Чернобыльская тематика в современной белорусской прозе : на примере романа Ивана Шамякина "Злая звезда"

Размещено на http://www.allbest.ru/

Размещено на http://www.allbest.ru/

МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

Установа адукацыі

«Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Францыска Скарыны»

Кафедра беларускай літаратуры

Курсавая работа

Чарнобыльская тэматыка ў сучаснай беларускай прозе : на прыкладзе рамана Івана Шамякіна "Злая Зорка"

Выканаўца

Студэнтка групы БФ-41 ____________ Грышына Ю.С

Навуковы кіраўнік

к.ф.н., дацэнт _____________ Фіцнер Т.А.

Гомель 2022



Рэферат

Курсавая праца: 21 старонка, 10 крыніц.

Ключавыя словы: трагедыя, Чарнобыль, літаратура, Шамякін, боль, раман, проза, пісьменнікі.

Аб`ект даследавання : раман Івана Шамякіна “Злая зорка”.

Прадмет даследавання: Чарнобыльская тэматыка ў сучаснай беларускай прозе на прыкладзе рамана Івана Шамякіна “Злая Зорка”.

Мэта курсавой працы: раскрыць асаблівасці чарнобыльскай тэматыкі ў рамане Івана Шамякіна “Злая зорка”; прааналізаваць час, адлюстраваны І. Шамякіным у рамане “Злая зорка”, прасачыць уплыў мастацкага часу на развіццё сюжэта твора і станаўленне яго герояў; правесці аналіз станаўлення характараў галоўных герояў твора;

Задачы курсавой працы:

1) Разглядзець Чарнобыльскую тэматыку ў сучаснай беларускай прозе.

2) На пракладзе рамана І.Шамякіна “Злая Зорка” углубіцца ў Чарнобыльскую тэматыку беларускай літаратуры.



ЗМЕСТ

Уводзіны

1. Чарнобыльская тэматыка ў сучаснай беларускай прозе

2.Чарнобыльская тэматыка на прыкладзе рамана Івана Шамякіна “Злая Зорка

3. Аповесць “Зона павышанай радыяцыі

Заключэнне

Спіс літаратуры



Уводзіны

Чарнобыльская катастрофа спарадзiла разбурэнне традыцыйнага ўкладу жыцця, хаос, абсурд, яна перасягнула межы чалавечай свядомасцi, разумовага i ўнутранага досведу. I як рэакцыя -- зварот пiсьменнiкаў да ўмоўна-мастацкага ўвасаблення рэчаiснасцi.

Беларусам у чарговы раз выпала несці крыж бяды і пакутаў, цяжар людскіх страт. На чарнобыльскі алтар давозіцца аддаваць самае роднае і непаўторнае: родную хату, калыску, красу прыроды. Чарнобыльская катастрофа ўзмацніла ў людзей трагічнае самаадчуванне. З'явілася пачуццё безвыходнасці перад тварам радыяцыйнай смерці, якая ўзнялася над беларусамі. Менавіта па гэтаму тэма Чарнобыля не магла не закрануць і беларускіх пісьменнікаў.

Вясна заўсёды цешыць душу, нясе радасць і надзею. 3 кожнай вясной чалавек як бы нараджаецца занава. Вясна ж 1986-га прынесла бяду. Гэты год, як калісьці ваенны 1941-ы, прайшоўся жорсткім болем па лёсе амаль кожнага беларуса, усклаў на плечы яшчэ адно выпрабаванне, прымусіў іншымі вачыма глянуць вакол сябе [4, с. 123]. Аднойчы ўзышла над Беларуссю чорная зорка Чарнобыля, цяжарам легла на душы, жудасным болем і страхам адбілася на тварах дзяцей. А чым вымераць гора людзей, якія вымушаны пакінуць магілы родных, хаты дзяцінства, вёскі, дзе кожны сусед быў братам? Багаты залескі край аказаўся безабаронным і сам пачаў несці пагрозу людзям. І ўжо пустымі аканіцамі сустракаюць часцей пакінутыя вёскі. Пустазеллем пакрыліся палеткі, галасы птаства ўжо не вабяць чалавечыя душы... Для Беларусі і чалавецтва пачалося жыццё пасля Чарнобыля. Кажуць, што назвы твораў пра Чарнобыль ў многім з'яўляюцца сімвалічна-гаваркімі. Так і ў назве ўкраінскага горада Чарнобыль, мусіць, закладзены трагічны сэнс, нават страшнае прадказанне: чорная быль, чорны боль, было (жыццё ў мінулым часе).

Самымі першымі водкукамі на Чарнобыль сталі вершаваныя радкі Ніла Гілевіча, Анатоля Вялюгіна, Рыгора Барадуліна, Яугеніі Янішчыц, Міколы Мятліцкага, Анатоля Грачанікава, Максіма Танка, Дануты Бічэль-Загнетавай, Уладзіміра Верамейчыка, Алега Лойкі, Сяргея Законнікава, Любы Тарасюк, Уладзіміра Паўлава, Алы Канапелькі, Генадзя Бураўкіна… На прыклад Кнiгi «Палескi смутак», «Бабчын», «Хойнiцкi сшытак» i «Замкнёны дом» Мiколы Мятлiцкага цалкам прысвечаны Чарнобылю.

Пасля Чарнобыля людзі і жыццё ўжо не маглі заставацца такімі, якімі яны былі да гэтага. Не магла заставацца ранейшай і літаратура. Адным з першых гэта адчуў Алесь Адамовіч, прапанаваўшы канцэпцыю «звышлітаратуры». Каб ускалыхнуць чалавека, узварушыць яго розум і сэрца, як разважаў ён, патрэбна не проста традыцыйная літаратура з выпрабаванай паэтыкай, а звышлітаратура. Многія з ім спрачаліся. Тэрмін «звышлітаратура» быў і сапраўды не самы ўдалы на мой погляд. Але існуючую праблему А.Адамовіч намацаў з уласцівай яму геніяльнасцю. Гаворка ішла пра ўзмацненне дакументальнага пачатку, а разам з ім гуманістычнага патэнцыялу літаратуры.

Чарнобыль і яго наступствы, жаданне хоць нечым зменшыць іх, неяк облегчыць пакуты народа ад абрынутайна яго вялікай бяды зрабіліся галоўным грамадзянскім клопатам А.Адамовіча. Гэта выдатна адлюстравала яго кніга «Апакаліпсіс па графіку» (1992). Яна высвечвае неспакойную душу пісьменніка, якому балелі ўсе болі беларусаў як свае ўласныя, пераканальна сведчыць пра ягоную сумленнасць. А.Адамовіч, выступаючы ў Японіі ў красавіку 1990 г., сказаў пра трагічны разлом часу: «Да Чарнобыля і пасля Чарнобыля - гэта рознае светаадчуванне, гэта па-новаму небяспечныя шляхі чалавецтва ў будучыню». Ён адзін з першых зразумеў, што здарылася на самай справе, таму з трывогай гаварыў аб «самай вялікай трагедыі Чарнобыля - трагедыі Беларусі». «Радыяцыя - нябачны акупант», - трапна сказаў Анатоль Грачанікаў пра злавесную бяду, якая абрынулася яго на роднае Палессе [5, с. 123 ].

Тое ж гаворыць і Святлана Алексіевіч у «Чарнобыльскай малітве»: «Пасля Чарнобыля жывем у іншым свеце, ранейшага свету няма»; «...Чарнобыль перамясціў нас з аднаго часу ў другі. Перад намі рэальнасць, новая для ўсіх...» Чарнобыльская трагедыя стала знакавай падзеяй XX стагоддзя, яе паставілі ў адзін шэраг з такімі трагедыямі, як вайна, Хатынь, Асвенцім, Хірасіма і Нагасакі.

Алесь Адамовіч адзін з першых зразумеў, што здарылася на самай справе, таму з трывогай гаварыў аб «самай вялікай трагедыі Чарнобыля - трагедыі Беларусі» («Апакаліпсіс па графіку»). «Радыяцыя - нябачны акупант», - ёміста, трапна сказаў Анатоль Грачанікаў пра злавесную бяду, якая абрынулася яго на роднае Палессе [5, с. 123 ].

Толькі праз тры гады беларусы на поўны голас загаварылі пра жахлівую катастрофу XX стагоддзя - Чарнобыль. Хоць і са спазненнем, але прыйшло на родную зямлю слова праўды. Адчайны чалавечы крык аб помачы і паратунку стаў шырока чутны дзякуючы дзейнасці народных дэпутатаў, сумленнаму голасу вучоных і пісьменнікаў. Асабліва магутны грамадскі рэзананс атрымала маніфестацыя «Чарнобыльскі шлях» у Мінску. Менавіта тады прагучалі словы Алеся Адамовіча: «Беларусь сапраўды накраі бездані! Патрэбна неадкладная дапамога народу, які сам заўсёды ахвяраваў сабой у цяжкія для краіны гады». Нялёгка прыйшлося пісьменніку ў барацьбе за праўду, бо дзяржаўнымі бюракратамі яго голас расцэньваўся як некампетэнтны, панічны, празмерна трагічны. Ды сёння Чарнобыль пастукаў у сэрцы кожнага з нас... Жыццё пасля Чарнобыля. Яно доўжыцца больш за дваццаць гадоў. Катастрофа - не забываецца, але пачынае ўспрымацца як наканаванасць у шэрагу іншых гістарычных нягод. Цяжка прыходзіць усведамленне, што гэтая трагедыя - непапраўная, што яна вымагае не толькі перабудовы нашага мыспення, але і ўсяго жыцця» [6, с. 234-235 ].

Беларуская літаратура яшчэ да Чарнобыля яскрава ўвасобіла ідэю прыродацэнтрызму, якая мае на ўвазе гармонію чалавека і свету, скіроўвае на ўсведамленне цеснай, непарыўнай залежнасці прыроды і чалавека, іх глабальна-касмічных сувязяў. Чарнобыль разбурыў адвечныя экалагічныя сувязі, а чалавек пры гэтым страціў гармонію, адчуванне суладнасці свету. Зорка Палын стала злой зоркай лёсу беларускага народа. Усё гэта яскрава паказала найноўшая беларуская літаратура, якая змяшчае ў сабе ўнікальны трагічны чарнобыльскі досвед для ўсяго чалавецтва. Яна ''ў святле палыновай зоркі'' ўбачыла сімвал бяды, прарочы знак, але разам з тым насуперак татальнаму песімізму імкнецца займець надзею на выратаванне і будучыню. Слоўнае мастацтва згадала біблейскі Апакаліпсіс, успомніла пра Бога. Адбываецца пошук духоўнага, маральнага апірышча у свеце, пазбаўленым трываласці, празрыстасці і чысціні. Наша літаратура вынесла з Чарнобыльскай катастрофы важны гуманістычны ўрок.



1. Чарнобыльская тэматыка ў сучаснай беларускай прозе

Харктэрнай асаблівасцю сучаснай прозы з'яўляецца вяртанне яе да мінулага. Увагу пісьменнікаў прыцягваюць усе эпохі і перыяды жыцця народа. Адбываецца пераасэнсаванне колішніх падзей з пазіцый сучаснасці. Падзеі пачынаюць разглядацца ў кантэксце часу мінулага і сёнешняга.

Сёння як ніколі востра стаяць праблемы ўзаемаадносін чалавека і навакольнага асяроддзя. Надышоў час, калі мы павінны вырашыць, ці захаваць нам прыроду і тым самым атрымаць магчымасць выжыць, ці загінуць у страшэннай экалагічнай катастрофе.

Чарнобыль... У назве гэтага старажытнага горада быццам нейкае змрочнае прадказанне. Было, быль... Але, на жаль, Чарнобыль - гэта не быль сівых вякоў, не мінуўшчына, гэта сучаснае. Чарнобыль - горыч усяго народа. Чарнобыль - гэта вайна, якую нельга спыніць. Чарнобыль - адвечны боль за зямлю, Бацькаўшчыну. чернобыльская тематика шамякин злая звезда

Дзень 26 красавіка 1986 г. увайшоў у гісторыю Беларусі і ўсяго чалавецтва як адна з самых трагічных старонак ХХ стагоддзя. Атамна-ядзерны выбух на чацвёртым блоку Чарнобыльскай АЭС стаў страшным пакараннем радыяцыйным апраменьваннем, смяротнымі пакутамі, бежанствам, анкалагічнымі хваробамі, іншымі наступствамі. Свет, час і лёс для беларусаў - а гэта знайшло яскравае выяўленне ў нашай прозе і паэзіі - трагічна раздвоіліся, раскалоліся папалам:

Адлік пачынаўся нязнанае эры

Змагання жыцця з небыццём…[9. с.196]

(С.Законнікаў. "Чорная быль").

У беларускай літаратуры практычна адразу пасля аварыі на атамнай электрастанцыі з'явілася шмат мастацкіх твораў на тэму Чарнобыля. Першымі на гэтую трагічную падзею нацыянальнай гісторыі адгукнуліся паэты: лірыка як чуйны барометр часу аператыўна рэагуе на жыццё.

Пазней свой важкі ўнёсак у асэнсаванне тэмы зрабілі празаікі. У празаічных

творах (апавяданні В. Казько “Сенакос у канцы красавіка”, І. Пташнікава “Львы”, А. Федарэнкі “Бляха”, В. Карамазава “Супраць неба - на зямлі”, аповесць І. Навуменка “Гасцінніца над Прыпяццю”, раман І. Шамякіна “Злая зорка” і інш.) уздымаюцца складаныя праблемы, выкліканыя Чарнобылем: бежанства, выгнання з роднай зямлі, страты каранёў і духоўнага апірышча, адказнасці чалавека за прыродна-жывёльны свет. Галоўная ідэя, якая аб'ядноўвае ўсе творы беларускіх пісьменнікаў пра Чарнобыль, - боль пра параненую зямлю, імкненне захаваць на ёй духоўнае і фізічнае жыццё. Побач з агульнымі рысамі кожны канкрэтны мастацкі тэкст мае свае асаблівасці ў раскрыцці названай тэмы.

Беларуская паэзія забіла ў звон бяды і трывогі з самых першых дзён чарнобыльскай навалы, загаварыла з вялікім эмацыянальным хваляваннем пра жыццё. Такі грамадзянскі неспакой, адказнасць за лёс чалавечы яна праяўляла заўсёды ў драматычныя і лёсавызначальныя моманты айчыннай гісторыі. Нават у жудасныя 30-я гг. паэзія здолела выявіць трагічную сутнасць і праўду часу. У дні чарнобыльскай бяды беларускія паэты "адчулі тое, што не вымяраецца самымі дакладнымі прыборамі". І гэта невыпадкова, бо паэтычны радок - самая эмацыянальная і чуйная форма рэагавання на падзеі.

Сёння Чарнобыль - боль усёй Беларусі, і таму зусім заканамерна, што чарнобыльская трагедыя стала вядучай тэматычнай лініяй сучаснай паэзіі, увогуле літаратуры. За дзесяць гадоў пасля аварыі пра Чарнобыль у беларускай паэзіі з`явілася больш за 300 вершаў.

Чорны дзень Беларусі ўвайшоў сёння ў сэрца кожнага. Баліць чалавеку, баліць народу, а значыць, цяжка і балесна паэтам. Так, яны прадчулі і прадбачылі вялікае гора насуперак розным аптымістычным прагнозам і канцэпцыям. Бо пасля Чарнобыля не атамных ідалаў абаранялі, як многія гора-вучоныя, а пакланяліся адзіным святыням - роднай зямлі, чалавеку, жыццю, адчувалі віну.

Перад нашчадкам-дзіцяткам,

Што з будучыні крычыць.

І нават птушаняткам,

Якому гняздзечка не звіць''

(А.Грачанікаў. ''Прыціхне у прыцемках Прыпяць...'').

У шматлікіх творах пра Чарнобыль выразна праглядваюцца найбольш тыповыя, дамінантныя матывы, якія па сутнасці характарызуюць эмацыянальна-сэнсавы змест усёй сучаснай паэзіі на чарнобыльскую тэму і выяуляюць пэўныя заканамернасці ў яе адлюстраванні і асэнсаванні.

Чарнобыль - гэта і доўгая дарога, таму так часта чуецца ў творах паэтаў трывожны роздум пра будучыню. Яна ж, тая будучыня, поўная безвыходнасці, невядомасці. Паэты задаюць нам сурова-горкія пытанні, якія трывожаць свядомасць, прымушаюць сціскацца сэрца ад усведамлення няскончанасці жудасных наступстваў. З цяжкай унутранай прыгнечанасцю прамаўляюцца словы-запытанні:

ад радыяцыі

Беларусь гарыць.

Ці будзе, наогул,

Каму гаварыць? [10. с. 16]

(Р. Барадулін. ''Дазвол'')

У зоне адчужэння і адсялення засталіся родныя вёскі І. Мележа (Глінішча) і М.Мятліцкага (Бабчын). Пляменніца І. Мележа Лілія Мележ напісала гімн малой радзіме пісьменніка:

Той Хонкішчына,

Край мой непаўторны

Зямля паэтаў,спевакоў, надзей...

Я тут зявілася на свет

Пад недам зорным

І не жадала б болей жыць нідзе! [3. с. 87].

Яшчэ адзін цікавы пісьменнік і яго паэма на трагічную тэму засталіся не закранутымі. У паэме С.Законнікаў ''Чорная быль'' аўтар спрабуе выявіць прычыны трагедыі, заклікае да барацьбы з беспрынцыпнасцю, безадказнасцю, абыякавасцю людзей, папярэджвае аб наступленні духоўнага Чарнобыля

Асаблівай сілы Сяргей Законнікаў дасягае, малюючы трагічны лёс старых людзей, якія ўсё жыццё пражылі на гэтай зямлі, а зараз вымушаны ехаць на чужыну. Драматычным напалам, пачуццём адказнасці за ўсё, што адбываецца на роднай зямлі, патрабаваннем праўды жыцця, няхай суровай і горкай, поўняцца апошнія радкі паэмы С.Законнікава:

Маўчыць, нібы камень, зямля,

Палын невядомасцю свеціць...

Што будзе, што будзе пасля? -

Не скажа ніхто ў гэтым свеце.

Ёсць праўда адна - праўда жыць,

Няхай і суровай, і горкай...

У небе над намі стаіць,

Як зніч, палыновая зорка.[9, част.13]

Паэма «Чорная быль»--

Наўздагон паэме «Чорная быль» Сяргей Законнікаў выдаў кнігу «Беларускае сэрца», дзе пра праблему Чарнобыля разважае ўжо ў больш шырокім ключы. Калі ў раздзеле кнігі (Дэфіцыт праўды «Чорнай былі») пісьменнік вяртаецца да асэнсавання пытанняў, што закраналіся ў паэме, і многія яго разважанні збольшага сугучныя разважанням Алеся Адамовіча ў кнізе «Апакаліпсіс па графіку», то ўся кніга ўвогуле прысвечана праблеме «Чарнобылю духоўнага» - атмасферы ў савецкім грамадстве, закрыццю беларускіх школ, выкараненню нацыянальнай культуры. Сяргей Законнікаў спрабуе адшукаць сувязь паміж гэтымі двума Чарнобылямі і адказаць на пытанне: як жыць далей, у новых умовах, як выпраўляць свае і чужыя памылкі?..

Што датычыцца Чарнобыльскага пейзажа. Чарнобыльскі пейзаж - з'ява эстэтычна адметная, вельмі ўражлівая. Паэтыка малюнкаў чарнобыльскай рэчаіснасці вызначаецца чорнымі, сумнымі фарбамі, якія раскрываюць цяжкі псіхаэмацыянальны стан чалавека. У эпічных творах пейзаж нярэдка нясе сімволіка-драматычны сэнс або дапамагае глыбей выявіць трагізм падзей, абставінаў. Змрочныя вобразы і фарбы вызначаюць аблічча чарнобыльскіх пейзажаў паэтаў Беларусі. Для пейзажаў беларускіх паэтаў характэрна трагедыйная сімвалічнасць вобразаў прыроды.

Раман І. Шамякіна “Злая зорка” - першы ў сваім родзе ў беларускай прозе, у якім адлюстраваны Чарнобыль і яго наступствы. Пісьменнік пераканаўча і праўдзіва паказвае першыя дні цяжкіх выпрабаванняў. Расказваючы пра трагедыю двух сем'яў - Пустаходаў і Пыльчанкаў, - пісьменнік гаворыць пра трагедыю беларускага народа ўвогуле. У творы выразна гучыць матыў хлусні, якой тагачасныя саюзныя і мясцовыя ўладары кармілі напалоханых страшнымі чуткамі і прадчуваннямі людзей. “У рамане жудаснай з'явай паўстае сістэма, на рахунку якой пакалечаныя чалавечыя жыцці. Іван Шамякін як пісьменнік-гуманіст пратэстуе супраць сляпога тэхнічнага прагрэсу ў атамны век, супраць антычалавечых эксперыментаў над народам, на якія яго асудзілі бяздумныя кіраўнікі” [1, с. 2].

Такім чынам, сучасныя пісьменнікі з агульным болем, аднак кожны пасвойму, гавораць пра бяду роднай зямлі, трагічны лёс чалавека і народа.

Водгук Івана Шамякіна на чарнобыльскую катастрофу стаў вострай унутранай патрэбай чалавека, што нарадзіўся на Гомельшчыне -- у палескім краі, які моцна засыпала радыеактыўная атрута і якому нечуванае ліха давялося зведаць спаўна. Раман Івана Шамякіна «Злая зорка» - першы празаічны твор пра чарнобыльскую бяду ў беларускай літаратуры. У цэнтр пісьменніцкай увагі не магла не трапіць такая трагічная падзея. Напісаны з сацыяльна-публіцыстычным і гуманістычным пафасам, ён раскрывае адну з драматычных старонак у жыцці нашага народа. Аўтар паказвае трагічны лёс людзей, якія, пражыўшы ўсё жыццё на гэтай зямлі, вымушаны ехаць на чужыну.

Такім чынам, трэба зрабіць выснову, што кожны твор пра Чарнобыль - гэта не проста апісанне падзей, якія адбываліся падчас катастрофы. У творах пра Чарнобыль пісьменнікі перш за ўсёнамагаюцца знайсці выйсце з чарнобыльскай катастрофы, зразумець яе і асэнсаваць.

Некаторыя аўтары ў сваіх творах робяць акцэнт не на саміх падзеях

Чарнобыля, а на тым, што адбылося пасля трагедыі: як змянілася жыццё звычайных людзей, як змяніўся іх светапогляд, і як змяніліся іх каштоўнасці. Менавіта, такія праблемы ўздымаюцца ў аповесці-працягу “Зона павышанай радыяцыі” І.Шамякіна.

Пра праблемы духоўнай культуры трапна заўважыў І. Шамякін у прадмове да зборніка “Прайсці праз зону”: “менавіта з распаду духоўнасці і зачынаўся, горка выспяваў наш сумна вядомы Чарнобыль, каб потым ужо доўжыцца распадам шчыльна пасеяных радыёнуклідаў не толькі за дротам памянёнае зоны, аднак яшчэ багата дзе дальш, страката запэцкаўшы плямамі і карту Беларусі. І як ні жадалі б мнекаторыя з нас забыцца пра Чарнобыль, адправіць яго чорныя дзеі пад скляпенні прошласці, яны ўсё яшчэ грозяцца, лежачы пад нашымі нагамі пляйстарамі радыёактыўнага выкіду як не па ўсёй Бацькаўшчыне”[7, С. 3]. І, менавіта таму, чарнобыльскую катастрофу нельга разглядаць асобна, толькі як экалагічную катастрофу. Каб зразумець Чарнобыль і пераадолець яго, нам трэба зірнуць на гэтую праблему з пункту гледжання нашай культуры. І перш за ўсё такую магчымасць нам даюць шматлікія творы беларускай літаратуры пра Чарнобыль, у якіх адлюстроўваецца ўся вастрыня сацыяльных, духоўных, маральных і экалагічных праблем, звязаных з чарнобыльскай катастрофай.



2. Рамана Івана Шамякіна “Злая Зорка”

Народны пісьменнік Беларусі Іван Шамякін належыць да пакалення пісьменнікаў, маладосць якіх была апалена і загартавана вайной. Магчыма, па гэтай прычыне большасць яго твораў прысвечана ваенным падзеям. Але пісьменнік звяртаецца і да гісторыка-рэвалюцыйнай тэматыкі, да надзённых праблем нядаўняга мінулага і сучаснасці. Пяру яго належаць раманы «Глыбокая плынь» (1947--1948), «У добры час» (1953), «Крыніцы» (1956), «Сэрца на далоні» (1963), «Снежныя зімы» (1968), «Атланты і карыятыды» (1974), «Вазьму твой боль» (1978), «Петраград -- Брэст» (1983), «Зеніт» (1987), «Злая зорка» (1991), аповесці «Шлюбная ноч», «Гандлярка і паэт», «Драма», «Падзенне», «Сатанінскітур», «Адна на падмостках». Творы пісьменніка прасякнуты публіцыстычнай накіраванасцю думкі, высокім грамадзянскім пафасам, страснасцю, вызначаюцца пераймальнасцю сюжэта, кампазіцыйнай стройнасцю, актуальнасцю тэматыкі.

У 1991 годзе І. Шамякін напісаў першы ў гісторыі беларускай літаратуры раман на тэму чарнобыльскай катастрофы - «Злая зорка». Твор насычаны вялікай колькасцю мастацкіх вобразаў. У рамане І. Шамякіна створана сістэма яркіх і запамінальных вобразаў, якая дазваляе спасцігнуць ідэйна-сэнсавы змест твора, прысвечанага чарнобыльскай трагедыі.

Назва твора - біблейскага паходжання, з сёмай главы «Адкравення Іаана Багаслова», дзе малюецца карціна апакаліпсісу: «Імя гэтай зорцы палын: і трэцяя частка вод зрабілася палыном, і многія з людзей памерлі ад вод, таму што яны сталі горкімі». Рэаліст Шамякін аднак не ўспрымае чарнобыльскую катастрофу ў апакаліптычным святле. Раманны аповед падаецца без мастацкіх умоўнасцей, перабольшанняў, як кажуць у такіх выпадках, «у формах самога жыцця». Тым не менш і героі, і абставіны ў рамане набываюць экзістэнцыяльную характарыстыку і афарбоўку: небяспека навісла над самім чалавечым існаваннем. Як заўсёды ў I.Шамякіна супраць зла ўзнімаецца дабро, аднак сіла абставін такая, што іх цяжка пераадолець. Разгортванне сюжэтнага дзеяння ў рамане супадае з хронікай саміх падзей. Аўрал пачаўся на сёмы дзень пасля аварыі, бо да гэтага «вярхоўныя» кіраўнікі ўтойвалі ад народа маштабы катастрофы: разглядалі праўду як небяспечную падрыўную акцыю. Аўтар даволі падрабязна апісвае выкліканую катастрофай сумяціцу, асабліва ў першыя дні аварыі.

Усю кнігу мяне не пакідала пачуццё трывогі. Шамякін не перабольшвае і не перакручвае, не выстаўляе адных героямі, а іншых быдлам. Ён распавядае гісторыю дзвюх сем'яў, дзеці якіх пажаніліся 25 красавіка 1986 года. Ірына, малады лекар, і Глеб, інжынер-энергетык, абслугоўваючы другі рэактар станцыі. На вяселлі спявалі і скакалі ўсе родныя і знаёмыя, бацькі - высокапастаўленыя начальнікі - маглі сабе дазволіць такое свята. А раніцай Глеб зламаючы галаву, нічога толкам не ведаючы, кідаецца на станцыю, ліквідаваць аварыю.

Самым моцным у рамане з'яўляецца вобраз Уладзіміра Паўлавіча Пыльчанкі.- “Пыльчанка ўрэшце не ўтрымаўся i выказаў i пра маскоўскую брыгаду, i пра сваіх родных міністраў такое, што ажно павесялелі сумныя вочы старшынь, дырэктараў, начальнікаў раённых службаў...”[2, С. 147] Менавіта на яго, старшыню райвыканкама, абрушыўся цяжар трагедыі. Сам па сабе Уладзімір Паўлавіч быў клапатлівым бацькам і добрым сем'янінам. Па характары, які так значна адрозніваўся ад характару Вольгі Андрэеўны, яго жонкі, мужчына быў спакойны, многія рэчы ён успрымаў з іроніяй, якая была ў нейкім сэнсе яго «разыначкай». Аўтар паказвае Уладзіміра Паўлавіча працавітым чалавекам: «Звычайны свой ранні працоўны дзень пачынаў з таго, што з галавой акунаўся ў клопаты - званіў у вобласць, у калгасы, выклікаў загадчыкаў аддзелаў кіраўнікоў прадпрыемстваў, службаў. З некаторымі ён жартаваў, іншых уедліва прабіраў - раённых чыноўнікаў, асабліва ў сферы жыццезабеспячэння» [2,с.6]. Вобраз Пыльчанкі - вобраз мудрага і неабыякавага да людзей кіраўніка. Ён нават у крытычнай сітуацыі адчувае адказнасць за іх. Менавіта Уладзімір Паўлавіч кіраваў перасяленнем людзей з атручанай тэрыторыі, яшчэ не ведаючы, наколькі страшная трагедыя напаткала іх. Ён глыбока перажывае бяду сваёй роднай зямлі, бачыць сумныя вынікі чалавечай бяздумнасці і бяздушнасці.

Іван Шамякін здолеў праўдзіва і пранізліва паказаць простых людзей на фоне страшных падзей, без пафасу перадаць зразумелыя кожнаму сумневы і страхі: што выбраць-падымаць шум, эвакуіраваць людзей (куды? На чым? Якім чынам??) або змаўчаць, у надзеі, што ўсё абыдзецца, што зямлю можна дэзактываваць? Што выбраць: цёплае ўтульнае сытнае крэсла чыноўніка або чалавечыя жыцці, якія можна выратаваць? Каго слухаць-начальства або сумленне? Што важней-прывідная небяспека або надоі, паказчыкі па раёне і пасяўная? Як гэта-выліць малако ў зямлю, пакінуць жывёлу, знішчыць мяса, якое фаніць так, што зашкальваюць прыборы?

Прырода як бы спыніла сваё развіццё, пратэстуючы супраць безгаспадарлівых адносін да ўсяго навакольнага, надбайнасці і бяздушнасці. Аўтар крытычна паказвае кіруючую, камандна-бюракратычную сістэму рэспублікі, на сумленні работнікаў якой перакрэсленыя чалавечыя жыцці, пакалечаныя лёсы, страчаныя надзеі (вобразы першага сакратара раённага камітэта партыі Сінякова і яго стрыечнага брата Лявонцыя Мікалаевіча). Увесь жа цяжар чарнобыльскай аварыі абрушваецца на плечы старшыні райвыканкама Уладзіміра Паўлавіча Пыльчанкі, які ў крытычных абставінах адчувае адказнасць за людзей, востра перажывае бяду роднай зямлі, кіруе высяленнем з атручанай зоны.

Як гэта жудасна: палітычныя гульні, прыкрыванне сваёй спіны і пошукі крайніх. Як гэта жудасна: разумець, што гаворка ідзе не пра гульні розуму, спароджаных каханым Тылье, а пра рэальныя падзеі, якія былі тут, побач; бачыць, наколькі непадрыхтаванымі апынуліся ўсе і кожны - грамадзянская абарона, лекары, навукоўцы, энергетыкі. Апісанне пустых вёсак, дзе блукаюць сабакі, крычыць певень і сохне бялізну перад домам, у які ніхто і ніколі не вернецца жыць. Квітнеючыя сады, былінка поля, асуджаныя на выміранне. Дзіцячая бібліятэка пасля эвакуацыі дзяцей з горада: пустая, нікому не патрэбная. Горад без будучыні:

“...Сцямнела. Ні горада, ні станцыі не было відаць. Але на саркафагу і дзеючых блоках гарэлі яркія чырвоныя сігналы. Як сігналы трывогі. Стоп-сігналы: спыніся, чалавецтва!

Уладзімір Паўлавіч узняў над галавой сціснутыя кулакі:

- Стаіш? Свеціш? Паліш людзей? Выратавалі мяне! Не можаш? Не па зубах я табе? Шкура ў мяне задубелая! Свінцовая! Чуеш? У мяне свінцовая скура стала!- і павольна апусціўся на калені, ударыў кулакамі ў зямлю, крыкнуў ёй:- А ты чаму скамянела, замерла? Здрыганіцеся! Чалавек крычаў-зямля маўчала.”[2,C. 302]

Іван Шамякін - тварэц незвычайнай духоўнай і творчай актыўнасці - заўсёды выходзіў на самыя вострыя тэмы сучаснасці, уздымаў і асэнсоўваў надзённыя праблемы жыцця. Беручыся за распрацоўку той ці іншай сучаснай тэмы, І. Шамякін меў выразную маральна-этычную пазіцыю, а таксама дэманстраваў сацыяльную крытычнасць, глыбока ўдумлівы падыход да рэчаіснасці. Раман Івана Шамякіна «Злая зорка» - першы празаічны твор пра чарнобыльскую бяду ў беларускай літаратуры. Напісаны з сацыяльна-публіцыстычным і гуманістычным пафасам, ён раскрывае адну з драматычных старонак у жыцці нашага народа. Аўтар паказвае трагічны лёс людзей, якія, пражыўшы ўсё жыццё на гэтай зямлі, вымушаны ехаць на чужыну.

«Злая зорка» напісана з сацыяльна-публіцыстычным і гуманістычным пафасам. Праз лёсы сем'яў Пустаходаў і Пыльчанкаў празаік раскрывае несправядліва зломную долю, драматызм быцця нашага народа. Сцэна вяселля Глеба Пыльчанкі і Ірыны Пустаход, з якой пачынаецца раман, набывае трагедыйнае гучанне. Замест вялікай радасці жыцця прыйшла бяда. Атручаны зямля, прырода, Чарнобыль зрабіў людзей выгнаннікамі. Тыповы лёс раскіданага гнязда напаткаў сям'ю Пустаходаў, якая аказалася ў зоне адсялення. Радыяцыя не раз прымушае Пустаходаў і іншых чарнобыльцаў ратавацца ў бежанстве. Пісьменнік уражліва паказвае ўвесь трагізм разрыву чалавека з роднай зямлёй, сваімі адвечнымі каранямі. Злавесны сэнс у творы набывае той факт, што першай ад Чарнобыля гіне жанчына-маці, пакідаючы дзяцей сіротамі. Гэтая жанчына -- Ліза Пустаход, якая перадусім стала ахвярай маральнага Чарнобыля. Самай недарэчнай ахвярай Чарнобыля стала старэйшая дачка старшыні калгаса - Ліза Пустаход. З самага пачатку знаёмства чытачоў Ліза паўстае працавітай гаспадыняй. Сам аўтар апісвае яе наступным чынам: «Галавой у доме, камандуючай, як жартаваў бацька, была не добрая, ласкавая гаспадыня, а старэйшая дачка, Ліза, даярка, маці траіх дзяцей, гаваруння,што, аднак, не шкодзіла ёй быць хітрым палітыкам. Мужа свайго, механіка, яна трымала пад пятой, сама так казала, і ён не пярэчыў, хоць з-пад улады, як высветлілася, выходзіў нярэдка» [2, с. 27]. Менавіта праз вобраз Лізы аўтар паказвае, як вар'яцелі людзі ад радыяцыі. Глыбей за ўсё гэта адлюстравана ў эпізодзе, калі ўжо на новым месцы жыхарства старшыня не даў Лізе каня, каб бараніць зямлю на сваім участку. Такога жанчына ўвогуле не чакала, старшыня сваёй адмовай давёў маці трох дзяцей да нярвовага зрыву, што ў выніку скончылася трагічна: «Ліза надзела хамут на плечы, гукнула, каб пачулі людзі: - Но-о, кабыла! - і пацягнула барану» [2, с. 266]. Ніхто не чакаў такога ўчынку ад моцнай характарам гераіні рамана. Нават новыя суседзі спачатку проста выходзілі на вуліцу, каб паглядзець на гэты «спектакль», ніхто не спрабаваў спыніць жанчыну. Смерць гераіні ўразіла не толькі сям'ю Пустаходаў, але ўсіх астатніх, і нават мяне. Больш за ўсіх скаланула Уладзіміра Пыльчанку. Менавіта ён зразумеў, што Ліза «пачала лік ахвяр ад катастрофы» [2, с. 267], у той час як астатнія ўвогуле не бачылі сувязі паміж гэтымі падзеямі. Старшыня калгаса Карака (таго калгаса, куды перасяліліся Пустаходы), уладалюбівы і дэспатычны, не даў ёй каня: «Абраза, крыўда болем і гневам ударылі ў патыліцу, у сэрца»[2, С. 224]. Гордая і сумленная Ліза, даведзеная да стрэсавага стану, надзявае хамут і барануе надзел. Сваёй ахвярай Чарнобыль зрабіў і Глеба Пыльчанку, які, працуючы на атамнай станцыі, атрымаў моцную дозу радыяцыі. Тым не менш на самым пачатку людзі не здагадваліся, што радыеактыўны попел атруціў усё жывое. Яны заставаліся заложнікамі бяды не адзін дзень, ад іх хавалі праўду. У рамане І. Шамякін часта паказвае кабінеты партыйных і савецкіх кіраўнікоў, бо менавіта там ён бачыць нараджэнне злачыннай абыякавасці, што паглыбіла народнае гора-бяду. На варце ведамасных інтарэсаў, грамадскага спакою стаіць бюракратычна-камандная сістэма, тыповым увасабленнем якой з'яўляюцца такія людзі, як першы сакратар раённага камітэта партыі Пятро Міхайлавіч Сінякоў і яго стрыечны брат Лявонцій Мікалаевіч, кіраўнік рэспубліканскага ўзроўню. Лявонцій Мікалаевіч -- адзін з тых высокіх начальнікаў, хто прызвычаіўся гаварыць агульныя словы, а не вырашаць канкрэтныя справы. Стыль іх кіраўніцтва ў тым, каб праявіць уладу, што асабліва яскрава ён дэманструе на нарадзе ў Гомелі: «ЦК і ўрад ведаюць, што рабіць! І не вам указваць! Ваша справа выконваць!»[2, С.169] Спакойна-раўнадушна ўспрымае навіну пра Чарнобыль Сінякоў, не абцяжарвае сябе хваляваннямі, хоць аварыя на АЭС нясе смерць. Ён -- кіраўнік-марыянетка, перастрахоўшчык, якому бракуе смеласці, рашучасці, здольнасці прымаць самастойныя рашэнні. Уладзімір Паўлавіч Пыльчанка, старшыня райвыканкама,-- поўная процілегласць Сінякову, ён у крытычных абставінах не хавае сваёй трывогі, адчувае адказнасць за лёс людзей, прадбачыць пагрозу вялікай бяды: «Невуцтва наступае! Разгільдзяйства! Безадказнасць! Самазаспакое-насць!»[2, С.89] Пыльчанка, калі пачынаецца адсяленне, угаворвае людзей пакінуць забруджаную зону. Уладзімір Паўлавіч глыбока перажывае бяду роднай зямлі, з параненым сэрцам ідзе па ёй, востра бачыць, што нарабілі радыяцыя і чалавечая бяздумнасць, нядбайства і бяздушнасць. Чарнобыль стаў злой зоркай народнага лёсу.

Вайна ў Афганістане бачыцца ў «Злой зорцы» зусім не выпадковай тэматычнай лініяй, а, наадварот, сэнсава-канцэптуальнай і значнай. Звязана гэтая тэма з вобразам ваеннага лётчыка Барыса Пыльчанкі, які другі раз патрапіў у Афганістан. Апынуўся ён там праз канфлікт з камсамольскім важаком раёна Плечкам. Той напісаў на імя начальніка палітаддзела часці, дзе служыў Барыс, паклёпніцкі ліст. Старэйшы сын Пыльчанкаў загінуў на афганскай зямлі, і гэтая смерць таксама стала суровым прысудам той сістэме, у якой чалавек аказваўся заложнікам амаральнай палітыкі, ён павінен быў дэманстраваць выключнае паслушэнства, у неспрыяльных, несправядлівых абставінах не заўсёды мог адстаяць сваю годнасць. Афганістан, як паказвае І. Шамякін, забіваў у чалавеку чалавечае, ён калечыў душу нашага народа, гэта тыя бяда і боль, якія, як і Чарнобыль, пралягаюць у будучыню.

У рамане набываюць трагедыйна-сімвалічнае гучанне многія прыродаапісанні і пейзажныя вобразы. Вобраз туману -- алегорыя чарнобыльскага ліха, хлусні, няпраўды -- становіцца ўвасабленнем нейкай згубнай, беспрасветнай сілы зла: «Такога Глеб не бачыў за ўсё сваё жыццё, хоць неаднойчы сустракаў світанні на балотах. Боязна стала спускацца з ганка, бо наплыло ўяўленне: сіганеш у гэтае малако і -- згінеш у ім, ператворышся ў тую пылінку, што лятае ў бездані космасу»[2, с.58]. Спрадвечны вобраз сонца таксама паўстае як трагедыйны сімвал. Нябеснае свяціла, якое несла людзям святло і жыццё, нібы спыніла свой ход: «І гэтак будзе вісець. І не здолее ўзысці, страціўшы сілу»[2, с.189]. Чарнобыльскае сонца пісьменнік характарызуе эпітэтам «злавеснае», параўноўвае яго з пажарам. Вобразы прыроды ў шамякінскім творы, як і ў старажытным «Слове аб палку Ігаравым», становяцца знакамі бяды, прадвеснікамі людскіх няшчасцяў. Пейзажныя малюнкі і штрыхі ўзмацняюць эмацыянальна-драматычную танальнасць твора, адчувальна паглыбляюць псіхалагізм мастацкага светабачання.

3. Аповесць “Зона павышанай радыяцыі”

Да чарнобыльскай тэмы, да аналізу таго, што прывяло да гэтай катастрофы, І.Шамякін вярнуўся праз некалькі гадоў у аповесці «Зона павышанай радыяцыі» (1997).

У Апoвecці Iвaн Шaмякiн пpaцягвae pacпaчaтyю paнeй y paмaнe "3лaя зopкa" трагічную тэмy Чapнoбыля. Aлe цяпep ягo цiкaвасць yжo нacтyпcтвы гэтaй кaтacтpoфы. Toe, як caцыяльнaя тpaгeдыя пacтyпoвa пepaтвapылacя ў acaбicтyю тpaгeдыю чaлaвeкa. У aпoвecцi "3oнa пaвышaнaй paдыяцыi" пicьмeннiк пaкaзвae, як вaйнa ў Aфгaнicтaнe i aвapыя нa Чapнoбыльcкaй AЭC cypoвa пepaйнaчылi i бeз тaгo нялёгкae жыццё Пaўлa Пaўлaвiчa Bятpэнкi i ягo жoнкi Гaлiны Kyзьмiнiчны. Ужo ў 1991 гoдзe, y paмaнe "3лaя зopкa" I. Шaмякiн aдгyкнyўcя нa гэтыя тpaгiчныя пaдзei, таму што яго боль не сціх, як і ўвесь людскі. У aпoвecцi ён пpaцягвae acэнcoўвaць cвaю эпoxy пpaз лёc кaнкpэтнaгa чaлaвeкa i cям'i. Tвop быў нaпicaны пacля нaвeдвaння Рaдзiмы, i тaя cycтpэчa пaкiнyлa ў яго дyшы i пaмяцi вельмі бaлючы cлeд. У вoбpaзe пaлкoўнiкa Пaўлa Пaўлaвiчa Bятpэнкi cтвopaны яcкpaвы тып aфiцэpa: пepaд нaмi пaўcтae нaдзвычaй кaмпeтэнтны пpaфeciянaл: вaйcкoвeц, якi aддaны apмii, cлyжбe, Радзіме сваей, выcoкiм мapaльным пpынцыпaм жыцця. Шaмякiнcкi гepoй aпoвecцi жыў нe тoлькi пa зaгaдax, aлe i пa aбaвязкy cэpцa. Ён нёc cвaю cлyжбy тaк, як i нaлeжaлa caпpaўднaмy aфiцэpy - гoднa, cyмлeннa, aдкaзнa. Bятpэнкa дoбpa вeдae, штo тaкoe зoнa. I нe тoлькi чapнoбыльcкaя, дзe яны жывyць paзaм з жoнкaй. Aмaль yce гaды cвaёй aфiцэpcкaй cлyжбы, зa выключэннeм вyчoбы ў вaeннa-iнжынepнaй aкaдэмii ў Macквe, ён, мoжнa cкaзaць, быў aдлyчaны aд жыцця cyчacнaй цывiлiзaцыi. Cлyжыў нa кpai cвeтy - нa caмым пaўднёвым вocтpaвe Kypыл, пacля зaкaнчэння aкaдэмii тpaпiў нa Koльcкi пaўвocтpaў, i нaвaт тaды, кaлi aпынyўcя ў poднaй Бeлapyci, нa пoўднi Гoмeльшчыны, тo aнaлaгiчнaя paкeтнaя бaзa былa paзмeшчaнa ў лece.

Я лічу, што праз вобразы Паўла і яго жонкі Галіны паказаны весь боль, страх і адвага ўсяго пастрадаўшага народу ад гэтай бяды. Вятрэнка кажа, штo быў кpытычнa нacтpoeны cyпpaць вaeннaй i гpaмaдcкaй бюpaкpaтыi, бяздyшнacцi, aбыякaвacцi чынoўнiкaў, acyджaў нeгaтыў y apмii. Бoльш тaгo, ён пpызнaўся, што Афгaнicтaн, cмepць cынa, Чapнoбыль yзбyнтaвaлi яго i, як кaжyць, зaвялi нa кpyтыя aбapoты. Aднaк, няглeдзячы нa пepaжытyю ўлacнyю тpaгeдыю i iншыя цяжкacцi, Bятpэнкa ўнyтpaнa нe мoг пpыняць кpытыкy i aбвiнaвaчвaннi, якiя гyчaлi з тэлeэкpaнaў нa aдpac людзeй y пaгoнax i тoй caвeцкaй apмii, cлyжбe ў якoй пpыcвяцiў ycё cвaё жыццё. Cын Жэня пaйшoў cлeдaм зa бaцькaм, cтaў пpaфeciйным вaйcкoўцaм - i зaгiнyў y дaлёкix aфгaнcкix гapax: "Бoй iшoў дa пaўдня. Maджaxeды зaнялi кaмaнднyю вышыню. Бaтaльён кaпiтaнa Bятpэнкi штypмaвaў яe. Жэня пaдняў людзeй y aтaкy, i ягo cкaciлa aўтaмaтнaй чapгoй…". Taкiя ж aфiцэpы, як кaпiтaн Bятpэнкa, i caвeцкiя caлдaты нe мeлi нiякaгa выбapy, ix "пaгнaлi ў Aфгaнicтaн". Maлoдшы Bятpэнкa мeў cпaчyвaннe дa вopaгaў i нe быў бяздyмным вiнцiкaм y жaxлiвaй вaeннaй мяcapyбцы, y чым пepaкoнвae ягo шчыpaя paзмoвa з бaцькaм. Пaлкoўнiк Bятpэнкa зpaбiў cпpoбy ўpaтaвaць aдзiнaгa cынa: дoбpaaxвoтнiкaм пaexaў y Aфгaн, кaб быць блiзкa дa Жэнi. Бaлючaя пaмяць пpыкaвaлa cэpцы бaцькoў дa зoны, дзe пaxaвaны ix cын. Яны зacтaлicя, няглeдзячы нa тoe, штo пaўcюль pacпaўзлacя "зapaзa гэтaя", aлe ix нe пaлoxae paдыяцыя i cмepць, бo aдзiнae ix жaдaннe - быць пaxaвaнымi кaля cвaйгo Жэнeчкi. Жыццё гэтыx aдзiнoтнiкaў i пycтэльнiкaў нaбывae зyciм iншы cэнc. Уcвядoмлeны, пa cвaёй cyтнacцi экзicтэнцыяльны, выбap yжo нeмaлaдыx людзeй, якiя acyдзiлi caмi cябe нa пaкyты i cмepць y зoнe, pacкpывae нe тoлькi acaбicтyю тpaгeдыю шaмякiнcкix гepoяў, aлe i aгyльнaнapoднyю бядy, кaтacтpaфiчны лёc ycёй Бeлapyci. Moжнa пaдyмaць, штo шaмякiнcкiя гepoi cтpaчвaюць iнcтынкт caмaзaxaвaння i aдчyвaннe cypoвaй чapнoбыльcкaй pэaльнacцi. Aднaк, як дyмaeццa, ix нaйпepш aбпaлiлa paдыяцыя, штo пpыcyтнiчaлa "вa ўciм жыццi", бo caцыяльнa-мapaльны Чapнoбыль быў нe мeнш нeбяcпeчны для людзeй, якiя дoўгa жылi ў няпэўнacцi, нaпpyжaннi i пepaтвapылicя ў вeчныx вaндpoўнiкaў. Яны нe былi пa-caпpaўднaмy cвaбoднымi, axвяpaвaлi caбoй, як здaвaлacя, дзeля чaгocьцi вышэйшaгa i знaчнaгa. Жыццi гэтыx людзeй cкapыcтaлa дзяpжaвa i ўлaдa, змyciўшы дa cтaiцызмy, icнaвaння вa ўмoвax пacтaяннaй iзaляцыi. A штo яны ў вынiкy нaбылi? Пpaз шмaт гaдoў cям'я Bятpэнкaў ypэшцe зaймeлa poднyю "зямлю aбeтaвaнyю", aднaк фaктычнa aдзiнaя ix yлacнacць - дoўгaчaкaны ўлacны дoм i Жэнeвa мaгiлa. Чapнoбыль пacтaвiў людзeй y cклaдaныя aбcтaвiны, i нa гэты paз яны мaюць мaгчымacць выбapy. Poдны кyт для ix дapaжэй зa ўcё нa cвeцe, пaмяць пpa cынa - cвятoe. Пaвeл Пaўлaвiч Bятpэнкa - "чaлaвeк зoны", y якoгa ёcць cвaя фiлacoфiя выжывaння: "…Aлe мeнaвiтa тaмy, штo я знaю мнoгa, я нe вepy ў блiзкyю cмepць. Taк штo дapэмнa выcяляльнiкi ўcix paнгaў нaзывaюць нac caмaзaбoйцaмi. He, мы нe caмaзaбoйцы! Mы тыя, xтo лaгiчнa пpaцягвae cвaё жыццё пaд тым жa нaпpyжaннeм, пaд якiм янo былo бaдaй yвecь чac, y тoй жa "зoнe". Я нaпicaў y "мёpтвaй зoнe" i выкpacлiў cлoвa мёpтвaй. He, янa нe мёpтвaя, гэтaя зoнa. Aлe янa - зoнa". Tвop нaпicaны aд iмя "я" гepoя, i гэтaя ягo cпoвeдзь нaгaдвae плынь cвядoмacцi чaлaвeкa - чaлaвeкa тpaгiчнaгa кштaлтy, якi, пaблyкaўшы пa "чapнoбыльcкiм пeклe", пpыxoдзiць дa paзyмeння жыцця як вялiкaй i нeпepaxoднaй кaштoўнacцi: "A цяпep paблюcя aптымicтaм, цяпep зaгaдвaю caбe: тpэбa жыць!"

Чapнoбыль пacтaвiў людзeй y cклaдaныя aбcтaвiны, i нa гэты paз яны мaюць мaгчымacць выбapy. Poдны кyт для ix дapaжэй зa ўcё нa cвeцe, пaмяць пpa cынa - cвятoe. Пaвeл Пaўлaвiч Bятpэнкa - "чaлaвeк зoны", y якoгa ёcць cвaя фiлacoфiя выжывaння: "…Aлe мeнaвiтa тaмy, штo я знaю мнoгa, я нe вepy ў блiзкyю cмepць. Taк штo дapэмнa выcяляльнiкi ўcix paнгaў нaзывaюць нac caмaзaбoйцaмi. He, мы нe caмaзaбoйцы! Mы тыя, xтo лaгiчнa пpaцягвae cвaё жыццё пaд тым жa нaпpyжaннeм, пaд якiм янo былo бaдaй yвecь чac, y тoй жa "зoнe". Я нaпicaў y "мёpтвaй зoнe" i выкpacлiў cлoвa мёpтвaй. He, янa нe мёpтвaя, гэтaя зoнa. Aлe янa - зoнa".!»[8, С.170] Tвop нaпicaны aд iмя "я" гepoя, i гэтaя ягo cпoвeдзь нaгaдвae плынь cвядoмacцi чaлaвeкa - чaлaвeкa тpaгiчнaгa кштaлтy, якi, пaблyкaўшы пa "чapнoбыльcкiм пeклe", пpыxoдзiць дa paзyмeння жыцця як вялiкaй i нeпepaxoднaй кaштoўнacцi: "A цяпep paблюcя aптымicтaм, цяпep зaгaдвaю caбe: тpэбa жыць!"



Заключэнне

У цэнтр увагі І. Шамякіна не магла не трапіць такая трагічная і лёсавызначальная падзея, як Чарнобыль.

Раман «Злая зорка» - першы ў беларускай прозе, у якім адлюстраваны трагедыя Чарнобыля і яго наступствы. Пісьменнік усебакова асэнсаваў маральныя перадумовы вялікай бяды, з суровай праўдзівасцю паказаў дні цяжкіх выпрабаванняў і пакутаў беларусаў.

Чарнобыль стаў «атамнай вайной», якая няўмольна патрабуе ахвяр і асабліва не шкадуе дзяцей. Радыяцыйнае апраменьванне нябачна і ціха падточвае здароўе тых, хто жыве сёння ў забруджаных мясцінах. Расплачвацца за безадказнасць даводзіцца нявінным, плаціць па самым вялікім рахунку, і самае жахлівае - людскімі жыццямі.

Сёння праблема захавання беларускай мовы, маральных каштоўнасцей напрамую звязваецца з чарнобыльскай бядой. Сляпое занядбанне культуры і гістарычнай самабытнасці, выраканне беларускасці гэтак жа, як і яд Чарнобыля, пагражае прынесці нашаму краю і яго народу дзікую немачць, змрочны дзень бяспамянтва і забыцця. Духоўны Чарнобыль разбурае і нішчыць у чалавеку самае галоўнае - чалавечнасць. Ды і атамная аварыя здарылася не раптоўна, яна пачалася таксама з трагедыі ў самім беларусе, які перастаў адчуваць сябе на зямлі паэтам і гаспадаром, сынам і патрыётам. Страшная, балючая рэчаіснасць патрабуе новых поглядаў і падыходаў да праблемы Чарнобыля, яе асэнсавання. I ў гэтым плане, значная роля належыць мастакам слова. Беларускія паэты і пісьменнікі зведалі і боль, і горыч у пошуках ісціны, праўды пра вялікую бяду ў нашым краі.

Такім чынам, трэба зрабіць выснову, што кожны твор пра Чарнобыль - гэта не проста апісанне падзей, якія адбываліся падчас катастрофы. У творах пра Чарнобыль пісьменнікі перш за ўсё намагаюцца знайсці выйсце з чарнобыльскай катастрофы, зразумець яе і асэнсаваць.

Беларускія пісьменнікі не забываюць трагедыю Чарнобыля і аб яе здарэннях пішуць вершы, якія напоўнены жалем і болю. Вершы напісанныя пра Чанобыль годныя увагі. Іб Чарнобальскай трагедыі нельга забываць. І беларуская паэзія з усіх моц хоча раскрыць у сваіх вершах той жах які адбыўся на нашай зямлі.

Магу сказаць што трагічная і балючая тэма Чарнобыля ні воднага пісьменніка ні заставіла раўнадушным. Кожды па свойму перажываў гэтыя падзеі, па гэтаму да нас і дайшлі гэтыя пранікнутыя боллю і перажываннямі раманы, аповесці ды вершы.

Прайшло ўжо так шмат гадоў з гэтай трагедыі, але і зараз праходзяць мерапрыемствы ў школах і ўніверсітэтах, каб дзеці і студэнты не забывалі, што з усімі можа здарыцца нешта нечаканае, каб яны цанілі кожны прожыты момант жыцця. Мне здаецца што пісьменнікі ў мінулым лічылі гэту трагедыю больш значнай чым зараз, мабыць таму што ў тый час былі іншыя цэннасці.

Мяне вельмі закранула гэта тэма, і я шмат вершаў прачытала ў ходзе працы, і адзін з усіх мяне закрануў больш за ўсе, гэта верш Анатолія Балуцэнка “Роднаму краю”

Калi Максiм пiсаў пра зорку,

Зямелька чыстаю была,

I рэчка Сож, ужо ад золку,

Ўсiх напаiць вадой магла.

Стаялi вербы над вадою,

Купалi ў ёй сваё галлё,

Лес вабiў позiрк за ракою,

Дзяцiнства тут прайшло маё.

Заўсёды быў такiм прыгожым

Мой родны, любы сэрцу край,

Ляжыць што вольна па-над Сожам,

Цяпер аб шчасцi ўспамiнай:

Прыйшла чарнобыльская хмара,

Радзiма у бядзе мая,

Цяпер мой родны край - ахвяра.

Чым правiнiлася зямля?

Рыдала ад бяды прырода,

Падзеi - як ў кашмарным сне,

Туга i боль майго народа

Прыйшлi таксама да мяне.

Што, Беларусь, цябе чакае,

Якая у людзей вiна?

Чаму бязлiтасна карае

Нас то Чарнобыль, то вайна?

Я лічу, што гэтым вершам можна падвесці ўсе вынікі звышпрачытаннага, кожны радок прапітан сэнсам і боллю пісьменніка, і нават народа. У гэтым вершы зямля “крычыць” ад болю. Трэба любіць сваю Радзіму што б ні здарылася. Любіць і цаніць.



Спіс літаратуры

1.Жардзецкая, А. Зямля, параненая Чарнобылем: праблема ўзаемаадносінаў чалавека і прыроды ў творах Віктара Казько, Алеся Кажадуба, Івана Шамякіна / А. Жардзецкая // Роднае слова. - 2003. - №10. - С. 1-2.

2. Шамякін, І. Злая зорка : раман / І.Шамякін.- Мінск : Маст. літ., 1993 - 366 с.

3. Бельскі, А. І. Сучасная беларуская літаратура / А. І.Бельскі. - Мінск: АВЕРСЭВ, 2000. - 127 с.

4.Гніламёдаў, Ул. Ад даўніны да сучаснасці / Ул. Гніламёдаў. - Мінск: Мастацкая літаратура, 2001. - 245 с.

5. Грамадчанка, Т. К. Беларуская літаратура / Т. К. Грамадчанка - Минск: Аверсэв, 1999. - 543 с.

6.Бельскі, А. І. [ і інш. ] Беларуская літаратура 19-20 ст. / А. І. Бельскі. -Мінск: Аверсэв, 1999. - 415 с.

7. Шамякін І. Прайсці праз зону: Проза, паэзія, публіцыстыка / Уклад. І. Бутовіч. Прадм. І. Шамякіна. Мн., 1996.

8. Шамякін, І. Зона павышанай радыяцыі : аповесць / Іван Шамякін // Шамякін, І. Палеская мадонна : аповесці / Іван Шамякін. -- Мінск, 1998. -- С. 358--468.

9. Законнікаў, С. І. Чорная быль : паэма / Сяргей Іванавіч Законнікаў // Законнікаў, С. І. Част.13. Палыновая зорка - Мінск, 2000. -- С. 178--203.

10. Зорка Палын: Творы беларускіх паэтаў пра чарнобыльскую трагедыю / Укладанне А. І. Бельскага; прадмова С. С. Шушкевіча. Мінск: Мастацкая літаратура, 1993. 255 с.

Размещено на Allbest.ru

...