Лиризация содержательной формы романа в белорусской литературе

Размещено на http://www.allbest.ru/

Лиризация содержательной формы романа в белорусской литературе

Новосельцева Анна Викторовна,

кандидат филологических наук, доцент кафедры литературы Витебского государственного университета имени П.М. Машерова

Навасельцава Ганна Віктарауна,

кандидат філалагічньїх навук, дацэнт кафедры лтаратуры Віцебскага дзяржаунага утверстэта імя П.М. Машэрава

Л1РЫЗАЦЫЯ ЗМЯСТОУНАЙ ФОРМЫ РАМАНА У БЕЛАРУСКАЙ Л1ТАРАТУРЫ

Эстэтычнае засваенне наватарскай тэмы мастака і мастацтва у беларускай раматстыцы 1970-х гадоу і пазнейшага часу абумовіла трансфармацыю традыцыйнай жанравай формы, якая вызначалася этчнай асновай. Узмацненне лірьічнага пачатку у змястоунай форме рамана адлюстроуваецца на узроуні вобразнай сістзмьі: якасна змяняецца ідэйная функцыя вобраза галоунага героя, за якім угадваецца аутар, чытач бачыцца іх адзінадумцам, у вьініку чаго асоба выступае не проста галоуным аб'ектам, а цэнтрам мастацкага свету. У творах Івана Шамякіна «Атланты і карыятыды», Алеся Асіпенкі «Святыя грэштт» адмет- насць таленту асэнсоуваецца неад'емна ад маральна-этычных праблем аутарскай сучаснасці, рэчатнасцъ паказваецца праз яе успрыманне галоуным героем, што і абумоулівае «щнтраімклівую» аргатзацыю персанажау.

Ключавыя словы: раман, жанр, аутар, галоуны герой, астэма персанажау, Іван Шамякін, Алесь Асіпенка.

Эстетическое освоение новаторской темы творца и искусства в белорусской романистике 1970-х годов и более позднего времени обусловило трансформацию традиционной жанровой формы, которая отличалась эпической основой. Усиление лирического начала в содержательной форме романа отражается на уровне образной системы: качественно меняется идейная функция образа главного героя, за которым угадывается автор, читатель видится их единомышленником, в результате чего личность выступает не просто главным объектом, а центром художественного мира. В произведениях Ивана Шамякина «Атланты и кариатиды», Олеся Осипенко «Святые грешники» талант осмысливается неотъемлемо от морально-этических проблем авторской современности, действительность изображается через ее восприятие главным героем, что и обусловливает «центростремительную» организацию персонажей.

Ключевые слова: роман, жанр, автор, главный герой, система персонажей, Иван Шамякин, Олесь Осипенко.

Hanna Navaseltsava,

Candidate of Philological Sciences (PhD), Associate Professor at the Department of Literature,

Vitebsk State P.M. Masherov University

THE LYRIZATION OF A CONTENSIVE NOVEL FORM IN BELARUSIAN LITERATURE

The esthetic development of an innovative theme such as the master and the art in Belarussian romantic literature of1970s determined the transformation of a traditional generic form which had an epic basis. The amplification of a lyrical beginning in the substantial form of a novel is reflected at the level of imagery system: an ideological function of the main hero, who is a reflection of an author, qualitatively changes, a reader becomes their associate, and as the result a person acts not just as a main object but as a center of the author's universe. In the works ofIvan Shemyakin “Atlanteans and caryatides” an in Alyes Osipenko's “Holy sinners” talent's specific character is comprehended inherently from authors Age's ethical and moral problems, social reality is shown through its perception by the main hero, what determines “centripetal” organization of characters. Both authors come back to a development of artistic psychologism that enhances philosophical level of a masterpiece, discover the understanding of humanism not only as a worldview but also as an aesthetic category. Ivan Shemyakin shows a protagonist who is a sample of humane qualities, who is a true-born creator, and that upraises him above his social environment. On the philosophical level an idea that human flaws seriously impact an artistic concept is gradually establishing. Alyes Osipenko uses phantasmagorias as a sense-making technique, embodies a thorough hero, who tries to grasp a spiritual experience of different historical times, the last named acts as a must for a true talent's establishment.

Key words: novel, genre, author, main hero, character pattern, Ivan Shemyakin, Alyes Osipenko.

Як вядома, апавядальнасць, мастацкая увага да лёсу асобы у працэсе яе станаулення, раскрыццё ішрьігі праз канфлікт галоунага героя з грамадскім асяроддзем уласщвыя класічнай раманнай форме. Раман у працэсе сваёй эвалюцьп выкарыстау дасягненні этчнага мастацтва у цэлым. Разам з тым УД. Дняпроу слушна зазначае, што у ХХ стагоддзі у заходнеурапейскай лггаратуры узнікае вялікая плынь лфычнай прозы як заканамерны напрамак развіцця рамана і, у прыватнасцц звяр- тае увагу на «аутабыграфины раман, раман-успамін, раман-партрэт, адначасова дакументальны і мастацкі» [4, с. 520]. Не аспрэчваючы агульнапрынятага меркавання, што раман перш за усё выступае новай пстарычнай формай засаваення этчнасцц даследчык разам з тым раскрывае мастацкія вырыянты спалучанасці у рамане этчнага і ліршчнага пачатакау Невыпадкова, развшаючы тэорыю этчнага і ліршчнага раманнага тэксту, Н.Т. Рымар называе лфычны раман адным з этапау развіцця этчнай формы. Гэта чарговы «антыраман», такі «этап дыскуси з першапачатковай структурай эпинага адлюстра- вання, на якім перабудова жанравай структуры закранула саму родавую аснову жанру» [9, с. 122]. Гэты працэс дабратворна пауплывау на далейшае развщцё рамана, дазволіу умацаваць і узбагаціць яго эпиную аснову, а у шэрагу выпадкау і вярнуц- ца да эпинай канцэпцыц аднак ужо на якасна шшым мастацкім узроуні [9].

Так, мастацкі пошук новай формы рамана нязменна спрыяе выяуленню новай тэмы, праблемы, адкрывае новыя маж- лівасці эстэтычнага пазнання рэчаіснасці. У сваю чаргу адкрыццё і засваенне новага зместу прадвызначае пошук новай мастацкай формні. Як слушна сцвярджае пра айчынны раман П.К. Дзюбайла, узаемаадносшы лтгаратуры з акаляючай рэчаюнасцю на кожным этапе развіцця вызначаюцца сваёй спецыфжай, якая і дазваляе вылуч^шь асноуныя тэндэндыі у развіцці: «Зрошчанасць лггаратуры з жывдёвай канкрэтыкай, з сацыяльна-эканаминыт праблемамі у 50-х гадах, сапраудная праудзівасць, моцны аналітьізм у даследаванні лёсу чалавека і лёсу народа у 60-х гадах, пошукі сінтэзу даклад- насці, праудзівасці, жывдёвасщ з інтэлектуальнасдю, філасафічнасцю у 70-х гадах» [3, с. 174] і, думаецца, у пазнейшы час. У лггаратуры 60-х гадоу вылучаецца творчасць Янкі Брыля, які стварыу аднагеройны раман з узмоцненым лфычным пачаткам, што кантраставау з характертімі для таго літаратурнага перыяду падзейтімі шматгеройн^імі раманамі, выяуляу непауторнасць аутарскай манеры. Пісьменнік стварыу унжальны характар галоунага героя, пры гэтым не адмовіуся ад асэнсавання грамадскай атмасферы часу, звярнууся да мастацкай рэпрэзентацш яе паказальных рысау. Адметнасць рамана «Птушкі і гнёзды» заключаецца у сінтэзе мастацкага біяграфізму і мастацкага псіхалагізму, паказальнага для развіцця беларускай ліршчнай прозы. Цікавай мастацкай з'явай выступае і аднагеройны лфычны раман Уладзіміра Караткевіча «Нельга забыць», дзе раскрываювда духоуныя пошукі аутара. У лтгаратуры 70-х гадоу пачынала замацоувавда наватарская змястоуная форма, у якой спалучаліся рысы ліршчнага рамана і рамана з этчнай асновай. Яскрава ілюструюць лфызацыю змястоунай формні беларускага рамана творы І. Шамякіна «Атланты і карыятыды», А. Асіпенкі «Святыя грэшнікі».

Як традыцыйна сцвярджаецца у крытыцы і літаратуразнаустве, адной з прычын чытацкай цікавасці да рамана «Атланты і карыятыды» (1971-1973) стала тое, што гэты твор «рэзка вылучауся сярод беларускай прозы 1970-х гадоу з выразнай дамшацыяй у ёй ваеннай і вясковай тэматыкі сваім зваротам да актуальных праблем мірнага ж^шцд і грамадскай рэчажнасщ» [2, с. 254-255]. Іван Шамякін раскрывае наватарскі аспект тэмы пра мастакоу і мастацтва, якая разглядаецца у шшрокім грамадска-сацыяльным кантэксце. Падзейны шматгеройны твор выяуляе аутарскае імкненне да асэнсавання маральна- этычных праблем сваёй сучаснасці, аутарская канцэпцыя рэпрэзентуедда шляхам паказу маральна-этычнага ідэалу таго часу. Як вядома, «у архтгактуры антланты - гэта мужчынскы, а карыятыды - жаночыя фжуры, прызначэнне якіх аднолька- вае - служыць апорай для бэлек або усяго будынка. Сам І. Шамякін на адной з сустрэч з чытачат падкрэсліу, што гэты за- галовак трэба разумець як “мужчыны і жанчыны”» [6, с. 444-445]. Тым не менш, у раманнай сітуац^іі відавочна вылучаецца вобраз Максіма Карнача, які можна назваць галоуным на той падставе, што аутар у значнай меры рэпрэзентуе акаляючую рэчаіснасдь праз успрыманне гэтым героем, робіць яго выразнжам сваёй думкі, носьбітам найлепшых маральна-этычных якасцяу, хоць пры гэтым імкнецца паказаць звычайным чалавекам са сваімі недахопамі. Нельга не пагадзіцца з тым, што «вобраз галоунага архітактара Карнача у плане пихалагиным распрацаваны амаль бездакорна. <. .> Гэта фігура глыбокая, аналпычная, пазбауленая, у параунанні з Ярашам і часткова Антанюком, ідэалагічнага максімалізму і плакатнасці» [8, с. 612]. Думаецца, на стварэнне адметнага шдывщуальнага характару пауплывау прататып, якім выступау вядомы творца і блізкі сябар пісьменніка Андрэй Макаёнак.

Іван Шамякін раскрывае характар галоунага героя праз адлюстраванне канфліктнай лініі паводзін, у чым бачыцца пра- цяг эстэтычнай трад^ш^іі, выразна выяуленай у рамане «Снежныя зшы». Так, В.І. Локун вылучае так званні «знешні» канфлікт, да якога адносіць прафесшныя патрабаванні асобы, у прыватнасці, барацьбу за нестандартную забудову новых мжрараёнау, і «унутраны», а менавіта сямейны [8]. Пры гэтым даследчыца трапна зазначае, што Карнач «найперш мастак, эстэт, які дбае аб архігактурнай гармоніі, сапрауднай прыгажосці у будауніцтве горада» [8, с. 612]. Невыпадкова, што герою сапраудную радасць прыносідь творчої працэс. Як і многія творчыя асобы, Максім не зусім абыякавы да славы, невыпадкова думае пра тое, што на Палацы, збудавыным па яго праекце, можа быць прымацавана манаграма з прозвішчам архітактара. Разам з тым «не у прыклад некаторым сваім калегам, ён ніколі падоугу не любавауся шводным аб'ектам, збудаваным па яго праекце. Часцей незадаволены і сваёй працай і асабліва працай будаунікоу, лаяуся, потым, захопленої новай задумай, хутка забывауся і праходзіу міма свайго тварэння абыякавы» [11, с. 4]. Аутар паслядоуна раскрывае, што Карнач творыць не толькі на карысць грамадства, але і дзеля сваёй сям'і: ён шмат працуе, каб жонцы і дачцэ падарыць, па дадзеным героем вобразным азначэнні, казачны харамок. Будуе не спажывецкую дачу, а выяуляе сваё мастакоускія здольнасці, паказвае сябе не толькі як архітактар, але і дызайнер, разбяр. Варта зазначыць, што герой прызнае і бачыць істотную праблему у тым, што у архітэкгурнай справе «усё больш увага яго скіроуваецца не на эстэтычную выразнасць і арыгшальнасць, а на функцыянальную мэтазгоднасць будынкау, якія праектуе» [11, с. 39-40]. Безумоуна, мастацтва не з'яуляецца для яго самамэтай, і невыпадкова аутар паслядоуна падкрэслшае грамадскае прызначэнне мастацтва, у чым, думаецца, аутар і герой супадаюць. Тым не менш, як сапраудны творца, Максім Карнач марыць выразаць скульптуру, якая будзе адметнай. І хоць у рамане не паказваецца канчатковае здзяйсненне задумы, аднак невыпадковым бачывда тое, што герой суадносіць сваю задуму з вобразам маці, адчувае значнасць традыцый народнага мастацтва.

У рамане паслядоуна даказваецца, што талент здольної выявщь сябе толькі пры умове, што яго носьбіт надзелены вартаїмі чалавечым якасцямі, у чым, відавочна, і заключаецца аутарская канцэпцыя бачання мастака і мастацтва. Слушна у свой час зауважыу В.А. Каваленка, што атланты у архітэкгуры маюць звычайнае чалавечае аблічча: «Якраз такія людзі, як герой рамана І. Шамякіна, трымаюць на сабе свет, бо яны ахоуваюць у ж^шці сумленнасць, прауду, справяддівасць» [5, с. 176]. Паказальна, што пад уплывам Карнача да архігактурнай справы далучаюцца дзеці яго сябра Віктара Шуга- чова, а дыялоп з апошнім ілюструюць чытачу «знутры» многія грамадскія праблемы таго часу. Як і у лфычнай прозе, асоба галоунага героя арганізуе вакол сябе вобразную сістаму твора, што выяуляе «цэнтраімклівасдь» рамана «Атланты і карыятыды». Пры гэтым аутарам не перадаецца такая адметная рыса героя лірычнага твора, як духоуная эвалюцыя, маральна-этычныя характарыстыю пераважна статычныя.

З яркай інд^івідуальнасцю галоунага героя кантрастуюць шшыя персанажы, якіх можна назваць не столькі самастотімі характарамі, колькі сац^іяльн^імі татамі. Думаецца, трэба звярнуць увагу на тое, што побач з Максімам Карначом увасоблены розныя тыпы творцау Зайздросціць таленту і пасадзе галоунага архітактара Макаед, які выступае маральна- этычным антыподам героя. Макаеду выносідда прысуд у той ацэнцы, якая даецца Карачом: «Усё жывдё рабіу шшым га- дасці і патрабуе за гэта усеагульнай любві» [11, с. 306]. Іх прафесшныя узаемаадносшы асацыятыуна супастауляюцца з вядомай гісторьіяй пра Моцарта і Сальеры, якую палемічна абмяркоуваюць героі. Больш складанні вобраз Шугачова, гэты герой шмат у чым паказаны як адзінадумца Карнача. Паводле чалавечых якасцяу Віктар не горшы за Максіма і, як паказвае меркаванне галоунага персанажа у рамане, Шугачоу не менш таленавпы. На жаль, ён пазбаулены смеласці адстойваць і абараняць свае мастакоускія рашэнні, і гэта робіць самога героя няшчасным. Іван Шамякін лічшу, што для любога творцы важная грамадская смеласць.

Грамадска-сацыяльны кантэкст рамана абумоулівае прадстауленасць значнага шэрагу вобразау-тыпау, якія адцяняюць у тым ліку і мастацкую атмасферу. Напрыклад, разумее і падтрымлшае мужа Поля Шугачова, для якой, як сцвярджаюць галоуны герой і аутар, сэнс ж^шдя заключаецца у клопаце пра дзяцей і людзей наогул. Кантрастуе з гераіняй Даша Карнач, якая стварае для галоунага героя невыносныя умовы у жыцщ і творчасці. Здзекуецца і пагарджае мужам Ніна Макаед, праз вобраз якой пісьменнікам негатыуна асэнсоуваецца такая грамадская з'ява як эмансшацыя. Ажытптяуляютть кірауніцтва у тым ліку і мастацкай сферай першої сакратар абкама партыі Сасноускі, які відавочна ідэалізуедда, першої сакратар гаркама партші Ігнатовіч, што крытыкуевда пісьменнікам як кіраунік новага часу.

Такім чынам, Максім Карнач, які выступае у рамане эталонам чалавечых якасцяу, паказаны пісьменнікам сапраудным творцам, а таму узвышаецца над сваім сацыяльным асяроддзем. На філасофскім узроуні паслядоуна сцвярджаецца думака, што чалавечыя заганы у значнай меры абумоуліваюць і мастакоускае аблічча. У падзейным шматгеройным творы аутар аба- піраецца не столькі на эпічнае адлюстраванне рэчаіснасці, колькі на яе суб'ектыунае успрыманне, блізкае герою ліршчнай прозы, у вышку чаго выяуляецца унутраны свет, чалавечая і мастакоуская пазщыя. Увасабленне сацыяльных тыпау, увага да грамадскай атмасферы рэпрэзентуюць раман як трад^ш^ійн^і у беларускай прозе. Разам з тым наватарская тэматыка пауплывала на дшнаміку змястоунай формні, якая, што ілюструюць і шшыя прыклады з прыгожага пісьменства, замацава- лася у беларускім рамане. эстетический моральный этический лирика

Складанай структурнай аргашзацыяй вызначаевда раман Алеся Асіпенкі «Святыя грэшнш» (1987), дзе акаляючая рэчаюнасць раскрываецца праз успрыманне галоуным героем, які асэнсоувае праблему мастацтва, яго ролю і прызначэнне для асобы і грамадства. Лазар Богша, таленавіш кшарэжысер, акцёр, пісьменнік, імкневда спасцігнуць таямнщы мастацтва, дзеля чаго спазнае псторыю, звяртаецца да беларускай духоунай культуры. Канфлікт раскрываецца праз сутыкненне з яго калегам-антаганістам Юрылам Лыкавязавым, на што звяртала увагу айчынная крытыка. У прыватнасці, спрэчк двух герояу з невыпадковымі ^намі прызнаваліся цікавымі і актуальным^ таму што «даюць магчымасць зразумець, як цяжка сапрауднаму таленту прабівацца да гледача праз панаванне шэрасці, рамесніцтва, прыстасавальнідтва, бо такія, як Лыкавязау, здымаюць фільмт на патрэбу дня, фарміруюць у гледачоу, асабліва моладзі, адпаведна зшжаныя густы і погляды» [10, с. 9]. У сучасным літаратуразнаустве твор слушна аднесены да інгалектуальнай філасофскай прозы, паколькі пісьменнік імкнецца не толькі асэнсаваць праблему мастака і мастацтва, але і раскрывае індшвідуальна-аутарскую канцэш;ыю аб ролі мастацтва у развівді чалавецтва.

Лазар Богша падарожнічае у мшулым, сустракае вядомых пстарычных і культурных дзеячау, легендарных герояу. Такім чынам спалучаюцца розныя часавыя пласты, пашыраюцца хранатапиныя каардынаты. Так, «фацыянальнае апавяданне выконвае у рамане ролю тэарэтыка-фшасофскага абагульнення, чым і можна вытлумачыць сімвалізм асобных сцэн, а так- сама тое, што персанажы, узятыя з гістарычнага мінулага, паустаюць не столькі жывымі характарамі, колькі умоуншмі вобразамі-сілуэтамі пэунай канцэпдыі» [7, с. 177]. Алесь Асіпенка імкнецца не столькі адлюстраваць мінулае, колькі пака- заць, як пстарычны вопыт можа уплываць на сучаснасць.

Аутарам як сэнсаутваральны рэпрезентуедда прыём фантасмагорыі: герой прызнаецца, што ён кшарэжысёр, манаху, полацкаму князю, нават Чынпсхану, а некаторыя персанажы, напрыклад, манашка Феадора, яна ж Кажына, пра якую Ефра- сіння Полацкая гаворыць, што гэта Спакуса, і самі ведаюць, што ён - госць з будучыш. Невыпадкова, што у фантастичным падарожжы Лазару адрубілі галаву па загадзе Чынпсхана, бо вялікі заваёушк адчуу небяспеку: яго верныя вошы могуць усумніцца у правільнасці выбранага шляху. Такім чынам пісьменнік супрацьпастауляе мастацтва жорсткасці і войнам, услауляе гумашстычную сілу яго уздзеяння. Лазар Богша сустракаецца са знакамігшмі песнярамі мінулага, дыскутуе з іх разуменнем ролі творцы. Так, легендарнаму Баяну галоуны герой, за якім хаваецца аутар, пераканана даводзіць, што злачынна услауляць забойцау і рабаунікоу, няхай гэта і князі, якія захапілі горад. На гэта Баян адказвае, што дзякуючы яго песням князі, ваяводы, асілкі і проста дружыннт адчуваюць сябе волатамі, якія ваююць за справядлівасць: «А калі чалавек хоць раз адчуе у сабе дабрыню і справядлівасць, ён ужо чалавек, а не звер, які забівае невядома дзеля чаго. Паэт і павінен узвышаць людзей, раскрываць перад імі прыгажосць іх учынкау, калі ён нават троху і недакладны» [1, с. 128]. Лазар Богша паслядоуна асэнсоувае, у чым нязгодны са сваім настаунікам Баянам аутар знакамітага «Слова...», спасцігае шлях духоунага сталення Ефрасінні Полацкай, нават павучае і выхоувае Бога. Дзеля апошняга звяртаецца да вядомых прыкладау са старажытнага эпасу розных народау, паколькі міфы, паданні, паэтычныя творы прасякнуты дабрынёй і справядлівасцю.

Сцэнарны мантаж дазваляе пісьменніку паказаць выявы пстарычных малюнкау, раскрыць асобу Юрылы Тураускага, які упэунены, што чалавек нарадзіуся на свет дзеля дабра і прыгажосщ, і Даншы Заточніка, які настойвае, што людзей трэба вучыць быць ваукамі з хціуцамі, якія робяць ганебныя справы і патрабуюць, каб ім казалі дзякуй. Таленавітасць галоунага героя раскрываецца праз чуйнасць да разнастайных духоуных праяу, да выбару актуальнай праблемы, падчас падарожжа у мінулае ён вырашае не толькі мастакоускую задачу уздзеяння на гледача, але і перажывае уласнае духоунае развщцё. Як пераканана дакзвае Лазар Богша, «твор мастацтва павінен хваляваць гледача, даваць яму праудзівае адлюстраванне страсці і мудрасці эпохі. Адмауляць сучаснаму гледачу у праве разумець філасафічнасць твора - ці не значыць гэта адрываць яго ад усёй культуры мінулага, бо, што ні кажыце, вялікія майстры свету ва усіх жанрах мастацтва не у апошнюю чаргу дбалі пра філасафічнасць сваіх творау» [1, с. 210]. Алесь Асіпенка, які пэуны час працавау на кшастудын «Беларусьфільм», не толькі рэальна, але і у нейкай меры іншасказальна асэнсоувае жыццёвы і творчы шлях таленавітага рэжысёра, акцэнтуе увагу на трагиным фінале. Лазар Богша пасля смерці атрымлівае прызнанне, якога быу вартої пры жывдь Аутар праводзіць паралелі наконт ролі мастацтва у мінулым і у сваім часе, пакідае мажлівасць чытачу сфарміраваць стауленне да гумашстычнага ідзалу, які выступае ж^1ццёвым крэдам мастака у любых умовах.

Пісьменнік раскрывае штэрпрэтацыю акаляючай рзчаіснасці, як з мінулага, так і сучаснай, праз яе успрыманне галоуным героем, як і чытач, выступае яго адзінадумцам, што выступае прыкметай лфычнага рамана. Разам з тым, у аднагеройным рамане «Святыя грзшнікі» паказаны не столькі унутраны, колькі знешні канфлікт, хоць падзейнасці адда- дзена нязначная аутарская увага. Алесь Асіпенка шмат у чым асучаснівае пстарычных асоб, якіх уводзіць у мікраасяроддзе раманнай сітуацш, імкнецца актуалізаваць духоуны вопыт мінулага для сучаснага мастацтва. Аутар паказвае галоунага героя ва узаемадзеянні з грамадскім асяроддзем, на якое той імкнецца пауплываць, і гэта абумоулівае «цзнтраімклівую» арганізацьію персанажау Пісьменнік працягвае распрацоуваць мастацкі псіхалагізм, хоць і звяртаецца не столькі да самаа- налізу і рзфлексіі, што характэрна для героя лфычнага рамана, колькі да так званага знешняга псіхалагізму.

Такім чынам, тэма мастака і мастацтва, увага да якой перыядычна акшвізавалася у пісьменніцкім асяроддзі, абумоулівала узмацненне лфычнага пачатку у змястоунай форме рамана, яго трансфармацыю на узроуні вобразнай сгстэмы. Невыпадкова аутары звяртаюцца да распрацоукі мастацкага псіхалагізму, што паглыбляе філософскі узровень творау. Разгледжаныя лтгаратурныя прыклады выразна ілюструюць, што якасна змяняецца дойная функцыя вобраза галоунага героя, за якім угад- ваецца аутар, у вышку чаго асоба выступае не проста галоуным аб'ектам, а цэнтрам мастацкага свету. Гэтым прадвызначана адметнасць так званага «цзнтраімклівага» рамана на канцэптуальным узроуні, паколькі пісьменнік разумее гуманізм не толькі як светапоглядную, але і эстэтычную катэгорыю.

Літаратура:

1. Асіпенка, А. Збор творау. У 3 т. - Т. 3. Святыя грзшнікі : раман. Рэха дауніх падзей : аповесць / А. Асіпенка. - Мінск : Маст. літ., 1990. - 479 с.

2. Гальго, Н.В. Тэксталогш рамана «Атланты і карыятыды» / Н.В. Гальго // Тэксталогш творау І. Шамякіна : па вышках выдання Збору творау у 23 тамах / А.А. Васілевіч [і інш.] ; навук. рэд. М.А. Тычына. - Мінск, 2016. - С. 245-260.

3. Дзюбайла, П.К. Беларускі раман : гады 70-я / П.К. Дзюбайла. - Мінск : Навука і техніка, 1982. - 176 с.

4. Днепров, В.Д. Черты романа ХХ века / В.Д. Днепров. - М-Л. : Сов. писатель, 1965. - 548 с.

5. Каваленка, В.А. Іван Шамякін : нарыс жыцця і творчасці / В.А. Каваленка. - Мінск : Нар. асвета, 1980. - 207 с.

6. Караткоу, М. «Кожны чалавек - загадка, і разгадаць яе адразу нялёгка» / М. Караткоу // Шамякін, І. Збор творау : у 23 т. - Т. 15. Атланты і карыятыды : раман / І. Шамякін ; падрыхт. тэкстау і камент. Н. Гальго ; паслясл. М. Караткова ; Нац. акад. навук Беларусі, Цэнтр даслед. бел. культуры, мовы і літ. - Мінск, 2013. - С. 424-461.

7. Локун, В.І. Алесь Асіпенка / В.І. Локун // Псторыя беларускай лттаратуры ХХ стагоддзя. У 4 т. - Т. 4. Кн. 1. 1966-1985 / НАН Беларусі, Аддз-не гуманітар. навук і мастацтвау, Ін-т літ. імя Я. Купалы ; навук. рэд. УВ. Гшламёдау, С.С. Лаушук. - Мінск, 2002. - С. 166-186.

8. Локун, В.І. Іван Шамякін / В.І. Локун // Псторыя беларускай лттаратуры ХХ стагоддзя : у 4 т. / НАН Беларусі, Ін-т лттаратуры імя Я. Купалы ; навук. рэд. УВ. Гшламёдау, В.П. Жураулёу. - Мінск, 2001. - Т. 3. - С. 597-639.

9. Рымарь, Н.Т. Современный западный роман. Проблемы эпической и лирической формы / Н.Т. Рымарь. - Воронеж : Изд-во Воронеж. ун-та, 1978. - 127 с.

10. Савік, Л. Вернасць прызванню / Л. Савік // Асіпенка, А. Збор творау у 3 т. - Т. 1. Вогненны азімут : раман / А. Асіпенка ; прадм. Л. Савік. - Мінск, 1989. - С. 5-10.

11. Шамякін, І. Збор творау : у 23 т. - Т. 15. Атланты і карыятыды : раман / І. Шамякін ; падрыхт. тэкстау і камент. Н. Гальго ; паслясл. М. Караткова ; Нац. акад. навук Беларусі, Цэнтр даслед. бел. культуры, мовы і літ. - Мінск : Маст. літ., 2013. - 495 с.

Размещено на Allbest.ru