Канцэпцыя адзінага вучэбнага дапаможніка "Беларуская мова" для 3 класа устаноу агульнай сярэдняй адукацыї з беларускай і рускай мовамі навучання і выхавання

Размещено на http://www.allbest.ru/

УДК 373.3.091.64:811.161.3

Канцэпцыя адзінага вучэбнага дапаможніка "Беларуская мова" для 3 класа устаноу агульнай сярэдняй адукацыї з беларускай і рускай мовамі навучання і выхавання

В. І. Свірьідзенка,

дактарант кафедры беларускага і рускага мовазнауства УА "Беларускі дзяржауны педагагічньї уывератэт імя Максіма Танка", дацэнт, кандыдат педагагічньїх навук

В статье раскрывается концепция единого учебного пособия «Беларуская мова» для 3 класса учреждений общего среднего образования с белорусским и русским языками обучения и воспитания, разработанного с учётом исходных положений компетентностного, лингвокультурологического и коммуникативно-деятельностного подходов. Описываются основные содержательные линии, структура пособия, способы введения нового материала. Даются примеры заданий, направленных на достижение учениками метапредметных результатов обучения. Иллюстрируются приёмы организации когнитивной рефлексии. Характеризуется дидактический материал, способствующий формированию лингвокуль-турологической компетенции учащихся

Ключевые слова: концепция учебного пособия; белорусский язык; метапредметные результаты обучения.

ТЬІЄ article covers the conception of the unified textbook "Belarusian language" for the third grade of establishments of general secondary education with belarusian and russian languages of education. ТЬІЄ unified textbook "Belarusian language" takes into account the features of teaching closely related languages in the situation of Russian-Belarusian bilingualism. The textbook was developed taking into account the initial positions of competence approach, linguocultural approach, personality-oriented approach and communicative-activity approach. The main content lines, structure of the unified textbook and the ways of introducing new material are described. The textbook contains tasks that are aimed at achieving by students of metasubject learning results. Examples of creative and exploratory tasks are given. Examples of tasks aimed at planning training activities are given. Examples of assignments for the development of logical operations of comparison, analysis, synthesis, generalization are also given. Working with models and schemes is described. It describes tasks aimed at developing skills to work with different sources of information. The ways of formation of linguistic communicative- speech and linguocultural competencies are illustrated. Ihe tasks aimed at the semantic reading of texts are suggested. The methods of organizing and conducting cognitive reflexion are demonstrated. A characteristic of the didactic material that contributes to the formation of linguocultural competence of primary school pupils is given. The need to use proverbs, phraseological units, tongue-twisters, riddles is justified The necessity of creation of thematic educational and speech situations, the use of a system of multilevel communicative tasks in the study of Belarusian language in primary school is grounded.

Keywords: concept of a textbook; Belarusian language; meta-subject results of education.

У артыкуле раскрываецца канцэпцыя адзінага вучэбнага дапаможніка «Беларуская мова» для 3 класа устаноу агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання і выхавання, распрацаванага з улікам зыходных палажэнняу кампетэнтнаснага, лінгвакультуралагічнага і камунікатьіуна-дзейнаснага падыходау. Апісваюцца асноуныя зместавыя лініі, структура дапаможніка, спосабы увядзення новага матэрыялу. Даюцца прыклады заданняу, накіраваных на дасягненне вучнямі метапрадметных вынжау навучан- ня. Ілюструюцца прыёмы арганізацыі кагнпыунай рэфлексіі. Характарызуецца дыдактычны матэрыял, які спрыяе фарміраванню лінгвакультуралагічнай кампетэнцыі навучэнцау.

Ключавыя словы: канцэпцыя вучэбнага дапаможніка; беларуская мова; метапрадметныя выым навучання.

Пастаноука праблемы. Сацыяльны заказ, сфармуляваны у Нацыянальнай стратэгп устойлівага сацыяльна-эканам1чнага развіцця Рэспубл1к1 Беларусь на перыяд да 2030 года, патрабуе удасканалення і абнаулення астэмы aдукaцыі у сувязі з узмац- неннем ролі чалавека у грамадскім развіцці, пераход да новай парадыгмы адукацыі, накіраванай на развіццё у навучэнцау здольнасцей самастойна набываць і творча перапрацоуваць веды, ствараць новае і укараняць яго у практыку. Стратэгічнай мэтай моунай адукацып становіцца «фарміраванне сродкамі вучэбнага прадмета высокаадукаванай, высокакультурнай асобы, якая арганічна інтэгравана у культуру народа, свядома і крытычна успрымае пачутае, асэнсавана чытае, правільна піша, свабодна гаворыць, выкарыстоувае моуныя сродкі у мауленчай дзейнасці у ад- паведнасці са сваім індывідуальным развіццём, усведамляе моуныя з'явы і заканамернасці, валодае мауленчай этыкай і праяуляе творчыя здольнасці» [3, с. 54]. Дасягненне гэтай мэты немагчыма без уліку спецыфЫ сучаснай моунай сітуацьіі у краіне. Дзяржауньмі мовамі у Рзспубліць Беларусь з'яуляюцца беларуская і руская [6]. У краіне працуюць больш за 3000 тысячы школ, гімназій, агульнаадукацыйных ліцзяу. Тут вучацца больш за 900000 навучэнцау. Установы адукацыі ажыццяуляюць навучанне і выхаванне дзяцей на беларускай і рускай мовах [9]. рэфлексія мова дапаможнік

Працэс моунай адукацыи працякае ва умовах білінгвізму. Ва установах агуль- най сярэдняй адукацып абавязковым для вывучэння з'яуляюцца дзве дзяржауныя мовы. Аднак ступень валодання імі у навучэнцау істотна адрозніваецца, што звязана у значнай ступені са слаба выражаным беларускамоуным акружэннем. У сваю чаргу, «феномен білінгвізму непарыуна звязаны з праблемай фарміраван- ня білінгвальнай асобы, якая валодае і карыстаецца абедзвюма мовамі -- роднай і няроднай (другой) -- у аднолькавай меры свабодна» [2, с. 499]. Гэта немагчыма без выхавання мауленчай культуры на кожнай з дзвюх моу шляхам асваення асо- бай чатырох важных арыенцфау: 1) сукупнасці норм літаратурнай мовы, 2) су- купнасці этычных установак свайго народа, 3) сукупнасці мэт і абставін зносін, 4) нацыянальнага уяулення пра прыгажосць маулення. Названыя арыенціры склада- юць моуны, этычны, камунжатыуны і эстэтычны кампаненты культуры маулення [4].

Фарміраванне мауленчай культуры білінгвальнай асобы патрабуе арганізацыі мзтанакіраванай работы па развіцці і удасканаленні рускага і беларускага маулення навучзнца-білінгва і залежыць ад эфектыунасц выкладання дзвюх моу у пачатковых класах, дзе закладваецца фундамент камунікатыуна-мауленчых уменняу, навыкау прадуктыунага білінгвізму і далейшага працэсу моунага развіцця асобы. Паколькі на эфектыунасць выкладання абедзвюх моу значны уплыу аказвае змест вучэбна- метадычных комплексау, па якіх арганізуецца працэс навучання, узнікае не- абходнасць у стварэнш якасна новых вучэбных дапаможнікау па беларускай і рускай мовах для пачатковых класау, у аснове якіх ляжаць ідзі кампетэнтнаснага, камушкатыуна-дзейнаснага і лінгвакультуралагічнага падыходау.

Аналіз апошніх даследаванняу і публікацшй. Вучэбнае кшгавыданне у Рэспубліцы Беларусь мае багаты вопыт і традыцыі. У прыватнасщ, адборам зместу вучэбнага прадмета "Беларуская мова" у пачатковых класах і адлюстраваннем яго у падручніках у розныя часы займаліся такія вядомыя лінгвісты і вучоныя-метадысты як Л. П. Падгайскі, А. К. Севярнёва, П. П. Шуба, М. Г. Яленскі, 1.1. Паулоускі, В. П. Красней, Т. М. Валынец, І. С. Роуда, І. Э. Ратнікава і інш. Пры гэтым ствараліся розныя вучэбна-метадычныя комплексы па беларускай мове для двух тыпау школ (з беларускай і з рускай мовамі навучання). У 2014-2015 г. г. беларускімі лінгвадыдактамі абгрунтоуваецца неабходнасць пераходу на адзшыя змест і вучэбна-метадычнае забеспячэнне навучання беларускай і рускай мовам у 3-4 класах устаноу агуль- най сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання [1; 5], а у 2017 го- дзе ствараецца адзшы вучэбны дапаможнік «Беларуская мова» для 3 класа [7; 8].

Фармуляванне мэт артыкула. Мэта артыкула -- раскрыць канцэпцыю адзінага вучэбнага дапаможніка «Беларуская мова» для 3 класа устаноу агульнай сярэдняй адукацьіі з беларускай і рускай мовамі навучання і выхавання, паказаць спосабы рэалвацып у ім ідай кампетэнтнаснага, камуыкатыуна-дзейнаснага і лінгвакульту- ралагічнага падыходау.

Выклад асноунага матэрыялу. На сённяшні дзень названы вучэбны дапа- можнік з'яуляецца асноуным сродкам навучання беларускай мове у 3 класе. Ён распрацаваны у адпаведнасці з вучэбнай праграмай [10] і грунтуецца на зыходных палажэннях кампетэнтнаснага, лінгвакультуралагічнага і камунжатыуна-дзейнаснага падыходау. Кампетэнтнасны падыход у навучанні мове прадугледжвае разам з атрыманнем ведау аб мове развщцё уменняу аналізаваць і астэматызаваць моуную інфармацыю, прымяняць яе у мауленчай дзейнасці у адпаведнасці з асобасным за- патрабаваннямі для рашэння вучэбных, пазнавальных, практычных і камушкатыуных задач. Лінгвакультуралагічны падыход да навучання прадугледжвае рэалвацыю задач фарміравання культурнага чалавека сродкамі беларускай мовы. У логіцы гэтага падыходу мова разумеецца не толькі як сродак назапашвання ведау і фарміравання уменняу і навыкау, але і як сродак станаулення асобы навучэнца, усве- дамлення ім прыналежнасці да свайго народа. Камунжатыуна-дзейнасны падыход да навучання беларускай мове прадугледжвае такую аргашзацыю працэсу навучання, якая максімальна набліжаецца да рэальнага працэсу мауленчых зносін. У аснове навучання знаходзяцца рэальныя мауленчыя дзеянні навучэнцау, якія накіраваны не толькі на успрыманне і разуменне вусных і тсьмовых выказванняу, але і на стварэнне беларускамоуных тэкстау.

Ддзіны вучэбны дапаможнік "Беларуская мова" для 3 класа забяспечвае рэалвацыю у навучальным працэсе усіх асноуных лінгваметадычных прынцыпау (адзінства і узаемасувязі мовы, маулення і мыслення, узаемасувязі развіцця вуснага і пісьмо- вага маулення, актыунай камунікацыі, апоры на тэкст у яго жанрава-стылктычнай разнастайнасці, арыентацыі на унутрыпрадметныя і міжпрадметныя сувязі, пераем- насці і развіцця у межах асобных тэм і ступеней навучання і інш.) У сукупнасці гэтыя прынцыпы ствараюць практычную аснову арганвацып вучэбнага працэсу і прадугледж- ваюць развщцё здольнасцей і гатоунасці навучэнцау да актыуных мауленчых дзеянняу.

Асаблівая увага у дапаможніку надаецца этапу знаёмства з новым матэрыялам. Пазнанне і асэнсаванне навучэнцамі моуных з'яу адбываецца у працэсе сумеснай дзейнасці з настаунікам і аднакласнікамі, накіраванай на аналіз узорных тэкстау не- вялікага аб'ёму з мэтай выяулення функцыянальных магчымасцей моуных адзінак. Акрамя таго, на аснове аналізу тэксту арганізуецца работа па фарміраванні уменняу навучэнцау ствараць уласныя выказванні у вуснай або пісьмовай форме. Варыянты вывучэння новага матэрыялу распрацаваны з улікам магчымасці рацыянальнага выкарыстання праблемна-пошукавых метадау, якія дазваляюць рэалізоуваць пазнаваучую, пераутваральную і даследчую функцыі вучэбнай дзейнасці.?

Адбор вучэбнага матэрыялу праведзены на аснове прадуманай сістэмы вучэбна- практычных задач, у працэсе рашэння якіх навучэнцы не толькі знаёмяцца з моуньїмі адзінкамі, асаблівасцямі іх функцыянавання у мауленні і культурнай інфармацыяй, заключанай у іх, але і выпрацоуваюць індывідуальныя здольнасці арыентавацца ва умовах зносін, планаваць мауленчую дзейнасць і кантраляваць развщцё камунікацыі у цэлым і сваёй дзейнасці у прыватнасцк

Дапаможнік накіраваны на фарміраванне у вучняу моунай, мауленча- камушкатыунай, лінгвакультуралагічнай, сацыякультурнай кампетэнцый і за- бяспечвае дасягненне мэты навучання беларускай мове на І ступені агульнай сярэдняй адукацык «авалоданне навучэнцамі камунікатыунымі уменнямі і навыкамі, неабходнымі для эфектыунага выкарыстання мовы у розных атуацыях зносін, развіццё іх творчага патэнцыялу, далучэнне праз мову да культурных традыцый беларускага народа» [10, с. 3]. Ён структураваны у адпаведнасці з раздзеламі праграмы па беларускай мове для 3 класа: «Паутарэнне» (5 гадзін), «Тэкст» (6 га- дзін), «СКАЗ» (14 гадзін), «СЛОВА» (56 гадзін) («Значэнне слова» (7 гадзін), «Склад слова» (22 гадзшы), «Часцшы мовы» (27 гадзін)), «Паутарэнне» (5 гадзін).

У змест вучэбнага дапаможніка уключаны матэрыял, які прадугледжвае 1) за- сваенне моуных ведау, выпрацоуку у навучэнцау моуных уменняу і навыкау; 2) выпрацоуку мауленчых уменняу і навыкау; 3) выпрацоуку камунжатыуных уменняу і навыкау; 4) засваенне традыцыйнага мауленчага этыкету, моуных норм, міжмоунай аманіміі. Першая зместавая лінія прадстаулена звесткамі аб сістзме моуных адзінак і заканамернасцях іх функцыянавання (правты, лінгвістычная інфармацыя для азна- ямлення), алгарытмамі для правядзення розных відау разбору (сінтаксічнага, марфа- лагічнага, марфемнага), практыкаваннямі, накіраванымі на адпрацоуку інтанацыйных, лексіка-граматычных і пунктуацыйных уменняу і навыкау навучэнцау. Другая зместавая лінія прадстаулена праюьїкаваннямі, якія маюць на мэце выпрацоуку у вучняу уменняу і навыкау у розных відах мауленчай дзейнасці: аудзіраванні, чытанні, гаварэнні, пісьмовым мауленні. Трэцяя зместавая лінія прадстаулена пракіьїкаваннямі, накіраванымі на выпрацоуку у навучэнцау уменняу і навыкау выкарыстання розных відау мауленчай дзейнасці у пэуных мауленчых атуацыях. Чацвёртая зместавая лінія прадстаулена практикаваннямі і заданнямі, накіраванимі на засваенне ветлівых слоу і зваротау, якія выкарыстоуваюцца у розных сітуацыях зносін (вітанне, развітан- не, просьба, падзяка, прабачэнне), размежаванне мжмоуных амонімау, засваенне моуных норм (граматычных, арфаграфічных, пунктуацыйных).

Дапаможнік утрымлшае заданні, якія садзейнічаюць дасягненню вучнямі метапрадметных вынікаУ навучання:

* развіццю умення прымаць і захоуваць мэты і задачы вучэбнай дзейнасці (прачытайце незакончаныя сказы, сфармулюйце заданне да практыкавання і выканайце яго пісьмова [7, с. 82]; прачытайце прыказш, пазнаёмцеся са словамі для даведкі, сфармулюйце заданне да практыкавання і выканайце яго [7, с. 100]);?

* развіццю умення выконваць заданні творчага і пошукавага характару (на аснове рэпрадукцып карщны атшыце асенні вечар па плане, выкарыстайце прапанаваныя словы і спалучзнні слоу [7, с. 79]; уявіце сябе фотакарзспандзнтамі, раскажыце, што б вы сфатаграфавалі на вуліцы вясной [8, с. 46]);

* развіццю умення планаваць свае вучэбныя дзеянні (вусна складзіце па падказках алгарытм пабудовы плана тэксту [7, с. 35]);

* развіццю умення кантраляваць свае вучэбныя дзеянні (Прачытайце ско- рагаворкі. Назавіце сказ, які адпавядае схеме. Схема якога сказа не намалявана? Запішьіце гэты сказ. Самастойна намалюйце яго схему [7, с. 83]);

* авалоданню лагічньїмі дзеяннямі параунання, аналізу, сінтэзу, абагуль- нення, класіфікацьі (размяркуйце словы на дзве групы і запішыце іх у два слуп- кі, назавіце прыметы, па якіх словы былі аб'яднаны у групы [8, с. 42]; знайдзіце у кожным радзе прыметшкау лішні [8, с. 81]);

* развіццю умення працаваць з мадэлямі і схемамі (прачытайце сказы, раз- гледзьце схемы, зашшыце сказы у той паслядоунасці, у якой размешчаны схемы да іх [7, с. 80]; прачытайце і затшыце скорагаворкі У. Мацвеенкі, карыстаючыся падказкамі [8, с. 28]; складзіце прыказк з асобных слоу па схемах [7, с. 83]);

* развіццю умення выкарыстоуваць мауленчыя сродкі для рашэння камунікатьіуньїх і пазнаваучых задач (Вусна дапоуніце размову мамы і дачушкі патрэбнымі сказамі па схемах [7, с. 60]. Дзеці з настауніцай упершыню прыехалі у Мінск на хакейны матч. Адкажыце, з якімі пытаннямі яны павінны звярнуцца да жыхароу горада, каб трапіць на матч [7, с. 54]);

* авалоданню навыкамі сэнсавага чытання тэкстау (Выразна прачытайце верш. Якая спадчына нам засталася ад продкау? Як яе захаваць і перадаць шшым пакаленням? [7, с. 66] Прачытайце тэкст. Хто такая Ляля? Якой вы сабе яе уявілі? Ці ведаеце вы, як і калі нашы продкі адзначалі свята у гонар Лялі? [8, с. 66]);

Некаторыя заданні наюраваны на развщцё у вучняу уменняу работы з розным крыніцамі інфармацыі на беларускай мове (Якую цікавую шфармацыю вы мо- жаце паведаміць пра Белавежскую пушчу? Знайдзіце патрэбныя звесткі у кнізе «Энцыклапедыя прыроды Беларусі» або у інтэрнэце [7, с. 21]. Што вы ведаеце пра каметы? Пры неабходнасці знайдзіце патрэбныя звесткі у дзіцячай энцыклапедыі або у інтэрнэце [8, с. 18]. Выканайце заданне у электронным дапаможніку [8, с. 25]).

Для арганвацып кагнпыунай рэфлексіі пасля вывучэння кожнага раздзела да- паможніка прызначаны заданні рубрык "Адкажыце на пытанні".

Дыдактычным матэрыялам практыкаванняу у асноуным з'яуляюцца тэксты, якія утрымліваюць інфармацыю пра Беларусь, яе жыхароу, прыроду, пра мову і нацыянальныя традыцыі беларусау, пра нацыяналныя святы, пра Узаемаадносіны паміж людзьмі, пра ролю мастацтва у жыцці людзей. Шырока выкарыстоуваюцца за- клічкі, прыказкі, прымаукі, аутраскія і народныя загадкі, скорагаворкі, фразеалагізмы. Такі падбор дыдактычнага матэрыялу дае магчымасць фарміраваць лінгвакультуралагічную кампетэнцыю навучэнцау трэцяга класа. У сувязі з гэтым выкананне любога практыкавання, што утрымлвае тэкставы матэрыял, пачынаецца з чытання тэксту, аналізу яго зместу, вылучэння вучнямі пад кірауніцтвам настауніка лінгва- культуралагічнай інфармацьіі, заключанай у тэксце, і асэнсавання яе. Толькі пасля гэтага звяртаецца увага на вывучаемыя моуныя адзінкі і праводзяцца назіранні за іх функцыянаваннем, роляй у тэкстах.

Вывады і перспектывы далейшых даследаванняу. Такім чынам, авалодан- не вучнямі камунтатыуныш уменнямі і навыкамі, неабходнымі для эфектыунага выкарыстання беларускай мовы у розных сітуацыях зносін, з'яуляецца важным складальнікам лінгвісіьічнай адукацыі у Рэспублщы Беларусь. Дасягненне гэтай мэты немагчыма без распрацоукі вучэбных дапаможнікау, якія грунтуюцца на зыходных палажэннях кампетэнтнаснага, лінгвакультуралагічнага і камунжатыуна- дзейнаснага падыходау. Перспектывы выкладання беларускай мовы на I ступені агульнай сярэдняй адукацып ва умовах білінгвізму бачацца нам у распрацоуцы астэмы рознаузроуневых камушкатыуных заданняу, накіраваных на развщцё мауленча-камунжатыунай, лінгвакультуралагічнай і сацыякультурнай кампетэнцый навучэнцау, ва уключэнні такіх заданняу у ствараемы новы вучэбны дапамож- нік па беларускай мове для 4 класа. Толькі у гэтым выпадку можна забяспечыць камунжатыуна-сггуатыунае навучанне мове.

Выкарыстаныя крынщы

1. Антипова М. Б. Теоретические предпосылки (основания) единого учебника по русскому языку в III и IV классах учреждений общего среднего образования с русским и белорус-ским языками обучения / М. Б. Антипова // Пачатковая школа. -- 2015. № 6. -- С. 38-42.

2. Закирьянов К. З. Два феномена: билингвизм и билингвальная личность / К.З. Закирья- нов // Вестник Башкирского университета. 2012. Т. 17. № 1. (I) С. 498-502.

3. Канцэпцыя вучэбнага прадмета "Беларуская мова" (V-$5I класы): Праект / Г. М. Валоч- ка, [і інш.] // Роднае слова. 2016. -- №1.-- С. 53-60.

4. Матвеева Т. В. Русский язык, культура речи, стилистика, риторика / Т. В. Матвеева. -- Москва: Флинта: Наука, 2003.-- 837, [1] с.

5. Паулоускі 1.1. Навучанне беларускай мове у пачатковых класах устаноу агульнай сярэдняй адукацні ва умовах пераходу на адзшыя змест і вучэбна-метадычнае забеспячэнне / 1.1. Паулоускі // Педагогическая наука и образование. 2014. № 3. С. 60-65.

6. Перепись населения Республики Беларусь 2009 года // Национальный статистический комитет Республики Беларусь: сайт. Минск, 2011. URL: http://census.belstat.gov.by/# (дата обращения 19.01.2017)

7. Свфыдзенка В. І. Беларуская мова: вучэб. дапам. для 3-га кл. устаноу агул. сярэд. адукацмі з беларус. і рус. мовамі навучання: у 2 ч. / В.І. Свфыдзенка. -- Мінск: Нац. ін-т адукацні, 2017. -- Ч. 1.-- 144 с.: іл.

8. Свіридзенка В. І. Беларуская мова: вучэб. дапам. для 3-га кл. устаноу агул. сярэд. адукацмі з беларус. і рус. мовамі навучання: у 2 ч. / В.І. Свфыдзенка. -- Мінск: Нац. ін-т адукацып, 2017. -- Ч. 2.-- 144 с.: іл.?

9. Установы агульнай сярэдняй адукацьп Міністэрства адукацьп // Главный информационно-аналитический центр Министерства образования Республики Беларусь: сайт. Минск, 2009. URL: http://giac.unibel.by/ru/main.aspx?guid=16611 (дата обращения 19.01.2017)

10. Учебные программы для учреждений общего среднего образования с русским языком обучения и воспитания: 3-й класс / Министерство образования Республики Беларусь. -- Минск: Национальный институт образования, 2017. 165 с.

References

1. Antipova M. B.Teoreticheskie predposylki (osnovanija) edinogo uchebnika po russkomu jazyku v III i IV klassah uchrezhdenij obshhego srednego obrazovanija s russkim i belorusskim jazykami obuchenija / M.B. Antipova // Pachatkovaja shkola. -- 2015. № 6. -- S.38-42.

2. Zakir'janov K. Z. Dva fenomena: bilingvizm i bilingval'naja lichnost' / K. Z. Zakir'janov // Vestnik Bashkirskogo universiteta 2012. Т. 17. № 1. (I) S. 498-502.

3. Kancjepcyja vuchjebnaga pradmeta "Belaruskaja mova" (V-$5I klasy): Praekt / G.M. Valochka, [і insh.] // Rodnae slova. 2016. -- №1. -- S. 53-60.

4. Matveeva T. V. Russkij jazyk, kul'tura rechi, stilistika, ritorika / T. V. Matveeva. -- Moskva: Flinta: Nauka, 2003.-- 837, [1] s.

5. Payloyski 1.1. Navuchanne belaruskaj move у pachatkovyh klasah ustanoy agul'naj sjarjednjaj adukacyi va ymovah perahodu na adzinyja zmest і vuchjebna-metadychnae zabespjachjenne / 1.1. Payloyski // Pedagogicheskaja nauka i obrazovanie. 2014. № 3. S. 60-65.

6. Perepis' naselenija Respubliki Belarus' 2009 goda // Nacional'nyj statisticheskij komitet Respubliki Belarus': sajt. Minsk, 2011. URL: http://census.belstat.gov.by/# (data obrashhenija 19.01.2017)

7. Svirydzenka V. І. Belaruskaja mova: vuchjeb. dapam. dlja 3-ga kl. ustanoy agul. sjarjed. adukacyi z belarus. i rus. movami navuchannja: u 2 ch. / V.l. Svirydzenka. -- Minsk: Nac. in-t adukacyi, 2017. -- Ch. 1. -- 144 s.: il.

8. Svirydzenka V. І. Belaruskaja mova: vuchjeb. dapam. dlja 3-ga kl. ustanoy agul. sjarjed. adukacyi z belarus. i rus. movami navuchannja: u 2 ch. / V.l. Svirydzenka. -- Minsk: Nac. in-t adukacyi, 2017. -- Ch. 2. -- 144 s.: il.

9. Ustanovy agul'naj sjarjednjaj adukacyi Ministjerstva adukacyi // Glavnyj informacionno- analiticheskij centr Ministerstva obrazovanija Respubliki Belarus': sajt. Minsk, 2009. URL: http://giac.unibel.by/ru/main.aspx?guid=16611 (data obrashhenija 19.01.2017)

10. Uchebnye programmy dlja uchrezhdenij obshhego srednego obrazovanija s russkim jazykom obuchenija i vospitanija: 3-j klass / Ministerstvo obrazovanija Respubliki Belarus'. -- Minsk: Nacional'nyj institut obrazovanija, 2017. 165 s.

Размещено на Allbest.ru