Шматкультурнае паселішча Кастьікі II у вярхоуях Віліі: матэрыялы даследаванняу 1973, 2016 і 2018 гг.

Размещено на http://allbest.ru

ШМАТКУЛЬТУРНАЕ ПАСЕЛІШЧА КАСТЬІКІ ІІ У ВЯРХОУЯХ ВІЛІІ: МАТЭРЫЯЛЫ ДАСЛЕДАВАННЯУ 1973, 2016 І 2018 гг.

М.А. Плавінскі



Паселішча Кастьікі II з'яуляецца часткай археалагтных помнікау Кастьікі Вілейскага р-на Мінскай вобл. Ён знаходзіцца у вярхоуях ракі Віліі, на яе правым беразе, за 2,5 км ад упадзення у яе р. Сэрвач. На падставе аналізу матэрыялау раскопак 1973, 2016 і 2018 гг., можна меркаваць, што шматкультурнае паселішча Кастьікі II існавала ужо у эпоху позняга неаліту і пачатку эпохі бронзы. У культурным слаі паселішча выяулены посуд позняга этапу культуры штрыхаванай керамікі і другой чвэрщ I тыс. н. э., а таксама рэчавы і керамшны наборы, характэрныя для банцараускай культуры трэцяй чвэрщ I тыс. н. э.

Ключавыя словы: шматкультурнае паселішча, позні этап культуры штрыхаванай керамікі, банцарауская культура.

паселішча кастьікі археалагтных помнікау неаліт бронза



Месцазнаходжанне і гісторьія вывучэння комплекса археалагічньїх помнікау Кастьікі

Шматкультурнае паселішча Кастьікі ІІ з'яуляецца часткай комплекса археалагічных помнікау Кастьікі Людвіноускага сельскага савета Вілейскага раёна Мінскай вобласці. У склад гэтага комплекса археалагічньїх помнікау уваходзіць таксама курганны могільнік старажытнарускага часу.

Пачатак вывучэння комплекса археалагічньїх помнікау Кастьікі прыпадае на сярэдзшу ХІХ ст., калі тут адбшліся першыя раскопкі, ажыццёуленыя К. П. Тшшкевічам. У 1856 г. ён раскапау тут адзін курган, часткова разбураны у вышку падмывання берага водамі Віліі, але не вшявіу у ім ні рэштак пахавання, ні інвентару (Tyszkiewicz 1871, s. 44--45).

Курганны могільнік знаходзіцца у вярхоуях ракі Віліі, на яе правым беразе, за 2,5 км ад упадзення у яе ракі Сэрвач (мал. 1). Могільнік размяшчаецца ва усходняй частцы вёсю Кастшкі на усход ад праваслаунай царквы у імя Святых Сарака Севасційскіх пакутнікау (збудаваная у 1756 г.) і прылеглых да яе дзеючых могілак. Пры гэтым, сёння могілкі ушчыльную набліжаюцца да курганоу.

На сённяшш дзень курганны могільнік займае дастаткова роуную пляцоуку памерам 110--120 м з захаду на усход на 25--30 м з поуначы на поудзень. Із захаду тэрыторыя могільніка абмежаваная дзеючымі могілкамі пры царкве, з усходу -- неглшбокім зарослым дрэвамі ярам, з поуначы -- грунтавой дарогай, якая адначасова з'яуляецца вуліцай вёскі Кастьікі, з поудня і пауднёвага усходу -- карэнным берагам ракі Вілія (мал. 2).

У 1973 г. раскопкі курганнага могільніка Кастьікі бшлі праведзены Я. Г. Звяругам. Даследаванні ажыццяулялкя у межах вывучэння археалагічншх помнікау зоны затаплення Вілейскага вадасховішча, хаця сам могільнік і не мусіу патрапіць пад ваду. Я. Г. Звяруга зняу план могільніка і раскапау 7 пахавальных нысыпау (мал. 3) з 20 захаваных на той момант (на знятым плане курганы атрымалі скразную нумарацыю ад 1 да 20; Зверуго 1974, с. 2--7).

Я.Г. Звяруга неаднаразова звяртауся да публікацій матэрыялау раскопак у Кастыках. Звесткі аб даследаваннях 1973 г. бшлі часткова прыведзены у яго манаграфіі 1989 г., прысвечанай старажытнасцям Верхняга Панямоння (Зверуго 1989, рис. 57--59). У 2001 г. даследчык выдау артыкул, прысвечаны курганным могільнікам вярхоуяу Віліі. У гэтай працы ён падрабязна апісвае будову пахавальных насыпау у Кастыках і выяулены у іх інвентар (Звяруга 2001, с. 173--175, мал. 1--4). Апошні раз да публікацій матэрыялау раскопак некропаля у Кастыках Я. Г. Звяруга звярнууся у манаграфіі 2005 г., прысвечанай старажытнасцям Беларускага Павілля жалезнага веку і эпохі ранняга Сярэднявечча (звяруга 2005, с. 134--139, мал. 91--93).

Мал. 1. Комплекс археалагічньїх помнікау Касты кі на мапе Беларусі

Мал. 2. Комплекс археалагічньх помнікау Касты кі (здымак з Google)

Мал. 3. План курганнага могільніка Кастьікі з пазначэннем раскопау і шурфоу 2016 г. (раскопы І і ІІ, шурфы І і ІІ) і 2018 г. (шурф ІІІ)

На падставе аналізу пахавальнага інвентара і абрада даследаваных у Кастыках насыпау, Я. Г. Звяруга датавау час функцыянавання могільніка у межах ХІ--ХІІ стст. (Звяруга 2001, с. 175). Пауторная апрацоука матэрыялау даследаванняу 1973 г., ажыццёуленая аутарам сумесна з М. І. Сцяпанавай, дазволіла звузіць датаванне некропаля да сярэдзшы ХІ--ХІІ стст. Можна меркаваць, што ён належау групе жыхароу Полацкай зямлі, якая ажыццяуляла пахаванні па абрадзе шгумацып на аснаванні насыпау, сюраваныя галовамі на захад. Гэта, у сваю чаргу, дазваляе думаць, што члены старажытнага калектыву, якія пакінулі некропаль у Кастыках, мелі пэунае уяуленне аб хрысціянскай пахавальнай абраднасці (Плавінскі, Сцяпанава 2019, с. 127--129).

Пытанне аб існаванні на беразе Віліі паселішча, якое папярэдшчала узнікненню старажытнарускага некропаля, паустала ужо перад Я. Г. Звяругам. У працэсе раскопак кургана 17 ён выяв^, што «у насыпе, пачынаючы з самай яго вяршьіні, траплялася дастаткова шмат фрагментау керамікі. Пераважалі фрагменты ляпных пасудзін, але сустракаліся і кругавыя, у тым ліку познія. Відаць, частка керамікі аказалася у насыпе пры узвядзенні кургана (верагодна, паблізу знаходзілася селішча). Другая частка была закінута у снарадную варонку ужо у нядауні час» (Зверуго 1974, с. 8--9; Звяруга 2001, с. 175). Падрабязнае апісанне выяуленай керамікі Я. Г. Звяругам ажыццёулена не было, гэтаксама як і яе замалёука. Выявщь месца захавання керамічнай калекцьіі з раскопак кургана 17 не атрымалася.

Акрамя таго, асобныя артэфакты, не звязаныя з пахавальнымі комплексамі, былі выяулены у насыпах курганоу 1, 3 і 5 (Зверуго 1974, с. 2--5; Звяруга 2001, с. 173--174). Аднак, нягледзячы на гэтыя факты, да пэунай высновы аб існаванні адкрытага паселішча на тэрыторыі некропаля Я. Г. Звяруга так і не прыйшоу, наколькі аб гэтым можна меркаваць з яго тэкстау.

У 2016 г. раскопкі у Кастыках былі адноуленыя археалагічнай экспедыцыяй пад кірауніцтвам аутара. Асноутімі мэтамі новага этапу даследаванняу былі: удакладненне тапаграфіі могільніка, характару будовы пахавальных насыпау і выяуленне наяунасці пад курганамі культурнага слою. У вышку прац, праведзеных у 2016 г., была даследавана агульная плошча 166 м² (раскопы І і ІІ, шурфы І і ІІ; мал. 3) і вывучаны курган 4 (паводле нумарацып Я. Г. Звяругі), які змяшчау пашкоджанае пахаванне па абрадзе шгумацып. Із прычыны таго, што тэрыторыя некропаля даследавалася суцэльнай плошчай, было вызначана, што ён размяшчаецца на месцы шматслойнага паселішча, з культуранага слоя якога і наспаліся курганы (Плавінскі 2017а; Plawinski 2017). У 2018 г. у Кастыках быу дадаткова закладзены шурф ІІІ плошчай 12 м² (мал. 3). Яго распрацоука ажыццяулялася з мэтай удакладнення межау распаусюджання культурнага слою паселішча і яго датавання.

Шматслойнае паселішча Кастыю ІІ атрымала свой парадкавы нумар з прычыны таго, што каля вёсю Кастыю маецца яшчэ адно паселішча, вядомае у археалагічнай лггаратуры як «Кастыю І». Паселішча Кастыю І знаходзіцца за 1 км на пауднёвы захад ад вёсю Кастыкі, на правым беразе Віліі пры упадзенні у яе Сэрвачы. Яно было выяулена у 1972 г. падчас абследавання тэрыторып будауніцтва Вілейскага вадасховішча. У 1973 г. Міх. М. Чарняускі заклау тут раскоп плошчай 160 м². У выніку праведзеных даследаванняу было выяулена, што дзюнападобнае узвышша каля берага Віліі было упершыню заселена у сярэдшм неаліце носьбітамі усвяцкай археалагічнай культуры. У эпоху сярэдняй бронзы тут жыло насельніцтва пауночнай перыферыі тшцінецкага кола культур з уплывам (альбо рэшткамі) пауночнабеларускай культуры. Пазней, у канцы бронзавага і у жалезным веку, на паселшчы Кастыкі І пражывалі носьбіты культуры штрыхаванай керамікі. Пэуная гаспадарчая актыунасць працягвалася тут і у старажытнарускую эпоху, і у Новы час (Чарняускі 2006, с. 31--38).

Шматкультурнае паселішча Кастьікі II: матэрыялы раскопак 1973г.

Як ужо было адзначана, у працэсе даследавання курганных насыпау у 1973 г. Я. Г. Звяругам быу выяулены шэраг артэфактау, не звязаных з пахавальнымі комплексамі (табліца). Не усе гэтыя знаходкі бьілі замаляваныя альбо сфатаграфаваныя падчас падрыхтоук справаздачнай дакументацыі, а пасля перададзеныя на пастаяннае захаванне у музейныя зборы Ч Нягледзячы на гэта, можна меркаваць, што выяуленыя артэфакты належаць да розных храналагшных перыядау.

Курганны могільнік Кастьікі, 1973 г. Артэфакты, не звязаныя з пахавальньїмі комплексамі

№ кургана	Месца выяулення у насыпе	Апісанне артэфакта	Мал.
1	У пауднёва-усходнт сектары	Каменнае цясла	--
3	У пауднёвай перамычцы	Фрагмент глінянага праселка	4: 1
5	Непадалёк ад цэнтра кургана	Глінянае праселка	4: 2
17	* «У насыпе, пачынаючы з	«Дастаткова шмат фрагментау керамікі... Пераважалі фрагмен	--
	самай яго вяршын»	ты ляпных пасудзін, але сустракаліся і кругавыя, у тым ліку познія»
	* у пауднёвай перамычцы	* глінянае праселка	4: 3
	* у пауднёвай перамычцы	* жалезнае шыла	4: 4
	* на аснаванні	* фрагмент гінянага праселка	--
	* на аснаванні	* жалезная ігла	4: 5
	* на аснаванні	* лязо нажа	4: 6
	* непадалёк ад краю насыпу	* фрагмент тачыльнага бруска	4: 7
	* непадалёк ад краю насыпу	* фрагмент тачыльнага бруска	4: 8

Найбольш старажытным з выяуленых прадметау, верагодна, з'яуляецца каменнае цясла, знойдзенае у пауднёва-заходшм сектары насыпу кургана 1. Знаходка была перададзена Міх. М. Чарняускаму, які пэуны час брау удзел у раскопках у Кастыках (Зверуго 1974, с. 3; Звяруга 2001, с. 173). Нягледзячы на адсутнасць Асноуная частка археалагічнай калекцыі з раскопак 1973 г. у Кастыках захоуваецца у Нацыянальным гістарычным музеі Рэспублікі Беларусь (НГМ РБ, КП 31713), у той час як у Вілейскі краязнаучы музей быу перададзены толькі кругавы гаршчок з кургана 11 (ВКМ, КП 5982). выявы самога артэфакта, можна выказаць самыя агульныя меркаванні аб яго магчымым датаванні. Каменныя цяслы былі шырока распаусюджаны у неаліце і у эпоху бронзы, але іх выкарыстанне працягвалася і у раннім жалезным веку (Егорейченко 2006, с. 28--29).

Астатнія шдывщуальныя знаходкі з насыпау курганоу належаць да больш позняга часу (табліца). Найбольшую каштоунасць для вызначэння храналогіі паселішча, якое папярэднічала функцыянаванню некропаля, маюць знаходкі гліняных праселак. Два з іх -- фрагмент з насыпа кургана 3 (мал. 4: 1) і цэлае праселка са слядамі другаснага абпалу з кургана 17 (мал. 4: 3) належаць да тыпу бшаншных. Распаусюджанне такіх праселак у побыце насельніцтва культур лясной зоны пачынаецца з позназарубінецкага перыяда (Лопатин, Фурасьев 2007, с. 55), хаця час іх найбольш шырокага распаусюджання прыпадае на трэцюю чвэрць І тыс. н. э. (Митрофанов 1978, с. 114; Михайлова 2014, с. 159; Шадыра 2006, с. 80). Варта адзначыць, што у пауночнай Беларусі, у прыватнасцу у арэале культуры смаленска-полацкіх доугіх курганоу, выкарыстанне біканічных гліняных праселак працягвалася да самага канца І тыс. н. э. (Енуков 1990, с. 72) і нават да пачатку ХІ ст. (Плавінскі 2017b, мал. 36: 5). У рэгшне Верхняга Павілля знаходкі біканічных праселак могуць атаясамлівацца са старажытнасцямі банцараускай археалагічнай культуры, чыё датаванне вызначаецца у межах V--VIII стст. (Митрофанов 1978, с. 114, 152--153; Шадыра 1999, с. 374--375). Трэцяе праселка, знойдзенае у насыпе кургана 5, мае дыскападобную форму (мал. 4: 2) і можа быць датаванае у шыроюх межах другой паловы І тыс. н. э. (Шадыра 1999, с. 374--375).

Мал. 4. Кастыю. 1973 г. Матэрыялы з культурнага слоя паселішча, выяуленыя у насыпах курганоу: курган 3: 1 -- фрагмент глінянага приселка; курган 5: 2 -- глінянае праселка; курган 17: 3 -- глінянае приселка; 4 -- жалезнае шыла; 5 -- жалезная ігла; 6 -- лязо жалезнага нажа; 7, 8 -- каменныя тачыльныя брускі (1--6, 8 -- мал. М. І. Сцяпанавай, 7 -- мал. Я. Г. Звяругі)

Вузкае датаванне астатніх знаходак, якія былі выяуленыя падчас даследавання кургана 17, -- шыла, ігла, лязо нажа і два фрагменты тачыльных брускоу (мал. 4: 4--8) -- не уяуляецца магчымым. Разам з тым, цалкам відавочна, што яны належаць да часу не раней за мяжу І тыс. да н. э. -- І тыс. н. э. -- эпоху калі у побыце насельніцтва культуры штрыхаванай керамікі Беларускага Панямоння шырока распаусюджваюцца разнастайныя металганыя вырабы (Егорейченко 2006, с. 79; Митрофанов 1978, с. 42; Мядзведзеу 1996, с. 51). Такому меркаванню не супярэчыць і наяунасць у насыпе кургана 17 фрагментау ляпнога посуду.

Выяуленне такой значнай колькасці розначасовых артэфактау у насыпах курганоу, на мой погляд, не пакідае сумненняу у тым, што яны былі узведзены з культурнага слою паселішча, які утрымлшау розначасовыя матэрыялы. Наяунасць раучукоу вакол чатырох з сямі даследаваных курганоу сведчыць аб тым, што яны цалкам ці часткова насыпался з грунту, узятага на месцы. Гэта, у сваю чаргу, дазваляе меркаваць, што на беразе Віліі, дзе у сярэдзше ХІ--ХІІ стст. функцыянавау курганны могільнік, да таго існавала адкрытае паселішча Кастыю ІІ.

Аб тым, што курганы могільніка Кастьікі насыпаныя з культурнага слою, сведчыць і іх стратыграфш. Усе даследаваныя насыпы складаліся з праслоек пяску розных адценняу -- чыстага жоутага пяску і гумусаванага пяску шэрага ці цёмна-шэрага колерау (Зверуго 1974, с. 2--9; Звяруга 2001, с. 173--175).

Шматкультурнае паселішча Кастьікі II: матэрыялы раскопак 2016 і 2018 гг.

На момант аднаулення даследаванняу могільніка Кастыю у 2016 г. у некропалі захаваліся усе 20 насыпау, улгаваючы 7 курганоу, адноуленых Я. Г. Звяругам у 1973 г. Стан захаванасці насыпау можна прызнаць задавальняючым, хаця частка з іх, відавочна, дастаткова сур'ёзна пашкоджана перакопамі. Варта таксама адзначыць, што сёння пауночна-усходняя частка могільніка паступова зарастае дрэваму што, натуральна, шкодзіць стану захаванасці насыпау.

У працэсе даследаванняу у Кастыках у 2016 г. намі быу узятої за аснову план могільніка, зняты Я. Г. Звяругам у 1973 г. (мал. 3). Вывучэнне тэрыторый комплекса археалагічных помнікау у 2016 г. ажыццяулялася шляхам распрацоукі раскопау і шурфоу, якія уключалі не толькі насыпы курганоу і прылеглыя да іх раучукі, але і міжкурганную прастору (мал. 5).

Мал. 5. Кастыкі 2016 г., мадэль дзённай поверхні курганоў 4 і 5 (раскопы І, ІІ, шурфы І, ІІ) і прылеглай да іх тэрыторыі ў гарызанталях, гарызанталі праведзены праз 0,05 м (мал. Э. А. Астаповіча)

Раскоп І быу закладзены з мэтай даследавання кургана 4. Ён меу квадратную форму памерам 10 х 10 м і агульную плошчу 100 м² (мал. 5).

Курган 4 быу пакрыты густой лугавой травой і асобньїмі папарацямі. Звонку ён выглядау блізкім да паусферычнага. Даужыня насыпу па лініі поунач--поудзень -- 9,2 м, захад--усход -- 9,4 м, яго вышыня у сённяшнт выглядзе -- каля 0,7 м. На вяршыш насыпу прасочвалася аморфная западзіна памерам 2 х 2 м і глыбшёй да 0,1 м.

Вакол кургана -- з пауночна-усходняга, пауночна-заходняга і пауднёва-заходняга бакоу прасочваліся раучукі (мал. 5). Раучук з пауночна-усходняга боку на узроуні сучаснай дзённай паверхні меу даужыню 4,8 м, шырыню 1,8 м і глыбіню да 0,4 м. Разам з тым, варта адзначыць, што ужо на узроуні сучаснай дзённай паверхні было зауважна, што у межы пауночна-усходняга раучука патрапіла больш позняя яміна, што было пацверджана у далейшым у працэсе раскопак. Межы пауночна-заходняга раучука прасочваліся адносна слаба. верагодна, яго даужыня дасягала не менш за 3,6 м, шырыня -- 1,1 м, глыбшя -- каля 0,15 м. Пауднёва-усходт раучук таксама прасочвауся вельмі умоуна на даужыню каля 5,2 м, шырыню -- 1,7 м і глыбшю каля 0,2 м. Із пауднёва-усходняга боку раучук на узроуні сучаснай дзённай паверхні не прасочвауся, бо тут у межы раскопа І патрапіу берагавы схіл віліі (мал. 5).

Насып кургана 4 быу пакрыты слоем дзірвану магутнасцю 0,12--0,18 м (мал. 6). Ён складауся з перамяшанага культурнага слою магутнасцю 0,5--0,65 м, які уяуляу сабой светла-шэры пясок з асобнымі праслойкамі светлага пяску і пяску рознай ступені гумусаванасці. Усе праслойкі мелі аморфныя межы і плауна пераходзілі адна у адну. Відавочна, што такая стратиграфія магла утварыцца толькі у тым выпадку, калі курган быу насыпаны з культурнага слою. У насыпе сустракаліся асобныя камяні памерам да 0,1 м.

Аснаванне кургана пакрывау слаба насычаны попельны слой з асобнымі дробнымі вугольчыкамі (памерам не больш за 1 см) магутнасцю 0,06--0,12 см. Можна упэунена меркаваць, што гэты слой уяуляе сабой старажытны пахаваны дзірван.

Мал. 7. Кастьікі 2016 г., курган 4 (раскоп І): 1 -- пераадкладзеныя рэштк пахавання па абрадзе інгумацьіі; 2 -- кругавы гарячок; 3 -- скроневае колца; 4 -- пярсцёнак (мал. М. А. Плавінскага)

Цэнтральная і пауночна-заходняя часткі насыпу былі пашкоджаны перакопам, дакладныя памеры якога вызначыць цяжка з прычыны таго, што яго запауненне практычна не адрознівалася па колеры ад пераадкладзенага культурнага слоя, з якога складауся насып (мал. 6). У раёне квадратау 7 і 8 перакоп дайшоу да попельнай праслойкі на аснаванні кургана і нават пашкодзіу яе.

Курган змяшчау пахаванне па абрадзе інгумацыі, якое было цалкам пашкоджана перакопам. Фактична, ад пахавання захавауся толькі пераадкладзены чэрап і ніжняя сківіца, якія быгш выяулены у квадраце 8 (мал. 7: 1). Чэрап быу знойдзены на узроуні попельнага слоя на аснаванні кургана і змяшчауся тварам уніз. Відавочна, што ён мог патрапіць у такое становішча толькі у выніку перакопа. Побач з чэрапам, за 0,1 м на усход ад яго было выяулена бранзалетападобнае скроневае колца, завязанае на адзін канец (мал. 7: 3). Выкарыстанне падобных колцау магло працягвацца да пачатку ХІІ ст. (Лесман 1984, с. 134; 1990, с. 69--70).

Ніякіх шшых парэшткау касцяка выяулена не было. Аднак, у квадраце 13 на узроуні попельнага слоя на аснаванні кургана быу знойдзены надзвычай моцна каразфаваны, захаваны у чатырох фрагментах пярсцёнак са свінцоваалавяністага сплаву з авальнага у сячэнні дроту дыяметрам 0,65 х 0,55 см (мал. 7: 4).

Із пахаваннем па абрадзе шгумацып варта таксама звязаць развал кругавога гаршка, выяулены у насыпе кургана у квадраце 13 на гл^ібіні 0,2--0,3 м шжэй за узровень сучаснай дзённай паверхні (мал. 7: 2). Нажаль, стан стратьіграфіі кургана не дазваляе упэунена меркаваць, ці быу гаршчок першапачаткова змешчаны менавіта у гэтым месцы, ці патрапіу сюды у вышку перакопа. Посуд з падобнай прафшёукай венца у Полацку датуецца ХІ ст. (Штыхов 1975, с. 81). У сваю чаргу, у Навагрудку аналагічная кераміка была у шыроюм ужытку у другой палове Х ст., у меншай колькасці выкарыстоувалася у ХІ ст. і у адзінкавых экзэмплярах сустракаецца у комплексах першай паловы ХІІ ст. (Малевская-Малевич 2005, с. 33). Улшваючы высокую якасць апрацоукі гаршка з кургана 4 на ганчарным крузе, яго варта аднесці да развітага ХІ ці першай паловы ХІІ ст.

Стан, у якім быу выяулены чэрап і элементы пахавальнага інвентару, не дазваляе выказваць колькі-небудзь упэуненыя меркаванні аб арыентыроуцы пахавання па абрадзе інгумацыв Можна толькі з вялікай асцярожнасцю лшыць, што яно было арыентаванае галавой на захад ці пауночны захад (мал. 7: 1).

На падставе захаванага інвентара, датаванне пахавання можа быць вызначана толькі у шыроюх межах, сярэдзіны ХІ -- пачатку ХІІ ст. Прычым, ніжняя храналагічная мяжа з'яуляецца адносна умоунай і адпавядае агульным акрэсленым рамкам функцыянавання некропаля, у той час як верхняя вызначаецца на падставе выяулення бранзалетападобнага скроневага колца.

Аснаванне кургана мела абрысы, блізкія да акруглых (мал. 8: 1), хаця форма і стан захаванасці пауночнага раучука не дазваляюць вызначыць памеры аснавання з поунай упэуненасцю. Даужыня аснавання па лініі поунач--поудзень дасягала прыкладна 6 м, захад--усход -- каля 6 м.

Аснаванне кургана 4 было абкружана раучукамі з пауночнага, пауночна-заходняга, пауднёва-заходняга і пауднёва-усходняга бакоу.

Пауночны раучук меу даужыню 6,7 м і глыбіню да 0,6--0,7 м (мал. 8). Вызначыць дакладную шырыню пауночнага раучука не уяуляецца магчымым з прычыны таго, што ён увайшоу у межы раскопа І толькі часткова, але, відавочна, што яна была большая за 2,2 м. У кв. 16 і 21 -- ва усходняй частцы пауночнага раучука быу выяулены аб'ект -- яміна, запоуненая сучасным будаунічим смеццем (бітае шкло ад слоікау, фрагмент вазона для кветак). Дно яміны з сучасным смеццем было забутаванае невялікімі камянямі памерам 0,1--0,2 м.

Пауночна-заходні раучук увайшоу у межы раскопа І толькі часткова, што не дазваляе выказваць упэуненыя меркаванні аб яго памерах (мал. 8: 1). Глыбшя раучука дасягала 0,5 м.

Пауднёва-заходш раучук увайшоу у межы раскопа І толькі часткова (мал. 8: 1), але быу цалкам даследаваны у раскопе ІІ. Даужыня раучука, відавочна, была некалькі большай за 6,2 м, яго шырыня роуная 2,8--3 м, глыбшя дасягала 0,7--0,85 м. У верхняй частцы запаунення раучука меуся познасярэднявечны перакоп, які не прасочвауся стратиграфічна, але яго наяунасць фіксавалася на падставе выяулення развалу кругавога гаршка, пакрытага знутры карычневай палівай. Фрагменты гэтага ж гаршка былі таксама знойдзены у кв. 8 раскопа ІІ -- у пауночна-заходняй частцы гэтага раучука.

Мал. 8. Кастьікі 2016 г., курган 4 (раскоп І): 1 -- план мацерыку; 2 -- профілі раскопа (мал. М. А. Плавінскага)

Вызначыць дакладныя памеры пауднёва-усходняга раучука немагчыма з прычыны таго, што ён пашкоджаны іншым аб'ектам, магчыма, раучуком іншага кургана (мал. 8: 1). Даужыня пауднёва-усходняга раучука была не большай за 4,8 м, яго шырыня дасягала 2,3 м, глибіня -- 0,35 м. Раучук кургана 4 быу часткова перакрыты іншим аб'ектам -- іншим раучуком (?), размешчаным у квадратах 19--20, 24. Даужыня гэтага раучка (?) -- 4,7 м, яго шырыня -- 1,6--2,2 м, глыбшя -- да 0,5 м. Цалкам верагодна, што гэты раучук (?) мог належаць кургану, які быу калісці размешчаны на беразе Віліі, а пасля змыты яе водамі. Разам з тым, сцвярджаць, што прапанаваная штэрпрэтацыя з'яуляецца адзінай магчымай і вернай, нельга, бо слядоу аснавання іншага кургана у пауднёва-усходнім куце раскопа І выяулена не было.

Запауненне раучукоу кургана 4 адрознівалася больш цёмным колерам, чым культурны слой пад насыпам і пераадкладзены слой, з якога складауся курган. Акрамя таго, у запауненні раучукоу сустракаліся дробныя вугольчыкі.

З пауночна-заходняга боку ад кургана 4, у квадратах 2 і 7, билі выяулены дзве вугальныя плямы і рэшткі вертыкальна усталяваных паралельна схілу кургана карбашзаваных плашак ці дошак таушчынёй 2--3 см, якія захаваліся на даужыню ад 0,16 да 0,4 м (мал. 8: 1). Аналагганыя дошкі знойдзены і з усходняга боку кургана у кв. 17--19. Яны захаваліся на даужыню 0,15--0,65 м і билі арыентаваныя пераважна паралельна пауднёваму схілу насыпа, хаця асобныя дошкі залягаюць у інших накірунках. У кв. 18 на пауночным краі пауднёва-усходняга раучука быу таксама выяулены размешчаны вертыкальна карбашзаваны слуп дыяметрам 0,2 м. Нарэшце, рэштю яшчэ адной карбанізаванай дошкі даужынёй 0,3 м былі выяулены у квадраце 14.

Карбашзаваныя дошкі і слуп, размешчаныя паралельна схілам насыпа, могуць быць штэрпрэтаваныя як рэшткі пэунай драулянай канструкцыр якая была зроблена для умацавання схілау кургана. Верагодна, гэтая канструкцыя складалася з дошак, якія змацоуваліся вертыкальна ці пад нахілам пры дапамозе вертыкальна укапаных слупоу. Размяшчэнне карбанізаваных дошак пацвярджае, што аснаванне курагана мела памер каля 6 м.

Рытуальныя дзеянні, ажыццёуленыя падчас узвядзення кургана 4, могуць быць рэканструяваныя наступным чынам. Пахаванне па абрадзе інгумац^іі, верагодна, было змешчана на старажытнай дзённай паверхні. Разам з тым, стан захаванасці парэштак трупапакладання не дазваляе выказваць колькі-небудзь упэуненыя меркаванні аб асаблівасцях пахавальнага абраду. Пасля змяшчэння цела нябожчыцы на дзённую паверхню над ёй быу насыпаны курган, грунт для якога брауся з раучукоу. Із мэтай умацавання схілау насыпу кургана ад апаузання па перыметры яго аснавання была збудавана канструкцыя з дошак ці плашак, якія утрымліваліся вертыкальна усталяванымі слупамі.

Пад насыпам кургана быу выяулены культурны слой магутнасцю да 0,27--0,35 м, які уяуляу сабой светла-шэры пясок, аналагшны насыпу кургана, які некалькі святлее блтэй да мацерыку (мал. 6; 8: 2).Мацярык у раскопе І складауся з жоутага дробназярністага пяску (мал. 8: 1) і паніжауся у накірунку ад пауночна-заходняга да пауднёва-усходняга кута. Перапад вышыняу у гэтым накірунку складау каля 0,5 м, што адпавядае агульнаму паніжэнню паверхні у накірунку да берага Віліі.

У працэсе вывучэння пераадкладзенага культурнага слою, з якога быу насыпаны курган, і культурнага слою пад ім, была выяулена дастаткова прадстаунічая калекцыя індывідуальных і масавых знаходак.

Індьівідуальньїя знаходкі з насыпа кургана 4. У насыпе кургана 4 было выяулена 7 щадівідуальных знаходак -- лязо нажа, цэлае і два фрагментаваныя праселакі і тры фрагмент^і т^ігляу.

• Фрагмент ляза нажа знойдзены у пауднёва-заходнім сектары на узроуні пахаванай глебы на аснаванні кургана (мал. 9: 1). Яго даужыня -- 7,3 см, шырыня ляза -- 2,5 см, таушчыня спінкі -- 0,5 см.

• Цэлае глінянае біканічнае праселка выяулена у пауночна-усходнім сектары насыпа кургана. Вышыня праселка -- 1,4 см, дыяметр -- 2,3--2,4 см (мал. 9: 3).

• Фрагмент глінянага біканічнага праселка знойдзены у насыпе, у яго пауднёва-заходнш:

• сектарьі. Праселка мела вьішьіню 1,25 см, шьірьіня захаванага фрагмента -- 2,2 см (мал. 9: 4).

• Другі фрагмент глінянага біканічнага праселка вьіяуленьї у пауднёва-заходшм сектарьі на узроуні пахаванай глебьі на аснаванні кургана. Вьішьіня праселка -- 1,3 см, шьірьіня захаванага фрагмента -- 1,5 см (мал. 9: 9).

Мал. 9. Кастьікі 2016 г., курган 4 (раскоп І), індьівідуальньїя знаходкі: 1, 3, 4, 7, 9 -- з пераадкладзенага культурнага слоя у насыпе кургана; 2, 5, 6, 8 -- з культурнага слоя пад насыпам (1 -- лязо нажа; 2 -- падвеска трапецападобная; 3--9 -- праселкі біканічньїя і іх фрагменты; мал. М. А. Плавінскага)

Мал. 10. Кастьікі 2016 г., курган 4 (раскоп І), індьівідуальньїя знаходкі: 1--2, 6 -- з культурнага слоя пад насипам; 3--5 -- з пераадкладзенага культурнага слоя у насьіпе кургана (1 -- абух каменнай шліфаванай свідраванай сякерьі; 2--5 -- фрагментьі тьігляу; 6 -- фрагмент глінянай ліцейнай формьі; мал. М. А. Плавінскага)

• Венца тьігля памерам 1,6 х 1,9 см знаходзілася у пауночна-заходнім сектарьі насьіпа (мал. 10: 3).

• Другое венца тьігля памерам 2,5 х 2 см вьіяулена у насьіпе, у заходняй перамьічцьі (мал. 10: 4).

• Нарэшце, сценка тьігля памерам 3,1 х 3,6 см знаходзілася у пауднёва-заходшм сектарьі на узроуні пахаванай глебьі на аснаванні кургана (мал. 10: 5).

З пералічаньїх прадметау адносна вузкае датаванне маюць толькі гліняньїя біканічньїя праселкі. Час найбольш шьірокага распаусюджання праселак дадзенага тьіпу прьіпадае на трэцюю чвэрць І тьіс. н. э. (Митрофанов 1978, с. 114; Михайлова 2014, с. 159; Шадьіра 2006, с. 80). У сваю чаргу, вузкае датаванне фрагментау тьігляу, гэтаксама як і фрагмента ляза нажа, не падаецца магчьімьім. Разам з тьім, лязо, мяркуючьі па яго абрьісах, з'яуляецца фрагментам масіунага доугага нажа, які можна лічьіць прадметам узбраення.

Мал. 11. Кастьікі 2016 г., курган 4 (раскоп І): А, ляпная кераміка: 1--8 -- позняга неаліту; 9--13 -- пачатку эпохі бронзы (1--4, 6--8 -- з культурнага слоя пад насипам; 5, 7, 9--13 -- пераадкладзенага культурнага слоя у насыпе кургана; мал. С. С. Юрэцкага); В, ляпная кераміка жалезнага веку з пераадкладзенага культурнага слоя: 1--3, 5--8, 12 -- у насыпе кургана; 4, 9--12 -- з культурнага слоя пад насипам (1--11 -- штрыхаваная кераміка; 12 -- верхняя трэць чорнаглянцаванай пасудзшы; 1--4, 12 -- мал. М. А. Плавінскага, 5--11 -- мал. М. І. Сцяпанавай)

Масавыя знаходкі з насыпа кургана 4. Масавыя знаходкі з насыпа кургана 4 прадстауленыя фрагментамі керамікі (пераважна дробншмі фрагментамі памерам 2 х 2, 3 х 3, 5 х 5 см), невялікай колькасцю крэмня са слядамі апрацоукі, асобншмі кавалкамі металургічнага жужалю і кальцынаванымі косткамі. Агульная колькасць масавых знаходак, якія бшлі знойдзены у пераадкладзеным культурным слаі у нсыпе кургана, склала 287 адзінак.

Знойдзеныя фрагменты керамікі могуць быць падзеленыя на некалькі храналагічншх перыядау.

• Кераміка позняга неаліту (мал. 11: A: 5, 7).

• Кераміка пачатку эпохі бронзы (мал. 11: А: 9--13), сярод якой варта адзначыць развал з трох фрагментау, які належыць да тшцінецкага культурнага кола (мал. 11: А: 9) Вызначэнне матэрыялау позняга неаліту і бронзавага веку ажыццёулена загадчыкам аддзела археалогіі першабытнага грамадства 1нстытута гісторыі НАН Беларусі, к. г. н. С. С. Юрэцюм, за што аутар прыносіць яму шчырую падзяку..

• Штрыхаваная кераміка (мал. 11: B: 1--3, 5--8), якая належыць да позняга этапу існавання культуры і можа быць сукупна датаваная сярэдзшай І ст. да н. э. -- ІІІ ст. н. э. (Егорейченко 2006, с. 111--112). Паводле меркавання А. М. Мядзведзева, выказанага у 1996 г., пераход носьбітау культуры штрыхаванай керамікі з гарадзішчау на селішчьі у Беларускім Панямонні адбыуся у першай палове ІІІ ст. н. э. (на трэцяй стадып позняга этапу існавання культуры (Медведев 1996, с. 46)). Пазней даследчык перадатавау гэтую стадыю і акрэслА яе храналагічныя межы 150--250 гг. н. э. (Медведев 2011, с. 79).

• Адзшкавыя фрагменты глянцаванага посуду шэра-чорнага колеру (мал. 11: B: 12). Падобны посуд сустракаецца у невялікай колькасці у матэрыялах позняга этапу культуры штрыхаванай керамікі (меу форму рабрыстых гаршкоу і місау; Медведев 1996, с. 41; Митрофанов 1978, с. 38), але працягвае выкарыстоувацца і у ІІІ--V стст. н. э. (Лопатин, Фурасьев 2007, с. 17, 27, 30).

• Фрагменты грубай ляпной керамікі з дамешкам буйной некалібраванай жарствы, якія датуюцца трэцяй чвэрцю І тыс. н. э. і могуць быць упэунена аднесены да банцараускай археалагічнай культуры (мал. 12: 7--9, 11).

Варта адзначыць, што, нягледзячы на складанасць вызначэння і аднясення той ці іншай групы дробных фрагментау ляпной керамікі да пэунага храналагічнага перыяду, можна упэунена меркаваць, што большая частка выяуленай у насыпе кургана 4 керамікі належыць да банцараускай культуры.

Індивідуальним, знаходкі з культурнага слою пад насыпам кургана 4. У культурным слаі пад насыпам кургана было выяулена 8 індывщуальных знаходак.

• Фрагмент глінянага біканічнага праселка (у пауночна-заходнім сектары). Праселка мела вышыню 1,45 см, шырыня захаванага фрагмента -- 1,75 см (мал. 9: 7).

• Фрагмент глінянага біканічнага праселка (у квадраце 1). Вышыня фрагмента -- 2,3 см, яго шырыня -- 1,4 см (мал. 9: 8).

• Абух каменнай шліфаванай свідраванй сякеры (у квадраце 7). Яго вышыня -- 3,2--3,6 см, даужыня фрагмента -- 3 см, шырыня -- 4,3 см (мал. 10: 1).

• Фрагмент глінянай ліцейнай формачкі (у квадраце 11) памерам 2,4 х 2 і таушчынёй 1,4 см. Формачка была зроблена з вельмі добра адмучанай глшы з дамешкам жарствы. Адзін яе бок зусім пляскаты, другі -- некалькі выпуклы. Сляды літнікау прасочваюцца на абодвух баках фрагмента, але яго памеры не дазваляюць выказваць пэуныя меркаванні аб характары упрыгажэнняу, для вырабу якіх яны прызначаліся (мал. 10: 6).

• Медная трапецападобная падвеска з пашкоджанытш у выніку карозіі краямі (у квадраце 8). Наяуная вышыня падвескі -- 3 см, наяуная шырыня -- 2,9 см, таушчыня -- 0,04 см (мал. 9: 2).

• Сценка тыгля (у квадраце 8) вышынёй 4.8 см, шырынёй -- 5,8 см і таушчынёй 1,3-- 1,5 см (мал. 10: 2).

• Глінянае біканічнае праселка (у квадраце 14). Яго вышыня -- 1 см, дыяметр -- 2,4 см (мал. 9: 6).

• Глінянае біканічнае праселка (у квадраце 15). Яго вышыня -- 1,2--1,3 см, дыяметр -- 2.8 см (мал. 9: 5).

Сярод шдывщуальных знаходак, якія былі выяулены у культурным слаі пад насыпам кургана 4, самай ранняй з'яуляецца абух каменнай шліфаванай свідраванай сякеры, які можа быць аднесены да эпохі бронзы ці ранняга жалезнага веку (І тыс. да н. э.; Егарэйчанка 1999, с. 131; Медведвев 1996, с. 24; 2011, с. 70). Астатнія артэфакты належаць да больш позняга часу. Разам з тым, вузкае датаванне сярод іх маюць толькі бшанганыя праселкі трэцяй чвэрці І тыс. н. э. Трапецападобныя падвескі выкарыстоувалАя у Беларускім Павіллі на працягу вельмі доугага храналагічнага перыяду -- ад позняга этапу культуры штрыхаванай керамікі (Егорейченко 2006, с. 90; Медведвев 1996, с. 29) да ранняга Сярэднявечча (Звяруга 2005, мал. 83: 7--8). Разам з тым, па сваіх прапорцыях знойдзеная падвеска блтэй да экзэмплярау позняга этапу культуры штрыхванай керамікі (Егорейченко 2006, с. 90, табл. 65: 16, 25), чым да узорау раннесярэднявечнага перыяду (Гавритухин 1997, рис. 1; Енуков 1990, рис. 13: 4, 8, 15: 21--29; Звяруга 2005, мал. 83: 7--8; 86: 9, 12). Да жалезнага веку ці трэцяй чвэрщ І тыс. н. э. належыць і фрагмент ліцейнай формачкі.

Масавыя знаходкі з культурнага слою пад насыпам кургана 4. Масавыя знаходкі, знойдзеныя у культурным слаі пад насыпам кургана 4, у цэлым аналагганыя тым, што былі выяулены у пераадкладзеным выглядзе у насыпе. Тут таксама былі знойдзены крэмш са слядамі апрацоукі, металургганы жужаль і кераміка усіх пералшаных вышэй храналагганых перыядау. Агульная колькасць масавых знаходак склала 303 адзінкі.

• Кераміка позняга неаліту (мал. 11: А: 1--4, 6, 8).

• Кераміка пачатку эпохі бронзы.

• Штрыхаваная кераміка позняга этапу функцыянавання культуры штрыхаванай керамікі (мал. 11: В: 4, 9--11).

• Адзшкавыя фрагменты глянцаванага посуду чорна-шэрага колеру (мал. 11: В: 12)

• Фрагменты грубай ляпной керамікі з дамешкам буйной некалібраванай жарствы, якія належаць да банцараускай культуры і датуюцца трэцяй чвэрцю І тыс. н. э. (мал. 12: 1--6, 10). Гэтаксама як і у насыпе кургана, у слаі пад ім фрагменты банцараускай культуры пераважаюць над экзэмплярамі шшых храналагмных груп.

У квадраце 9 быу выяулены развал банцараускай пасудзшы, на падставе якога атрымалася рэканструяваць яе верхнюю трэць, мяркуючы па якой, дыяметр венца быу роуны 27 см (мал. 12: 1). Дадзены гаршок можа быць аднесены да тыпу 4 паводле М. У. Лапаціна і А. Г. Фурасьева (Лопатин, Фурасьев 2007, с. 36, рис. 17). Акрамя таго, ёсць магчымасць вызначыць дыяметр яшчэ чатырох банцараускіх пасудзін. Дзве з іх мелі дыяметр па 10 см (мал. 12: 3, 5), яшчэ дзве -- па 14 см (мал. 12: 2, 4).

Такім чынам, відавочна, што курган 4 быу насыпаны з культурнага слою паселішча, якое фунцыянавала ад эпохі позняга неаліту да трэцяй чвэрщ І тыс. н. э.

Раскоп ІІ быу прырэзаны да раскопа І з заходняга боку (мал. 3; 5). Ён меу квадратную форму памерам 6 х 6 м і агульную плошчу 36 кв.м. Першапачатковай мэтай закладкі Раскопа ІІ было вывучэнне невысокага узвышэння (вышынёй каля 0,2 м) у яго пауночнай і цэнтральнай частках, якое магло быць вельмі моцна зшвеляваным насыпам кургана. У працэсе раскопак выявшася, што узвышэнне мела натуральны, а не штучны характар.

Мал. 12. Кастьікі 2016 г., курган 4 (раскоп І), ляпная кераміка трэцяй чвэрщ І тыс. н. э.: 1--6, 10 -- з культурнага слоя пад насипам; 7--9, 11 -- з пераадкладзенага культурнага слоя у насыпе (мал. М. А. Плавінскага)

Стратиграфія дастаткова простая (мал. 13: 1). Пад слоем дзірвану магутнасцю да 0,08 м выяулены культурны слой -- аднародны светла-шэры пясок, аналагічны таму, што быу даследаваны пад насыпам кургана 4. Магутнасць культурнага слою дасягала 0,4--0,55 м. Ніякіх стратыграфшных праслоек ці аб'ектау у слаі выяулена не было.

Мацярык у раскопе ІІ складауся з жоутага дробназярністага пяску (мал. 13: 1). У ім былі даследаваны два аб'екты -- у квадратах 7 і 8 быу раскрыты пауночна-заходні край пауднёва-заходняга раучука кургана 4. У пауднёвай частцы раскопа -- у квадратах 3, 6 і 9 было даследавана іншае паглыбленне, якое, відавочна, уяуляе сабой два аб'екты -- край усходняга раучука кургана 5 і яшчэ адзін раучук (?) змытага водамі Віліі кургана (?), арыентаваны па лініі поудзень -- поунач, глыбінёй 0,3-- 0,35 м. Шырыню гэтага раучука вызначыць немагчыма, бо ён увайшоу у межы раскопа ІІ толькі часткова. Разам з тым, сцвярджаць, што у пауднёвай частцы быу выяулены менавіта раучук, нельга. Не выключана і іншая штэрпрэтацыя дадзенага аб'екта як перакрытага культурным слоем берагавога схіла Віліі.

Мал. 13. Кастьікі 2016 г., раскоп ІІ: 1 -- план мацерыку і профілі раскопа (шэрым колерам пазначаны развал ляпнога гаршка трэцяй чвэрці І тыс. н. э.); 2, 3 -- ляпная кераміка трэцяй чвэрщ І тыс. н. э.; 4, 5 -- ляпная кераміка жалезнага веку (мал. М. А. Плавінскага)

Масавыя знаходкі з культурнага слою раскопа II. Індьівідуальньїх знаходак выяулена не было. Масавыя знаходкі бьілі прадстауленыя амаль адньмі фрагментамі керамікі (усяго знойдзена 248 экзэмплярау). Прычым, фрагменты посуду позняга неаліту і эпохі бронзы сустракаліся выключна рэдка, гэтаксама як і кавалкі крэменю са слядамі апрацоукі, і фрагменты металічнага жужалю. Апроч таго, адзінкавимі фрагментамі быу прадстаулены глянцаваны посуд чорнага колеру.

Адпаведна, кераміка можа быць падзеленая на дзве аноуныя храналагічныя групы.

• Штрыхаваная кераміка, якая належыць да позняга этапу культуры штрыхаванай керамікі (мал. 13: 4--5).

• Грубая ляпная кераміка з дамешкам буйной некалібраванай жарствы, якая датуецца трэцяй чвэрцю І тыс. н. э. і належыць да банцараускай культуры (мал. 13: 3).

У квадратах 2 і 3 быу выяулены развал вялікай ляпной слабапрафіляванай нераунамерна абпаленай пасудзіны, зробленай з цеста з дамешкам буйной некалібраванай жарствы памерам да 1 см (мал. 13: 2), якая належыць да тыпу 4 паводле М. У. Лапаціна і А. Г. Фурасьева і можа быць аднесена да банцараускай культыры.

Шурфы І і ІІ былі закладзеныя з мэтай пауторнага вывучэння насыпу кургана 5 (мал. 3; 5; 14). Галоунай мэтай закладкі гэтых шурфоу стала, у першую чаргу, вывучэнне методыкі раскопак Я. Г. Звяругі, выяуленне наяунасці культурнага слоя пад насыпам кургана і перспектыу яго даследавання. Перад пачаткам раскопак 2016 г. курган 5 выглядау паусферычным (мал. 5, 14). Яго даужыня па лініі поунач -- поудзень дасягала 10 м, па лініі захад--усход -- 11 м (першапачатковы дыяметр, паводле Я. Г. Звяругі -- 10,2 м), вышыня -- 0,65--0,7 м (першапачатковая вышыня -- 1,4 м).

Шурф І быу закладзены у пауднёва-усходняй частцы насыпу кургана 5. Ён меу прамавугольную форму, выцягнутую з захаду на усход, памерам 6 х 4 м (мал. 3; 5; 14).

У працэсе раскопак было выяулена, што сучасная будова насыпу утварылася у выніку яго аднаулення па завяршэнш раскопак 1973 г. (мал. 15: 1, 2). Курган быу пакрыты слоем дзірвану магутнасцю 0,1--0,18 м, насып пад якім дасягау магутнасці да 0,5 м і складауся з аморфных хаатычна размешчаных праслоек перамяшанага культурнага слою светла-шэрага колеру і пяску рознай ступені перамяшанасці і розных адценняу шэрага. Такія праслойкі маглі утварыцца толькі у выніку аднаулення насыпу з грунту, узятага з адвала.

Пад адноуленым насыпам месцамі прасочвауся слаба насычаны попельны слой з асобнымі дробнымі вугольчыкамі памерам не больш за 1 см. Магутнасць гэтага слою -- слою пахаванага дзірвану, які, верагодна, не быу цалкам даследаваны у 1973 г., -- дасягала 0,05--0,08 м. Пад слоем пахаванага дзірвану быу выяулены культурны слой -- аднародны светла-шэры пясок магутнасцю да 0,45 м, які не падвяргауся раскопкам у 1973 г. (мал. 15: 1--3).

Мал. 14. Кастьікі 2016 г., курган 5 (шурфы І і ІІ), план дзённай паверхні у гарызанталях, гарызанталі праведзены праз 0,05 м (мал. В. А. Макоускай)

Мацярык у шурфе І складауся з жоутага дробназярністага пяску (мал. 15: 3). Ва усходняй частцы шурфа -- у квадратах 3, 4, 5 і 6 быу выяулены пауднёвы край усходняга раучука кургана 5. Шырыня раучука дасягала 3,3 м (яго усходні край выяулены у квадраце 3 раскопа ІІ).

У пераадкладзеным слаі у насыпе кургана былі выяуленыя асобныя фрагменты познасярэднявечнага кругавога посуду (мал. 15: 9) і дзве жалезныя скабы. У сваю чаргу, у культурным слаі пад курганам знойдзеныя фрагменты керамікі позняга неаліту і пачатку эпохі бронзы, фрагменты посуду позняга этапу культуры штрыхаванай керамікі (мал. 15: 4--6), фрагменты глянцаванай керамікі чорна-шэрага колеру, фрагменты посуду банцараускай культуры (мал. 15: 7--8). Асаблівасцю асартымента керамікі у шурфе І -- у культурным слаі пад насыпам кургана, у параунанні з раскопамі І і ІІ, з'яуляецца вялікая колькасць фрагментау посуду позняга этапу культуры штрыхаванай керамікі (36 адзінак з 68).

Мал. 15. Кастьікі 2016 г., курган 5 (шурф І): 1 -- пауднёвы профіль кургана; 2 -- усходні профіль кургана; 3 -- план мацерыку і профілі шурфа; 4--6 -- ляпная кераміка жалезнага веку; 7, 8 -- ляпная кераміка трэцяй чвэрщ І тыс. н. э.; 9 -- частковая графічная рэканструкцыя кругавога гаршка (мал. М. А. Плавінскага)

Шурф ІІ быу закладзены у пауночна-усходняй частцы кургана 5. Ён меу квадратную форму памерам 4 х 4 м і агульную плошчу 16 м² (мал. 3; 5; 14).

Мал. 17. Кастьікі 2018 г., шурф ІІІ, план мацерыку і профілі шурфа (мал. М. А. Плавінскага)

Стратыграфш насыпа кургана 5 у шурфе ІІ не адрозніваецца ад стратыграфп у шурфе І. Мацярык складауся з жоутага дробназярністага пяску (мал. 16: 1--2). У шурфе быу выяулены участак усходняга раучука кургана 5, шырыня якога дасягала 2 м.

У культурным слаі пад насыпам знойдзены пераважна фрагменты банцараускай керамікі (мал. 16: 7, 9). Сярод іх варта адзначыць развал слабапрафіляванага гаршка з цеста карычневага колеру з дамешкам буйной некалібраванай жарствы дыяметрам да 0,7 см (мал. 16: 9), які можна аднесці да тыпу 4 паведле М. У. Лапаціна і А. Г. Фурасьева. Дастаткова прыкметную частку выяуленых фрагментау складаюць кавалкі посуду позняга этапу культуры штрыхаванай керамікі (мал. 16: 3--6). Акрамя таго, знойдзеныя адзшкавыя фрагменты глянцаванага посуду чорна-шэрага колеру і кругавога посуду (мал. 16: 8). Агульная колькасць выяуленых у шурфе ІІ фрагментау керамікі склала 44 адзінкі.

Такім чынам, у працэсе раскопак 2016 г. было вызначана, што пахавальныя насыпы старажытнарускага курганнага могільніка узводзіліся на месцы адкрытага паселішча Кастыкі ІІ. У культурным слаі пад курганамі і у міжкурганнай прасторы, а таксама у пераадкладзеным культурным слаі, з якога складаюцца пахавальныя насыпы, былі выяулены матэрыялы позняга неаліту і пачатку эпохі бронзы, посуд позняга этапу культуры штрыхаванай керамікі і, верагодна, другой чвэрщ 1 тыс. н. э., а таксама рэчавы і керамшны наборы, характэрныя для банцараускай культуры трэцяй чвэрщ І тыс. н. э. Пры гэтым, банцараускія матэрыялы цалкам пераважаюць у складзе керамічнай калекцып, сабранай падчас раскопак 2016 г. Адпаведна, можна меркаваць, што гаспадарчая актыунасць на участку адкрытага паселішча Кастыю ІІ, на якім былі закладзеныя раскопы і шурфы 2016 г., верагодна, найбольш актыуна ажыццяулялася менавіта у трэцяй чвэрці І тыс. н. э.

Шурф ІІІ быу закладзены у 2018 г. у заход няй частцы тэрыторыі некропаля на пауночны усход ад кургана 9 і, адпаведна, на пауднёвы захад ад кургана 8 (мал. 3). Шурф ІІІ быу закладзены з мэтай вызначэння межау распаусюджання і стратыграфічных асаблівасцяу культурнага слою адкрытага паселішча Кастыкі ІІ. Ён меу прамавугольную форму, выцягнутую па лініі поунач -- поудзень, памерам 6 х 2 м і агульную плошчу 12 м² (мал. 3).

Стратыграфш шурфа ІІІ дастаткова простая (мал. 17). Пад слоем дзірвану магутнасцю да 0,04--0,06 м быу выяулены слой шэрага гумуса таушчынёй 0,14--0,35 м. У пауночнай, цэнтральнай і пауднёва-заходняй частках шурфа пад гэтым слоем прасочвауся перадмацерыковы слой -- светла-шэры пясок з уключэннем пяску магутнасцю ад 0,22 да 0,04 м, які паступова святлеу бліжзй да мацерыку. Мацярык складауся з жоутага дробназярністага пяску.

Мал. 18. Кастыю 2018 г., шурф ІІІ, ляпная кераміка: 1--8 -- штрыхаваная; 9 -- чорнаглянцаваная; 10 -- з расчосамі (мал. М. І. Сцяпанавай)

У працэсе вывучэння культурнага слою у шурфе ІІІ была сабраная калекцыя масавых знаходак, якая налічвае 45 адзінак і уключае крэмень са слядамі апрацоукі, металургічны жужаль, фрагменты ляпнога (мал. 18) і кругавога посуду. Выключную цікаваць уяуляе знаходка сценкі ляпной пасудзінш з расчосамі (мал. 18: 10), якая датуецца ІІІ--V стст. і належыць да старажытнасцяу кола Заазер'еУзмень, якія генетычна звязаныя з кіеускай культурай ці, нават, разглядаюцца, як своеасаблівш заходнедзвінскі варыянт кіеускай культурна-гістарычнай супольнасці (Лопатин, Фурасьев 2007, с. 90--91). Выяуленне дадзенага артэфакта з'яуляецца дадатковым сведчаннем таго, што адкрытае паселішча Кастьікі ІІ працягвала функцыянаваць і у другой чвэрці І тыс. н. э.

Нягледзячы на невялікую плошчу шурфа ІІІ, можна адзначыць, што у складзе выяуленай у ім керамічнай калекцыі значнае месца складюць фрагменты ляпнога штрыхавага посуду позняга этапу культуры штрыхаванай керамікі -- не менш за 19 адзінак (мал. 18: 1--8). Акрамя таго, знойдзена пяць фрагментау ляпной чорнай глянцаванай керамікі (мал. 18:9) . Дадзены факт дазваляе узняць пытанне аб магчымасці вызначэня у будучым асаблівасцяу прасторавага развіцця адкрытага паселішча Кастикі ІІ. Маецца на увазе тое, што калі у пауднёва-заходняй частцы сучаснай тэрыторыі могільніка, у раскопах і шурфах 2016 г., большая частка выяуленых матэрыялау належыць да трэцяй чвэрці І тыс. н. э., дык у шурфе ІІІ фіксуецца перавага керамікі першых стагоддзяу нашай эры. Разам з тым, адносна невялікая плошча, даследаваная на працягу 2016 і 2018 гг., дазваляе разглядаць дадзенае меркаванне толькі у якасці рабочай гіпотэзы, якая патрабуе верыфікацыі у працэсе далейшых палявых даследаванняу.

Высновы. На падставе аналізу матэрыялау раскопак 1973, 2016 і 2018 гг., можна упэунена меркаваць, што шматкультурнае паселішча Кастшкі ІІ у вярхоуях Віліі функцыянавала напрацягу доугага часу. У культурным слаі пад курганамі і у міжкурганнай прасторы, а таксама у пераадкладзеным культурным слаі, з якога складаюцца насыпы, знойдзены матэрыялы позняга неаліту і пачатку эпохі бронзы, посуд позняга этапу культуры штрыхаванай керамікі і другой чвэрщ І тыс. н. э., а таксама рэчавы і керамганы наборы, характэрныя для банцараускай культуры трэцяй чвэрці І тыс. н. э.

Варта адзначыць, што, нягледзячы на адносна невялікі аб'ём праведзеных даследаванняу, сам факт вывучэння адкрытага паселішча з напластаваннямі позняга этапу культуры штрыхаванай керамікі і банцараускай культуры уяуляе відавочную навуковую цікавасць, бо на тэрыторыі Беларусскага Павілля такія селішчш, не прылеглыя да гарадзішчау, дагэтуль практычна не раскопваліся.



ЛІТАРАТУРА

Гавритухин, И. О. 1997. Маленькие трапециевидные подвески с полоской из прессованных точек по нижнему краю. Гктарычна-археалагЫны зборнік, 12, с. 43-53.

Егарэйчанка, А. А. 1999. Культура штрыхаванай керамікі. У: Шадыра, В. І., Вяргей, В. С. (ред.). Археалогія Беларусі у 4 т. 2: Жалезны век і ранняе сярэднявечча. Мінск: Беларуская навука, с. 113173.

Егорейченко, А. А. 2006. Культуры штрихованной керамики. Минск: БГУ.

Енуков, В. В. 1990. Ранние этапы формирования смоленско-полоцких кривичей (по археологическим данным). Москва: КГПУ.

Зверуго, Я. Г. 1974. Отчет о полевых исследованиях верхненеманского отряда Белорусской археологической экспедиции в 1973 г. ФАНД ЦНА НАН Беларусі, спр. 449.

Зверуго, Я. Г. 1989. Верхнее Понеманье в IX-- XIII вв. Минск: Наука и техника, 1989.

Звяруга, Я. Г. 2001. Даследаванні курганных могільнікау у вярхоуях Віліі. Матэрыялы па археалогіі Беларусі, 3, с. 173-186.

Звяруга, Я. Г. 2005. Беларускае Павілле у жалезным веку і раннім сярэдневякоуи Мінск: Інститут гісторші НАН Беларусі. Матэрыялы па археалогіі Беларусі, 10.

Лесман, Ю. М. 1984. Погребальные памятники Новгородской земли и Новгород (проблема синхронизации). В: Лебедев, Г. С. (ред.). Археологические исследования Новгородской земли. Ленинград: ЛГУ, с. 118-182.

Лесман, Ю. М. 1990. Хронология ювелирных изделий Новгорода (X--XIV вв.). Материалы по археологии Новгорода 1988, с. 29-98.

Лопатин, Н. В., Фурасьев, А. Г. 2007. Северные рубежи раннеславянского мира в III--Vвв. Москва: ИА РАН. Раннеславянский мир, 8.

Малевская-Малевич, М. В. 2005. Керамика западнорусских городов Х--ХІІІ вв. Санкт-Петербург: Нестор-История.

Медведвев, А. М. 1996. Белорусское Понеманье в раннем железном веке (І тысячелетие до н. э. -- 5 в. н. э.). Минск: Институт истории НАН Беларуси.

Медведвев, А. М. 2011. Верхнее Понеманье в железном веке и раннем средневековье. Минск: Беларуская навука.

Митрофанов, А. Г. 1978. Железный век средней Белоруссии (VII--VI вв. до н. э. -- VIII в. н. э.). Минск: Наука и техника.

Михайлова, Е. Р. 2014. Вещевой комплекс культуры псковских длинных курганов: типология и хронология. Saarbrucken.

Мядзведзеу, А. М. 1996. Аб храналогіі помнікау культуры штрыхаванй керамікі у І--V стст. н. э. (па матэрыялах Панямоння). Із гльїбі вякоу: Наш край: Гістарьічна-культуралагічньї зборнік, 1, с. 50-57.

Плавінскі, М. А. 2017a. Асноуныя вытга даследаванняу археалагічнай экспедыцыі Міжнароднага дзяржаунага акалагічнага шстытута імя А. Д. Сахарава Беларускага дзяржаунага універсітета. В: Материалы 17-й международной научной конференции, 18--19 мая 2017 г.: Сахаровские чтения 2017 года: экологические проблемы XXI века. Минск, 1, с. 28-29.

Плавінскі, М. А. 2017b. Курганны могільнік Пагошча у кантэксце сжхронных старажытнасцяу Браслаускага ПаазерЯ. Мінск: А. М. Яушкевіч.

Плавінскі, М. А., Сцяпанава, М. І. 2019. Комплекс археалагічншх помнікау Кастьгкі у вярхоуях Віліі. Мінск: Мінфіна.

...