Вобразы-сімвалы кветак у вегетацыйным кодзе беларускай вясельнай абраднасці

Размещено на http://www.allbest.ru/

Размещено на http://www.allbest.ru/

УДК 392.51(476)

Вобразы-сімвалы кветак у вегетацыйным кодзе беларускай вясельнай абраднасці

Е. П. Павлова (Беларусь)

Анатацыя

раслінны сімвал народны песня

У артыкуле на матэрыяле беларускіх народных песень даследуюцца раслінньїя сімвальї вегетацыйнага кода вясельнай абраднасці. Барвінак, васшёк (валошка), кракос, лілея, рамонак, рута, чырвоны мак, кветкі каліньї, кветкі ябльїні - гэтыя прадстаунікі расліннага свету Беларусі усебакова пададзены у паэтычных радках вясельных песень, якія гучалі на працягу некалькіх стагоддзяу ва усіх кутках краіньї. Узгадкі пра указания расліньї у народных песнях маюць глибока сімвалічнае і велізарнае сэнсавае значэнне. Вясельныя песні, створаныя нашимі далёкш1 продкамі, ярка і виразна раскрываюць змест максімальна абагульненых вобразау- сімвалау, якія існуюць у свядомасці чалавека.

Ключавыя словы: абрад, барвінак, валошка, вегетацыйны код, вобраз-сімвал, вяселле, жаніх, каханне, кветкі каліньї, лілея, нявеста, раслінньїя сімвальї, рута, чырвоны мак.

Аннотация

В статье на материале белорусских народных песен исследуются растительные символы вегетационного кода свадебной обрядности. Барвинок, василек, камелия, лилия, ромашка, рута, красный мак, цветы калины, цветы яблони - эти представители растительного мира Беларуси всесторонне рассматриваются в поэтических строках свадебных песен, которые звучали на протяжении нескольких столетий во всех уголках страны. Упоминания об указанных растениях в народных песнях имеют глубокое символическое и огромное смысловое значение. Свадебные песни, созданные нашими далекими предками, ярко и выразительно раскрывают содержание максимально обобщенных образов-символов, которые существуют в сознании человека.

Ключевые слова: обряд, барвинок, василек, вегетационный код, образ-символ, свадьба, жених, любовь, цветы калины, лилия, невеста, растительные символы, рута, красный мак.

Annotation

In the article on the materials of Belarusian folk songs are investigated vegetable growing code symbols wedding ceremonies. Periwinkle, cornflower, camellia, lily, daisy, rue, red poppy flowers Viburnum, apple - these representatives of flora Belarus fully considered in the poetic line of wedding songs that sounded for several centuries in all parts of the country Mention of these plants in folk songs have deep symbolic and great meaning. Wedding songs created by our ancestors, bright and impressively reveal the contents of the most generalized images and symbols that exist in the human mind.

Keywords: rite, Periwinkle, cornflower, vegetation code image- symbol, wedding, groom, love, flowers, viburnum, lily, bride, plant symbols, rue, red poppy.

Кветкі, жывыя і штучныя, створаныя умельїмі мастачкамі з паперы, заусёды суправаджалі удзельнікау беларускай вясельнай абраднасці. На кожным этапе шлюбных урачыстасцяу кветкі абавязкова прьісутнічалі і адьігрьівалі сваю асаблівую ролю вобраза-сімвала, падкрзсліваючьі важнасць і адказнасць тато ці іншага рытуальнага дзеяння. З дауніх часоу амаль паусюдна у беларускіх вёсках існавау звычай, згодна з якім бацькі надзялялі дарослую дачку невялікім кавалкам глебы, часцей за усё перад сядзібай, на якім яна садзіла свой «садочак», вырошчвала кветкі і расліньї, неабходныя для будучых шлюбных абрадау. Па трапнайзаувазе даследчыка фальклору Т. В. Валодзінай, «для традыцыйнай сімволікі наогул характерна падзяленне прыроднай прасторы на культурную і дзікую, а сярод іх мікрапрастора саду - уласна дзявочая» [12, с. 15].

Фактычны матэрыял беларускіх народных песень паказвае, што першыя вершаваныя спевы дзяучыны, дасягнуушай шлюбнага узросту, прысвечаны саду, роднай бацькавай хаце, любым бацькам: «Пад аконцам садочак, / Там Марынка хадзіла, / Зелачкі палівала, / Цяжанъка уздыхала: / - Мне вас болей не паліці, / 3 вас вяночак мне не звіці. / Звіюць дзевачкі вяночак / 3 рутачкі, з лялеечкі, / 3 галубой паперачкіі» [5, с. 217].

Калі дзяучына развітваецца з родным домам, сваім любым садочкам і дарагімі сэрцу кветкамі, якія сама расціла і песціла, яна звяртаецца да кожнай з іх паасобку: «- Ой, рутка мая дробная, зялёная, / Ужо мне болъш з цябе вянкоу не віці, / Вянкоу не віці, іх не пасіці. / Адну гэту ночку пераначаваці. / Заутра раненъка наклонюсь нізенька / Свайму баценьку за гадаванне, / Сваей маценцы за прыгожае убранне, / А браточкам - за пачытанне” [2, с. 293].

Любімьімі кветкамі дзяучыны для упрыгожвання яе вясельнага вяночка лічьшіся, як сведчаць тэксты абрадавых песень беларускага вяселля, рута, ружа, мірта і лілея (лялея):

Кветкі суправаджаюць нявесту на працягу кожнага вясельнага рытуальнага дзеяння, пачынаючы з дзявочніка у Зборную суботу, у вечар напярздадні вянчання, і да вясельнага застолля.

Адным з галоуных атрыбутау вясельнага убрання нявесты з'яуляецца яе вянок (вяночак, венчик), які «спрадвеку сімвалізавау у народнай свядомасці дзявоцкую прыгажосць і некранутасць» [13, с. 256]. Вяночак, што упрыгожвау галаву нявесты падчас вяселля, рабілі сяброукі або маці нявесты з жывых ці папяровых кветак, кветак ябльїні, вішні, грушы, руты, барвінку, сіняга баравога васілька (валошкі), а таксама кветак і гронак ягад каліньї: «Тая каліначка нешчаслівая: / Стала цвіцеці - дзеукі ламаці,.. / Дзеукі ламалі - вянкі звівалі...» [9, с. 140]. Адбывалася тэта у Зборную суботу, калі дзяучыны збіраліся у хаце маладой для «развітання» з яе дзявоцкім жыццём:

Асабліва прашкнёныя словы гучаць у песнях Зборнай суботы, якія сяброукі прьісвячалі нявесце-сіраце:

Маладую, стройную, русавалосую, блакітнавокую дзяучыну- прыгажуню у вершаваных радках песень на кожным этапе шлюбных урачыстасцяу парауноувалі з кветкай, якая толькі што распусцілася. «Кветка, - лічьіць А. В. Гура, - тэта і сама дзяучына-нявеста» [11, с. 686]. Часцей за усё вясельныя песні атаясамліваюць маладую прыгожую нявесту з квітнеючай ружай. Не випадкова таму сімвалам велічальньїх песень амаль паусюдна на Беларусі з'яуляецца чырвоная ружа:

Калі вяселле ладзілася непагоднай восеньскай парой або зімовай сцюжай, сяброукі нявесты спляталі ёй вясельны вяночак з кветак руты, якую збіралі і захоувалі у спецыяльным сховішчьі. Дзяучьінабьівалавельмізадаволена, калінаватузіму яе любыя кветкі не згубіліся і ёсць магчымасць упрыгожыць імі яе вясельны вяночак: «Бьілі лютыя марозы, / Не змарозілі мне рожы. / Пусціла квеці над клеці, / Зялёны лісток над масток / Маладзенъкай Верачцы на вянок» [5, с. 217].

Квітнеючьія расліньї, дрэвы, кветкі - кампаненты дзндралагічнага і вегетацыйнага кодау беларускай вясельнай абраднасці - даволі часта узгадваюцца вьїканауцамі народных песень у спевах пра вільцз, або ёлачку, жаніха і нявесты. Распаусюджанае па усіх кутках краіньї вясельнае дрэуца мае гльїбінньї сэнс, паколькі сімвалізуе з'яуленне у хуткім часе у маладых першынца. Не вьшадкова вясельнае вільцз трэба было рабіць выключна з галінак пладовага дрэва ці расліньї: ябльїні, грушы, вішні, каліньї; упрьігожвалі яго жьівьімі кветкамі або кветкамі з паперы, гронкамі ягад каліньї:

У якасці вясельнага вельца, ці блкі нявесты, часцей за усё выкарыстоувалася каліна ад галінак да кветак і гронак

чырвоных ягад, паколькі гэтая расліна уяуляе сабою поуны цыкл плоднасці - ад кветак белага колеру вясною да прыгожых гронак чырвоных ягад восенню. Ягады каліньї запаслівьія гаспадьіні збіраюць і беражліва захоуваюць да свята вяселля, якое можа адбьщца у зімовьі час:

Дзяучьінанавьіданнеувелічальньіхпеснях,штовьіконваліся удзельнікамі вясельных абрадавых дзеянняу, амаль заусёды пауставала у вобразе красуні чырвонай ружы, а маладзіца - у выглядзе ружы, якая вяне, засыхае. Спевакі падкрзсліваюць у песенных радках дзявочую чьісціню, цнатлівасць нявесты, калі ужываюць у сваіх песнях словы: дзявочая краса, красота. Нярэдка нявеста супастауляецца у тэкстах вясельных песень з замужняй жанчынай:

Напярздадні шлюбу маладая горка плача ад думкі, што хутка прыйдзецца развітацца са сваёй русай касой і дзявоцкай красой, тамуштодзяучьінапавіннаперайсціужаночьістан, калідзявочьі вяночак, не панасіушьі зусім нядоуга, неабходна будзе змяніць на жаночы чапец: «Вийшла Ганнухна за вароцечка, /Под калінаю стала. /Вийшла малада-маладзенькая, / Пад чирвонаю стала. / Ручкі згарнула, цяжка уздихнула, / Сільненька заплакала... / Я жалую русае каси, / Дзявочкае краси. / Дзе дзевачкі граюцъ, коскамі махаюцъ, - / Там мяне не примаюць. / А дзе малодачкі суму сумуюцъ, - / Там мяне патрабуюць» [6, с. 450-451].

Песенныя радкі нагадваюць пра цесную узаемную сувязь, якая існує паміж кветкамі-часткамі вегетацыйнага кода беларускай вясельнай абраднасці, дзявочьімі сімваламі (краса, покраса, русая коса) і наяунасцю у дзяучыны-нявесты цноты. Сяброукі і дружкі звенчанай дзяучыны спяваюць ад яе імя: «...Ой, толькі мне жаль русае каси / Да дзявоцкае краси. / Дзевачкі ідуць, вяночкі уюцъ, / А я свой развіваю - / То па красачци, то па ветачци / На бакіраскідаю. / Што найлучшия, найкраснейшия, - /Міхалачку на шапачку” [6, с. 451].

Пасля першай шлюбнай ночы песні парауноуваюць нявесту з сарванай кветкай, часцей за усё зноу жа з чырвонай ружай. А потым у песнях апавядаецца пра паступовае засыхание сарванай кветкі, што асацьйруеццаутрадыцыйным народным уяуленні з цяжкім жыццём маладзіцьі у замужжы.

Даволі часта, выканауцы песень у тэкстах, пераходзяць да матывау спынення перыяду цвіцення кветак, дрэу і раслін. Адбываецца тэта таму, што дзяучына у хуткім часе пакідае родную хату бацькоу і свой любімьі садочак і будзе жыць на чужой старонцы. Перад тым, як назаусёды пакінуць родны дом, дзяучына развітваецца з садам, звяртаецца да бацькоу і сябровак з просьбай даглядаць яе кветкі, паліваць іх, весці праполку, каб збавіць квітнеючьі сад ад пустазелля: «Хто цябе, садзе мой, паліваць будзіць, / Ад цёмнай ночанькі укриваць будзіць? /

Прикажу зелен саду свайму бацюшку: / - Уставай, бацюшка, ранёшанъка, / Палівай зелен сад часценъка, / То ранніші, то вячзрнімі зарамі, / Потам таго гаручимі слязамі» [8, с. 66].

Нявеста, якая пасля абрання шлюбу змяніла дзявочы стан на жаночы, парауноуваецца у народных песнях, прысвечаных рытуальным дзеянням, са скошаньїмі раслінамі і кветкамі або з кветкамі, якія шчыплюць: «Дзяучо хадзіла. / Руту шчипала / У садзе нясмела..Вьішау Яська з расою, / Скасіу Рутаньку касою...» [5, с. 222 ].

Белыя чароуныя кветкі ябл ьіні у вясел ьных песнях беларусау з'яуляюцца сімвалам дзяучьіньї-прьігажуні, якая у хуткім часе збіраецца да вянца, тады як плады ябльїні - спелыя, сакавітьія, румяныя - сімвалізуюць плоднасць маладзіцьі у шлюбе:

Сімволіка прадаужэння роду дакладна праяуляецца падчас вясельнага застолля у велічальньїх песнях, у якіх віншаваліся маладыя з пажаданнямі: здароуя, як у дуба, шчасця, усялякага дабрабиту і добрых дзетак:

Працэс змены сацыяльнага стану нявесты, які адбываецца пасля шлюбу у сувязі з тым, што дзяучына уваходзіць у чужую сям'ю, па справядлівай заувазе А. В. Гуры, дакладна і выразна перадаецца сродкамі дзндралагічнага і вегетацыйнага кодау рытуальных песень беларускай вясельнай абрадавай паззіі [11, с. 684]. Пачаткам вегетацыйнага цыклу як сімвала злучэння маладых у шлюбных узаемаадносінах трэба лічьіць, па меркаванні гэтага даследчыка, час, калі расліньї і кветкі садзяць у глебу.

У беларускіх песнях вясельнай тзматьікі, як і у рускіх, і украінскіх, шмат прыкладау падобных вершаваных радкоу. Як сведчаць велічальньїя песні, падчас выканання вясельных рытуальных дзеянняу, на Віцебшчьіне нявеста высаджвала ружу, а у Гомельскім Палессі - звычайна сеяла у полі красу (кветкі), мяту ці расаду: «А хадзіла да Анечка па саду, / А сеяла скрозъ сцежачку расаду. / Расце, расце мая расадка у качанне, / Змяніся мая долечка з вянчання» [6, с. 354]. У цэнтральнай частцы краіньї, у прьіватнасці, у Мінскай губерні, маладая дзяучына сеяла чырвоны або норны, мак, калі спадзявалася на хуткае замужжа: «Па двару хаджу, мак сею. / Узьідзі, узьідзі, чоран мак, / Узьідзі усходам зялёным, / Зацвіці цветам чырвоным, / Залатой макаукай узрасці. / А зялененькі усход - братулькі, / Чырвоны цвяток - сястрыцы, / Залатая макаука - жанішка» [2, с. 287]. Існавала дауняе павер'е, згодна з якім беларусы лічьілі: калі у новай сям'і у бацькоу мужа нявесту чакае добрая доля, тады яна абавязкова збярэ сваю пасаджаную красу.

Кветкі увогуле, кветкі на дрзвах, па меркаванні вучоных- філолагау і даследчыкау фальклору, у тым ліку, А. В. Гуры,

І.І. Крука, Л. М. Салавей, І. А. Швед, заусёды сімвалізавалі маладосць, наяунасць паміж хлопцам і дзяучынай любоуных адносін, а таксама з яуляліся сведчаннем хуткага абрання імі шлюбу. З тзкстау беларускіх вясельных песень вьінікае, што сны нявесты напярздадні вянчання бьші часцей заусё аб квітнеючьім садзе, аб мностве духмяных кветак і раслін у садочку нявесты, аб пышна квітнеючьіх ранняю вясною яблынях, грушах, вішнях, каліне, што раслі на бацькавым падвор'і:

У беларускіх народных вясельных песнях узгадваецца і барвінак - кветка, якая з'яуляецца добразьічлівьім сімвалам прьігажосці дзяучыны. У адрозненне ад зялёнай руты, галоунай кветкі, што упрыгожвала вясельны вяночак нявесты у любую пару года, барвінак карыстауся значна меншай павагай сярод дзяучат, якія збіраліся да шлюбу. Неабходна зауважыць, што вясельны вяночак нявесты з'яуляуся не толькі надта прыгожым галауным уборам нявесты пры вянчанні, вьїкананні абрадавых рытуальных дзеянняу і за святочным сталом маладых, але і выконвау ролю абярэгу маладой. Барвінак упляталі у вясельны вяночак нявесты яе сяброукі і дружкі дадаткова з іншьімі вьібраньїмі кветкамі: белай лілеяй, чырвонай ружай, калінай, сінім баравым васільком-валошкай, белым кмінам і іншьімі «усялякімі краскамі». Паводле трапнай заувагі Л. М. Салавей, «прайшоушы розныя этапы падрьіхтоукі, вянок з барвінку, уквяціушьі галоуку маладой, нясе дабратворную магічную сілу, зразумелую носьбітам народныхуяуленняу» [3, с. 141].

Дзяучына, якая збіраецца да шлюбу, марыць аб шчаслівьім жьіцціу замужжы, згадвае пра свой будучы лёс, з нецярплівасцю і засцярогай чакае прыезду да бацькоу свайго суджанага і сватоу, у той жа час звяртаецца за дапамогай да роднага бацькі, каб зберагчы любыя кветкі ад нечаканых гасцей: «Зачыняй жа ты, мой татка, / Свой дубовы двор, / Штоб неуехау да Іванька / З баярамі на двор. / Не патаптау руту-мяту / Сапагамі, / Не пацягау барвяночак / За нагамі. / Зялёныя барвенкі / Усе зрастуцца, / Гады мае маладыя / Не вярнуцца»[6, с. 464].

Шлея, як ужо адзначалася, таксама часта упрыгожвала садочак дзяучыны і вясельны вяночак нявесты: «Павілі вяночкі, павілі / Ні з руты, ні з мяты -ІЗ шалвея, з дробных злачак,/3 дробных злачак, з лілей» [5, с. 254]. Белы колер кветак лілеі дадаткова падкрзслівау дзявочую чьісціню і цнатлівасць: «У нашай панни маладой / Ёсцъ свой садочак. / Пашла Верачка у садочак, / Звіла вяночак / Не з руты, не з мяты -ІЗ белай лялеі...» [5, с. 290].

Вяночак, які прьівозіу жаніх сваёй нарачонай, сімвалізавау яе адлучэнне ад роднага дома і сябровак: «бо гэты венчик з розных цвет, / Завяжыцъ табе, маладой, свет» [5, с. 291]; «А гэты венчик ашука, / Ашу к -Из атцом і маткай разлука, / Разлука» [5, с. 292 ].

Разам з тым, у старадаунія часы у вясельным вяночку беларускай нявесты галоунай кветкай заусёды лічьілася зялёная рута, а зусім не чырвоная ружа або белая лілея. Да такой высновы прьіводзіць вывучэнне і падрабязны аналіз шматлікіх песень, што складаліся нашьімі продкамі на працягу некалькіх стагоддзяу пры вьїкананні абрадавых дзеянняу беларускага вяселля. У гэтым неабходна пагадзіцца з думкай наконт руты, выказанай Л. М. Салавей [4, с. 141].

Хаця у мностве беларускіх вясельных песень парауноуваецца або атаясамліваецца з існуючьімі у фальклоры вобразамі кветак-сімвалау вегетацыйнага абрадавага кода менавіта дзяучына-нявеста, адзначаюцца некалькі песень аб мужчьінскіх вобразах кветак, галоуным з якіх, на наш погляд, з'яуляецца баравы сіні васілек, або валошка. У народных песнях вобраз гэтай прыгожай кветкі з мужчьінскім імем падаецца, мяркуе Л. М. Салавей, як «узор нечага абсалютна дасканалага, добрага, надзейнага» [3, с. 235]:

Васілек сустракаецца на шляху малайца, які едзе да сваёй суджанай. Жаніх звяртаецца да кветкі з просьбаю дапамагчы яму пераадолець перашкоды на шляху да каханай і яе бацькоу: «Сіненькі васілечак, / Пастау на моры замочак: / К цесцетку пераехаці, /Мед-віно перавезці...» [9, с. 38-9]

Спевакі усхваляюць жаніха, надзяляюць яго у рыфмаваных радках велічальньїх песень беларускага вяселля найлепшьімі якасцямі, парауноуваюць з прыгожай кветкай: «Ай, вумненькі, разумненькі Паулютка / К цешчы на двор вастёчкам стелецца, / У єні лезець гарнушачкам коціцца, / У ату лезець чырвонаю мятаю, / За столікам саколікам верціцца, / Ля Матрункі блізеханька садзіцца» [1, с. 41].

Прыгожыя баравыя сінія васількі выканауцы песень падчас вясельных абрадавых дзеянняу нярэдка парауноувалі з любьімі, самьімі дарагімі гасцямі святочнага стала: «Па загор'ейку сінія васількі сіняцца, / Па застоллейку любыя госці

садзяцца. / - Сініцеся, сінія васіпькі, сіненька, / Садзіцеся, любыя госцейкі, шчылъненъка. / Па загор'ейку сінія васількі пазрзлі, / Па застоллейку любыя госці паселі» [9, с. 193 ].

Аднак васілек у песнях не толькі сімвалізавау мужчьінскі пачатак, але і разам з рутай, мятай, чырвонай ружай і іншьімі раслінамі-часткамі вегетацыйнага кода беларускай вясельнай абраднасці квітнее у дзяучыны у садочку і упрыгожвае вясельны вяночак нявесты:

Такім чынам, вегетацыйныя вобразьі-сімвальї кветак, якія паустаюць у тэкстах народных песень вясельнай абрадавай паззіі беларусау, перш-наперш, робяць яркім і гльїбінньїм сэнс гэтых вершаваных радкоу; па-другое, праз параунанні і прыклады псіхалагічнага паралелізму яны дазваляюць больш поуна зразумець паводзіньї і унутраны свет, пачуцці і перажьіванні удзельнікау шлюбных урачыстасцяу, якія адбьіваліся шмат гадоу таму і працягваюць адбывацца зараз; нарэшце, па-трэцяе, гаворачы больш абагулена, раслінньїя вобразьі-сімвальї кветак у песнях, прысвечаных рытуальным дзеянням вясельнай абраднасці беларусау, уяуляюць сабою маленькія часцінкі вялікай шматграннай духоунай культуры беларускага народа.

Спіс выкарыстаных крын1ц

1. Беларускія народный песні. Са зборнікау П. Шэйна / склау К. П. Кабашнікау. - Мінск : Дзяржвыд. БССР. 1962. - 430 с.

2. Беларуси фальклор. Хрэстаматыя / складі К. П. Кабашнікау. А. С. Ліс. А. С. Фядосік. І. К. Цішчанка. - Выд. 2-е. дап. - Мінск : Вышэйшая школа. 1977. - 840 с. з іл.

3. Беларуси фальклор. Энцыклапедыя : у 2 т. Т. 1 : Акапэла - Куцця / рэдкал. : Г. П. Пашкоу і інш. - Мінск : БелЭн., 2005. - 768 с. : іл.

4. Беларуси фальклор. Энцыклапедыя : у 2 т. Т. 2 : Лабараторыя традыцыйнага мастацтва - «Яшчур» / рэдкал.: Г. П. Пашкоу і інш. - Мінск: БелЭн.. 2006. - 832 с. : іл.

5. Вяселле : Песні. У 6 кн. Кн. 2 / [склад. Л. А. Малаш ; муз. дадат. 3. Я. Мажэйка ; рэд. М. Я. Грынблат, А. С. Фядосік ]. - Мінск : Навука і тзхніка. 1981. - 831 с.. нот. іл. - (Беларус. нар. творчасць / АН БССР. Ін-т мастацтвазнауства. зтнаграфіі і фальклору).

6. Вяселле : Песні. У 6 кн. Кн. З / [склад. Л. А. Малаш ; муз. дадат. 3. Я. Мажэйка ; рэд. М. Я. Грынблат. А. С. Фядосік]. - Мінск : Навука і тзхніка. 1983. - 768 с.. нот. іл. - (Беларус. нар. творчасць / АН БССР. Ін-т мастацтвазнауства. зтнаграфіі і фальклору).

7. Вяселле : Песні. У 6 кн. Кн. 4 / [склад. Л. А. Малаш ; муз. дадат. 3. Я. Мажэйка ; рэд. А. С. Фядосік ]. - Мінск : Навука і тзхніка. 1985. - 733 с.. 8 л. іл. - (Беларус. нар. творчасць / АН БССР. Ін-т мастацтвазнауства. зтнаграфіі і фальклору).

8. Вяселле : Песні. У 6 кн. Кн. 5 / [склад. Л. А. Малаш ; муз. дадат. 3. Я. Мажэйка; Рэд. А. С. Фядосік]. - Мінск: Навука і тзхніка. 1986. -708 с. [8] л. нот. іл. - (Беларус. нар. творчасць / АН БССР. Ін-т мастацтвазнауства. зтнаграфіі і фальклору).

9. Гілевіч Н. С. Лірьїка беларуската вяселля /уклад, і рэд. Н. С. Гілевіча. - Мінск : Вышэйшая школа. 1979. - 656 с.. іл.

10. Голас з невычэрпнай і жыватворная крьініцьі / склад. У В. Анічзнка. - Мінск : Навука і тзхніка. 1995. - 464 с.

11. Гура А. В. Брак и свадьба в славянской народной культуре: Семантика и символика. - М. : Индрик, 2012. - 936 с. - (Традиционная духовная ку льтура славян. Современные исследования.)

12. Фальклор у запісах Яна Чачота і братоу Тьішкевічау / НАН Белару сі. Ін-т мастацтвазнауства. зтнаграфіі і фальклору імя К. Крапівьі ; уклад., сютэматызацыя тэкстау і камент. В. І. Скідана, А. М. Хрушчовай ; уступ.

арт. Т. В. Валодзінай; навук. рэд. А. С. Ліс. - 2-е выд. - Мінск: Бел. навука. 2005. - 330 с. - (Беларуская народная творчасць).

13. Хазанава К. Л. Вяяок і вяяец у гомельскім вяселлі / К. Л. Хазанава // Міжнародньїя Шамяьсінскія чьітанні «Пісьменнік - Асоба - Час» : матэрыялы II Міжнар. навук.-практ. канф., Мазыр, 20-21 кастр. 2011 г. / VA «МДПУ імя І. П. Шамякіна» ; рэдкал.: А. У Сузько (адк. рэд.) [і інш.]. - Мазыр. 2011. - С. 256-260.

Размещено на Allbest.ru