Релігійна політика інститутів парламентаризму України та Республіки Польща: філософський аналіз

Размещено на http://www.allbest.ru/

Zytomierski Uniwersytet Panstwowy imienia Iwana Franki

Polityka religijna instytucji parlamentaryzmu Ukrainy I Rzeczypospolitej Polskiej: analiza filozoficzna

Sokolovskyi Oleh

doktor habilitowany, docent

profesor wydzialu filozofii i nauk politycznych

Adnotacja

релігійний політика парламентаризм віросповідання

Celem badania jest analiza porownawcza polityki religijnej instytucji parlamentarnych Ukrainy I Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie regulacji stosunkow spolecznych w sferze religijnej

Metodyka. Do analizy strukturalnych skladnikow instytucji parlamentaryzmu Ukrainy i Rzeczypospolitej Polskiej, okreslenia ich zasadniczych cech i funkcjonalnosci, zastosowano metodq strukturalno-funkcjonalnq, ktora znalazla odzwierciedlenie w procesie porownywania norm konstytucyjno-prawnych jako fundamentalnych w regulacji stosunkow spolecznych sfery religijnej. Nowosc naukowa. Po raz pierwszy przeanalizowano akty prawne Rady Najwyzszej Ukrainy, Sejmu i Senatu, ktore zapewniajq kontrolq przestrzegania praw w sferze wolnosci sumienia i wyznania oraz ich orientacjq na rozwiqzywanie konfrontacji miqdzywyznaniowych poprzez dialog. Wnioski. W artykule przeprowadzono analizq porownawczq polityki religijnej instytucji parlamentarnych Ukrainy i Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie regulacji stosunkow spolecznych w sferze religii. Ustalono podstawy, zasady, metody i mechanizmy ksztaitowania i realizacji stosunkow panstwowo-koscielnych i miqdzywyznaniowych. Stwierdzono wpiyw koscioia na zycie spoieczne i polityczne Polski, ktore odgrywaio waznq rolq w ksztaitowaniu siq panstwa i narodu oraz zachowaniu tozsamosci narodowej. Przeanalizowano tendencje sekularyzacyjne w spoieczenstwach polskich i ukrainskich, ktore przejawiajq siq w spadku religijnosci, osiabieniu wpiywu religii i koscioia na codzienne zycie ludnosci, utracie zaufania do religii i koscioia. Koncentruje siq uwaga na tresci i orientacji panstwowej polityki religijnej, od ktorej zalezy charakter stosunkow panstwowo-koscielnych i miqdzywyznaniowych, sytuacja religijna w kraju i poziom wolnosci religijnej. Udowodniono, ze polityka religijna panstwa zalezy w duzej mierze odpraw, ktore zostaiyprzyjqte przez instytucje parlamentarne zgodnie z zqdaniami religijnymi, politycznymi i spoiecznymi.

Slowa kluczowe: religia, stosunki panstwowo-koscielne, polityka religijna, instytutparlamentaryzmu, Rada Najwyzsza Ukrainy, Sejm, Senat.

Соколовський Олег - доктор філософських наук, доцент, професор кафедри філософії та політології, Житомирський державний університет імені Івана Франка, м. Житомир, Україна

Релігійна політика інститутів парламентаризму України та Республіки Польща: філософський аналіз

Анотація

релігійний політика парламентаризм віросповідання

Метою дослідження є порівняльний аналіз релігійної політики інститутів парламентаризму України та Республіки Польща з регулювання суспільних відносини у релігійній сфері. Методологія. Для аналізу структурних складових інститутів парламентаризму України та Республіки Польща, визначення їх сутнісних характеристик та функціональності було використано структурно-функціональний метод, який знайшов відображення у процесі порівняння конституційно-правових норм як засадничих у регулюванні суспільних відносини релігійної сфери. Наукова новизна. Вперше проаналізовано законодавчі акти Верховної Ради України, Сейму та Сенату, які забезпечують контроль за дотриманням прав у сфері свободи совісті і віросповідання та їх орієнтацію на вирішення міжконфесійних конфронтацій через діалог. Висновки. Порівняльний аналіз інститутів парламентаризму Республіки Польща й України встановив, що релігійна політика законодавчих органів влади регулює відносини із суспільством і виконує законотворчу функцію, яка зорієнтована на створення законів та репрезентацію інтересів різних соціальних груп у державі. Встановлено засади, принципи, методи та механізми формування та реалізації державно-церковних та міжконфесійних відносин. Констатовано вплив церкви на суспільне та політичне життя Польщі, яка відігравала важливу роль у становленні держави і нації та збереженні національної самобутності. Акцентується увага на змісті та спрямованості державної релігійної політики від якої залежить характер державно-церковних та міжконфесійних відносин, релігійна ситуація в країні та рівень релігійної свободи. Доведено, що релігійна політика держави залежить значною мірою від законів, які були ухвалені інститутами парламентизму відповідно до релігійних, політичних і суспільних запитів.

Ключові слова: релігія, державно-церковні відносини, релігійна політика, інститут парламентизму, Верховна Рада України, Сейм, Сенат.

Sokolovskyi Oleh - Doctor of Philosophy, Associate Professor, Professor at the Department of Philosophy and Political Science, Zhytomyr Ivan Franko State University, Zhytomyr

Religious policy of the institutions of parliamentarism in Ukraine and the Republic of Poland: a philosophical analysis

Summary

The purpose of the research is a comparative analysis of the religious policy of the institutions ofparliamentarism of Ukraine and the Republic of Poland on the regulation of public relations in the religious sphere. Methodology. To analyze the structural component institutions of parliamentarism of Ukraine and the Republic of Poland, to determine their essential characteristics andfunctionality, a structural-functional method was used, which was reflected in the process of comparing constitutional and legal norms as fundamental in the regulation of public relations in the religious sphere. Scientific novelty. For the first time, the legislative acts of the Verkhovna Rada of Ukraine, the Diet, and the Senate, which provide control over the observance of rights in the sphere offreedom of conscience and religion and their orientation towards resolving inter-confessional confrontations through dialogue, are analyzed. Conclusions. A comparative analysis of the institutions ofparliamentarism in the Republic of Poland and Ukraine established that the religious policy of legislative authorities regulates relations with society and performs a law-making function, which is oriented to the creation of laws and the representation of the interests of various social groups in the state. The principles, methods and mechanisms of formation and implementation of state-church and inter-confessional relations have been established. The impact of the church on the social and political life of Poland, which played an important role in the formation of the state and nation and the preservation of national identity, was noted. Attention is focused on the content and orientation of the state religious policy, which determines the nature of state-church and interfaith relations, the religious situation in the country, and the level of religious freedom. It is proved that the religious policy of the state depends to a large extent on the laws that were adopted by the institutions of parliamentarism in accordance with religious, political and social demands.

Key words: religion, state-church relations, religious policy, the institution of parliamentarism, the Verkhovna Rada of Ukraine, the Diet, the Senate.

Okreslenie problemu i jego zwi^zek z waznymi zadaniami naukowymi i praktycznymi

Sfera polityczna to przestrzen spoleczna, ktora powstaje poprzez uporz^dkowanie zorganizowanych relacji mi?dzy ludzmi. Obowi^zek zapewnienia stabilnosci takiej organizacji spoczywa na instytucjach politycznych, ktore powstaly podczas dlugiego rozwoju historycznego i wyrazaly polityczne interesy niektorych grup spolecznych. Cech^ instytucji politycznych jako instytucji wladzy panstwowej jest ich legitymacja, to znaczy ich dzialalnosc jest regulowana przez ustawodawstwo, co okresla ich uprawnienia i funkcje.

Instytucje polityczne jako elementy strukturalne systemu politycznego odzwierciedlaj^ interesy warstw politycznych i socjalnych spoleczenstwa. W naszym badaniu przyjrzymy si? tym instytucjom politycznym, ktore w ramach swoich konstytucyjnych uprawnien wplywaj^ na ksztaltowanie polityki religijnej i procesow religijnych na Ukrainie i w Polsce. Nalez^ do nich przede wszystkim instytu- cja parlamentaryzmu, ktora na Ukrainie jest reprezentowana przez Rad? Najwyzsz^ Ukrainy oraz w Rzeczypospolitej Polskiej - Sejm i Senat. Instytucja parlamentaryzmu reguluje stosunki ze spoleczenstwem jako organ przedstawicielski wladzy publicznej i pelni funkcj?legislacyjn^, ktora koncentruje si? na tworzeniu praw i reprezentuje interesy roznych grup spolecznych w panstwie.

Analiza badari i publikacji podstawowych

Naukowa analiza polityki religijnej instytucji parlamentaryzmu Ukrainy i Rzeczypospolitej Polskiej swiadczy o znacznym zainteresowaniu ukrainskich i zagranicznych naukowcow t^ problematyk^ i jest obszarem zainteresowania wielu nauk humanistycznych i spolecznych. Religioznawcze i politologiczne cechy badanego problemu zostaly podkreslone w pracach M. Babija, S. Bogdana, W. Jelenskiego, M. Palinczaka, W. Patlaczuka, M. Marczuka i innych. Kwestie polityki religijnej instytucji parlamentaryzmu Ukrainy i Rzeczypospolitej Polskiej nie byly jednak przedmiotem kompleksowych badan. W wielu publikacjach specyfika polityki panstwa wobec religii i kosciola w Rzeczypospolitej Polskiej i na Ukrainie jest traktowana tylko w kontekscie historii politycznej, a zatem wymaga dalszego rozwoju.

Celem artykulu jest analiza porownawcza polityki religijnej instytucji parlamentaryzmu Ukrainy i Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie regulacji stosunkow spolecznych w sferze religijnej.

Prezentacja glownego materialu i uzasadnienie uzyskanych wynikow naukowych

Wazn^ jednostk^ strukturaln^ systemu politycznego Ukrainy jest Rada Najwyzsza Ukrainy, ktorej kompetencje to konstytucyjne uprawnienia do regulowania stosunkow spolecznych w sferze religijnej. Wyraza si? to przede wszystkim w okreslaniu podstaw, zasad, metod i mechanizmow ksztaltowania i realizacji stosunkow panstwowo-koscielnych i mi?dzywyznaniowych (Конституція України). Znacz^cy regulator w ksztaltowaniu polityki religijnej jest ustanowiony w upowaznieniu parlamentu do wysluchiwania corocznych i nadzwyczajnych or?dzi Prezydenta Ukrainy gdzie poruszane s^ kwestie stosunkow panstwowo-koscielnych i mi?dzywyznaniowych. Ponadto Rada Najwyzsza Ukrainy realizuje swoje uprawnienia w sferze religijnej poprzez mechanizm przesluchan parlamentarnych i mi?dzyfrakcyjnych stowarzyszen parlamentarnych w sprawach koscielnych.

Waznym instrumentem parlamentu w realizacji stosunkow reli- gijnych jest Komitet Rady Najwyzszej Ukrainy, ktory powstaje z liczby deputowanych ludowych Ukrainy w celu realizacji prac legislacyjnych w poszczegolnych obszarach, przygotowania i wst?pnego rozpatrzenia spraw przypisanych do uprawnien Rady Najwyzszej Ukrainy, peinienia funkcji kontrolnych (Закон України "Про комітети"). Polityk^ panstwow^ w sferze wolnosci sumienia i organizacji religijnych realizuje profilowy Komitet Rady Najwyzszej Ukrainy ds. kultury i duchowosci (Профільний комітет ВР). Komitet profilowy wst^pnie rozwaza propozycje przeprowadzenia przesiuchan parlamentarnych w sprawach religijnych.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w rozwoju koncepcji podziaiu i rownowagi wiadzy w szczegolnosci wprowadza do mechanizmu panstwowego jednoczesnie dwa organy wiadzy ustawodawczej - Sejm i Senat (Dobrowolski М., 2000, s. 47). Przepisy Konstytucji, ktore nadaj^ funkj ustawodawcz^ Sejmowi i Senatowi, okreslaj^ przepisy konstytucyjne, ktore reguluj^ mechanizmy tworzenia, organizacji wewn^trznej, zasad funkcjonowania, statusu posiow i senatorow (Sarnecki P., 2007, s. 142). Konstytucja nie okresla roznic mi^dzy obydwoma organami wiadzy ustawodawczej. W wyjasnieniu przepisow podkreslono rownosc izb jako prawn^ konsekwenj wprowadzenia dwuizbowej struktury Parlamentu. Z podstawy dwuizbowosci Parlamentu mozna wywnioskowac norm^ interpretacyjn^, ze w przypadku w^tpliwosci co do zakresu kompe- tencji Sejmu lub Senatu nalezy wychodzic z zalozenia co do poziomu prawa obu izb, "z powodzeniem odzwierciedla pragnienie ustawodawcy, aby ustawy byiy uchwalane przez dwuizbowy parlament" (Dobrowolski M., 2005, s. 253).

W razie braku przepisu, ktory ograniczalby kompetencje Senatu, mozna uznac, ze jego kompetencje s^ rownoznaczne z kompetencjami Sejmu. Obie izby maj^ takie same mozliwosci dziaiania, nie ma tez mozliwosci ustanowienia nakazu jednej z izb drugiej. Jednoczesnie na poziomie stosunkow mi^dzyparlamentarnych zadaniem drugiej izby jest ograniczenie uprawnien Pierwszej Izby. Potwierdzeniem funkcjonowania tej koncepcji w praktyce jest ci^gie d^zenie Senatu do poszerzenia zakresu swojej dzialalnosci, nawet przy braku odpowiednich norm konstytucyjnych. Wiele z tych obowi^zkow znajduje odzwierciedlenie w regulaminie Senatu i ustawie "o wykonywaniu mandatu posia i senatora", ktora stanowi, ze Izby maj^ pewne zarowno wspolne, jak i odmienne uprawnienia przy dominu-j^cej pozycji politycznej Sejmu (Сорока С., 2010).

Nalezy zauwazyc, ze ustalenie pewnych preferencji dla Sejmu byio juz cech^ charakterystyczn^ polskiego parlamentu w okresie II Rzeczypospolitej, a takze po 1989 r., kiedy podj^to decyzj? o zast^- pieniu jednoizbowego parlamentu dwuizbowym. W 1993 r. Trybunal Konstytucyjny mowil o faktycznej nierownosci Sejmu i Senatu w trakcie procesu legislacyjnego oraz szczegolnej, decyduj^cej roli Sejmu. Taki stan rzeczy pozostawal charakterystycznym znakiem polskiego parlamentaryzmu az do wejscia w zycie traktatu lizbon- skiego. Kompetencje Senatu w zakresie stanowienia prawa i praktyczne pozbawienie jego uprawnien kontrolnych dowodz^, ze obie izby s^ funkcjonalnie nierowne (Prawo konstytucyjne, s. 228).

Podstawy prawne stosunkow panstwowo-wyznaniowych regu- luj^ ustawy z dnia 17 maja 1989 r.: "o stosunkach Panstwa i Kosciola Katolickiego","o gwarancjach wolnosci sumienia i wyznania", "o zabezpieczeniu spolecznym duchowienstwa". Tresc przepisow zostala uregulowana z mi^dzynarodowymi zobowi^zaniami kraju w zakresie praw czlowieka. Polityka Religijna Instytutu parlamentaryzmu reguluje tresc ustawy Rzeczypospolitej Polskiej "o gwarancjach wolnosci sumienia i wyznania" (Ustawa o gwarancjach).

Zgodnie z art. 1 Rzeczpospolita Polska zapewnia kazdemu obywatelowi wolnosc sumienia i wyznania, wolnosc wyboru religii i przekonan religijnych, ich wypowiedzi - indywidualnych i zbiorowych, prywatnych i publicznych. Wierz^cy obywatele wszystkich wyznan, a takze niewierz^cy, maj^ rowne prawa w zyciu panstwowym, politycznym, gospodarczym, spolecznym i kulturalnym. Rz^d promuje wyznania religijne i nie stwarza zadnych przeszkod w ich dzialalnosci.

Prawo przyznaje obywatelom prawo do tworzenia wspolnot religijnych w celu uznania i szerzenia wiary religijnej; uczestniczyc w aktach religijnych i obrz^dach, a takze wypelniac obowi^zki religijne i obchodzic swi?ta religijne; rozpowszechniac swoj^ religi? i przekonania, wychowywac swoje dzieci zgodnie z wlasnymi przekonaniami w duchu religijnym; nie ujawniac swoich preferencji religijnych; uczestniczyc w pracach mi^dzynarodowych organizacji religijnych; korzystac ze zrodel informacji na temat religii; produkowac i kupowac przedmioty niezb^dne; zostac ksi^dzem lub mnichem; zostac pochowanym zgodnie z religijnym rytualem lub przekonaniami.

Obywatele maj^ prawo do udzielania pomocy materialnej kosciolowi i innym instytucjom religijnym, a takze instytucjom charytatywnym, i nikt nie moze byc dyskryminowany lub uprzywilejowany bior^c pod uwag? przynaleznosc religijn^ lub przekonania religijne. Zabrania si? zmuszania obywateli do nieuczestniczenia w czynnosciach religijnych lub obrz?dach, a takze zmuszania ich do udzialu w nich. Cudzoziemcy przebywaj^cy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, posiadaj^ prawo wolnosci sumienia i wyznania na rowni z obywatelami polskimi.

Panstwo polskie, a takze potwierdza jego tolerancyjny stosunek do kosciola, na poziomie legislacyjnym reguluje, ze osoby nalez^ce do kosciola i innych organizacji religijnych, ktorych swi?ta religijne s^ ustawowymi dniami roboczymi, maj^ prawo, na wlasn^ prosb?, otrzymac w tym dniu dzien wolny niezb?dny do swi?towania, zgodnie z zaleceniami swojej religii.

Ustawa przewiduje rowniez gwarancje wolnosci sumienia i wyznania w stosunkach mi?dzy panstwem a kosciolem i innymi instytucjami religijnymi. Wsrod nich mozna wymienic rozdzial kosciola i innych instytucji religijnych od panstwa, wolnosc wykonywania funkcji religijnych przez kosciol i inne wyznania, rownosc kosciolow i innych organizacji religijnych niezaleznie od ich statutu. Rzeczpospolita Polska jest panstwem swieckim, neutralnym w sprawach religii i swiatopogl^du.

Zgodnie z prawem Panstwo wspolpracuje z kosciolami i wspol- notami religijnymi w celu zachowania pokoju, okreslenia warunkow rozwoju panstwa i poprawy atmosfery moralnej w spoleczenstwie. Kosciol i inne instytucje religijne na rownych zasadach korzystaj^ z wolnosci wykonywania swojej dzialalnosci religijnej. W czasie jej wykonywania maj^ prawo uznawac doktryn? religijn^, dogmaty i zasady wiary, a takze liturgi?; organizowac i publicznie wyrazac kult; swiadczyc uslugi religijne; organizowac obrz?dy i spotkania religijne (Ustawa o gwarancjach).

Kosciol i inne instytucje religijne maj^ prawo do posiadania, zarz^dzania, zakladania i rozbudowy cmentarzy w celu pochowku; nauczanie religii i wychowanie w duchu religijnym dzieci i mlodziezy, zgodnie z wyborem ich rodzicow lub opiekunow. Przy czym nauczanie religii dzieci i mlodziezy jest wewn?trzn^ spraw^ kosciola i innych instytucji religijnych. Jest organizowany w ramach programu zatwierdzonego przez kierownictwo samego kosciola lub innej instytucji religijnej, w domach modlitwy i innych odpowiednich pomieszczeniach.

Na Ukrainie dla ksztaltowania modelu stosunkow panstwowo-koscielnych oraz okreslenia zasad polityki religijnej w okresie demokratyzacji spoleczenstwa ukrainskiego kluczowe znaczenie mialo przyj?cie przez Rad? Najwyzsz^ Ukrainy 23 kwietnia 1991 r. Ustawy Ukrainy "O wolnosci sumienia i organizacje religijne". Jednym z waznych politycznie postanowien tej ustawy bylo to, ze "realizacja polityki panstwa w odniesieniu do religii i kosciola odnosi si? wyl^cznie do administracji Ukrainy" (Закон України «Про свободу»). Prawo Ukrainy "O wolnosci sumienia i organizacji religijnych" zawieralo definicj? jego kluczowej kategorii - "wolnosci sumienia", ktora obejmuje prawo do "posiadania, przyjmowania i modyfikowania wybranej przez siebie religii lub przekonan oraz wolnosc samodzielnego lub z innymi praktykowania jakiejkolwiek religii lub nie praktykowania zadnej, wysylania kultow religijnych, jawnego wyrazania i swobodnego rozpowszechniania swoich przekonan religijnych lub ateistycznych" [10]. Bior^c pod uwag?, ze prawo to jest jednym z podstawowych praw czlowieka, zostalo pozniej zapisane w Konstytucji Ukrainy. W przeciwienstwie do sowieckiego ustawodawstwa dotycz^cego kultow religijnych, ktore zawieralo szereg zakazow dzialalnosci organizacji religijnych, Konstytucja Ukrainy i ustawa Ukrainy "O wolnosci sumienia i organizacjach religijnych" wykonywanie prawa do wolnosci sumienia moglo byc ograniczone przez prawo tylko w interesie ochrony bezpieczenstwa publicznego i porz^dku, zycia, zdrowia i moralnosci, a takze praw i wolnosci innych obywateli (Закон України "Про свободу").

W procesie realizacji prawa do wolnosci sumienia wykluczono mozliwosc jakiegokolwiek przymusu do wyznawania lub nie wyznawania religii, udzialu lub nieuczestniczenia w dzialaniach religijnych. Nauczanie religii nie moglo byc wymuszone. Rodzicom lub osobom, ktore je zast^pily, za ich obopoln^ zgod^ przyznano prawo do wychowywania dzieci zgodnie z wlasnymi przekonaniami reli- gijnymi. Waznymi postanowieniami Ustawy Ukrainy "o wolnosci sumienia i organizacjach religijnych" byly przepisy o rownosci obywateli Ukrainy we wszystkich sferach zycia publicznego, niezaleznie od ich stosunku do religii, a takze o rownosci religii, wyznan i organizacji religijnych wobec prawa. W ustawie Ukrainy "o wolnosci sumienia i organizacjach religijnych" Rada Najwyzsza Ukrainy jasno okreslila podstawy polityczno-prawne i zasady stosunkow panstwowo-koscielnych, a mianowicie: oddzielenie kosciola (organizacji religijnych) od panstwa, oddzielenie systemu edukacji panstwowej i komunalnej od kosciola; nieingerencja panstwa w dzialalnosc organizacji religijnych, zapobieganie ich finansowaniu przez panstwo (Закон України "Про свободу").

Rada Najwyzsza Ukrainy na poziomie legislacyjnym znacznie rozszerzyla prawa organizacji religijnych do swobodnego prowadzenia nabozenstw, obrz?dow religijnych i ceremonii w budynkach sakralnych i poza nimi; posiadanie wlasnosci na Ukrainie i za granic^; wykorzystanie budynkow i mienia na ich potrzeby, ktore mogly byc im udost?pniane przez obywateli, organizacje panstwowe i stowarzyszenia spoleczne; zakladanie przedsi?biorstw z prawem osoby prawnej do wykonywania swoich zadan statutowych, zatrudnianie obywateli; i temu podobne (Закон України "Про свободу").

Ustawa zasadniczo zmienila istot?, procedury i mechanizmy rejestracji organizacji religijnych. Jesli radzieckie ustawodawstwo dotycz^ce kultow religijnych zakladalo obecnosc co najmniej 20 pelnoletnich osob do tworzenia i rejestracji wspolnoty religijnej, to obecne prawo do rejestracji jej statutu (postanowienia) w celu nabycia przez ni^ prawa osoby prawnej ustanowilo limit rejestracyjny co najmniej 10 osob, ktore ukonczyly 18 lat (Закон України "Про свободу"). Status osoby prawnej dawal organizacjom religijnym prawo do wykonywania i uzywania piecz?ci i formularzy, otwierania rachunkow bankowych, zawierania umow, prowadzenia dzialalnosci gospodarczej i temu podobne.

Ustawa Ukrainy "O wolnosci sumienia i organizacjach religijnych" okreslala podstawy nie tylko stosunkow panstwowo-koscielnych, ale takze stosunkow mi?dzywyznaniowych. Jednym z jego zadan bylo osi^gniecie porozumienia spolecznego i wspolpracy obywateli, niezaleznie od ich swiatopogl^du czy wyznania. Istotne znaczenie dla normalizacji stosunkow mi?dzywyznaniowych miala klauzula o nieingerencji organizacji religijnych w wzajemne dzialania, odrzuceniu gloszenia nietolerancji i niezgody na tle religijnym, przyczynieniu si? do ustanowienia wzajemnej tolerancji swiatopogl^dowej i religijnej oraz szacunku mi?dzy wierz^cymi roznych wyznan a wierz^cymi i niewierz^cymi.

Wspolpraca mi?dzy Rad^ Najwyzsz^ a organizacjami religijnymi nie zawsze byla produktywna na poziomie legislacyjnym. W szczegolnosci w 2003 r. w trakcie przygotowywania projektu nowej Ustawy Ukrainy "O wolnosci sumienia i organizacjach religijnych" Rada Najwyzsza zostala przeniesiona do rozpatrzenia projektu ustawy z powodu upolitycznienia tej kwestii przez poszczegolnych przedstawicieli organizacji religijnych (Переверзій В., 2007, s. 164). Jednak Komitet Rady Najwyzszej do spraw kultury i duchowosci otrzymal alternatywny projekt ustawy "O wolnosci religijnej i organizacjach religijnych", ktory zgodnie z Rozporzadzeniem Rady Najwyzszej Ukrainy mial bye rozpatrywany jednoczesnie z projektem rzadowym. W zwiazku z protestami organizacji religijnych rozpatrywanie projektow ustaw zostalo przeniesione i ostatecznie Rada Najwyzsza je odrzucila. Wybrancy ludowi zdecydowali, ze "dokumenty te nie sa odpowiednio przygotowane i dlatego powoduja konflikt w Radzie Najwyzszej i pewne napi?cie w spoleczenstwie" (Переверзій В., 2007, s. 165).

Przygotowanie nowej ustawy w zakresie stosunkow publiczno-koscielnych rozpocz?lo si? w 2006 r. w tym celu powolano grup? robocza do opracowania nowej wersji ustawy "o wolnosci sumienia i organizacjach religijnych", w sklad ktorej weszli przedstawiciele roznych organizacji pozarz^dowych. Jednak nowe prawo nie uzyskalo aprobaty ze strony roznych sil politycznych i religijnych. W szczegolnosci przedstawiciele poszczegolnych kosciolow przedstawili propozycj? odroczenia terminu przedstawienia tego projektu do rozpatrzenia przez Rad? Najwyzsza "biorac pod uwag? niekorzystna sytuacj? polityczna i upolitycznienie kwestii religijnych" (Переверзій В., 2007, s. 168).

W ten sposob Rada Najwyzsza Ukrainy, poprzez Komitet profilowy i deputowanych ludowych Ukrainy, moze znaczaco wplywae na ksztaltowanie podstaw polityki religijnej i zapewniae kontrol? nad przestrzeganiem praw w sferze wolnosci sumienia i wyznania. Upolitycznienie srodowiska religijnego utrudnialo jednak proces stanowienia prawa, a trese projektow w regulacji stosunkow panstwowo-koscielnych byla niejednoznacznie odbierana przez ukrainskich politykow i organizacje religijne. Szereg ustaw, ktore rozwazala Rada Najwyzsza Ukrainy doprowadzily do nasilenia konfliktow i niepokojow spolecznych.

Polityka religijna wladzy ustawodawczej ksztaltowana jest na podstawie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Najwazniejsze przepisy okreslaje, ze wladza w panstwie zachowuje bezstronnosc w sprawach przekonan religijnych, swiatopogledowych i filozoficznych, zapewniajec swobod? ich wyrazania w zyciu publicznym. Relacje mi?dzy panstwem a kosciolami, a takze innymi zwiezkami religijnymi opieraje si? na zasadach poszanowania ich autonomii, a takze wzajemnej niezaleznosci wszystkich w swojej sferze, a takze interakcji dla dobra czlowieka i dla dobra wspolnego (Конституція Польської Республіки, s. 19-20).

Glowne koncepcje sfery religijnej okreslaje artykuly 25 i 53 Kon- stytucji, tresc preambuly oraz postanowienia aktu Konstytucyjnego, ktore maje rozszerzone interpretacj?. Artykul 25 ustanawia rownosc stosunkow mi?dzy panstwem, kosciolami i innymi stowarzyszeniami religijnymi. Powstaje w oparciu o zapewnienie ich autonomii, niezaleznosci i wspolpracy dla dobra czlowieka. Wladza nie interweniuje, zapewnia swobod? wypowiedzi w zyciu publicznym. O stosunkach mi?dzy panstwem a kosciolem katolickim decyduje jednak umowa mi?dzynarodowa (konkordat) zawarta mi?dzy Stolice Apostolske a panstwem polskim.

Tekst Konkordatu wskazuje, ze panstwo i kosciol katolicki w Polsce se niezalezne i autonomiczne. Kosciol gwarantuje swobodne i publiczne wypelnianie swojej misji, prowadzenie swoich spraw w oparciu o normy prawa kanonicznego. Umowa z Watykanem potwierdza konstytucyjne zasady, na ktorych opieraje si? stosunki publiczno-koscielne, a jednoczesnie wprowadza szereg nowych przepisow, w tym uznanie za prawnie legalne malzenstw zawartych w kosciolach, a takze przekazanie kosciolowi katolickiemu cmentarzy, ktore wczesniej byly administrowane przez sluzby miejskie.

Artykul 53 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej dotyczy kwestii religijnych, ktore gwarantuje realizacj? prawa do wolnosci sumienia i religii. Wolnosc wyznania obejmuje wolnosc praktykowania religii wedlug wlasnego wyboru, a takze indywidualnie lub razem z innymi, do publicznego lub prywatnego odprawiania nabozenstw. Poj?cie wolnosci religijnej obejmuje mozliwosc korzystania ze swietyn i innych miejsc kultu, ktore moge byc budowane zgodnie z potrzebami wiernych, a takze prawo ludzi do udzielania i otrzymywania pomocy od kosciola. Rodzice maje prawo zapewnic dzieciom edukacj? religijne i edukacj? zgodnie ze swoimi przekonaniami. W takim przypadku istnieje mozliwosc ograniczenia wolnosci religii na podstawie prawa, jesli jest to konieczne dla ochrony bezpieczenstwa panstwa, jego ochrony, zapewnienia porz^dku publicznego, zdrowia, moralnosci lub wolnosci i praw innych osob (Конституція Польської Республіки s. 25-26).

Jednoczesnie wskazuje si?, ze nikt nie moze bye zmuszany do uczestniczenia lub nie uczestniczenia w obrz?dach religijnych, a wladze publiczne nie maj^ prawa zobowi^zae obywateli do wyjasniania swoich swiatopogl^dow, przekonan religijnych lub przekonan. Tak wi?c z jednej strony stowarzyszenia s^ podmiotami wolnosci religijnej wraz z obywatelami, cudzoziemcami, repatriantami i dzieemi, z drugiej strony stowarzyszenia religijne s^ tworzone w celu zapewnienia wiernym prawa do praktykowania swojej religii zgodnie z wierzeniami oraz udzielania lub otrzymywania pomocy od kosciola (Конституція Польської Республіки s. 25-26).

Podstawowe podstawy, gwarancje, warunki i mozliwosci praktycznej realizacji praw i wolnosci czlowieka, w tym prawa do wolnosci sumienia, znalazly odzwierciedlenie w artykulach sekcji drugiej "prawa, wolnosci i obowi^zki czlowieka i obywatela" Konstytucji Ukrainy. Artykul 35 stwierdza: "Kazdy ma prawo do wolnosci swiatopogl^du i wyznania. Prawo to obejmuje wolnose praktykowania jakiejkolwiek religii lub nie praktykowania zadnej, swobodnego wysylania samodzielnie lub zbiorowo kultow religijnych i obrz?dow rytualnych, prowadzenia dzialalnosci religijnej. Korzystanie z tego prawa moze bye ograniczone przez prawo tylko w interesie ochrony porz^dku publicznego, zdrowia i moralnosci ludnosci lub ochrony praw i wolnosci innych ludzi. Kosciol i organizacje religijne na Ukrainie s^ oddzielone od panstwa, a szkola od kosciola. Nikt nie moze ustanowie wi^z^cych przekonan i swiatopogl^dow" (Конституція України).

Te przepisy konstytucyjne wyznaczaj^ konkretne granice moz- liwej ingerencji prawnej panstwa w dzialalnose religijn^, to znaczy tylko w interesie ochrony porz^dku publicznego, zdrowia i moralnosci ludnosci lub ochrony praw i wolnosci innych ludzi. Oznacza to, ze osoby, ktore wyznaj^ okreslon^ religi?, nie powinny zglaszae panstwu swojej przynaleznosci do danej wspolnoty religijnej i tego, czy uczestnicz^ w jej zyciu religijnym.

Wnioski i perspektywy dalszych badan

Rzeczpospolita Polska jest jednym z pierwszych krajow Europy Wschodniej, ktore dokonaly liberalnej i politycznej transformacji w sferze religijnej. Instytut parlamentaryzmu, przyjmuj^c nowe demokratyczne normy w dziedzinie wyznania, zapewnil realizacj? polityki religijnej na zasadzie oddzielenia kosciola od panstwa i rownosci organizacji religijnych wobec prawa. Rada Najwyzsza Ukrainy, chociaz nie ma specjalnie okreslonych uprawnien konstytucyjnych w sferze religijno-koscielnej, ona, jej Komitet profilowy, deputowani ludowi Ukrainy s^ w stanie znacz^co wplyn^c na ksztaltowanie podstaw stosunkow panstwowo-koscielnych i mi^dzywyznaniowych, panstwowej polityki religijnej, a Pelnomocnik Rady Najwyzszej Ukrainy ds. praw czlowieka zapewnia parlamentarn^ kontrol? przestrzegania praw w sferze wolnosci sumienia i wyznania.

Literatura

1. Конституція України. URL: https://www.president.gov.ua/ua/documents/constitution/konstituciya-ukrayini-rozdil-iv.

2. Закон України "Про комітети Верховної Ради України". URL: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/116/95-%E2%F0#Text.

3. Профільний комітет ВР рекомендує відхилити законопроект щодо військового капеланства. URL: https://risu.ua/profilniy-komitet-vr-rekomenduye-vidhiliti-zakonoproekt-shchodo-viyskovogo-kapelanstva_n65557.

4. Dobrowolski М. Dwuizbowosc parlamentu jako zasada Konstytucji RP. Panstwo i Prawo. 2000. № 4. S. 47-53.

5. Sarnecki P. Problem dwuizbowosci parlamentu. Zagadnienia prawa parlamentarnego: materiaty z XLVII Ogolnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakiadow Prawa Konstytucyjnego. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2007. S. 142-143.

6. Dobrowolski M. Zasada dwuizbowosci parlamentu w polskim prawie konstytucyjnym. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2005. 304 s.

7. Сорока С. Механізми взаємодії Сенату Республіки Польща з Сеймом у процесі реалізації законодавчої функції. Державне управління та місцеве самоврядування. Дніпро, 2010. Вип. 3 (6). URL: http://www.dndu.dp.ua/vidavnictvo/2010/20l0_03(6)/10ssvrzf.pdf.

8. Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej / pod red. P. Sarneckiego. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, 2011. XXIV, 464 s.

9. Ustawa o gwarancjach wolnosci sumienia i wyznania. URL: https://lexlege.pl/ustawa-o-gwarancjach-wolnosci-sumienia-i-wyznania/.

10. Закон України "Про свободу совісті та релігійні організації". URL: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/987-12#Text.

11. Переверзій В. Новий закон про свободу совісті - засіб подолання чи загострення релігійної напруги? Політичний менеджмент. 2007. № 3. С. 160-170.

12. Конституція Польської Республіки (з передмовою Володимира Шаповала). К.: Москаленко О. М., 2018. 82 с.

References

1. Konstytutsiia Ukrainy. [Constitution of Ukraine], from: https://www.president.gov.ua/ua/documents/constitution/konstituciya-ukrayini-rozdil-iv [in Ukrainian].

2. Zakon Ukrainy "Pro komitety Verkhovnoi Rady Ukrainy". [Law of Ukraine "On Committees of the Verkhovna Rada of Ukraine"], from: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/116/95-%E2%F0#Text [in Ukrainian].

3. Profilnyi komitet VR rekomenduie vidkhylyty zakonoproekt shchodo viiskovoho kapelanstva. [The profile committee of the Verkhovna Rada recommends rejecting the draft law on military chaplaincy], from: https:// risu.ua/profilniy-komitet-vr-rekomenduye-vidhiliti-zakonoproekt-shchodo-viyskovogo-kapelanstva_n65557 [in Ukrainian].

4. Dobrowolski, М. (2000). Dwuizbowosc parlamentu jako zasada Konstytucji RP. [The bicameral nature of the parliament as a principle of the Constitution of the Republic of Poland] Panstwo i Prawo, 4, 47-53 [in Polish].

5. Sarnecki, P. (2007). Problem dwuizbowosci parlamentu. [The problem of bicameral parliament] Zagadnienia prawa parlamentarnego: materiaiy z XLVII Ogolnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakladow Prawa Konstytucyjnego. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 142-143 [in Polish].

6. Dobrowolski, M. (2005). Zasada dwuizbowosci parlamentu w polskim prawie konstytucyjnym. [The principle of bicameral parliament in Polish constitutional law] Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe [in Polish].

7. Soroka, S. (2010). Soroka S. Mekhanizmy vzaiemodii Senatu Respubliky Polshcha z Seimom u protsesi realizatsii zakonodavchoi funktsii. [Mechanisms of interaction between the Senate of the Republic of Poland and the Seimas in the process of implementing the legislative function]. Derzhavne upravlinnia ta mistseve samovriaduvannia. Dnipro, 3 (6), from: http://www.dridu.dp.ua/vidavnictvo/2010/2010_03(6)/10ssvrzf.pdf [in Ukrainian].

8. Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej. [The constitutional law of the Republic of Poland] (2011). Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck [in Polish].

9. Ustawa o gwarancjach wolnosci sumienia i wyznania, [The Act on the guarantees of the freedom of conscience and religion] URL: https://lexlege.pl/ustawa-o-gwarancjach-wolnosci-sumienia-i-wyznania/ [in Polish].

10. Zakon Ukrainy "Pro svobodu sovisti ta relihiini orhanizatsii". [Law of Ukraine "On Freedom of Conscience and Religious Organizations"], from: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/987-12#Text [in Ukrainian].

11. Pereverzii, V. (2007). Novyi zakon pro svobodu sovisti - zasib podolannia chy zahostrennia relihiinoi napruhy? [Is the new law on freedom of conscience a means of overcoming or exacerbating religious tension?]. Politychnyi menedzhment, 3, 160-170 [in Ukrainian].

12. Konstytutsiia Polskoi Respubliky. [Constitution of the Republic of Poland]. (2018). K.: Moskalenko O.M. [in Ukrainian].

Размещено на Allbest.ru