Akceptacja dzieci niepelnosprawnych przezich pelnosprawnych rowiesnikow

Размещено на http://www.allbest.ru/

Размещено на http://www.allbest.ru/

Akceptacja dzieci niepelnosprawnych przezich pelnosprawnych rowiesnikow

Miroslawa Braslawska-Haque

На думку багатьох сучасних психологів і педагогів, соціальна інтеграція здорових та інвалідів має починатися в дитинстві. Однак, більшість досліджень із соціальної інтеграції людей із обмеженими можливостями стосуються школярів або дорослих. Малодослідженою залишається проблема взаємозв'язку дошкільнят із інвалідністю та їх здорових однолітків. Ці факти спонукали автора до порушення питання про дієвість стереотипів і забобон щодо осіб із обмеженими можливостями серед дошкільнят. Для визначення соціальної прийнятності дітей залежно від групи інвалідності, автор застосувала оригінальну методику «Сім знімків». Вона рекомендує розвивати позитивне емоційне ставлення дітей до людей з обмеженими можливостями як до унікальних і неповторних, чутливість до їхніх потреб і здатність їх задовольнити, бо дошкільнята радо сприймають все нове й незвичайне, сензитивні до переконань і готові їх реалізовувати.

Ключові слова: інтеграційна освіта, державна освіта, діти з обмеженими можливостями, соціальна інтеграція.

Slowa kluczowe: niepelnosprawnosc, ksztalcenie integracyjne, stereotypy, akceptacja, integracja spoleczna, dzieci niepelnosprawne.

Keywords: disability, inclusive education, stereotypes, acceptance, social inclusion, disabled children.

Ключевые слова: инклюзивное образование, государственное образование, дети с ограниченными возможностями, социальная интеграция.

Naturalne zroznicowanie psychofizyczne jednostek tworzqcych zbiorowosci spoleczne, zdaniem Krystyny Bleszynskiej [2001] sprawia, iz nie sq. one homogeniczne ani pod wzgl'dem wyglqdu, ani sposobu funkcjonowania swoich czlonkow. Okreslenie, do jakiego stopnia czyjas odmiennosc miesci si§ w granicach uznawanej normy nie jest latwe. Najcz'sciej za normalne uchodzq. cechy spostrzegane jako typowe dla wi'kszosci obserwowanych obiektow, np.: standardowe cechy wyglqdu, sprawnosci oraz sposobu funkcjonowania [4]. Bezposrednia stycznosc z osobq. o cechach wyraznie odbiegajqcych od tego obrazu powoduje przykre napi'cie, poczucie dyskomfortu psychicznego, a nawet l§k.

Badania prowadzone na gruncie psychologii spolecznej dowodzq, iz uroda i harmonijna budowa ciala postrzegane bywajq jako cechy korzystnie rzutuj'ce na calosciow' percepj i ocen§ danej jednostki [Skarzynska, 1991]. Wzbudzaj'c pozytywne postawy otoczenia, ulatwiaj' ponadto proces przystosowania spolecznego i relacje z innymi ludzmi [3]. Osoby niepelnosprawne z rzadka bywaj'_ uwazane za ladne. Wyst'puj'ce u nich choroby, dysfunkcje i deformacje cz'sto zniech'caj' innych do nawi'zywania z nimi kontaktow [1].

Powyzsze stwierdzenia sklonily autork' do zadania pytania, czy stereotypy i uprzedzenia wobec osob niepelnosprawnych funkcjonuj' rowniez wsrod dzieci. Aby odpowiedziec na to pytanie, jak rowniez w celu okreslenia akceptacji spolecznej dzieci w zaleznosci od kategorii ich niepelnosprawnosci zastosowano technik' badawcz' «Siedem zdj'c» (pomysl autorki). Przed badanym dzieckiem ukladano siedem zdj'c nieznanych mu wczesniej dzieci. Zdj'cia te przedstawialy kolejno:

- dziewczynk' niedoslysz'c' (zdj'cie nr 1);

- dziewczynk' z Zespolem Downa (zdj'cie nr 2);

- dziewczynk' pelnosprawne (zdj'cie nr 3);

- chlopca z czterokonczynowym porazeniem mozgowym (zdj'cie nr 4);

- chlopca niedowidz'cego (zdj'cie nr 5);

- chlopca uposledzonego umyslowo w stopniu lekkim (zdj'cie nr 6);

- chlopca pelnosprawnego (zdj'cie nr 7).

Dzieci po uwaznym obejrzeniu zdj'c mialy dokonac trzech pozytywnych wyborow rowiesnikow, z ktorymi by si§ na pewno zaprzyjaznili i trzech negatywnych wyborow rowiesnikow, z ktorymi na pewno by si§ nie zaprzyjaznili. Nast'pnie zliczono, jak cz'sto kazde zdj'cie zostalo wybrane.

Badaniami obj'to jednorazowo 112 dzieci szescioletnich. Dzieci pelnosprawne z 3 grup integracyjnych stanowily grup§ A (50 osob). Dzieci pelnosprawne z dwoch oddzialow ogolnodost'pnych stanowily grup§ B (50 osob), wszystkie dzieci niepelnosprawne z 3 grup integracyjnych, posiadajece orzeczenie o niepelnosprawnosci stanowily grup§ C (12 osob). W badaniach uczestniczyli zarowno chlopcy jak i dziewcz'ta.

W tabeli 1 zaprezentowano dane dotycz'ce liczebnosci w grupach A, B i C, z ktorych wynika, ze grupy A i B se rownoliczne (po 50 badanych), a mniej liczn' jest grupa C (10,8% badanych). Wsrod badanych w grupie A nieco wi'cej bylo dziewczynek (54%) niz chlopcow, zas w grupach B i C dominowali chlopcy (60% i 67%).

Tabela 1 Plec badanych dzieci

Tabela 2 ilustruje rozklad wieku badanych dzieci. Grupy A i B s' do siebie bardzo zblizone. Zdecydowana wi'kszosc dzieci (85,7%) miala 6 lat. Okolo 11% badanych mialo 5 lat. W grupie C przewazaly dzieci szescio - i siedmioletnie.

Tabela 2 Rozklad wieku badanych dzieci w poszczegolnych grupach

W tabeli 3 zamieszczono dane dotycz'ce ilosci lat ucz'szczania do przedszkola. Najwi'ksza liczba dzieci ucz'szcza drugi (42,8%) i trzeci (32,1%) rok do przedszkola. Najmniej liczn' grup§ stanowi', dzieci ucz'szczaj'ce do przedszkola czwarty rok (10,8%).

Pod wzgl'dem dlugosci pobytu dzieci w przedszkolu, grupy A i C s', do siebie podobne. W grupie A dzieci z krotszym i dluzszym stazem w przedszkolu bylo tyle samo (po 50 %), zas w grupie C dzieci z krotszym stazem bylo 57,1%, a z dluzszym 42,9%. Nieco inaczej bylo w grupie B. Znajdowalo si§ w niej wi'cej, niz w grupach A i C dzieci ucz'szczaj'cych pierwszy i drugi rok do przedszkola (64%) oraz mniej, niz w grupach integracyjnych, dzieci ucz'szczaj'cych do przedszkola dluzej (36%).

Tabela 3 Host lat ucztszczania do przedszkola

Roznice mi'dzy grupami oraz pomi'dzy chlopcami i dziew- czynkami zbadano nieparametrycznym testem %2. Zroznicowanie wyborow pozytywnych dzieci ze wzgl'du na plec w poszczegolnych grupach zamieszczono w tabeli 1, a graficznie na wykresie 1.

Okazalo si§, ze w zakresie wyborow pozytywnych grupy rozni' si§ cz'stotliwosci' wyborow tylko zdj'cia przedstawiaj'cego dziew- czynk§ z Zespolem Downa. Wyj'tkowo niepopularne zdj'cia wybie- rane przez dzieci z poszczegolnych grup to zdj'cia nr 2 (dziewczynka z Zespolem Downa) i nr 4 (chlopiec z czterokonczynowym porazeniem mozgowym). Dzieci niepelnosprawne znacznie cz'sciej (p<0,01) wybieraly zdj'cie nr 2 niz ich pelnosprawni koledzy z grup A jak i B. Najrzadziej wybierano to zdj'cie w grupie A.

Najcz'sciej przez wszystkie grupy byly wybierane zdj'cia nr 1 (dziewczynka niedoslysz'ca), nr 3 (dziewczynka pelnosprawna), nr 5 (chlopiec niedowidz'cy) oraz nr 7 (chlopiec pelnosprawny). Srednio wybieralo je az 2/3 badanych dzieci z kazdej grupy.

Plec roznicuje wybory dzieci glownie w grupie A. Wybory te dotycz' czterech zdj'c: nr 1 (dziewczynka niedoslysz'ca) (p<0,00), nr 5 (chlopiec niedowidz'cy) (p<0,00), nr 6 (chlopiec uposledzony umyslowo w stopniu lekkim) (p<0,05), nr 7 (chlopiec pelnosprawny) (p<0,00). Dziewcz'ta glownie wybieraly zdj'cie dziewczynki niedoslysz'cej (zdj'cie nr 1) i chlopca uposledzonego umyslowo w stopniu lekkim (zdj'cie nr 6). Zdj'cie nr 1 wybralo ponad 80% dziewcz't i ok. 40% chlopcow, a zdj'cie nr 6 wybrala ok. polowa dziewczynek i 1/3 chlopcow. Chlopcy wybierali glownie zdj'cia chlopcow: niedowidz'cego (zdj'cie nr 5) oraz pelnosprawnego (zdj'cie nr 7). Zdj'cie nr 5 wybralo 2/3 chlopcow i 1/3 dziewcz't, zas zdj'cie nr 7 ponad 80% chlopcow i polowa dziewczynek.

W grupie B plec roznicuje tylko wybor zdj'cia nr 3 przedstawiaj'cego dziewczynk' pelnosprawn'. Wybralo je 3/4 dziewcz't i 1/3 chlopcow (p<0,01).

Zroznicowanie wyborow negatywnych dzieci ze wzgl'du na plec w poszczegolnych grupach zamieszczono w tabeli 2, a graficznie na wykresie 2.

Wykres 1 Rozklad procentowy wyborow pozytywnych poszczegolnych zdj'c w kazdej z grup

Wykres 2 Rozklad procentowy wyborow negatywnych poszczegolnych zdj'c w kazdej z grup

Okazalo si§, ze grupy rozni' si§ istotnie cz'stotliwosci' wyborow trzech zdj'c. Wybory te dotyczyly zdj'c: dziewczynki z Zespolem Downa (zdj'cie nr 2), dziewczynki pelnosprawnej (zdj'cie nr 3), chlopca z czterokonczynowym porazeniem mozgowym (zdj'cie nr 4).

Istotne statystycznie roznice pomi'dzy grup', A i B odnotowano w cz'stosci wyboru chlopca z czterokonczynowym porazeniem mozgowym przedstawionym na zdj'ciu nr 4 (p<0,04). Grupa A cz'sciej niz grupa B wybierala to zdj'cie. Az 80% dzieci z grupy A deklarowalo, ze na pewno nie zaprzyjazniloby si§ z przedstawionym na zdj'ciu nr 4 chlopcem.

W grupie A (p<0,05) i B (p<0,00) zdecydowanie cz'sciej niz w grupie C odrzucano zdj'cie dziewczynki z Zespolem Downa (zdj'cie nr 2). Na to zdj'cie wskazalo 80% dzieci w grupie A i B oraz 60% dzieci w grupie C. Dzieci niepelnosprawne (grupa C) cz'sciej (p<0,05) niz dzieci z grupy A wybieraly zdj'cie dziewczynki pelnosprawnej (zdj'cie nr 3).

Tabela 4 Pіeж a wybory pozytywne rуwieњnikуw przedstawionych na zdjкciach

Tabela 5 Pіeж a wybory negatywne rуwieњnikуw przedstawionych na zdjкciach

Najcz'sciej w poszczegolnych grupach byly odrzucane zdj'cia: dziewczynki z Zespolem Downa (zdj'cie nr 2) i chlopca z czterokonczynowym porazeniem mozgowym (zdj'cie nr 4).

W grupie A i B plec roznicuje wybory dzieci. W grupie B dotyczy to zdj'cia chlopca uposledzonego umyslowo w stopniu lekkim (zdj'cie nr 6) (p<0,03) (gdzie dwukrotnie wi'cej dziewcz't niz chlopcow wybiera to zdj'cie); zas w grupie A zdj'c: dziewczynki niedoslysz'cej (zdj'cie nr 1) (p<0,00), chlopca niedowidz'cego (zdj'cie nr 5) (p<0,01), chlopca uposledzonego umyslowo w stopniu lekkim (zdj'cie nr 6) (p<0,05) oraz chlopca pelnosprawnego (zdj'cie nr 7) (p<0,00). Chlopcy z grupy A cz'sciej niz dziewcz'ta wybierali zdj'cia dziewczynki niedoslysz'cej (56% i 7% zdj'cie nr 1) i chlopca uposledzonego umyslowo w stopniu lekkim (48% i 22% zdj'cie nr 6). Dziewcz'ta natomiast cz'sciej niz chlopcy wybieraly chlopca niedowidz'cego (48% i 13% zdj'cie nr 5) oraz chlopca pelnosprawnego (41% i 4% zdj'cie nr 7).

W grupie C nie odnotowano roznic w wyborach negatywnych w zaleznosci od plci badanych dzieci. Najrzadziej we wszystkich grupach wybierani byli: dziewczynka pelnosprawna (zdj'cie nr 3), chlopiec niedowidz'cy (zdj'cie nr 5), chlopiec pelnosprawny (zdj'cie nr 7).

W tabelach 3 i 4 zamieszczono mierzone testem 2 zroznicowanie ze wzgl'du na wybory pozytywne i negatywne poszczegolnych zdj'c dzieci w badanych grupach a ilosc lat ucz'szczania do przedszkola. W oparciu o wartosci 2, dla wyborow pozytywnych istotne roznice stwierdzono jedynie w grupie A, zas dla wyborow negatywnych w grupach A i B.

Odnotowane w grupie A roznice dotyczyly pozytywnego wyboru zdj'cia chlopca niedowidz'cego (zdj'cie nr 5, p<0,05) oraz zdj'cia chlopca uposledzonego umyslowo (zdj'cie nr 6, p<0,01). Dzieci ucz'szczaj'ce do przedszkola dluzej rzadziej wybieraly zdj'cie chlopca niedowidz'cego i cz'sciej zdj'cie chlopca uposledzonego umyslowo niz dzieci ucz'szczaj'ce krocej do przedszkola.

Stwierdzone roznice w zakresie wyborow negatywnych w grupie A dotycz' zdj'c: chlopca z czterokonczynowym porazeniem mozgo- wym (p<0,04) oraz chlopca uposledzonego umyslowo (p<0,04).

Dzieci przebywaj'ce dluzej w przedszkolu cz'sciej deklaruj', ze nie zaprzyjazniliby si§ z chlopcem z czterokonczynowym porazeniem mozgowym niz dzieci przebywaj'ce krocej. Natomiast wi'cej dzieci o krotszym stazu przedszkolnym nie zaprzyjazniloby si§ z chlopcem uposledzonym umyslowo.

W grupie B roznica (p<0,05) byla widoczna w zakresie wyboru negatywnego zdj'cia dziewczynki pelnosprawnej (zdj'cie nr 3). Cz'sciej to zdj'cie wybieraly dzieci ucz'szczaj'ce dluzej do przedszkola. W grupie C nie odnotowano roznic w zakresie wyborow negatywnych w zaleznosci od ilosci lat ucz'szczania do przedszkola.

Tabela 6 Wybory pozytywne a iloњж lat w przedszkolu

Tabela 7 Wybory negatywne a iloњж lat w przedszkolu

Podsumowuj'c, dzieci z badanych grup najch'tniej zaprzyjaznilyby si§ z dziecmi zdrowymi b'dz z malo widoczn' niepelnosprawnosci'. Na ogol chlopcy wybierali chlopcow, a dziewczynki wybieraly dziewczynki. Odrzucane byly dzieci z wyraznie widoczn' niepelnosprawnosci'.

Jesli chodzi o wybory negatywne, jako dzieci, z ktorymi na pewno nie mozna si§ zaprzyjaznic, na ogol od razu byli wybierani: dziewczynka z zespolem Downa i chlopiec z czterokonczynowym porazeniem mozgowym, a trzecie dziecko bylo wybierane na zasadzie przeciwienstwa plci z dzieckiem badanym (i na ogol sposrod dzieci z niepelnosprawnosci' mniej widoczn'). Przy czym dzieci z grupy A znacznie cz'sciej wybieraly te zdj'cia niz ich rowiesnicy z grup B i C. Dzieci ucz'szczaj'ce dluzej do przedszkola cz'sciej odrzucaly swoich niepelnosprawnych kolegow. Zauwazono, ze dzieci ksztalcone w systemie integracyjnym mimo, iz maj'_ duzo doswiadczenia w kontaktach z dziecmi niepelnosprawnymi to ewidentnie je odrzucaj'. Trudno powiedziec, dlaczego tak si§ dzieje. Byc moze jest to kwestia wi'kszej swiadomosci dzieci pelnosprawnych ksztalconych w systemie integracyjnym, co do istoty niepelnosprawnosci i zwi'zanych z ni'_ ograniczen i utrudnien.

Niepelnosprawnosc intelektualna oraz niepelnosprawnosc wyraznie widoczna zdecydowanie bardziej utrudnia dzieciom wl'czenie si§ w spolecznosc grupy i osi'gni'cie pozytywnych relacji emocjonalnych z innymi dziecmi, niz niepelnosprawnosc motoryczna, malo widoczna na zdj'ciu.

Unikanie kontaktu z rowiesnikami niepelnosprawnymi moze byc spowodowane sprzecznoscii istniejica miedzy negatywnymi reakcjami, jakie moze wyzwalac spostrzegana ich odmiennosc a wymogami wychowawczymi, nakazujicymi ich akceptaj Psychologiczne badania w zakresie spostrzegania innych osob dowiodly, ze spostrzegane w drugiej osobie podobienstwo sprzyja sympatii i wyzwala motywaj do nawi'zania kontaktu, a spostrzegana odmiennosc wyzwala niepokoj, potrzeb' dystansu i cz'sto negatywne emocje (Bleszynska, 2001) [1].

M'dre dziecinstwo stanowi wspaniale wyposazenie w zyciu doroslym. St'd tak wazne jest by wyrabiac w dziecku, zarowno sprawnym, jak i niepelnosprawnym, postaw' oparta na zapewnieniu, ze jest ono wyjitkowe i niepowtarzalne. Dziecko z natury dobre i wrazliwe jest tez podatne na wplywy doroslych. Nie wystarczy odpowiednia postawa nauczycieli i kolegow w grupie integracyjnej. Istotne jest takze post'powanie rodzicow zarowno dzieci zdrowych, jak i niepelnosprawnych. Wyst'puj'ce w danym srodowisku, wzory ustosunkowywania si§ do osob niepelnosprawnych cz'sto determinuji postawy dzieci [5, s. 77-90].

Nauczyciele i rodzice powinni posiadac ponadto odpowiedni zasob wiedzy na temat rozwoju oraz wychowania i ksztalcenia dzieci niepelnosprawnych, odpowiedni poziom kompetencji opiekunczych, niezb'dnych w pracy i kontaktach z okresloni kategorii osob niepelnosprawnych, pozytywne postawy emocjonalne wobec osob niepelnosprawnych, a takze wrazliwosc na ich potrzeby i umiej'tnosc ich zaspakajania. Nalezy pami'tac, ze rodzice w systemie ksztalcenia dzieci niepelnosprawnych stanowii istotne ogniwo integracji i normalizacji zycia osoby odbiegajicej od normy [5, s. 77-90]. Byc moze warto byloby zaplanowac systematyczne poszerzanie i doskonalenie kompetencji wychowawczych zarowno rodzicow jak i nauczycieli.

W zwi'zku z tym dalsze badania nad integracji spoleczni dzieci niepelnosprawnych moglyby dotyczyc nast'puj'cych kwestii: 1) znaczenia srodowiska rodzinnego, a w szczegolnosci takich zmiennych jak postawy rodzicow, wi'zi spoleczne i statusu socjoekonomicznego dla relacji interpersonalnych dzieci pelnosprawnych i niepelnosprawnych; 2) znaczenia srodowiska przedszkolnego, glownie postaw nauczycieli i podejmowanych przez nich oddzialywan wychowawczych dla relacji interpersonalnych dzieci pelnosprawnych i niepelnosprawnych; 3) projektowania badan maj'cych na celu weryfikaj efektywnosci programow autorskich, na ktorych swoj', prac§ opieraj' grupy integracyjne.

Bibliografia

1. Bleszynska K. Niepelnosprawnosc a struktura identyfikacji spolecznych. - Warszawa, 2001.

2. Katz I. Stigma. A social psychological analysis. - New Jersey, 1981.

3. Skarzynska K. Spostrzeganie ludzi. - Warszawa 2001

4. Sowa J. Kulturowe zalozenia poj'cia normalnosci w psychiatrii. - Warszawa, 1984.

5. Tchorzewska W. Integracyjna edukacja dzieci w mlodszym wieku szkolnym. Teoretyczne zalozenia ksztalcenia integracyjnego (w:) Wybrane problemy edukacji dzieci w przedszkolu i szkole. - Lublin, 2005.

Размещено на Allbest.ru