцыю аўтара;выказваць ўласнае стаўленне да гэтай пазіцыі ;фармiраванне чытацкай кампетэнтнасцi малодшага школьнiка, выхаванне ў вучняў пачатковых класаў цiкавасцi да чытання i мастацкай лiтаратуры, развiццё культуры ўспрымання мастацкага тэксту, пашырэнне чытацкага кругагляду i iнш.

Асноўныя прынцыпы аналізу зводзяцца да наступнага: мэта аналізу мастацкага твора - ўсведамленне яго ідэі, гэта значыць стаўленне аўтара да таго, што ён адлюстроўвае, ацэнкі адлюстроўванага. Такім чынам, аналізу падлягаюць тэкст творы, малюнак жыццёвага матэрыялу, а не сама жыццё. Абапіраючыся на непасрэднае ўспрыманне твора вучнямі, аналіз павінен карэктаваць і паглыбляць гэта ўспрыманне. Абмеркаванню на ўроку падлягаюць матывы, абставіны, наступствы ўчынкаў герояў. Апісанне знешнасці персанажаў іх перажыванняў, разважанняў, асаблівасці кампазіцыі. Усе элементы твора разглядаюцца не самі па сабе, а ў іх стаўленні да ідэі. Бо ідэя раскрываецца ў выбары выяўленчых сродкаў мовы, пабудове сказаў, вобразах герояў. Вельмі важна не абмяжоўвацца аднаўленнем партрэтаў персанажаў, канстатацыяй матываў паводзін дзеючых асоб, складаннем плана творы. Трэба, каб школьнікі задумаліся, навошта дадзены партрэт, як у ім выказваецца стаўленне аўтара да героя, як ацэньвае аўтар ўчынкі персанажаў, чаму менавіта так пабудавана твор. Школьны аналіз павінен спрыяць агульнаму і літаратурны прагрэс дзіцяці, фарміраваць у яго сістэму спецыяльных уменняў, неабходных для паўнага ўспрымання мастацкай літаратуры.

Структурнымі элементамі аналізу мастацкага твора з'яўляюцца:

1)вызначэнне жанравай разнавіднасці твора (апавяданне, верш, байка, быліна, казка

2)ўсталяванне тэмы твора;

3) аднаўленне сюжэту:

а) пралог, экспазіцыя - уступная частка літаратурнага твора, якая змяшчае матывы, якія развіваюцца далей;

б) завязка - пачатак, зыходны пункт якіх-небудзь падзей, дзеянняў;

в) развіццё дзеянняў (падзей пра якія ідзе гаворка);

г) кульмінацыя - кропка вышэйшага напружання, ўздыму, развіцця чаго-небудзь;

д) развязка - канец, завяршэнне падзей, сітуацый;

е) эпілог (часам) - заключная частка літаратурнага твора.

4)Раскрыццё кампазіцыйных асаблівасцяў тэксту.Існуюць наступныя віды кампазіцый:

Паслядоўнае апавяданне-разгорнутае апавяданне ў храналагічнай паслядоўнасці ўключае ў сябе ўсе кампаненты сюжэту; згорнуты тып такой кампазіцыі змяшчае большасць кампанентаў;

Павядальнасці-апісальная кампазіцыя дазваляе аўтару падрабязна разгарнуць асобныя найбольш істотныя з яго пункту гледжання кампаненты сюжэту, ўключыць у яго апісанні і тлумачэнні з'яў;

Дыялогавая, драматургічная кампазіцыя,дае сюжэты як сцэнкі з жыцця герояў, аўтарскі тэкст пры гэтым выступае як рэмарка, якая тлумачыць дзеянні і характары. Падказвае асаблівасць рэплік;

Непаслядоўна апавяданне з разрозненай кампазіцыяй, лірычнымі адступленнямі, ўстаўкамі.

5) Складанне апісання мастацкіх вобразаў творы:

Партрэт (малюнак асноўных рыс знешнасці і характару героя);

Гаворка;

Учынкі (матывы іх паводзін, пачуцці і думкі) ;

Адносіны (аўтара да героя і іншых дзеючых асоб і героя да навакольных);

Выява - пейзаж;

Падзея - інтэр'ер .

6) Правесці аналіз мовы (цяжкія словы для чытання або для разумення слова, вобразныя выразы, ключавыя словы і выразы) Фарміраванне ідэйных высноў творы.



III. Асаблівасці работы над рознымі жанрамі мастацкіх твораў

3.1 Работа над апавяданнем

Чытанне апавяданняў :кнігі для чытаня ў пачатковых класах уключаюць многа мастацкіх твораў розных жанраў. Літаратура адлюстроўвае жыцце ,паказваючы ў мастацкіх вобразах тыповыя характары ,факты,з'явы. У сувязі з гэтым мастацкі твор праз канкрэтны вобраз дапамагае чытачу лепш убачыць і зразумець жыцце. Ідэі ,настрой пісьменніка перадаюцца чытачу і выклікаюць у яго адпаведныя думкі ,пачуцці,вызначаюць яго паводзіны,фарміруюць светапогляд. Часто ў творах падаюцца малюнкі прыроды- вобразы,якія хвалююць сваёй прыгажосцю. Мастацкія творы багатыя выяўленчымі сродкамі : метафарамі,эпітэтамі, параўнаннямі. Асноўная вартасць мастацкай літаратуры -яе ідэйнасць і вобразнасць.

Усе гэтыя асаблівасці мастацкіх твораў у асноўным і вызначаюць методыку чытання іх. Пры гэтым настаўнік добра памятае ,што толькі цэласнае ўспрыманне твора дае магчымасць вучням уявіць мастацкія вобразы і разам з тым адчуць настрой ,думкі герояў і зразумець задуму аўтара. Успрыманне мастацкага твора залежыць ад выразнасці чытання яго. Выразнае чытанне выклікае ў дзяцей вобразныя ўяўленні ,думкі,пачуцці, настрой. У працэссе чытання і аналізу мастацкага твора вядуцца назіранні за мовай ,за некаторымі асаблівасцямі кампазіцыі твора, таму што задума пісьменніка раскрываецца ўсёю сістэмаю выяўленчых сродкаў. Пры гэтым творы розных мастацкіх жанраў маюць свае сродкі ўздеяння на чытача (кампазіцыя, стылістычныя прыёмы) і пры чытанні іх настаўнік выкарыстоўвае розныя метадычныя прыёмы.

Структура ўрока чытання апавядання:

I)Падрыхтоўчая работа;

II)Праверка дамашняга задання (на папярэдні ўрок);

III)Аб'ява тэмы ўрока (трэба каб была запісан тэма на дошцы);

IV)Тлумачэнне новага матэрыялу:

4.1падрыхтоўчая работа

4.2 лексічны каментарый

4.3 першаснае ўспрыманне і праверка яго

4.4 падрыхтоўка да паўторнага чытання

4.5 паўторнае чытанне

4.6 аналіз мастацкага твора

4.7 пераказ

4.8 творчы від работы

V)Рэфлексія

VI)Дамашняе заданне ( змест пісаць на дошцы)

У стуктуры ўрока прадугледжаны розныя віды заняткаў ,якія патрабуюць ад вучняў удумлівага чытання твора,дапамагаюць усведамленню яго галоўнай думкі і ўстанаўленню сваіх адносін да герояў.

3.2 Методыка вывучэння верша

Дзеці любяць слухаць і чытаць вершы.Паэзія ўзбагачае духоўны свет дзіцяці ,вучыць заўважаць прыгажосць у прыродзе,у жыцці. Яна прываблівае яго музычнасцю,вобразнасцю і яркасцю мовы.Вершы ,выражаючы пачуцці і настрой паэта,выклікаюць у дзяцей адпаведныя перажыванні. Уплываючы на пачуцці ,эмоцыі, вершаваныя творы фарміруюць у вучняў правільныя адносіны да навакольнай рэчаіснасці ,дапамагаюць іх ідэйна -палітычнаму і эстэтычнаму выхаванню ,развіваюць вобразную мову.

У літаратуразнаўстве адрозніваюць дзве сістэмы мастацкага будынка гаворкі - празаічную і вершаваную.

Верш - асаблівы тып прамовы, своеасаблівая, выразная сістэма, істотна адрозная і ад штодзённай гаворцы, і ад мастацкай прозы. Для вершаванай прамовы ўласцівыя некалькі прыкмет:

- Рытм мае асаблівую ролю для арганізацыі вершаванай мовы. Ён характарызуецца паўтаральнымі элементамі, што вызначаць ўласцівую гэтым творам складнасць ў руху. Мернасць, рытмічнасць верша ствараецца пэўным паўторам ўдарных і ненаціскных слоў у радку. Розныя сістэмы вершаскладання адрозніваюцца адзін ад аднаго пэўных вершаваным памерам. У пачатковай школе навучэнцы знаёмяцца з рытмам і рыфмай.

-Вершаваная гаворка - эмацыйна афарбаваная гаворка. Галоўная рыса вершаванай мовы: сталасць аднастайнай, эмацыйна-афарбаванай інтанацыйнай сістэмы ў адрозненне ад прозы, дзе перад намі пераменная інтанацыя, дзе кожная фраза мае сваю, галоўным чынам лагічна матываваную інтанацыю, не паўтараць у наступных фразах.

Улічваючы гэтую асаблівасць вершаванай прамовы, мэтазгодна звярнуць увагу вучняў на тое, што ў вершы паэт часта выказвае свае пачуцці, свае перажыванні, выкліканыя карцінамі прыроды. Адна і тая ж карціна прыроды ў розных паэтаў можа выклікаць розныя пачуцці і верш атрымлівае розную эмацыйную афарбоўку: радасць, сум, трывогу і г.д.

Вершаваныя творы дзеляцца на эпічныя, лірычныя і драматычныя. У пачатковай школе вывучаюць эпічныя і лірычныя творы.

Для эпічных вершаў характэрна наяўнасць сюжэту г.зн. сістэмы падзей і іх развіццё. У цэнтры эпічных твораў - вобразы - персанажы, раскрываючы якую аўтар паказвае пэўную бок жыцця ў той ці іншы перыяд. Прыклады эпічных твораў

Аналіз эпічнага верша накіраваны на высвятленне сюжэту, раскрыццё асаблівасцяў дзеючых асоб, ідэі творы, яго мастацкага адметнасці. Дадзены твор дапускае дзяленне на адносна скончаныя часткі, складанне плана, пераказ. Выбар методыкі залежыць ад канкрэтнага зместу твора. У пачатковых класах не ставіцца задачай вывучэнне фігур паэтычнай гаворкі інверсіі, але практычна настаўнік пастаянна звяртае ўвагу навучэнцаў на выкарыстанне аўтарам пэўных мастацкіх прыёмаў у мэтах больш яснага і вобразнага выказвання думак. У этычных вершах часта выкарыстоўваецца дыялог, што дазваляе аўтару жыва апісаць падзея, як бы "уключыць самога чытача ў круг апісваных падзей». Аднак настаўнік павінен памятаць, што выразнае чытанне верша які мае дыялог, без папярэдняй падрыхтоўкі абцяжарана. Таму перш чым чытаць часткі вершы ўслых, мэтазгодна прапанаваць чытанне пра сябе з якім-небудзь заданнем.

У лірычных вершах прадметам (перажыванні) выявы становяцца перажыванні, пачуцці чалавека. Своеасаблівасць лірычнага твора ў тым, што перажыванні, унутраны свет героя - гэта тое цэнтральнае, вядучае, што складае лейтматыў адлюстроўванага. Перажыванні чалавека могуць быць абумоўлены карцінамі прыроды, грамадскімі з'явамі, філасофскімі разважаннямі: аб сутнасці свету, жыцця.

З улікам тэматычна жыццёвага матэрыялу, які выклікаў тыя ці іншыя перажыванні, у літаратуразнаўстве лірыка класіфікуецца на пейзажную, патрыятычную, філасофскую, лірыку кахання і дружбы і г.д. У лірыцы пачатковай школы прадстаўлена ў асноўным пейзажная лірыка. Неабходныя ўмовы, якія істотна ўплываюць на паўнавартаснасць ўспрымання вучнямі гэтага віду твораў і творчае ўспрыманне іх эмацыйна ¬ вобразнага зместу. Да ліку такіх умоў адносяцца:

1. Наяўнасць у вучняў жыццёвых уяўленняў адэкватных аўтарскім.

2. Развіццё ў вучняў увагі да перажыванняў герояў твораў. Настрою і пачуццяў. Мэтанакіраваная праца над узбагачэннем лексікі дзяцей словамі, якія пазначаюць пачуцці і адценні пачуццяў, стан і настрой (радасць, страх, смутак, сум, гордасць; спакойна, усхвалявана, урачыста).

3. Фарміраванне ў навучэнцаў творчага вобразнага. Пры падрыхтоўцы да чытання вершаў пра прыроду настаўнік вызначае месца і час правядзення экскурсіі, падбірае рэпрадукцыі карцін мастакоў, музычныя творы, сугучныя вершаў.

Асабліва ўважліва трэба паставіцца да падбору біяграфічнага матэрыялу пра пісьменніка. Настаўнік можа расказаць пра паэта так, каб была зразумелая яго сум або радасць, трывога. Вельмі эфектыўным з'яўляецца праслухоўванне адпаведных музычных твораў: у дзяцей ствараецца настрой, адэкватны аўтарскаму, што спрыяе правільнаму эстэтычнаму ўспрыманню вершы.

Шмат радасці прыносіць дзецям праслухоўванне п'ес П.І.Чайкоўскага з яго альбома «Поры года». Пры вырашэнні пытання аб мэтазгоднасці выкарыстання карціны на ўроку непасрэдна перад чытаннем шмат будзе залежаць ад таго, наколькі карціна і верш адпавядаюць адзін аднаму.

Неабходна падкрэсліць важнасць дбайнай падрыхтоўкі настаўніка да выразнага чытання верша. Верш павінен чытаць настаўнік на памяць і абуджаць у дзяцей жывыя асацыяцыі з карцінамі, якія апісвае паэт. Пры чытанні пейзажнай лірыкі прадметам аналізу з'яўляецца маляўнічы вобраз. Своеасаблівасць аналізу вершы аб прыродзе складаецца ў тым, каб яно было накіравана на стварэнне ў вучняў спрыяльных умоў для глыбока-эстэтычнага ўспрымання жывапіснага ладу, намаляванага паэтам з дапамогай мастацкіх сродкаў мовы. Маляўнічы вобраз складзены як і любы вобраз. Таму на ўроку пасля першаснага ўспрымання вершы навучэнцы вылучаць складовыя часткі выявы - яго ўзаемазвязаныя кампаненты. Яркасць першаснага цэласнага ўспрымання ствараецца пытаннямі наступнага характару:

Які настрой выклікае ў вас гэты верш?

Якое пачуццё выказаў паэт, апісваючы дадзеныя падзеі? Дакажыце.

Які вы ўяўляеце сабе гэта ўсё?

На другім этапе працы над вершам настаўнік прапануе дзецям яшчэ раз прачытаць тэкст і назваць, колькі асобных карцін яны бачаць, пра што яны. Навучэнцы чытаюць радкі, малююць адну карціну і кажуць пра тое, што яны прадставілі, г.зн. яны аднаўляюць сваю слоўную карціну, створаную сваім уяўленнем на аснове слоў аўтара. Паўната пейзажнага ладу ствараецца тым, што разам з глядзельнай кампанентамі, у гэты вобраз ўваходзяць слыхавыя і нюхальнымі. Паэт не толькі бачыць прыроду, але і чуе яе, удыхае пахі лесу, саду, квітнеючай ліпы, чаромхі. Усё гэта адлюстравана ў адзіным паэтычным вобразе. Таму так важна не ператвараць аналіз у лагічны, яму заўсёды павінна быць ўласцівая эмацыйная бок. Мэтанакіраваная праца над выразнымі сродкамі мовы з'яўляецца адным з найважнейшых умоў раскрыцця эмацыйна вобразнага зместу лірычнага верша. Практычна малодшыя школьнікі знаёмяцца з выкарыстаннем аўтарамі асноўных паэтычных сродкаў паэтычнай мовы: эпітэтам, параўнанняў, метафар, увасабленне. У працэсе аналізу верша настаўнік стварае для навучэнцаў магчымасць усвядоміць ўжыванне ў тэксце пэўнага слова, найбольш дакладна якое перадае пачуццё, стаўленне або найбольш дакладна апісвае прадмет. Пры правільна арганізаваным лексіка-стылістычным аналізе тэксту, вучні добра разумеюць, чаму аўтар надзяляе з'явы прыроды рысамі жывых істот. Напрыклад: чаму ў вершы В.Вярба "Восень" паэт называе восень «Воссень,мая чарадзейка»?

3.3 Вывучэнне байкі ў пачатковай школе

Байка - адна з формаў эпічнага жанру (па Асаблівасці Д. І. Цімафеева), або від эпічнай паэзіі (па байкі р д Абрамовічу), з'явілася задоўга да нашай эры.

Ўвагу "да байцы ў школе абумоўлена побач яе добрых якасцяў:

1. Басня заключае ў сабе вялікія магчымасці для маральнага выхавання вучняў. Кожная байка - трапна намаляваная сцэнка з жыцця, на прыкладзе якой пісьменнік вучыць мудрасці народнай, проста і жыва распавядаючы пра розныя людскія заганы. Станоўчая накіраванасць таго ці іншага асуджэння заўсёды прысутнічае ў байцы і пры правільна арганізаванай класнай рабоце добра ўсведамляецца школьнікамі («Што асуджае байка? Чаму вучыць? ").

2. Лаканізм, карціны і выразнасць апісанняў, трапнасць і народнасць мовы надзвычай шмат даюць для развіцця мышлення і мовы вучняў. Памер байкі звычайна не вырашае 20-30 радкоў, але па змесце гэта - п'еса са сваёй завязкай, кульмінацыйным пунктам і развязкай. Для нвучняў байка - выдатны ўзор гранічна кароткага па форме і ёмістага па змесце апісання якога-небудзь выпадку. Вобразныя вымярэнні з байкі, якія сталі з часам прыказкамі, прыцягваюць у роўнай ступені як глыбінёй заключанай у іх думкі, так і яскравасцю яе выразы.

Методыка работы над байкаю абумоўлена яе спецыфікай як віда мастацкага твора. Вылучаюцца такія істотныя прыкметы аналізу байкі , як наяўнасць маралі і алегорыі (іншасказання). У байках часта дзеючымі асобамі з'яўляюцца жывёлы, але гэтая прыкмета не выступае ў якасці абавязковай (героямі байкі могуць быць і людзі). Таксама не абавязковай для байкі з'яўляецца вершаваная форма . Адно з цэнтральных пытанняў аналізу байкі ва II-IV класах звязаны з раскрыццём маралі і алегорыі. Калі ж працаваць над мараллю байкі: да спецыяльнага аналізу яе канкрэтнага зместу або пасля?

У методыцы (Е. А. Адамовіч, Н. П. Каноныкин, Н. А. Шчарбакова,Н. А. Щепетова, В. І. Якаўлева і інш) традыцыйна лічыцца мэтазгодным пачынаць работу над тэкстам байкі з раскрыцця яе канкрэтнага зместу. Затым варта высвятленне іншасказальнай сутнасці(хто маецца на ўвазе пад дзеючымі асобамі байкі) і, нарэшце, разглядаецца мараль.

На думку Л. В. Занкова, больш мэтазгодна адразу ж пасля чытання байкі без якой-небудзь папярэдняй гутаркі прапаноўваць навучэнцам пытанне: «Якая асноўная думка байкі?» Не звяртаючыся да аналізу тэксту басні, навучэнцы выказваюцца адносна яе галоўнай думкі, пасля чаго ім даецца другое пытанне: «Якая мараль байкі?» «Ужо пасля таго, - піша Л. В. Занкоў, - як уразумеўшы мараль, дзеці самі чытаюць байку. Затым адбываецца кароткі разбор маўленчых абаротаў.

І тое, і іншае становіцца асэнсаваным менавіта пасля таго, як школьнікамі зразумета мараль байкі. Цяпер яны сапраўды могуць самастойна разабрацца ў асобных частках байкі. Напаўняюцца сапраўднымі значэннямі непаўторнай выразнасці сродкў мовы Крылова ... »

Такім чынам, у разгледжаным падыходзе Л. В. Занкова аналіз байкі ідзе ад галоўнай думкі да маралі і да канкрэтнага зместу. Па ўсёй верагоднасці, мы не маем права цалкам адмаўляць магчымасць такога падыходу. Шмат што залежыць ад таго, якая галоўная думка і мараль байкі (магчыма, што яны простыя і даступныя малодшым школьнікам ужо пасля першага чытання). Аднак, як паказваюць даследаванні псіхолагаў і метадыстаў, а таксама школьны вопыт, вучні пачатковых класаў у сваім ўспрыманні мастацкага твора праходзяць два этапы: непасрэднае ўспрыманне (эмацыйна-вобразнае) і апасродкаванае (абагульнена-ацэначнае, звязанае з раскрыццём падтэксту, у "разуменнем ідэі). У гэтым плане чытанне байкі не ўяўляе выключэнні. Наадварот, байка як твор якому свойственно вядзенне, якому ўласцівая высокая ступень абагульненасці, заключаная ў маралі, патрабуе выразнага ўспрымання канкрэтна-вобразнага ўтрымання. Ад правільнага разумення канкрэтнага зместу і матываў паводзін дзеючых асоб байкі навучэнцы пераходзяць да выдзялення яе галоўнай думкі. Працэс раскрыцця маралі байкі ўяўляе для навучэнцаў абстрагаванне найбольш істотных палажэнняў, якія заключаны ў канкрэтнай часткі байкі. Галоўная думка - вывад з канкрэтнай часткі байкі, а мараль - абагульнены выраз ідэі.

Такім чынам, работа над байкаю часцей за ўсё ўключае наступныя кампаненты:

1) ўспрыманне канкрэтнага зместу;

2) раскрыццё кампапазіцыі, характэрных асаблівасцяў дзеючых асоб, матываў іх паводзін;

3) высвятленне галоўнай думкі канкрэтнай часткі байкі;

4) раскрыццё алегорыі;

5) аналіз маралі.

Калі за аснову прыняць толькі што азначанай паслядоўнасць працы, то ўрок, на якім вучні чытаюць байку,мае наступную структуру:

I)Падрыхтоўчая работа;

II)Праверка дамашняга задання (на папярэдні ўрок);

III)Аб'ява тэмы ўрока (трэба каб была запісан тэма на дошцы);

IV)Тлумачэнне новага матэрыялу:

4.1падрыхтоўчая работа

4.2 лексічны каментарый

4.3 першаснае ўспрыманне і праверка яго

4.4 падрыхтоўка да паўторнага чытання

4.5 паўторнае чытанне

4.6 аналіз мастацкага твора

4.7 творчы від работы

V)Рэфлексія

VI)Дамашняе заданне ( змест пісаць на дошцы)

Поспех працы над байкаю, як пераконвае школьны вопыт, вызначаецца радам умоў. Важна ў працэсе аналізу байкі дапамагчы вучню жыва ўявіць развіццё дзеяння, ярка ўспрыняць абразы. Таму мэтазгодна праводзіць з вучнямі слоўнае рысаванне, а на заключным этапе працы - чытанне ў асобах. Неабходна развіваць у вучняў увагу да кожнай дэталі абстаноўкі, у якой дзейнічаюць героі, да кожнага штрыху іх аблічча.

Вельмі шмат для разумення ідэі байкі дае высвятленне адносін дзяцей да герояў байкі. Ужо пасля першага чытання баек можна паставіць на прыклад пытанне "Каму з дзеючых асоб вы спачуваеце і чаму?» Адказ на такое пытанне адразу ставіць навучэнцаў перад неабходнасцю паглыбіцца ў матывы паводзін дзеючых асоб. т. е. прыступіць да аналізу. Супастаўленне канкрэтных вобразаў байкі без страты аўтарскай своеасаблівасці (вучні пастаянна працуюць з тэкстам) падводзіць да раскрыцця алегорыі байкі.

3.4 Методыка работы над казкай

Казка-адзін з любімых дзецьмі жанраў мастацкіх твораў.Дзеці любяць яе жывасць павядання ,яркасць,вобразнасць і акрэсленасць характарў,за прастату зместу і за багатую каларытную народную мову. Іх прываблівае ў казцы цікавы,займальны сюжэт,знаёмыя персанажы. З ранняга ўзросту дзеці чуюць казкі ў сям'і,дзіцячым садзе. Пасля авалодання граматаю першакласнікі з захапленнем самі чытаюць казкі ,шчыра радуюцца ,што дабро,справядлівасць перамаглі зло. Казкі вучаць працавітасці ,сціпласці,ветлівасці,справядлівасці,мужнасці , высмейваюць ,асуджаюць несправядлівасць ,сквапнасць і іншыя недахопы людзей. Усе гэта робіць казку магутным сродкам выхавання ў нашых дзяцей лепшых чалавечых якасцей .

К.Дз. Ушынскі высока цаніў гэты від народнай творчасці . У кнігах для чытання ў пачатковых класах ён змяшчаў шмат казак,называючы іх “першымі бліскучымі спробамі народнай педагогікі”.

Важнае значэнне мае казка я і сродак развіцця мовы вучняў . Яе змест для дзяцей- першы ўзор мастацкага слова.Яна найбольш адпавядае свету дзіцячых уяўленняў, гульняў. Яны з ахвотай расказваюць казкі дома ,у класе ,сябрам ,вучацца складаць іх па аналогіі з прачытанай.

Вучні пачатковых класаў адпаведна праграме практычна знаёмяцца з асаблівасцямі казкі як жанру. Казка, як і іншыя мастацкія творы ,мае фабулу,ідэю, у ёй ёсць персанажы. Казка характарызуецца кампазіцыйнай асаблівасцю: у ей звычайна ёсць зачын,паўторы,канцоўка,часцей за ўсё паўтараецца адзін асноўны эпізод. У апошні раз пасля паўтору ідзе кантрастная падзея ,наступае развязка. Пауторы падаюцца таму ,што ў казцы з'яўляюцца новыя дзеючыя асобы,новыя дэталі ,факты. Напрыклад, у казцы К.Дз. Ушынскага “Умей пачакаць” паўтараецца просьба Курачкі да Пеўніка і перасцярога: Не еш,Пеця!Пачакай,пакуль паспеюць; Не пі,Пеця,пачакай пакуль астынешь; Ой,пачакай Пеця ,Пеця! Дай рацэ добра замерзнуць….

Настаўнік паказвае вучням кампазіцыйныя і моўныя асаблівасці казак,вучыць вызначаць іх і адрозніваць казкі ад іншых мастацкіх твораў з улікам усіх прымет гэтага жанру.

У пачатковых класах чытаюцца казкі пра жывел,чарадзеныя і бытавыя.

Бытавыя казкі чытаюцца і аналізуюцца ў пачатковых класах,як рэалістычныя апавяданні. На ўроку праводзяцца гутарка,выбарачнае чытанне ,вуснае і графічнае маляванне ,складанне плана,чытанне ў асобах,расказванне казкі ,інсцэніраванне ,складанне казкі па аналогіі з прачытанай і інш.

Пры чытанні і аналізе казкі вучні павінны зразумець пададзеныя ў ёй вобразы . У падрыхтоўчай рабоце да чытання трэба падвесці дзяцей да ўсведамлення яе вобразаў ,а часам і да раскрыцця маральнай і ідэі ў ёй,аднак не варта тут гаварыць ім, што казка-гэта выдумка.Няхай падыходзяць да яе, як да рэалістычнага апавядання. У казках пра жывел ў алегарычнай форме адлюстроўваюцца адносіны паміж людзьмі ў грамадстве ,іх жыццёвы вопыт. І перад настаўнікам пры чытанні і аналізе гэтых твораў стаіць пытанне : ці раскрываць вучням алегорыю казак пра жывел ,як часам гэта робіцца пры чытанні баек.Малодшыя школьнікі разумеюць нерэалістычнасць казкі і з задавальненнем успрымаюць казку і на некаторы час застаюцца застаюцца ў свеце гэтай казкі. Таму пры чытанні і аналізе яе нельга парушыць казачны свет. “Няхай у казцы ўсё гаворыць само за сябе” (В.Р.Бялінскі)

У сувязі з гэтым спачатку казка аналізуецца ,як рэалістычнае апавяданне .Усе віды заняткаў на ўроку чытання павінны дапамагчы вучням успрыняць канкрэтны змест,правільна ўявіць сабе развіцце сюжэта,матывы паводзін персанажаў ,іх ўзаемаадносіны.

Натсаўнік прапануе прачытаць казку ў асобах: Якая галоўная думка казкі? Чаму гэты твор называецца казкай ? (У жыцці не бывае таго,каб конь з львом сілай мераўся.) Ці сустракаліся вы з падобным выпадкам у жыцці ?

Для казак ,у якіх персанажамі выступаюць з'явы прыроды ,рэчы,прадметы ,дрэвы характэрна рэальная аснова-змены у прыродзе ў розныя поры года ,прыродныя з'явы,жыццёвыя факты.Вось толькі нерэальная тут размова птушак ,звяроў,пор года,рэчаў, хоць змест яе жыццевы. Школьнікі разумеюць што рэальнае ў казках ,а што не. Пытанні да зместу такіх казак прадугледжваюць і прыродазнаўчы план.Апісанне з'яў прыроды ў казказ дапамагае развіццю ўяўленняў вучняў, лагічннага мыслення ,звязанай мовы.

Ёсць казкі ,у якіх шмат дзіўнага,неверагоднага. У іх мары і надзеі народа знашлі сваё выражэнне ў фантастычных вобразах ,чарадзейных прадметах.У старажытныя часы людзі многога ,што адбывалася ў прыродзе,жыцці,не разумелі ,не ўмелі растлумачыць .Яны складалі вусныя апавяданні , у якія ўключалі ўключалі свае тлумачэнні розных з'яў жыцця ,прыроды. Нород верыў у чарадзейныя рэчы і прадметы. З'явіліся чарадзейныя казкі,самыя старажытныя.Фантастычная выдумка ў такіх казках мае чыста мастацкую афарбоўку ,інакш кажучы ,з'яўляецца мастацкім прыёмам. Чытанне і аналіз такіх казак праводзіцца так,як і аналіз апавяданняў. Толькі неабходна выявіць ,на што накіраваны чарадзейныя сілы (хто іх выкарыстоўвае і для чаго,як яны дапамагаюць героям казкі ?) таму што ў чарадзейных казках дзеючым асобам дапамагаюць прадметы ,рэчы ,жывелы ,птушкі ,якія маюць незвычайную сілу. У казцы “Аленка” такімі памочнікамі сталі сабака Лысун і конік Сіўка,а зямля і сонца расказалі Аленцы,што робіць яе мамка.

Працуючы з казкай любога віду, настаўнік звяртае ўвагу вучняў на характар персанажаў ,на матывы іх паводзін і ўчынкаў,вучыць выдзяляць вобразныя словы і выразы: поле чыстае,мора сіняе,глыбокае; заўважаць парушэнне парадку слоў у сказе: расла дзяўчынка і вырасла была ў яго дачка,вярнуўся сярэдні брат, паслухаў старэйшы брат; таўталагічныя спалучэнні: жылі-былі,сцежкі-дарожкі ; вучыць сказавай манеры яе перадачы.

Для таго каб дзеці зразумелі змест казкі,варта паказваць у ёй супрацьпастаўленні (кантрасты):злосная мачыха і добрая падчарыца,дурны пан і разумны мужык. Казачныя персанажы маюць рэзка акрэсленыя характары і часта групуюцца па прынцыпе антытэзы,напрыклад апісанне адзення ,абутку мужыка ці пана у казцы “Два Маразы”. Усе гэта дае настаўніку магчымасць з першых крокаў знаёмства з казкай вучыць дзяцей прыёмам элементарнай характарыстыкі дзеючых асоб. Характарыстыка ,складзеная на аснове канкрэтных паводзін учынкаў персанажаў,устанаўлівае ў свядомасці (памяці)вучняў неразрыўныя сувязі паміж словам і паняццем,заключаным у ім.

Казка-твор вуснай народнай творчасці , таму натуральнай формай перадачы яе зместу будзе расказ,пераказ блізкі да тэксту. Добра,калі першы раз настаўнік не чытае ,а расказвае казку ,эмацыянальна , выразна перадаючы голасам мову кожнага героя. Карысна выкарыстоўваць на ўроку аўдыёзапіс,даць паслухаць вучням запіс казкі ў выкананні артытста. Дзеці таксама вучацца расказваць казку падрабязна,блізка да тэксту ,з выкарыстаннем вобразных слоў,выразаў,паўтораў,вершаваных уставак з захаваннем скаванай інтанацыі,зачыну,канцоўкі.

Расказванне казкі настаўнікам,артыстам,падрыхтаваным вучнем служыць узорам жывой звязнай мовы,выклікае ў дзяцей думкі,пэўныя пачуцці,жаданне расказваць выразна, прыгожа, талкова,выхоўвае любоў да роднага слова,да чытання ,развівае мастацкі густ.

Цікавая для вучняў казка “Два Маразы”.Рыхтуючыся да ўрока ,настаўнік удумліва чытае яе,вызначае прыёмы работы з вучнямі,віды заняткаў на ўроку.

Разбор казкі можа быць у наступнай паслядоўнасці:

I.Расказванне казкі настаўнікам з захаваннем эмацыянальнасці мовы,дынамічнасці характару персанажаў і гумарыстычнай афарбаванасці некаторых эпізодаў.

II.Гутарка з мэтай праверкі першага ўспрымання твора.

III. Чытанне казкі вучнямі па частках і разбор кожнай часткі (дапаможа ім лепш зразумецьзмест і разабрацца ў кампазіцыі і мове казкі).

IV. Чытанне казкі сам сабе з заданнем падрыхтавацца да вуснага малявання на тэму казкі.

V.Абагульняльная гутарка,якая падрыхтуе вучняў да расказвання казкі,дапаможа ім зрабіць вывад, што мужык хоць жыў у нястачы ,але любіў працавацьі з радасцю працаваў так , што і мароз яму не страшны: Чаму Мароз не змог замарозіць мужыка,але лёгка справіўся з панам ? Што мы даведаліся пра мужыка? Як чытаецца і расказваецца казка “Два Маразы” ?

VI.Чытанне казкі па ролях. Кожны вучань прадумвае сваю ролю,асэнсоўвае асаблівасці мовы кожнага персанажа.

VII.Складанне плана з дапамогаю настаўніка,падбор загалоўкаў і падрыхтоўкада расказвання казкі.

VIII.Расказванне казкі вучнямі.

Затым настаўнік высвятляе ,чым казка падабаецца дзецям, што блізка іх жыццёваму вопыту,прапануе вызначыць ,чым падобнае гэта апавяданне П.Рунца “Мароз” да гэтай казкі.Гэта думка пра тое,што зіма не страшная,не трэба хутацца,хавацца ад марозу,а бегаць па вуліцы, катацца на лыжах.каньках санках.

Уся работа над гэтай казкай вядзецца ,як над рэалістычным апавяданнем,без тлумачэння ,што такога ў жыцці не бывае.



Вывад

Літаратурнае чытанне прызначана навучыць дзяцей не толькі чытаць, але і ўспрымаць змест твораў мастацкай літаратуры як адмысловы выгляд мастацтва. У свой час К.Д.Ушинский казаў: «Чытаць - гэта яшчэ нічога не значыць, што чытаць і як разумець прачытанае - вось у чым галоўнае справа"

Вершаваныя творы спрыяюць ўзбагачэнні ўнутранага свету дзіцяці ў плане атрымання пачуццёвага вопыту, фарміравання таго запасу жыццёвых звестак і эмацыйных уражанняў, якія чалавек выказвае з дапамогай мовы.

Калі праз мову свет мастацкай літаратуры свядома ўваходзіць у карціну свету дзіцяці, у канчатковым рахунку павышаецца ўзровень успрымання любых маўленчых твораў рознай ступені моўнай складанасці, глыбіні адлюстравання рэчаіснасці і разумення іх мэтавай накіраванасці, то ёсць палягчаецца разуменне прамовы наогул.

Маленькаму чытачу патрэбны "правадыр", які ўмее перапрацаваць у сваім ўсведамленні і ў сваёй душы паэтычны сэнс і дзякуючы гэтаму даведацца, як дзіцяці трапіць у яго. Таму што, акрамя настаўнікі, ніхто не зразумее, як правесці дзіцячую думка ад эмоцыі праз асацыяцыі да ладу, а ад яго - да таго паняцьця, якое так цяжка бывае не столькі ўсведамляць, колькі выказваць словамі

Дзіця жыве ў свеце прыгажосці, але часам дзеці не бачаць і не чуюць яе. Маляўнічы які гучыць свет нярэдка ўспрымаецца дзецьмі ў чорна-белым адлюстраванні як гукавы хаос менавіта таму, што адсутнічае ўстаноўка на каляровае і музычнае ўспрыманне.

Задача педагога складаецца ў тым, каб зарыентаваць дзяцей на пошук з'яў прыгожага ў навакольным свеце.

Вынікам вывучэння паэзіі з'яўляюцца маральнае развіццё дзяцей, выхаванне пачуццяў і розуму школьнікаў, разуменне прыгажосці роднай мовы.

Усе вышэй сказанае дазваляе зрабіць выснову аб шырокіх магчымасцях эстэтычнага ўспрымання ў навучальным працэсе, дзе дзеці атрымліваюць спецыяльную адукацыю, развіццё і выхаванне.



Спіс выкарыстанай літаратуры

1. Адамова Е.А.,Яковлева В.Н. Чтение в начальных классах.-М.,1967.

2. Беларуская літаратура. V-- XI класы: Вучэбная праграма для агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. -- Мінск, 2008. -- 152 с.

3. Борисенко И. В. Методические уроки К. Д. Ушинского.// Начальная школа. - 1994. - №3, - с. 12-19.

4. Вывучэнне літаратуры: Пытанні методыкі / Пад рэд. В.У. Івашына. - Мінск: Народная асвета, 1980.-- 239 с.

5. Вывучэнне беларускай мовы і літаратуры ў школе: Кніга для настаўніка: зб. артыкулаў / Пад рэд. М.А. Лазарука. -- Мінск: Народная асвета, 1988.

6. Каноныки н Н. П., Щербаков а Н. А. Методика преподавания русского языка в начальной школе.-- Л., 1955.-- С. 248--249.

7. Методыка выкладання беларускай літаратуры: вучэб. дапаможнік / Л.В. Асташонак, Г.С.Гарадко, Г.М. Ішчанка і інш. / Пад рэд. В.Я. Ляшук. -- Мінск: ТАА “Асар”, 2002. -- 416 с.

8. Методыка выкладання беларускай літаратуры: вучэб. дапаможнік / Л.В. Асташонак, Ю.І. Валынец, В.Я. Ляшук і інш. / Пад агульн. рэд. В.Я.Ляшук. -- Мінск: Выш. шк., 1986. -- 366 с.

9. Методыка выкладання беларускай мовы ў пачатковых класах: Вучэб. Дапаможнік для фак. Педагогікі і методыкі пачатковага навучання пед. ін-таў / Я. М. Увашуціч, М.П. Лукашук, Б.В. Пятровіч, А.П.Шанько; Пад рэд. А.П. Шанько-Мн.:Выш.шк., 1986.-408 с.

10. Методические основы языкового образования и литературного развития младших школьников. Под ред. Т.Г. Рализаевой. - С-Пб.: Специальная литература, 2007.

11. Обучение чтению младших школьников / Состав. И.Л. Гаркунова.-М,1981.

Размещено на Allbest.ru

...