Alkoran (1616) Матиаша Чижевского: общая структура и вспомогательные тексты

Размещено на http://www.allbest.ru/

Институт литовского языка

Alkoran (1616) Матиаша Чижевского: общая структура и вспомогательные тексты

Сергей Темчин хабилитированный доктор гуманитарных наук, профессор, главный научный сотрудник Центра письменного наследия

Целью статьи является описание текстовой структуры польскоязычного памфлета Матиаша Чижевского Alkoran, опубликованного (вероятно, в Вильне) в 1616 году и направленного против татар Великого княжества Литовского (ВкЛ), а также публикация вспомогательных текстов этого редкого и практически не исследованного издания. Ранее оно было известно только по старой библиографии, где опубликовано лишь его пространное заглавие. Новизна работы заключается в подробном описании структуры текста хорошо сохранившегося экземпляра Гданьской библиотеки Польской академии наук, выявленного в результате проведенного археографического исследования. Обнаруженный экземпляр позволил определить, в какой именно степени текстовой материал каждого из четырех основных разделов (глав) этого издания, опубликованного Матиашем Чижевским, был использован в несколько более поздней книге его брата Петра Чижевского Alfurkan tatarski..., изданной виленской типографией Юзефа Карцана в 1616/1617 годах. Основной вывод проведенного сопоставительного исследования состоит в том, что в последнем издании наиболее активно использован (в значительно переработанном виде) текстовой материал второй главы брошюры Матиаша Чижевского, посвященной татарам Великого княжества Литовского, а также относительно небольшие фрагменты третьей и четвертой глав, в которых соответственно описываются проступки литовских татар и даются советы по их предотвращению. Публикуются небольшие выдержки из первой основной главы брошюры Alkoran, повествующей об исламе вообще, которые непосредственно посвящены татарам Великого княжества Литовского, а также вспомогательные тексты рассматриваемого издания: посвящение послам на сейм Речи Посполитой 1616 г., авторское послесловие читателю и обращение к татарам Великого княжества Литовского.

Ключевые слова: Великое княжество Литовское, полемическая литература, старопечатные издания, литовские татары, Матиаш Чижевский, Петр Чижевский.

Сергій ТЕМЧИН габілітований доктор гуманітарних наук, професор, головний науковий співробітник Центру писемної спадщини, Інститут литовської мови

ALKORAN (1616) МАТІАША ЧИЖЕВСЬКОГО: ЗАГАЛЬНА СТРУКТУРА І ДОПОМОЖНІ ТЕКСТИ

Метою статті є опис текстової структури польськомовного памфлету Матіаша Чижевського Alkoran, опублікованого (ймовірно, у Вільні) у 1616 році та спрямованого проти татар Великого князівства Литовського (ВкЛ), а також публікація допоміжних текстів цього рідкісного та практично не дослідженого видання. Раніше воно було відоме лише за старою бібліографією, де опубліковано тільки його розлогу назву. Новизна роботи полягає в докладному описі структури тексту екземпляра Гданської бібліотеки Польської академії наук, що добре зберігся, виявленого в результаті проведеного археографічного дослідження. Віднайдений екземпляр дозволив визначити, якою мірою текстовий матеріал кожного з чотирьох основних розділів (глав) цього видання, опублікованого Матіашем Чижевським, був використаний у дещо пізнішій книзі його брата Петра Чижевського Alfurkan tatarski..., виданої віленською друкарнею Юзефа Карцана 1616/1617 роках. Основний висновок проведеного порівняльного дослідження полягає в тому, що в останньому виданні найактивніше використаний (у значною мірою переробленому вигляді) текстовий матеріал другого розділу брошури Матіаша Чижевського, присвяченої татарам Великого князівства Литовського, а також відносно невеликі фрагменти третього та четвертого розділів, у яких відповідно описуються провини литовських татар і даються поради щодо їхнього запобігання. Публікуються невеликі уривки з першої основної глави брошури Alkoran, що розповідає про іслам загалом, які безпосередньо присвячені татарам Великого князівства Литовського, а також допоміжні тексти цього видання: присвята послам на сейм Речі Посполитої 1616р., авторська післямова читачеві та звернення до татар Великого князівства Литовського.

Sergejus TEMCINAS Doctor Habilitatus in Humanities, Principal Researcher at the Research Centre of Written Heritage, Institute of Lithuanian Language

MATIASZ CZYZEWSKI'S ALKORAN (1616): THE GENERAL STRUCTURE AND AUXILIARY TEXTS

The aim of the article is to present a detailed description of the textual structure of Matiasz Czyzewski's Polish-language anti-Muslim pamphlet Alkoran, published (probably in Vilnius) in 1616 and directed against the Tatars of the Grand Duchy of Lithuania (GDL), and a publication of the auxiliary texts of this early printed book which remains basically unknown. This edition was previously known solely from the old bibliography, where merely its lengthy title was published. The scientific novelty of the present work is due to the fact that it presents a detailed description of the textual structure of Matiasz Czyzewski's edition based on a well-preserved printed copy identified as a result of archeographic research and kept in the Gdansk Library of the Polish Academy of Sciences. This printed copy made it possible to determine to what extent the textual material of each of the four main sections (chapters) of this edition was used in a somewhat later book by the author's brother Piotr Czyzewski's Alfurkan tatarski., published by the Vilnius printing house ofJozef Karcan in 1616/1617. The main conclusion of the comparative study is that the latter edition most actively used (in a significantly revised form) the textual portions of the second chapter of Matiasz Czyzewski's brochure, which are directly dealing with the Tatars of the GDL, as well as relatively small fragments of the third and fourth chapters, which, respectively, describe transgressions of the Lithuanian Tatars and advised measures on how to prevent them. Small fragments of the first main section of the Alkoran pamphlet, which tells about Islam in general, are published in the attachment - those that are directly devoted to the Tatars of the GDL, as well as the three auxiliary texts: book's dedication to the ambassadors to the 1616 Sejm of the Polish-Lithuanian Commonwealth, as well as author's afterword to the reader and his appeal to the Lithuanian Tatars.

Key words: Grand Duchy of Lithuania, polemical literature, early printed books, Lithuanian Tatars, Matiasz Czyzewski, Piotr Czyzewski.

Специалистам по истории татар Великого княжества Литовского хорошо известен польскоязычный противотатарский памфлет Петра Чижевского Alfurkan tatarski prawdziwy, na czterdziesci czesci rozdzieliony..., опубликованный виленской типографией Юзефа Карцана в 1616/1617 годах Памфлет недавно переиздан (Czyzewski, 2013). Об авторе см. (Konopacki, 2016).. Эта книга, еще дважды переиздававшаяся (1640, 1643), является основным из сохранившихся достоверных нарративных источников, содержащих оригинальные исторические сведения о мусульманской этноконфессиональной группе литовских татар.

Из литературы вопроса известно, что ранее в 1616 году (вероятно, в Вильне) Матиаш Чижевский опубликовал тематически схожее издание Alkoran, to jest Zakon abo wiara zabobonnej i obledliwej sekty mahometanskiej., которое считается несохранившимся. По свидетельству людей, видевших обе книги, они содержали частично тот же самый материал „Material po czesci ten sam, te same wyzwiska i szyderstwa [...]“ (Bruckner, 1904: 86)., так что памфлет Петра даже считался переработанным изданием более ранней брошюры Матиаша (Estreicher & Estreicher, 2014: 232).

Контрольный список литовских изданий на польском языке не указывает сохранившихся экземпляров брошюры Матиаша Чижевского (см.: Ivanovic, 1998: 48, nr. 115). Однако еще в 1987 году А. Б. Закржевский сообщил (Zakrzewski 1987: 98, note 73), что ее экземпляр хранится в Гданьской библиотеки Польской Академии наук под сигнатурой NL. 82. 37. adl (точнее Nl.82.8.adl37). Й. Кульвицка-Каминь- ска любезно помогла мне ознакомиться с этим изданием по электронной копии, за что приношу ей свою искреннюю благодарность.

Ниже дана общая характеристика этого издания по указанному прекрасно сохранившемуся экземпляру. Поскольку меня в первую очередь интересует содержание этой редкой брошюры, то все цитаты из нее я привожу в современном польском правописании, включая пунктуацию.

Заглавие книги Оно было известно и ранее, см. (Estreicher & Estreicher, 2014: 231-232). гласит: Alkoran, to jest Zakon, abo wiara, zabobonnej i obledliwej sekty mahometanskiej, wedlug ktorego Tatarowie zywot swoj prowadza. Zebrany dla ukazania w tej sekcie nie tylko bledow, ale i wielkich sprosnosci mahometanskich, ktore Tatarowie obaczywszy i onemi pogardziwszy, aby sie tym predzej do wiary Chrystuwowej nawracali. Przy tym o przyjsciu Tatar do Wielkiego Ksiestwa Litew., i czemu im nawiqzk^ szlachecka dano, i dlaczego sie kniaziami zowa. Tudziez Eksorbitancje tatarskie, abo raczej pozytki, ktore w tym panstwie rozmnazaja, pokazuja sie. Na ostatku Konstytucje, abo sposob dla uskromienia zuchwalstwa i swejwoli tatarskiej, przez Matiasza Czyzewskiego Tatarom gwoli wydany i do druku podany roku 1616.

Издание обладает четкой структурой: выделяются четыре части (с нумерованными пунктами внутри них), каждая из которых отражена в заглавии (соответствующие фрагменты привожу в скобках): 1) изложение мусульманского вероучения („Alkoran, to jest Zakon, abo wiara [...]“); 2) описание литовских татар („o przyjsciu Tatar do Wielkiego Ksiestwa Litew., i czemu im nawtazke szlachecka dano, i dlaczego sie kniaziami zowa“); 3) изложение проступков литовских татар („Eksorbitancje tatarskie“); 4) законодательные предложения по их предотвращению, те. по регулированию жизнедеятельности литовских татар („Konstytucje, abo sposob dla uskromienia zuchwalstwa i swejwoli tatarskiej“).

В самом конце брошюры опубликованы дополнения (№ 25-27) к 3-й части, которая, однако, состоит всего из 20 нумерованных пунктов, так что № 21-24 в издании отсутствуют из-за сбоя в нумерации либо пропуска части текста при типографском наборе этого раздела.

В заглавии не отражены лишь вспомогательные тексты небольшого объема: посвящение послам на сейм Речи Посполитой 1616 г. (после заглавия перед 1-й частью); обращение к читателю; обращение к татарам Великого княжества Литовского; краткое резюме содержания книги (все три последних текста расположены после 4-й части издания). На полях кратко указана тематика излагаемого текста и использованные источники.

Ниже описывается структура издания Мати- аша Чижевского с указаниями соответствующих страниц. Нумерация основных разделов (и пунктов внутри 2-й части) введена мной, но нумерация пунктов внутри остальных частей проставлена в самом издании.

Заглавие (с. 1).

Do wielmoznych urodzonych Ichmosciow Panow P. Poslow (с. 2).

1.1. O poczatkach wiary, abo sekty, mahometanskiej (с. 3).

1.2. Jako panstwa u Saracenow dostal Mahomet (с. 4).

1.3. Z czego sekte swoje, abo zakon, ulepil Mahomet (там же).

1.4. Jako Mahomet sekte swoje udawal i zalecal (с. 5).

1.5. Modlitwa tatarska (с. 6).

1.6. Post mahometanski, abo tatarski (там же).

1.7. Jalmuzna nabozenstwa tatarskiego i tureckiego (там же).

1.8. Uczynki milosierne mahometanskiej sekty (с. 8).

1.9. Pokuta tatarska (там же).

1.10. Odpusty tatarskie (с. 9).

1.11. Malzenstwo tatarskie (там же).

1.12. O cudzolostwo i zlodziejstwo jako Mahomet karac ustawil (там же).

1.13. Pijanstwo w Tatarach jako kazal karac Mahomet (с. 10).

1.14. Tatarska powinnosc i zakon z chrzescijany w pokoju nie mieszkac (там же).

1.15. Tatarowie po smierci jakiej sie zaplaty spodziewaja (с. 11).

1.16. Tatarowie jako wierza o swym Mahomecie (с. 12).

1.17. Jako Mahomet zagrodzil, aby o jego wierze, abo sekcie, nie dysputowano (там же).

1.18. O dawnosci tej sekty i czemu zaden doktor koscielny przeciwko niej nic nie pisal (с. 13).

1.19. O smierci Mahometowej (там же).

1.20. O peregrynacjej, abo pielgrzymstwie, do grobu przekletego Mahometa (с. 14).

1.21. O cudach Mahometowych, ktore po smierci czynil (там же).

1.22. O ludziach naboznych, pustelnikach i zakonnikach sekty mahometanskiej (с. 15).

1.23. Tatarowie jako powinni przysiegac (с. 17).

1.24. O upadnieniu panstwa tureckiego i tatarskiego, takze i o zginieniu sekty przewrotnej mahometanskiej (там же).

2.1. O poczatku Tatar i o przyjsciu ich do W. K. Lit. (с. 19).

2.2. Przyjscie Tatar do panstwa litew. (там же).

2.3. Dlaczego nawiazka szlachecka Tatarzynowi dana (с. 22).

2.4. Iz Tatarowie nie sa szlachta ani ziemianinami (с. 23).

2.5. Czemu sie Tatarowie kniaziami zowia (с. 24).

2.6. Dlaczego Tatarowie blisko Wilna osadzeni sa (с. 25-26).

3. Eksorbitancje, abo zbrodnie, tatarskie, ktoremi bracia nasza krwie chrzescijanskiej jest od nich ucisniona, alias Pozytek Tatar litewskich (вступление и пункты № 1-20 на с. 26-36; № 25-27 на с. 49-50).

4. Konstytucje, abo sposob do uskromienia swejwolej tatarskiej, aby sie tym predzej do wiary chrzescijanskiej nawracali (вступление и 14 пунктов на с. 36-44).

Tego, ktory przeczytal te ksiazke, Mat. Czyzewski pozdrawia (с. 44).

Do Tatar w Wielkim Ksiestwie Litewskim mieszkajacych Matiasza Czyzewskiego trocha slow (с. 46).

Summariusz tej ksiqzki, abo pamiec Ichmsciom PP. Poslom, odprawiwszy glowniejsze potrzeby Rzeczyp., o co Je^o Krol. M. na tym sejmie prosic maja (с. 47-49). польскоязычный памфлет чижевский

A pod ten czas niech dosyc maja dux Achmec, dux Mucha, dux Abdula, dux Asan i inszy Tatarowie, poki brat moj Piotr Czyzewski czego smaczniejszego dla nich nie zgotuje. Satis, Sed Pro Tartaris Tantum (с. 49).

Некоторые материалы этой брошюры Мати- аша Чижевского (за исключением вспомогательных текстов) были заимствованы в более позднюю книгу его брата Петра Чижевского:

а) материалы 1-го раздела использовались весьма слабо: одно предложение пункта 1.17 попало в начало 37-й главы, а описание посмертного чуда (пункт 1.21) заимствовано во вторую половину 39-й главы;

б) тексты 2-го раздела активно перенимались (с редактированием и обширными дополнениями) в главы 1-ю, 2-ю, 3-ю, 4-ю, 5-ю и 19-ю;

в) фрагменты 3-го раздела использованы в 13-й главе, а формулировки 4-го раздела - в 12-й главе.

Первый раздел брошюры Alkoran повествует об исламе вообще, тогда как татарам ВкЛ посвящены лишь следующие небольшие абзацы (с. 17-19):

1.23. Tatarowie jako powinni przysiegac.

Zwykli abowiem przysiegami naszych chrzescijan oszukiwac, gdy nie wedlug swego nabozenstwa, jako Statut doklada, przysiegaja. Tak tedy wedlug nabozenstwa swego przysiegac maja. Tatarzyn, ku poludniu sie obrociwszy, ma stanac abo kleknac, przed ktorym mulla, to jest duchowny ich, ma trzymac Alkoran otworzony, na ktorym Tatarzyn po dwa palca od obu rak ma polozyc, a wozny rote ma wydawac i w te slowa zaczynac. Ja, Achmec Afendejowicz, abo ja, Asan Alejewicz Murza, przysiegam Panu Bogu, ktory niebo i ziemie stworzyl, i Prorokowi Mahometowi zc.

1.24. O upadnieniu panstwa tureckiego i tatarskiego, takze i o zginieniu sekty przewrotnej mahometanskiej.

[...] Toz i o panstwie tureckim i tatarskim rozumiec. A niemniej o sekcie mahometanskiej, iz za przejrzeniem Bozym upasc musi. Poczatki pi^kne do upadnienia tej sekty pokazuja si?, iz juz w Persjej wiele katolikow z tamtegoz ludu rozmnozylo si?, i wiara Chrystusowa miedzy sekta Mahometowa zaczyna kwitnac i owoc rodzic. Toz i w hordach tatarskich ukazuje si?, iz wiele ich do wiary Chrystusowej przystaje, i juz kaplany i zakonniki katolickie chowaja. A niedawnego czasu, kiedy Krol Je^o M. w Wilnie przemieszkiwal, tedy byli poslani dwaj poslowie tatarscy od Cara swego do Krola J. M. do Wilna, ci poslowie, acz Tatarowie byli, ale wiary katolickiej przy mszej swietej w kosciolach naszych jako prawdziwi katolicy co dzien bywali i z goracym nabozenstwem modlitwy swe odprawowali z wielkim podziwieniem i Panu Bogu dziekiczynieniem naszych, ze i w tamtych dzikich narodach wiara sie Chrystusowa rozmnazac poczela. Dziwowali sie tez niepomalu ciz poslowie, slyszac o wielkosci Tatar w panstwie litewskim mieszkajacych, a iz w poganstwie i w oblednej sekcie swej trwaja, jako ich tu cierpia, a do wiary Chrystusowej jakimkolwiek sposobem ich nie przywodza.

В заключение публикуются и кратко комментируются вспомогательные тексты рассматриваемого издания: посвящение послам на сейм Речи Посполитой 1616 г. (с. 2), послесловие читателю (с. 44-45) и обращение к татарам ВкЛ (с. 46).

[s. 2] Do wielmoznych urodzonych Ichmosciow Panow P Poslow Koronnych i Wielkiego Ksiestwa Litewskiego, na sejm terazniejszy obranych, i wszystkiemu rycerstwu obojga narodow Matiasza Czyzewskiego przemowa z niskim poklonem.

Zal moj nieznosny, ktory ponosze od bezboznego Tatarzyna Asana Alejewicza dla okrutnego zamordowania ojca mego Andrzeja Czyzewskiego z zakrocimskiego [читай: zakroczymskiego] powiatu, przy tym dla niedojscia sprawiedliwosci prze jego wykrety prawne wymogl to na mnie, zem musial te ksiazke na swiat wydac, ukazujac niezboznosc wszytkich Tatar, tak z strony wiary ich obledliwej i zabobonnej, jako i z strony zlych spraw i postepkow ich, pragnac tego, aby naprzod Tatarowie, obaczywszy nikczemnosc wiary swojej, z samych bajek ulepionej, mogliby sie do wiary chrzescijanskiej nawrocic. A po tym zyczac, aby ta ich wolnosc, ktora oni w szczera swawola obrocili, bywszy naszymi niewolnikami, mogla byc ukrocona, aby bracia nasza krwie chrzescijanskiej i szlachta od tego pohanstwa wiecej trapiona nie byla. Ofiaruje tedy W. Mciom, mym mosciwym panom, te ksiazke do przeczytania, ktora zrozumiawszy, to, coby godnego do uskromienia tej zbytniej swejwoli tatarskiej bylo, zabiegac W. M. bedziecie, abychmy tak teraz, jako i napotym od tych swych niewolnikow mogli lepszy pokoj miec. Dan w Olszadach we Zmudzi. Mar. 2 roku 1616.

Этот короткий текст сообщает нам имя отца братьев Матиаша и Петра Чижевских, убитого татарином Асаном Алеевичем, - Андрей, а также его происхождение из закрочимского повета мазовецкого воеводства (ныне в новодворском повете). Происхождение Петра Чижевского из Мазовии предполагалось и ранее (Tyszkiewicz, 1989: 291).

[s. 44-45] Tego, ktory przeczytal te ksiazke, Mat. Czyzewski pozdrawia.

Nowinac sie bedzie zdala, czytelniku laskawy, izem te ksiazke o Tatarach wydal, ale mnie wietsza nowina, ktorym ojca mego, okrutnie od Tatarzyna Asana Alejewicza zamordowanego, pozbyl. A takbym jeszcze cierpliwie znosil nieutulony zal moj, gdyby spodziewanie w jakimkolwiek zawadzeniu z nimi abo w obronie od nich polegl i od broni zwyczajnej: ale zdradziecko niespodziewanie pod pokrywka przyjazni najachal ojca mego z kilkadziesiat Tatar, na gruncie wlasnym przy robotnikach stojacego, ktorego bez dania przyczyny nielutosciwie, bezprawnie i okrutnie kijmi bil i bic kazal na wzgarde nie tylko narodu chrzescijanskiego, ale i na despekt szlacheckiego jego urodzenia. A nie tylko raz, ale po dwakroc, za ktorym drugim biciem okrutnym dal gardlo od rak tatarskich, i juz to rok trzeci sprawiedliwosci konca z nim miec nie moge dla przewrotnych wykretow jego. Braciej mam szesci i z siostrami, przy ubogiej matce w mlodych leciech osierocialych, ktorzy na tego morderce Asana ustawnie we dnie i w nocy ledwie nie krwamymi [читай: krwawymi] lzami placza i narzekaja, i ja z nimi. Bodziez tez podobno watpil o pewnosci tych rzeczy i spraw ich, w tej ksiazce polozonych, rozumiejac, izby mi to przyjsc mialo raczej z jakiego gniewu przeciwko Tatarom, tedy upewniam cie w tym, iz tu nic takowego nie najdziesz, coby mialo byc plonnego i niepewnego, wszytkiegom wywodami skutecznymi na nich gotow dowodzic, falszywych i niepewnych rzeczy w te ksiazke nie kladlem, czego i sam czytajac doznasz. Nadto bedziec sie jeszcze nowo zdalo, ze Konstytucje na nich napisalem, jednak ja ich nie stanowie, bo nie moja rzecz: gdyz to samego Krola Je^o M. i Ich M. PP. Rad dzielo. Ja tylko votum moje na Tatary podawam jako wolny szlachcic i, bym byl nie zabawiony trudnosciami i choroba, wszytkom to mial Ich Mosciom PP. obywatelom przelozyc na sejmikach to, com teraz w druk podal. Uzywajze tej pracej mojej zdrow, a coc sie podobac bedzie, przyjmuj: a co nie podoba, do konca nie przyganiaj, a mnie raczej, jako znacznie od Tatar ukrzywdzonemu i z matka i z bracia zalosliwemu, przeciw Tatarom pomagaj, nie Tatarom przeciwko mnie. Gdyz co sie mnie od nich teraz dostalo, toz, wiem, i ciebie potyka, a jesli jeszcze nic, dosyc czasu dostac ci moze. Jeszcze cos nowszego dla Tatar gotuje, czegom tu dla pospiechu opuscil wlozyc: z czego, czytelniku laskawy, kontent bedziesz i przyznac bedziesz musial szczyra i prawdziwa przestroge moje. Badz zdrow. W Olszadach we Zmudzi w roku 1616.

Как видим, Матиаш Чижевский рассказывает о двукратном наезде на его отца, находившегося со своими работниками на собственной земле, татар под водительством Асана Алеевича, случившемся три года тому назад (ок. 1514 г.), и о своих неудачных попытках призвать его к ответу. Он также упоминает о своих шестерых братьях (не считая сестер), один из которых - Петр - стал автором иного противотатарского памфлета - Alfurkan tatarski (Wilno, 1616/1617). Наконец, здесь же сообщается о шляхетском происхождении семьи Чижевских. [s. 46] Do Tatar, w Wielkim Ksiestwie Litewskim mieszkajacych, Matiasza Czyzewskiego trocha slow.

Tatarowie, podane jest przez mie miedzy ludzie pismo niewielkie, ale rzeczy w sobie wielkie zamykajace, jako wiare wasze zabobonna i pletliwa, ktora dusze wasze zabijacie. Przy tym przyblakanie, abo przygnanie, was do tego panstwa. Nadto zle postepki i sprawy wasze, ktore wielkiej naprawy potrzebuja. Ktore pismo gdy uwaznie czytac bedziecie, obaczycie, iz wszytko w nim prawdziwie dolozono, i nie masz w nim jednej rzeczy, ktoraby sie na was skutecznym dowodem okazac nie miala. Wiary tedy, abo sekty, waszej sprosnosc moglaby was do tego przywiesc, abyscie ja opusciwszy chrzescijaninami zastawali: gdyz was tym sposobem tu przyjeto i osiadlosciami opatrzono, ktora gdy przyjmiecie, mam nadzieje o was, iz swych nalogow i obyczajow zlych, w ktorych do tych czasow brodzicie, poprzestaniecie. A jesli sie tez nie upamietacie i do wiary swietej katolickiej nawracac nie bedziecie, pokaze jeszcze w ktotkim czasie inszy sposob, przez ktory mozecie byc do wiary s. nawracani. A na ten czas zycze wam szczyrego upamietania i do wiary swietej nawrocenia i na waszych postepkach poprawy.

Здесь видим повторное обещание Матиаша написать новое сочинение против татар ВкЛ (см. предыдущий вспомогательный текст), на этот раз сопровождаемое дополнительным условием - если татары откажутся обратиться в католичество.

Третий и четвертый разделы брошюры Матиаша Чижевского, посвященные татарам ВкЛ, но лишь в небольшой степени использованные в более поздней книге его брата Петра, хорошо известной специалистам, заслуживают скорейшей публикации.

Литература

1. Bruckner A. Z teki bibliograficznej. VII: Volumina miscellanea. Pamietni.kLiteracki. 1904. T. 3. Nr. 1/4. S. 78-87.

2. Czyzewski P Alfurkan tatarski prawdziwy na czterdziesci czesci rozdzielony / Wydanie zrodla: A. Konopacki. Bialystok: MKJdruk, 2013. - 210 s.

3. Estreicher K., Estreicher S. Bibliografia polska. T 36/2: Dopelnienia i sprostowania (wydanie scalone). Zesz. 1: A-G. Krakow: Uniwersytet Jagiellonski, 2014. - 378 s.

4. Ivanovic M. XVIIa. Lietuvos lenkiskos knygos: kontrolinis sqrasas. Vilnius: Lietuvos nacionaline Martyno Mazvydo biblioteka, 1998. - 248 p.

5. Konopacki A. Piotr Czyzewski. Christian-Muslim relations: A bibliograpical history. Vol. 8: Northern and Eastern Europe (1600-1700) / Ed. by D. Thomas, J. Chesworth et al. Leiden-Boston: Brill, 2016 (History of Christian-Muslim Relations. Vol. 29). P. 734-738.

6. Tyszkiewicz J. Tatarzy na Litwie i w Polsce: studia z dziejow XIII-XVIII w. Warszawa: Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989. - 346 s.

7. Zakrzewski A. B. Assimilation of Tatars within the Polish Commonwealth, 16th-18th centuries. Acta Poloniae Historica. Vol. 55. 1987. P. 85-106.

References

1. Bruckner A. (1904). Z teki bibliograficznej. VII: Volumina miscellanea [From the bibliographic portfolio. VII: Volumina miscellanea]. Pamietn.ikLiteracki. T. 3. Nr. 1/4. S. 78-87 [in Polish].

2. Czyzewski P (2013). Alfurkan tatarski prawdziwy na czterdziesci czesci rozdzielony [The real Tatar Alfurkan divided into forty parts] / Wydanie zrodla: Artur Konopacki. Bialystok: MKJdruk. 210 s. [in Polish].

3. Estreicher K., Estreicher S. (2014). Bibliografiapolska [Polish bibliography]. T. 36/2: Dopelnienia i sprostowania (wydanie scalone). Zesz. 1: A-G. Krakow: Uniwersytet Jagiellonski. 378 s. [in Polish].

4. Ivanovic M. (1998). XVII a. Lietuvos lenkiskos knygos: kontrolinis sqrasas [17th c. Lithuanian Polish books: A checklist]. Vilnius: Lietuvos nacionaline Martyno Mazvydo biblioteka. 248 p. [in Lithuanian].

5. Konopacki A. (2016). Piotr Czyzewski. Christian-Muslim relations: A bibliograpical history, vol. 8: Northern and Eastern Europe (1600-1700) / Ed. by D. Thomas, J. Chesworth et al. Leiden-Boston: Brill (History of Christian-Muslim Relations. Vol. 29). P 734-738 [in English].

6. Tyszkiewicz J. Tatarzy na Litwie i w Polsce: studia z dziejow XIII-XVIII w. [The Tatars in Lithuania and Poland: Studies in history of the 13 th-18th centuries]. Warszawa: Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989. - 346 s. [in Polish].

7. Zakrzewski A. B. (1987). Assimilation of Tatars within the Polish Commonwealth, 16th-18th centuries. Acta Poloniae Historica. Vol. 55. P 85-106 [in English].

Размещено на Allbest.ru