Аналіз суспільного становища жінок під час правління Талібану в 1994-2001 роках в Афганістані. Наслідки у майбутньому

Размещено на http://www.allbest.ru/

Analiza pozycji spolecznej kobiet podczas rz^dow talibow w latach 1994-2001 w Afganistanie. Implikacje na przyszlosc

Natalia Strzemkowska

Аналіз суспільного становища жінок під час правління Талібану в 1994-2001 роках в Афганістані. Наслідки у майбутньому. Предметом дослідження у цій публікації є аналіз життєвої ситуації жінок в Афганістані за часів правління Талібану в 1994-2001 рр. Підкреслено, що інтерпретація ісламського вчення та історичний, політичний, і культурний контексти є ключовими у розумінні обмежень, з якими стикнулися жінки у цей період. Перед встановленням влади Талібану жінки досягнули певних успіхів на шляху до рівноправності, таких як здобуття прав на освіту на гідну працю. Таліби ввели строгі обмеження, такі як заборона оплачуваної праці, навчання в закладах освіти, а також накази щодо вбрання і примусового перебування жінок удома. Після їх повалення у 2001 році жінки почали відновлювати свої права та свободи, але з 2021 року ситуація жінок в Афганістані знову стала хиткою. Проведений аналіз має вирішальне значення для визначення майбутнього країни та регіону, а також для розуміння ролі культури, історії та релігії у формуванні статусу жінок в афганському суспільстві.

Мета статті - дослідити реальне становище жінок в Афганістані під час правління Талібану та визначити вплив цього правління на їх соціальне становище та повсякденне життя. Крім того, досліджено можливі наслідки цих дій для майбутнього країни та поточного становища жінок в Афганістані. Значним вкладом дослідження у розвиток суспільних наук є теоретична новизна в галузі вивчення ролі культури, історії та релігії у формуванні становища жінки в суспільстві. Проведений аналіз може допомогти розробити нові теорії про вплив історичного та культурного контекстів, а також інтерпретації ісламського вчення на становище жінок у різних громадах. У процесі дослідження використано порівняльний метод, елементи методології історичного пізнання, кількісний і якісний підходи, а також метод екстраполяції.

Ключові слова: жінки, Афганістан, освіта, інтерпретація ісламського вчення, рівноправність, правління Талібану, іслам, Коран.

Natalia Strzemkowska - mgr Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydzial Nauk Politycznych i Dziennikarstwa

An analysis of the Social Position of Women During the 1994-2001 Taliban rule in Afghanistan. Implications for the Future.

The subject of this study is the analysis of the life situation of women in Afghanistan during the Taliban rule in 1994-2001. The author emphasizes that the interpretation of Islamic teachings and the historical, political, and cultural context are crucial to understanding the limitations that affected women during this period. Before the Taliban rule, women had some successes in terms of equality, such as gaining the right to education and decent work. The Taliban government introduced severe restrictions, including a ban on paid employment, education in educational institutions, as well as dress codes and the obligation for women to stay at home. After their overthrow in 2001, women began to regain their rights and freedoms, but after 2021, the situation in Afghanistan is precarious again. This analysis is crucial for describing the future of the country and the region, as well as for understanding the role of culture, history, and religion in shaping the position of women in Afghan society.

The aim of the article is to examine the real situation of women in Afghanistan during the reign of the Taliban and to determine the impact of these governments on their social position and everyday life. In addition, the possible implications of these actions for the future of the country and the current situation of women in Afghanistan will be explored. The contribution of the dissertation to the discipline of social sciences is a theoretical novelty in the field of research on the role of culture, history, and religion in shaping the position of women in society. This analysis can help develop new theories about the impact of historical and cultural context, as well as interpretations of Islamic teachings, on the position of women in different communities. During the research process, the comparative method, elements of the methodology of historical cognition, quantitative and qualitative approaches, as well as the extrapolation method were used.

Key words: women, Afghanistan, education, interpretation of Islamic teachings, equality, Taliban rule, Islam, Koran.

Wstup

Islam obejmuje swoim zasi^giem wiele krajow afrykanskich i azjatyckich. Ludzie w krajach wyznaj^cy religi^ tworz^ mozaik^ kulturow^ i zyj^ wedtug odmiennych tradycji. Religia ta t^czy ich, a jednoczesnie wyroznia z powodu gt^bokiego wptywu jaki wywiera na psychik^ swoich wiernych. Bezprecedensowo, islam jako ideologia religijno-prawna jest zakorzeniony w mentalnosci kazdego wyznawcy, niezaleznie od tego, czy jest praktykuj^cym muzutmaninem (Bielawski 1973: 349).

Status spoteczny kobiet jest scisle zalezny od typu i charakteru wyznawanej wiary. W islamie zauwazalna jest szczegolna pozycja kobiet, poniewaz islam to religia, ideologia oraz prawo powszechnie obowi^zuj^ce (Dagher, 1995: 11). W badaniu roznorodnych zjawisk zachodz^cych w spoteczenstwie, gdzie religi^ dominuj^ jest islam nalezy zwrocic uwag$ na brak rozroznienia mi^dzy kosciotem i panstwem, na tym co duchowe i swieckie. Dualizm ducha i materii nie jest znany w islamie, istnieje organiczna jednosc mi^dzy ideatem religijnym a porz^dkiem spotecznym. Islam jest pod kazdym wzgl^dem integralny i wszechmocnym to kodeks honorowy, styl zycia i zbior praw. Zaktada jednosc religii i panstwa, w koncu uchodzi za najbardziej fundamentalistyczn^ religi^ na swiecie.

Islam nie jest jednorodn^ religi^. Wyznawcy dziel^ si$ na dwa gtowne odtamy: sunnitow oraz szyitow, ktorzy przewazaj^ m.in. w Iraku i Iranie. Ponadto istnieje wiele szkot islamu, takich jak szafi'icka, hanaficka, malikicka i hanbalicka. Sunnici stanowi^ najliczniejsze ugrupowanie w islamie, przeciwstawne mniejszosciowemu ugrupowaniu szyitow. S^ okreslani jako "ludzie tradycji i wspolnoty" (arab. Ahl As- Sunnah wa Al-jama'ah) i nie uznaj^ aspiracji szyickich imamow do zwierzchnosci nad wszystkimi muzutmanami. Szyici to liczne ugrupowania, ktore powstaty w opozycji do sunnitow. S^ nazywani "parti^, stronnictwem Alego" (arab. szi'at Ali) (Stankiewicz, 2007: 213). Zarowno szyici jak i sunnici wierz^ w jednego boga Allaha, czcz^ proroka Mahometa, uznaj^ Koran za swi^t^ ksi$g$ objawion^ z woli bozej. Jednakze tuz po smierci Mahometa w 632 roku, pojawito si$ pytanie o jego nast$pc$ co doprowadzito do roztamu mi^dzy muzutmanami. Nowa wspolnota sktadaj^ca si$ z roznych plemion nie miata wspolnego zdania w tej kwestii. Jedni uwazali, ze kalifem, czyli zwierzchnikiem nowopowstaj^cego panstwa islamskiego winien byc Abu Bakr, b^d^cy ojcem ukochanej zony Mahometa - Aiszy. Drudzy natomiast, ze Ali ibn Abi Talib, zi$c i stryjeczny brat proroka Mahometa, zwi^zany z nim wi^zami krwi. Ostatecznie zwyci^zyt Abu Bakr, ale to nie rozwi^zato narastaj^cego konfliktu. Ali jak i jego zwolennicy nie mogli pogodzic, si$ z faktem, ze to nie on zostat kalifem. Tak zrodzit si$ szyicki odtam islamu, a sam roztam byt w istocie sporem, o to, kto ma rz^dzic wspolnot^ muzutmanow- umm^. Religia splatata si$ tu z polityk^, osobistymi ambicjami kolejnych przywodcow, interesami ekonomicznymi, wspotczesnie gtownie naftowymi i militarnymi (Szostkiewicz, 2015: 52).

Talibowie, czyli „uczniowie” pochodz^ z koranicznych szkot, tzw. medresow, znajduj^cych si$ m.in. w Kandaharze oraz w obozach uchodzcow na granicy afgansko-pakistanskiej (Sierakowska-Dyndo, 1998: 46). Powszechnie talibow okresla si$ jako fundamentalistyczne ugrupowanie islamistyczne (sunnickie), powstate we wrzesniu 1994 roku. Wspotczesnie media ostrzegaj^, ze talibowie w kontrolowanym przez siebie Afganistanie wprowadzili ortodoksyjne prawo islamskie. To z kolei budzi niepokoj i wszechobecny strach przed sam^ religi^. Jednakze jak wyttumaczyc fakt, ze wi^kszosc Afganczykow jest sunnitami, a swiat jest obserwatorem zmasowanych ucieczek z terytorium swojego panstwa?

W islamie, zgodnie z Koranem, kobieta i m^zczyzna s^ sobie rowni i wzajemnie od siebie zalezni. Allah stworzyt oboje i post^powanie zgodnie z nauk^ Allaha gwarantuje im szcz^scie i dobrobyt w zyciu po smierci. W akcie stworzenia Koran przedstawia rownosc ptci, poniewaz wszystko powstato z pot^czenia obojga sura (51.49). Koran wyjasnia, ze asymetria mi^dzy ptciami wynika z ich wzajemnego uzupetniania si$, co nie oznacza nierownosci, a jedynie roznice w wykonywanych przez nich rolach.

Mimo, ze Koran gtosi rownosc ptci to praktyka w niektorych spotecznosciach islamskich, takich jak badany Afganistan ukazuje wyrazny patriarchalny stosunek do kobiet. Istniej^ wersety koraniczne, ktore s^ interpretowane w sposob, ktory prowadzi do nierownosci mi^dzy ptciami. Od lat trwa ozywiona dyskusja teologiczna, prowadzona w duchu reformatorskim, d^z^ca do reinterpretacji poszczegolnych sur i wersetow. Jako przyktady mog^ postuzyc sury (2.223 i 4.34), ktore przypisuj^ m^zczyznom przewag^ nad kobietami, zach^caj^ do pozostawienia kobiet samych w tozach, a w szczegolnych przypadkach uprawomocniaj^ do uzycia wobec nich sity (Strzemkowska 2020: 54). Ponadto zdarza si$, ze s^ wykorzystywane do usprawiedliwiania patriarchalnych praktyk zwi^zanych z zakazem edukacji i podejmowania prac zarobkowych. Jak podkreslaj^ badacze zajmuj^cy si$ filozofi^ islamu, a takze egzegez^ koraniczn^ wspominania interpretacja nie jest jednoznaczna z duchem i nauk^ islamu, ktory gtosi rownosc i wzajemne uzupetnienie mi^dzy piciami. Z tego powodu od lat trwa ozywiona dyskusja teologiczna, d^ca do reinterpretacji poszczegolnych sur i wersetow. W tym kontekscie, w gremium reformatorskim zasiadaj^ siynne „feministki” muzuimanskie: Asma Barlas, Amina Wadud, Fatema Mernissi, a takze wiele innych propaguj^cych egzegez^ koraniczn^. Ze wspomnianej sury (4:34), ktora dopuszcza uzycie siiy wobec kobiet mozna wysun^c wiele roznorodnych wnioskow (Strzemkowska, 2022: 72). Najbardziej restrykcyjny brzmi, ze kobieta powinna byc caikowicie posiuszna m^zowi, w innym przypadku moze byc uzyta wobec niej kara cielesna. Jednakze, nie wszystkie muzuimanki zgadzaj^ si$ z takim postrzeganiem i interpretaj przepisow Koranu. Chociazby wspomniana wczesniej Asma Barlas, pakistanska aktywistka, pisarka stara si$ podwazac okrutny wydzwi^k tekstu zapisanego w surze (4.34), zaznaczaj^c, ze arabskie siowo "d-r-b" ma szesnascie innych znaczen. D^zy do tego, by ci, ktorzy wybieraj^ najgorsze z mozliwych tiumaczen wyjasnili sk^d taka decyzja. Ciekaw^ i nieco odmienn^ propozyj interpretacji przedstawia polska autorka licznych prac poswi^conych tematyce islamu - Agata Marek, ktora podkresla, ze zgodnie z obyczajami muzuimanskimi na ciele kobiet, nie moze byc widoczna wymierzona im kara.

Owa ponadprzeci^tnosc m^zczyzny wynika z przypisanych mu przez Koran obowi^zkow. M^zczyzna jest postrzegany jako giowa rodziny, ktora ma za zadanie zapewnic dobrobyt i stabilizaj finansow^ swoim bliskim, a takze speiniac si$ jako opiekun swojej zony. Wediug norm i obyczajow muzuimanin jest oceniany wediug tych kryteriow przez swoj^ rodziny i spoieczenstwo. Z kolei w kobiecie dostrzega si$ jedynie rol$ matki i zony, odpowiedzialnej za domowe obowi^zki i opiek$ nad dziecmi.

W Koranie istnieje pewna dysproporcja mi^dzy wartosci^ zeznan kobiety i m^zczyzny. Wediug sury (2.282), swiadectwo m^zczyzny jest rowne zeznaniom dwoch kobiet. Allah mowi, ze ta roznica wynika z wrazliwosci pici zenskiej, podczas gdy pici m^skiej przypisuje si$ wi^ksz^ roztropnosc. Swiadectwo kobiety nie jest traktowane na rowni z tym ziozonym przez m^zczyzny, a jednak ta wrazliwosc, ktor^ tak usilnie si$ jej przypisuje nie zmniejsza kary, jaka jest jej wymierzana za zbrodnie popeinione w afekcie. W sprawach kryminalnych takich jak morderstwa, kradzieze i cudzoiostwa ponosi tak^ sam^ odpowiedzialnosc jak m^zczyzna (Bobako, 2013: 234).

Kolejnym kontrowersyjnym tematem jest poligamia. Warto zaznaczyc, ze nie wywodzi si$ ona z islamu - istniaia juz wczesniej u starozytnych Grekow, Chinczykow, Hindusow i Babilonczykow, a takze w spoleczenstwach wyznaj^cych religi^ monoteistyczn^. W Arabii przedislamskiej wielozenstwa takze byly powszechnie znane, a dopuszczalna liczba zon nieograniczona. Mahomet ograniczyl ich liczb$ do czterech, pod warunkiem, ze m^zczyzna b^dzie w stanie zapewnic im rowne traktowanie i odpowiednie warunki zycia. Co wi^cej, w przeciwienstwie do popularnego przekonania, poligamia nie jest praktyk^ zalecan^ w islamie, ale dopuszczaln^. Nalezy jednak zaznaczyc, ze liczba czterech zon jest traktowana jako gorna granica i nie jest obowi^zkowa, a sam fakt posiadania wi^cej niz jednej zony wymaga uzyskania zgody kazdej z nich.

Mimo, ze poligamia jest praktyk^ dopuszczaln^, nie kazdy muzulmanin decyduje si$ na ni^. W wielu krajach, w ktorych islam jest religi^ dominuj^, poligamia jest rzadkosci^, a decyzja o jej praktykowaniu zalezy od indywidualnych preferencji i okolicznosci zyciowych. W niektorych przypadkach poligamia moze byc rozwi^zaniem dla kobiet, ktore pozostaj^ samotne z powodu braku odpowiedniego kandydata na m$za lub z powodu rozwodu (Gaudefroy-Demombynes 1988: 340).

Pozycja kobiet w islamie jest problemowa i trudna do jednoznacznego zdefiniowania. Kobiety w panstwach takich jak Liban, Tunezja, Maroko ciesz^ si$ niemalze analogicznymi prawami co przedstawiciele plci m^skiej. Z calkowicie odmiennym traktowaniem kobiety spotykaj^ si$ w Arabii Saudyjskiej i badanym Afganistanie. Wplyw na tak^ sytuaj maj^ ekstremistyczne odlamy islamu, ktorych przedstawiciele celowo posluguj^ si$ surami i hadisami z ktorych wysuwaj^ wnioski swiadcz^ce o ograniczeniu wolnosci kobiet zarowno w sferze zawodowej jak i prywatnej.

Teoretyczne i metodologiczne podstawy badan

Glownym problemem badawczym, wokol ktorego skupia si$ niniejszy artykul to: Jaka byla rzeczywista pozycja spoleczna kobiet w Afganistanie podczas rz^dow talibow w latach 1994-2001, jakie byly jej implikacje na ich zycie, a takze na przyszlosc kraju? W celu odpowiedzi na tak postawiony problem badawczy zostaly wyodr^bnione trzy hipotezy:

1) Pozycja spoleczna kobiet w Afganistanie podczas rz^dow talibow w 1994-2001 roku przedstawiala obraz ich zniewolenia.

2) Talibowie po zdobyciu wtadzy w Afganistanie w 2021 roku na nowo podejmuj^ dziatania maj^ce na celu wyeliminowanie kobiet z zycia, spotecznego, gospodarczego i politycznego.

3) Wprowadzenie szerszych reform spotecznych i politycznych skupiaj^cych si$ na wzmocnieniu praw kobiet jest kluczowe dla przysztego rozwoju Afganistanu i jego wt^czenia si$ w system mi^dzynarodowy.

W celu odpowiedzi na ponizsze twierdzenia, postawiono gtowne pytanie badawcze: Jak rz^dy talibow wptywaty na pozyj spoteczn^ kobiet w Afganistanie w latach 1994-2001? Odpowiedz na pytanie gtowne poprzedzone zostaty odpowiedzi^ na cztery pytania szczegotowe:

1) Jaki jest status spoteczno-prawny kobiet wedtug wyktadni islamu?

2) Czy istotnie islam degraduje pozyj spoteczn^ kobiet w

Afganistanie?

3) Jak wygl^data sytuacja zyciowa kobiet afganskich w latach 19942001?

4) Co zmienito si$ w sposobie rz^dzenia talibow po obj^ciu wtadzy w

Afganistanie w 2021 roku?

W niniejszej analizie problemu dotycz^cego pozycji spotecznej kobiet w Afganistanie podczas rz^dow talibow w latach 1994-2001 zastosowano metod$ porownawcz^, pozwalaj^c^ na badanie zmian w pozycji kobiet przed i po okresie rz^dow talibow. Zastosowano elementy metodologii poznania historycznego umozliwiaj^ce zrozumienie kontekstu spotecznego i politycznego, w ktorym kobiety zyty i funkcjonowaty w Afganistanie w tym czasie. Natomiast podejscie ilosciowe i jakosciowe pozwolito na analiz^ danych dotycz^cych konkretnych zjawisk, takich jak zakazy wykonywania pracy zawodowej czy ograniczenia w dost^pie do edukacji. Dodatkowo wykorzystano metod$ ekstrapolacji, ktora pozwolita na przedstawienie przypuszczen przysztej pozycji spotecznej kobiet w Afganistanie.

Przedstawienie glownego materialu badan

W Afganistanie, podobnie jak w innych krajach walka o prawa kobiet byta procesem dtugotrwatym i ztozonym. Pierwsze reformy, ktore miaty na celu popraw^ sytuacji kobiet, zostaty wprowadzone jeszcze pod koniec XIX wieku za rz^dow Abdura Rahmana Chana, ktory zniost zwyczaj naktaniania kobiet do poslubienia najblizszego krewnego zmartego m$za, podniost wiek matzenstwa i dat kobietom prawo do rozwodu w okreslonych okolicznosciach. Przypuszcza si$, ze to jego zona Bobo Jan mogla miec wplyw na „Zelaznego Emira”, poniewaz byla to pierwsza afganska krolowa, ktora pojawila si$ publicznie w europejskim stroju bez zaslony. Ponadto jezdzila konno i szkolila sluz^ce w cwiczeniach wojskowych (Wlodek, 2022: 126).

Po smierci Abdura Rahmana wladz$ w kraju przej^l jego syn Amir Habibullah Chan i rz^dzil przez dziesi^c lat. Habibullah kontynuowala post^powy program swojego ojca, ograniczal wydatki na wystawne wesela, ktore powodowaly ubostwo w wielu rodzinach, a jego zony widziano publicznie odsloni^te. Do jego zaslug nalezy budowa pierwszej uczelni w Afganistanie Habibiya College, ktora zatrudniala zagranicznych wykladowcow m.in. z Indii, Turcji i Niemiec. Ponadto przyczynil si$ do powstawania fabryk i drog w Afganistanie oraz poprawy handlu z rosyjsk^ Azj^ Srodkow^ i Indiami (Wlodek, 2022: 127).

Kolejn^ osob$, ktor^ nazwac mozna modernizatorem Afganistanu w pierwszych dwoch dekadach XXI wieku to Mahmud Beg Tarzi. Wrocil z Syrii i zalozyl modernistyczno-nacjonalistyczn^ gazet$ „Siraj-ul-Akhbar- Afghan” (Ahmed-Ghosh, 2003: 3). S^dzil, ze kobiety jako osoby zasluguj^ na pelni$ praw obywatelskich, a ich wyksztalcenie jest wartosci^ dodatni^ dla przyszlych pokolen. Przekonywal, ze islam nie odmawia rownouprawnienia, a w swojej gazie poswi^cal specjalny dzial kwestiom kobiecym. Krol Habibullah, dzi^ki liberalnym wplywom Tarziego otworzyl szkol$ dla dziewcz^t z angielskim programem nauczania, ktory mullowie i przywodcy plemienni uwazali za sprzeczne z religi^ i tradyj Liberalizacja narodu doprowadzila do powstania ruchu oporu, a w konsekwencji zabojstwa Habibullaha w 1919 roku.

Po smierci Habibullaha na tronie zasiadl jego syn Amanullah Chan, ktory wraz ze swoj^ zon^ Soraya Tarzi zdecydowal si$ na walk$ o prawa kobiet. Soraya byla uwazana za pierwsz^ feminist^ Afganistanu. Dzi^ki jej zaangazowaniu powstaly liczne szkoly dla dziewcz^t, a wiele z nich uzyskalo mozliwosc ksztalcenia si$ w zagranicznych placowkach oswiaty. Amanullah wraz ze swoj^ zon^ publicznie prowadzil kampani^ przeciwko zaslonie, poligamii i zach^cal do edukowania dziewcz^t nie tylko tych z Kabulu, ale takze ze wsi. Podczas publicznych uroczystosci Amanullah glosil, ze islam nie wymaga by kobiety zakrywaly swoje ciala, a podczas z jednych z przemowien krolowa publicznie zdarla zaslony. W trakcie panowania m$za Soraya Tarzi nosila kapelusze z szerokim rondem oraz stroje niczym nie odbiegaj^ce niz te na Zachodzie.

Pod rz^dami Amanullaha w 1919 roku Afganistan wywalczyl niepodleglosc spod brytyjskiej zaleznosci, a kobietom przyznano prawo glosu. Bylo to o rok wczesniej niz uzyskanie praw wyborczych przez kobiety w Stanach Zjednoczonych (Jurenczyk, 2019: 93-94).

Wprowadzona w czasie jego panowania w 1923 roku konstytucja przyznawala kobietom prawo do edukacji i uczestnictwa w zyciu publicznym. W 1929 roku konserwatywni przywodcy plemienni zmusili krola do abdykacji i odebrali kobietom wi^kszosc przyznanych praw, w tym takze praw do glosowania. Przywrocenie praw wyborczych kobietom nast^pilo dopiero wraz z wprowadzon^ przez krola Mohammada Zahera Szaha konstytucja z 1964 roku.

W 1979 roku Zwi^zek Radziecki dokonal interwencji wojskowej w Afganistanie. W czasie rz^dow komunistow od lat 70. XX wiek, kobiety w Afganistanie cieszyly si$ rownosci^ praw. Jednak dzialalnosc partii politycznych z wyj^tkiem partii Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu (L-DPA), zostala zabroniona. Za rz^dow L-DPA powstaly masowe programy reformatorskie, powszechny nakaz nauki dla kobiet i m^zczyzn, podniesiono minimalny wiek malzenstwa do 16 lat dla dziewcz^t i 18 lat dla chlopcow. Liberalne przemiany spotkaly po raz kolejny z zaniepokojeniem wsrod mullow i wodzow plemiennych. Dochodzilo do zamachow na kobiety w zachodnich ubraniach, zabijana reformatow L-DPA i powszechnego n^kania kobiet w pracy. Przeciwko komunistom walczyli mudzahedini wspierani przez Stany Zjednoczone, Iran, Arabia Saudyjsk^, Pakistan i Chiny (Ghosh, 2003: 2). Wywodzili si$ oni z konserwatywnych, tradycyjnych wiejskich spolecznosci, gdzie dominowal wyrazny rozlam w kwestii rol kobiet i m^zczyzn. Ich okrzykiem bojowym stala si$ wojna w imi$ islamu, a zatem walka przeciwko socjalistycznej polityce, w tym praktykom gwarantuj^cym kobietom edukacji i zatrudnienie. Interwencja sowiecka trwala przez 10 lat i przyczynila si$ do setek tysi^cy ofiar, takze wsrod cywilow. Po wycofaniu si$ wojsk radzieckich w kraju wybuchla wojna domowa mi^dzy roznymi frakcjami mudzahedinami, a nowo powstaj^c^ sil^- talibami.

W 1996 roku to samo konsorcjum (USA, Pakistan, Iran i Arabia Saudyjska) popralo walk$ talibow z mudzahedinami w przeciwdzialaniu ich brutalnosci i niewlasciwie prowadzonej polityce. Przez jakis czas zapanowal wzgl^dny spokoj, nie trwalo to jednak dlugo, wkrotce talibowie utworzyli nowy podmiot- Amar Bil Maroof Wa Nahi An al- Munkar (Departament Promowania Cnoty i Zapobiegania Rozpustom) w celu kontrolowania zachowan kobiet (Ghosh, 2003: 2). Departament zostat utworzony na wzor analogicznej organizacji funkcjonuj^cej w Arabii Saudyjskiej. Zwerbowano wowczas tysi^ce mtodych osob, ktorzy posiadali jedynie podstawowo wyksztatcenie zdobyte w Pakistanie. Wydziat petnit funkj talibskiej agencji wywiadowczej i prowadzit do systematycznego wycofania kobiet z zycia politycznego, spotecznego i gospodarczego.

Pasztunskie tradycje etniczne wraz z konserwatywnym przestrzeganiem nakazow islamu stworzyto z talibow niebezpieczn^ organizaj Ich trzonem byli Pasztunowie, a ich ideologia zaktadata nietoleranj poczucie wyzszosci, pogard^ dla stabych i wrogosc w stosunku do obcych. Walka z rownouprawnieniem ptci zakorzeniona byta w przekonaniach politycznych i ideologicznych. Mutta Mohammad Omar, jeden z przywodcow talibow twierdzit, ze szacunek dla kobiet i dziewcz^t sprzeciwia si$ islamowi i wierzyt, ze udziat spoteczny tej grupy w spoteczenstwie prowadzi do zepsucia moralnego spoteczenstwa (Sumitra, Hakimy & Rokba, 2023: 231). W ucisku kobiet dostrzegano zatem oczyszczenie spoteczenstwa. Talibowie wywodzili si$ z najbiedniejszych obszarow, najmniej wyksztatconych, gdzie kobiety chodzity catkowicie zastoni^te, a dziewczynki nie miaty prawa si$ uczyc. W konsekwencji chcieli upodobnic Afganistan do srodowiska, w ktorym zyli. Zdobywaj^c wtadz$ uzyskali monopol na raj a swoje post^powanie ttumaczyli Koranem, ktorego zapisy nie poddawano dyskusji. Uwazali, ze ich interpelacja jest jedyn^ stuszn^, a kontrolowanie kobiet byto dla nich symbolem m^skosci.

Podczas rz^dow talibow, burka stata si$ synonimem afganskiej kobiety, byta to jedna z najbardziej radyklanych form zastaniania ciata. Ubranie catkowicie zakrywato twarz i ciato z wyj^tkiem matego otworu na wysokosci oczu, zastoni^tego siatk^. Burki byty zazwyczaj koloru czarnego, niebieskiego, granatowego rzadziej szarego i byty oznak^ dyscypliny. Nalezy jednak dodac, ze inny byt stosunek do ubioru kobiet ze wsi. Przy pracy w polu zaktadanie burki byto niemozliwe i spotecznie akceptowane. W 1997 roku talibowie wydali dekret zawieraj^cy zakaz noszenia przez kobiety wysokich obcasow i korzystania z kosmetykow (Jagielski, 2002: 27-29). Zabroniono, takze malowania ust, a niedostosowanie si$ do tego nakazu grozito obci^ciem warg. Talibowie ttumaczyli takie post^powanie przekonaniem jakoby upi^kszanie ciata kobiety odbierato jej naturalne pi^kno, a to wedtug nich byto sprzeczne z zasadami Koranu. Ponadto, zakazano uzywania uwodzicielskiego j^zyka, dzwonienia bizuteri^, ktora przyci^gaia uwag$ m^zczyzn.

Wprowadzono rowniez restrykcyjn^ segregaj pici polegaj^ na podziale przestrzeni mi^dzy kobiec^ i m$sk^. Rozdziai pici tzw. purdah b^dz pard caikowicie odizolowai kobiety w sferze publicznej obejmuj^c m.in. transport, oswiat^, administraj i osrodki medyczne. Kobieta mogia cieszyc si$ wzgl^dn^ swobod^ tylko w rodzinnym domu. Nie musiaia wowczas zasianiac twarzy i pilnowac wzroku, a jej giown^ rol^ staio si$ bycie przykiadn^ zon^ i matk^. Swoj^ dotychczasow^ prac$ zostaia zmuszona porzucic na rzecz gotowania, prania, szycia, noszenia wody. Do druzgoc^cych zmian doszio takze w kwestii edukacji. Talibowie od 1996 roku stopniowo zamykali drzwi szkoi i uniwersytetow dla dziewcz^t. Konsekwenj czego liczba nauczycieli spadia diametralnie z 11 208 do 3 415, bowiem liczb$ 7 793 stanowiiy przedstawicielki pici zenskiej. Form^ zast^pczego ksztaicenia staiy si$ tajne szkoiy, gdzie dziewcz^ta mogiy uczyc si$ j^zyka angielskiego, krawiectwa, tanca, malarstwa i wielu innych. Nieoficjalnie na przeiomie 1998 roku istniaio okoio 107 takich placowek. Za pobieranie nauki w ten sposob nieodzownie groziia kara chiosty. W 1999 roku doszio do niewielkiej zmiany, gdyz dziewcz^ta do lat 8 mogiy pobierac nauk$ przez dwie godziny dziennie ucz^szczaj^c do medresow, gdzie uczyiy si$ wyi^cznie Koranu.

Kolejno zakazano kobietom podejmowania pracy zarobkowej, ktor^ usprawiedliwiano segregaj pici, a w pracy z m^zczyzn^ dostrzegano grzech. W pocz^tkowych miesi^cach panowania talibow, ktore zmuszone byiy zakonczyc karier^ zawodow^ wypiacano pensj$, nie trwaio to jednak diugo. Juz 1 maja 1997 roku ogioszono wstrzymanie wypiat, a decyzja o zakazie pracy dla kobiet w niektorych przypadkach oznaczaio zredukowanie, pozbawienie dochodow dla caiej rodziny. W najgorszej sytuacji byiy wdowy, kobiety opiekuj^ce si$ osobami niezdolnymi do pracy. W 1997 roku byio okoio 50 tys. wdow, ktore posiadaiy 7 -9 dzieci. Doszio ponadto do paralizu na szczeblu administracyjnym, gdzie kobiety przed obj^ciem wiadzy przez talibow stanowiiy znaczn^ cz^sc osob pracuj^cych. Istniaiy jednak pewne wyj^tki, kobiety speiniaj^ce okreslone warunki i podporz^dkowuj^ce si$ istniej^cym regulaminom nadal mogiy pracowac w siuzbie zdrowia i na roli. жінка афганістан талібан

Kwesti^ problemow^ byio dla kobiet korzystanie z opieki zdrowotnej. Badanie wykonywane przez lekarza pici m^skiej, musiaio odbyc si$ w obecnosci m^skiego opiekuna. Lekarz mogi dotykac tylko te miejsca na ciele kobiety, ktore byly zwi^zane bezposrednio z jednostk^ chorobow^. Talibowie zmniejszyli rowniez liczb$ lozek szpitalnych dla kobiet. W samym Kabulu do wrzesnia 1997 roku, okolo 25% iozek bylo przeznaczonych dla kobiet, po wprowadzonych zmianach ich liczba zostala zmniejszona do 20% (Stankiewicz, 2007: 226).

Talibowie wprowadzili wiele zmian maj^cych bezposredni wplyw na zycie spoleczenstwa, a ich drakonskie egzekwowanie ustanowionych praw wywolywalo w spoleczenstwie wszechobecny strach. Za zdrad$ malzensk^ karano kamieniolowaniem, za dopuszczenie si$ gwaltu obci^ciem glowy, za noszenie sandalow obci^ciem stop, za kradziez obci^ciem dloni, za pomalowanie paznokcie obci^ciem palcy, za pomalowane usta obci^ciem warg, a za noszenie kolczykow obci^ciem uszu. Mimo pojawienia si$ twierdzen, ze muzulmanki powszechnie zgadzaly si$ z prawami narzuconymi przez talibow to zaobserwowany zostal powszechny opor. Od roku 1996 kobiety licznie zasilaly szeregi przeciwnikow owczesnej wladzy, pomimo obaw o wlasne zycie. Wiele z nich schronilo si$ w obozach dla uchodzcow w Peszwarze w Pakistanie, inne wst^powaly do Rewolucyjnego Stowarzyszenia Kobiet Afganskich (RAWA), ktore mialo charakter organizacji spoleczno-politycznej zajmuj^cej si$ dzialalnosci^ zwi^zan^ ze sferami zycia kobiet. Organizacja zajmowala si$ ksztalceniem, opiek^ medyczn^, zatrudnieniem oraz zwalczaniem muzulmanskiego fanatyzmu m.in. rezimu talibow. Czlonkinie RAWA wierzyly, ze przyszlosc Afganistanu zalezy od wykluczenia fundamentalistycznej wladzy. RAWA dol^czyla do tworcow swieckiego rz^du gwarantuj^cego wolnosc religii, slowa i przekonan (Stankiewicz, 2007: 227). Afganskie kobiety staraly si$ manifestowac swoj^ niezaleznosc na wszelkie sposoby. Nosily burki w roznorodnych, jaskrawych kolorach, uczestniczyly w licznych manifestach, ktorych motywem bylo na przyklad zamkni^cie publicznych lazni przeznaczonych wyl^cznie dla kobiet. Protestuj^ce kobiety skandowaly: „Prawo talibow nie jest prawem islamskim”.

Po zamachach z 11 wrzesnia 2001 roku, swiat skierowal swoj^ uwag$ na fundamentalizm i jego osrodki - Afganistan i Pakistan. Niespodziewany i katastrofalny atak Al-Kaidy na World Trade Center w Stanach Zjednoczonych sklonil kraje zachodnie do przeprowadzenia ataku na gory Urabura, Jalalabad i Doling Khyber, w celu zniszczenia terroryzmu w jego ostoi. Konsekwenj czego doszlo do obalenia Islamskiego Emiratu Afganistanu (IEA). Wydarzenia te wraz z Porozumieniem Bonskim z 5 grudnia 2001 roku przyczynily si$ do powstania nowego rz^du w Afganistanie (Sumitra, Hakimy & Rokba, 2023: 231). Porozumienie opierato si$ na promowaniu demokracji, ktora miata bye realizowana poprzez procedury takie jak, przestrzeganie konstytucji, wybory prezydenckie i parlamentarne, respektowanie prawa wyborczego i wiele innych.

W 2003 roku zatwierdzona zostata nowa konstytucja, uznano w niej prawo kobiet i dziewcz^t do edukacji. Artykut 44 stanowit, ze wtadza jest zobowi^zana do wprowadzenia skutecznych programow, ktore rownowaz^ i rozwijaj^ edukacji kobiet, a takze poprawiaj^ edukacji plemienn^ i zwalczaj^ analfabetyzm w kraju. Zasada rownosci ptci odegrata istotn^ rol$ w poprawie sytuacji kobiet w Afganistanie po 2001 roku. Ponadto rz^d dofinansowywat Ministerstwo Spraw Kobiet, aby promowae status kobiet w spoteczenstwie. Kobiety miaty czynne i bierne prawa wyborcze, piastowaty istotne funkj panstwowe m.in. jako ambasadorki, s^dziny, cztonkinie parlamentu, burmistrzynie i wiele innych. Opieka zdrowotna wobec kobiet, takze ulegta znacznej poprawie, artykut 52 konstytucji afganskiej zaznaczat, ze pomoc^ medyczn^ obj^te jest cate spoteczenstwo. Zgodnie z tym, rz^d jest zobligowany zapewnie udogodnienia dla zapobiegania i leczenia chorob dla wszystkich obywateli.

Po upadku rezimu talibow wiele kobiet cieszyto si$ petni^ praw, ktore gwarantowata konstytucja jasno okreslaj^ca, ze prawa obywateli Afganistanu s^ chronione bez dyskryminacji ze wzgl^du na ras$, ptee i kolor skory. Jednakze po 20 latach konfliktu na terenie Afganistanu, 15 sierpnia 2021 roku nast^pit tragiczny w skutkach zwrot akcji. Wspomina wojna w Afganistanie zakonczyta si$ odzyskaniem wtadzy przez talibow i tym samym pokonaniem sojusznikow sit NATO i afganskich sit zbrojnych. W 2021 roku Stany Zjednoczone catkowicie wycofaty si$ z terytoriom Afganistanu. Opuszczenie kraju nast^pito po petnych dramatycznych scen i kilkutygodniowej ucieczce, podczas ktorej ponad 120 000 osob zostato ewakuowanych (Council on Foreign Relations, 2021).

Wykorzystanie metody ekstrapolacji pozwala na wysuniecie tezy, iz talibowie wracaj^ do krzewienia narracji odbieraj^cej kobietom godnose i prawa przystuguj^ce kazdej jednostce ludzkiej. Kobietom zakazano pracowae, mimo iz jest to prawo ustanowione w konstytucji z 2004 roku, zgodnie z artykutem 22 (Sumitra, Hakimy & Rokba 2023: 234). Pomimo to wiele kobiet stracito prac$ po 15 sierpnia 2021 roku z powodu powstaj^cych ograniczen ich mobilnosci i powrotu do problemow infrastrukturalnych zwi^zanych z propagowaniem segregacji pici. Zakazano im, takze ucz^szczania do szkoi i uniwersytetow tiumacz^c to wzgl^dami religijnymi.

W Afganistanie po powrocie talibow do wiadzy, kobiety po raz kolejny zmagaj^ si$ z restrykcyjnymi dekretami. Talibowie wprowadzaj^ zakazy, ktore ograniczaj^ wolnosc kobiet m.in. zakaz podrozowania srodkami transportu bez m^skiego krewnego, nakaz przewozenia kobiet w hidzabie i zatrzymywania odtwarzania muzyki. Telewizja w kraju nie emituje programow, filmow ani seriali, w ktorych pojawiaj^ si$ kobiety, a jesli juz tak si$ dzieje, to zawsze s^ one ubrane w hidzab. Zgodnie z raportami organizacji takich jak Human Rights Watch i Amnesty International, talibowie zmuszaj^ miode dziewczyny do maizenstw z bojownikami, az 80% maizenstw w kraju od 2021 roku zostaio zawartych pod przymusem. Wiadze zach^caj^ do wczesnego maizenstwa dziewcz^ta ponizej 16 roku zycia. Niemniej jednak kobiety otwarcie walcz^ z tymi restrykcjami i pomimo obaw przed surowymi karami, takimi jak chiosta i publiczne egzekucje, manifestuj^ swoje prawa i korzystaj^ z tajnych szkoi. Ich codziennosc staia si$ wyzwaniem i wymaga wiele odwagi i determinacji, by przeciwstawic si$ temu rezimowi.

Nowosc naukowa

Badanie pozycji spoiecznej kobiet w Afganistanie podczas rz^dow talibow w latach 1994-2001 w kontekscie kultury, historii i religii ma potencjai wprowadzenia nowosci teoretycznej w dziedzinie badan nad rol^ tych czynnikow w ksztaitowaniu pozycji kobiet w spoieczenstwie. Analiza kontekstu historycznego i kulturowego oraz interpretacja islamskich nauk pozwala na wszechstronne zrozumienie wpiywu tych czynnikow na zycie kobiet i ich pozycji spoieczn^. Wyniki badan mog^ byc stosowane do rozwoju nowych teorii dotycz^cych wpiywu kultury, historii i religii na pozycji kobiet w roznych spoiecznosciach. Metoda porownawcza wykorzystuj^ca elementy metodologii poznania historycznego oraz podejscia ilosciowego i jakosciowego pozwala na weryfikaj hipotez i uzyskanie nowych wnioskow na temat wpiywu tych czynnikow na zycie kobiet w spoieczenstwie afganskim. Ostatecznie, badanie to moze przyczynic si$ do podj^cia dziaian na rzecz poprawy sytuacji kobiet w Afganistanie oraz innych krajach o podobnym kontekscie kulturowym i religijnym.

Wnioski

Na podstawie analizy problemu pozycji spoiecznej kobiet w Afganistanie w latach 1996-2001 za rz^dow talibow, mozna sformuiowac nast^puj^ce wnioski. Islam jako religia przewiduje rownosc m^zczyzn i kobiet w oczach Boga. Jednakze, tradycyjna interpretacja prawa islamskiego moze prowadzic do ograniczen w prawach i wolnosciach kobiet w niektorych spolecznosciach muzulmanskich. Bl^dem jednak byloby stwierdzenie, ze islam sam w sobie prowadzi do degradacji pozycji spolecznej kobiet.

W latach 1994-2001 rok, gdy wladz$ w Afganistanie sprawowali talibowie, kobiety byly poddawane restrykcyjnym zakazom, ktore nie mialy uzasadnienia w szariacie. Talibowie opracowali swoj^ wlasn^ ideologic religijn^, ktora opierala si$ na radykalnej interpretacji niektorych, swobodnie dobranych przez talibow zrodel prawa. Oparta na wybiorczym traktowaniu poszczegolnych wersetow koncepcja ma istotne znaczenie dla ich wlasciwego zrozumienia. Jest to z punktu egzegezy Koranu bardzo wazne, bowiem w Koranie kontekst oraz czas objawienia poszczegolnych wersetow ma znaczenie dla ich interpretacji.

Po ponownym przej^ciu wladzy przez talibow w Afganistanie w 2021 roku sytuacja kobiet nadal jest niepewna. Warto nadmienic, ze obecna wladza jest znacznie bardziej niebezpieczna, nie tylko dlatego, ze wykorzystuje starannie dobrane stare motywy. To osoby, ktore maj^ dost^p do internetu, wiedz^, jak poszerzac swoje wplywy. Znaj^ podstawy psychologii, niektorzy z nich posiadaj^ wyksztalcenie wyzsze i s^ wieloj^zyczni. Uzywaj^ mediow spolecznosciowych propaguj^c swoj^ ideologic i pozyskiwac swoich wyznawcow. Doswiadczenie ukazuje, ze ideologic oparte na odpowiednio spreparowanych koncepcjach religijnych i mizoginii odpowiadaj^ na najbardziej pierwotne l$ki ich wyznawcow przez co s^ nie tylko skuteczne, ale takze niebezpieczne (Lojek, 2021).

Literatura

1. Ahmed-Ghosh, H. (2003). A histroy of Women in Afghanistan: Lessons Learnt for the Future of Yesterdays and Tomorrow: Women in Afghanistan. Journal of International Women's Studies, 4 (3), 1-12.

2. Bielawski, J. (1973). Islam, religia panstwa i prawa. Warszawa: Wiedza Powszechna.

3. Bobako, M. (2013). Feminizm islamski. Niechciane dziecko islamu politycznego. Praktyka teoretyczna, Т. 8, Nr. 2, 200-223.

4. Council on Foreign Relations (2021). The U.S. War in Afghanistan 1999-2021. URL: https://www.cfr.org/timeline/us-war-afghanistan, (data dost^pu 11 kwietnia 2023). Dagher, H. (1995). The position of women in Islam. Austria: Villach. Gaudefroy-Demombynes, M. (1988). Narodziny islamu. Warszawa: PIW.

5. Jagielski, W. (2002). Kobiety: gatunek, ktory przestal istniec. Gazeta Wyborcza, 8 (21), 29-40.

6. Jurenczyk, L. (2019). Partycypacja kobiet w systemie politycznym Afganistanu w XXI wieku. Przeglqd Politologiczny, (1), 93-103. https://doi.Org/10.14746/pp.2019.24.1.7 Sierakowska-Dyndo, J. (1998). Granice wyobrazni politycznej Afganczykow. Normatywno-aksjologiczne aspekty tradycji afganskiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG.

7. Stankiewicz, W. (2009). Pozycja spoleczna kobiet wedlug nauki islamu za rz^dow talibow. Studia Gdanskie, T. 25, 213-234.

8. Strzemkowska, N. (2020). Ruch feministyczny w swiecie muzulmanskich kobiet, 5070.

9. Strzemkowska, N. (2022_. Kobiety w mi^dzynarodowych organizacjach terrorystycznych, 70-95.

10. Sumitra S., Hakimy M., Rokba B. (2023). Afghan Women After Talibanization. Journal multidisiplin madani (MUDIMA), 3 (1), 230-242.

11. Szostkiewicz, A. (2016). Szyci i sunnici. Skqd si§ bierze konflikt mi§dzy nmi? URL: https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/1638919,1,szyici-i-sunnici-skad-sie- bierze-konflikt-miedzy-nimi.read (data dost^pu 12 kwietnia 2023).

12. Wlodek, L. (2022). Buntowniczki z Afganistanu. Wroclaw: W.A.B.

Размещено на Allbest.ru