Бібліятэчна-бібліяграфічнае абслугоўванне карыстальнікаў публічных бібліятэк па краязнаўстве

Размещено на http://www.allbest.ru/

УВА “Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт культуры і мастацтваў”

Факультэт інфармацыйна - дакументных камунікацый

Кафедра тэорыі і гісторыі інфармацыйна-дакументных камунікацый

Дыпломная работа

Тэма: Бібліятэчна-бібліяграфічнае абслугоўванне карыстальнікаў публічных бібліятэк па краязнаўстве

(на прыкладзе Рэчыцкай раённай цэнтральнай бібліятэкі)

Выканаўца:

студэнтка ФЗН, гр. 533

Буйневіч Г.А.

Навуковы кіраўнік:

дацэнт кафедры тэорыі і гісторыі ІДК,

кандыдат педагагічных навук

Прадзеіна А.В.

Мінск 2014



Змест

Уводзіны

Глава 1.Тэарэтычныя пытанні бібліятэчна-бібліяграфічнага абслугоўвання карыстальнікаў у публічных бібліятэках

1.1 Тэрміналагічныя пытанні бібліятэчна - бібліяграфічнага абслугоўвання карыстальнікаў па краязнаўстве

1.2 Асноўныя напрамкі бібліятэчна - бібліяграфічнага абслугоўвання ў публічных бібліятэках па краязнаўстве

Спіс літаратуры і крыніц, выкарыстаных пры напісанні дыпломнай работы



Уводзіны

Супольна і згодна працаваць над

адраджэннем сваёй вялікай старонкі,

здабываць для яе сваю лепшую долю -

вось наша праўдзівая мэта ў жыцці.

Я.Купала. 1914 г.

Адраджэнне бібліятэчнага краязнаўства сёння вызвана незвычайным пад'ёмам нацыянальнай свядомасці, прызнаннем агульначалавечых прыярытэтаў. Бібліятэчнае краязнаўства здольна запоўніць у людзей той маральны вакуум, аб якім зараз шмат гавораць, так як мараль прывіваецца разам з любоўю да роднага дому.

Краязнаўства - гэта вывучэнне насельніцтвам гістарычных, сацыяльна-эканамічных культурных, прыродных фактараў, якія ў комплексе характарызуюць фарміраванне і развіццё пэўнай часткі тэрыторыі краіны. Краязнаўства мае багатую гісторыю, традыцыі і разглядаецца сёння, як аснова адраджэння нацыянальнай памяці [5, с.49].

Тэрмін “краязнаўства” упершыню быў прапанаваны ў 1914 г. настаўнікам І. Маньковым. Пад “краязнаўствам” ён разумеў губерні, а слова “радзімазнаўства” азначала вывучэнне роднага сяла, горада, наваколля.

З цягам часу пад гэтым паняццем сталі разумець усебаковае вывучэнне асобнага рэгіёна ці населеннага пункта мясцовым насельніцтвам , а таксама сацыяльнымі навуковымі ўстановамі.

Пад краязнаўствам падразумяваецца вывучэнне гістарычных, палітычных, геаграфічных, сацыяльна-эканамічных, прыродных асаблівасцей, што характарызуюць фарміраванне і развіццё пэўнай тэрыторыі краіны.

Асноуны метад краязнаўства - збор інфармацыі: архіўных і літаратурных крыніц, прадметаў матэрыяльнай культуры, вынікаў назірання за прыроднымі з'явамі [8, с.4].

Прадметам пазнання ў краязнаўстве з'яўляецца тэрыторыя, мясцовасць, што вызначаецца паняццем “родны край”. Край - гэта канкрэтная частка дзяржавы, якая супадае з адзінкай адміністрацыйна-тэрытарыяльнага дзялення. У тэорыі і практыцы бібліятэчнага краязнаўства тэрмін “край” выкарыстоўваецца для ўмоўнага азначэння канкрэтнай часткі краіны, асобнай бібліятэкі ў якасці асноўнага аб'екта дакументальнага і інфармацыйнага забеспячэння па краязнаўству.

Аб'ектам краязнаўства з'яўляецца прырода, насельніцтва, культура, гістарычнае мінулае краю [8, с.3].

Сёння краязнаўства перажывае ўздым. Магутны паток гістарычнай інфармацыі аднавіў біяграфіі многіх гістарычных дзеячаў, адбылося адлюстраванне падзей раней невядомых, праблем, што раней не ставіліся ў грамадстве. Усе вышэй пералічаныя фактары вызвалі шырокі і ўсеагульны інтарэс да такой з'явы, як краязнаўства. Надзвычайна востра стаіць пытанне сістэматызацыі звестак аб важнейшых краязнаўчых крыніцах, стварэнне банка данных па краязнаўству. Вызначаецца неабходнасць інвентарызацыі вопыту краязнаўчага мінулага, збор помнікаў для дня сённяшняга.

Паўстае пытанне - хто ж павінен узначаліць краязнаўчы рух? Якое ж месца адводзіцца бібліятэкам у вырашэнні краязнаўчых праблем?

У кожным краі гэта пытанне вырашаецца з улікам мясцовых асаблівасцей, традыцый. Аднак, вядома адно, што менавіта бібліятэка мае перавагу перад іншымі ўстановамі, прызванымі задавальняць патрэбы карыстальнікаў у краязнаўчай інфармацыі, так як бібліятэка валодае ўнікальнымі краязнаўчымі фондамі, даведачна-бібліяграфічным апаратам, краязнаўчымі бібліяграфічнымі дапаможнікамі, зацікаўленымі і добра падрыхтаванымі бібліятэкарамі.

Па сваёй форме краязнаўства бывае : дзяржаўнае, грамадскае, школьнае, асобна-ініцыятыўнае. Бібліятэчнае краязнаўства з'яўляецца састаўной часткай дзяржаўнага краязнаўства.

Бібліятэчнае краязнаўства - адносна самастойная вобласць бібліятэчнай дзейнасці, накіраваная на задавальненне краязнаўчых патрэб грамадства сродкамі бібліятэк. Данная галіна дзейнасці ўзнікла на перасячэнні дзвух базавых галін - бібліятэчнай справы і краязнаўства. Бібліятэчнае краязнаўства ўзнікла ў адказ на патрэбу грамадства, сацыяльных груп у ведах, дакументах, інфармацыі аб пэўным краі.

Бібліятэчнае краязнаўства мае сваю сутнасна-функцыянальную структуру: практычная частка - гэта краязнаўчая дзейнасць бібліятэк, тэарэтычная - краязнаўчае бібліятэказнаўства. Тэарэтычным ядром бібліятэчнага краязнаўства з'яўляецца бібліятэказнаўства (сістэма ведаў аб мясцовай публічнай бібліятэцы, аб прынцыпах, задачах, практыцы краязнаўчай дзейнасці бібліятэк) [10,с.23].

Аб'ектам бібліятэчнага краязнаўства з'яўляецца бібліятэка, дакументальныя краязнаўчыя рэсурсы, матэрыяльна-тэхнічная база, органы кіравання.

Прадметам бібліятэчнага краязнаўства выступае краязнаўчая дзейнасць, як спецыфічная сістэма. Бібліятэчнае краязнаўства прадстаўляе сабой важнейшы накірунак навуковага пошуку, абумоўленага практычнай патрэбай.

Бібліятэчнае краязнаўства ставіць перад сабой задачы:

I. Стварэнне банка дадзеных краязнаўчых і мясцовых дакументаў. Стварэнне базы дадзеных бібліяграфічнай і фактаграфічнай краязнаўчай інфармацыі.

II. Бібліятэчнае раскрыццё зместу краязнаўчых дакументаў незалежна ад месца іх захоўвання; арганізацыя даведачна-бібліяграфічнага апарату; стварэнне крыніц бібліяграфічнай інфармацыі.

III. Давядзенне да карыстальнікаў краязнаўчых і мясцовых дакументаў і інфармацыю аб іх з дапамогай бібліятэчна-бібліяграфічных сродкаў.

IV. Распаўсюджванне інфармацыі аб краязнаўчых і мясцовых дакументах і краязнаўчых ведаў сярод насельніцтва, рэкламаванне краязнаўчых збораў і інфармацыйных магчымасцей бібліятэк [21, с. 48-49].

Цікавасць да бібліятэчнага краязнаўства з года ў год расце. Павялічваецца колькасць людзей, каго цікавіць гістарычнае мінулае краю. Вядома, што прэстыж бібліятэчнага краязнаўства будзе павышацца, а залежыць ён ад таго, на колькі чалавецтва зможа адабраць усё самае каштоўнае ў гісторыі, краязнаўчым мінулым і выкарыстаць сёння.

Краязнаўства мае багатую гісторыю, традыцыі і разглядаецца сёння як аснова выхавання асобы, аснова адраджэння нацыянальнай памяці. Краязнаўчая дзейнасць бібліятэк накіравана на вывучэнне свайго краю, гістарычных, сацыяльна-эканамічных, культурных, прыродных фактараў. Менавіта краязнаўчая дзейнасць дае рэальныя магчымасці для ажыцяўлення індывідуальнага падыходу да выхавання і мэтанакіраванага фарміравання асобы. Патрыятызм, любоў да Радзімы ў чалавека перш за ўсё звязваецца з родным краем, дзе прайшло яго ранняе, асэнсаванае жыццё. Чым больш поўныя, глыбокія, яркія веды аб родным краі, яго людзях, мінулым і сучасным, тым больш эфектыўна будзе вырашацца адна з галоўных задач - выхаванне грамадзяніна, выхаванне павагі да традыцый продкаў.

З года ў год расце грамадскі інтарэс да краязнаўства. Фарміраванне прыхільнасці да пазнання Бацькаўшчыны ажыцяўляецца многімі сацыяльнымі інстытутамі, сярод якіх адно з вядучых месцаў належыць публічным бібліятэкам. Галоўная мэта, якую вызначаюць бібліятэкі ў краязнаўчай дзейнасці - садзейнічаць адраджэнню і захаванню гістарычнай і культурнай спадчыны, сацыяльнаму, эканамічнаму, культурнаму развіццю краю. Асабліва важна зберагчы гістарычныя і культурныя традыцыі, звычаі, фальклор, не даць ім знікнуць з чалавечай памяці. Бібліятэкі імкнуцца ўсебакова, на навуковай аснове даследаваць родны край, садзейнічаць патрыятычнаму выхаванню насельніцтва, асабліва моладзі і падлеткаў.

Апошнім часам у публічных бібліятэках краіны назіраецца сапраўдны ўздым краязнаўчай работы. Змяненні ў культурным жыцці краіны дапамагаюць адраджэнню нацыянальнай спадчыны, выклікаюць рост цікавасці да сваёй гісторыі, крыніц духоўнай культуры, пазнання сваёй Бацькаўшчыны. Менавіта дадзеныя фактары спрыяюць умацаванню ролі публічнай бібліятэкі, як сацыяльна-культурнай і інфармацыйнай установы. Збор, апрацоўка і захаванне ўсёй краязнаўчай інфармацыі - важнейшы накірунак публічных бібліятэк, так як дадзеная інфармацыя неабходна карыстальнікам для эканамічнай і палітычнай дзейнасці, для вучобы і навуковых даследванняў, для творчасці і адпачынку. Карыстальнікамі інфармацыі краязнаўчага накірунку з'яўляюцца школьнікі, студэнты, настаўнікі, прадстаўнікі розных прафесій, мясцовыя кіраўнікі і інш.

За апошнія гады істотна змянілася сутнасць публічнай бібліятэкі. Вызначаны яе статус, як захавальніцы рэгіянальнай і нацыянальнай памяці беларускага народа, скарбніцы агульначалавечых каштоўнасцей, інфармацыйнага інстытута грамадства.

Якой быць бібліятэцы, па якіх прынцыпах існаваць, у якім накірунку весці работу ў большасці сваёй залежыць ад бібліятэчнага работніка. Ад агульнаадукацыйных ведаў, ад прафесійнага ўзроўню залежыць эфектыўнасць і сацыяльная аддача краязнаўчай сферы дзейнасці.

Мясцовая публічная бібліятэка - цэнтр краязнаўства, таму кожны яе работнік павінен валодаць тэарэтычнымі і метадалагічнымі асновамі бібліятэчнага краязнаўства. Поспех краязнаўчай работы будзе забяспечаны ў тым выпадку, калі бібліятэкар будзе мець высокі ўзровень ведаў аб абслугоўваемай тэрыторыі, галінах вытворчасці, гісторыі, сучасным жыцці краю. Вельмі добра, калі работнік бібліятэкі мясцовы жыхар, чалавек творчы і зацікаўлены, калі ён вывучае свой край не толькі ў межах сваёй прафесіі. Бібліятэкару неабходна мець глыбокае прадстаўленне аб характары краязнаўчых патрэб карыстальнікаў. Ён павінен добра арыентавацца ў інфармацыйным патоку краязнаўчых дакументаў, валодаць тэорыяй і методыкай бібліятэчна-бібліяграфічнага абслугоўвання. Бібліятэкару неабходна мець добрыя арганізатарскія здольнасці, умець ствараць каардынацыйныя сувязі з усімі арганізацыямі і ўстановамі, што зацікаўлены ў краязнаўчай рабоце для сумеснай дзейнасці. Гэта дапаможа бібліятэцы выканаць сваю ролю ў захаванні чалавечай памяці, стаць цэнтрам інфармацыі па краязнаўству ў сваім рэгіёне [8, с.24].

Такім чынам можна лічыць, што тэма даследвання “Бібліятэчна-бібліяграфічнае абслугоўванне карыстальнікаў публічных бібіліятэк па краязнаўстве” з'яўляецца актуальнай.

Аб'ектам даследвання з'яўляецца бібліятэчна-бібліяграфічнае абслугоўванне карыстальнікаў публічных бібліятэка па краязнаўстве.

Прадмет даследвання - тэарэтыка-метадычныя праблемы краязнаўчай дзейнасці публічных бібліятэк у дапамогу адраджэнню рэгіянальнай і нацыянальнай культуры.

Мэта работы - усебакова вывучыць краязнаўчую дзейнасць

публічных бібліятэк, прааналізаваць і сфармуляваць прапановы па паляпшэнню работы ў гэтым накірунку.

У ходзе даследвання былі вызначаны наступныя задачы:

Вывучыць навуковую літаратуру па тэме;

Разгледзець тэарэтычныя пытанні бібліятэчна-біблРазмещено на http://www.allbest.ru/

іяграфічнага абслугоўваннякарыстальнікаў у публічных бібліятэках;

Вывучыць фонды краязнаўчых і мясцовых дакументаў;

Высветліць асноўныя інфармацыйныя патрэбы чытачоў па краязнаўству;

Размещено на http://www.allbest.ru/

Прааналізаваць Размещено на http://www.allbest.ru/

формы і метады работы публічнай бібліятэкі (на прыкладзе Рэчыцкай РЦБ) па распаўсюджванню краязнаўчых ведаў і папулярызацыі краязнаўчай літаратуры;

Сфармуляваць прапановы па паляпшэнню работы публічных бібліятэк у распаўсюджванні краязнаўчых ведаў і папулярызацыі краязнаўчай літаратуры;

Размещено на http://www.allbest.ru/

Метадалагічнай базай даследвання з'явіліся працы вядомых бібліятэкараў і бібліяграфазнаўцаў Беларусі і Расіі: Кушнарэнка Н.Н., Міхлінай І.І., Саітавай В.І., Мамантава А.В., Шчэрбы Н.Н., Тараненка Л.Г., Прадзеінай А.В.

Структура работы складаецца з уводзін, 2 глаў, заключэння, спіса выкарыстанай літаратуры, дадаткаў.



Глава 1. Тэарэтычныя пытанні бібліятэчна-бібліяграфічнага абслугоўвання карыстальнікаў у публічных бібліятэках

1.1 Тэрміналагічныя пытанні бібліятэчна - бібліяграфічнага абслугоўвання карыстальнікаў па краязнаўстве

Бібліятэчнае абслугоўванне ў краязнаўчай галіне ажыццяўляецца ў межах агульнай структуры абслугоўвання, яно грунтуецца на агульнабібліятэчных крыніцах, тэхналогіі, методыцы і арганізацыі абслугоўвання на ўзроўні асобнай бібліятэкі, сістэмы бібліятэк рэгіёна або рэспублікі цалкам.

Сістэма бібліятэчнага абслугоўвання па краязнаўстве -- сукупнасць узаемазвязаных і дапаўняючых адзін аднаго відаў дзейнасці і паслуг бібліятэк па задавальненні і развіцці краязнаўчых патрэб абанентаў бібліятэкі і, наогул, жыхароў края.

Развіццё бібліятэчнага абслугоўвання ідзе па шляху прадстаўлення роўных магчымасцей усім абанентам, якія карыстаюцца краязнаўчымі фондамі і паслугамі бібліятэк з улікам дынамікі іх краязнаўчых патрэб, інтарэсаў і запытаў.

Сёння неабходна шматмерная і дыферэнцыраваная сістэма бібліятэчнага абслугоўвання па краязнаўстве.

Сістэма бібліятэчна-бібліяграфічнага абслугоўвання ўключае наступныя асноўныя састаўныя часткі або падсістэмы:

Ш дзейнасць па папулярызацыі і выдачы краязнаўчых дакументаў і іх копій;

Ш дапамога абанентам у выбары краязнаўчых дакументаў і іх выкарыстанні;

Ш прадстаўленне краязнаўчага фонда;

Ш шматаспектнае раскрыццё яго складу і структуры;

Ш даведачна-бібліяграфічнае абслугоўванне;

Ш бібліятэчнае інфармаванне і інш.

Асаблівасць бібліятэчнага абслугоўвання па краязнаўстве заключаецца ў наборы арганізацыйных мерапрыемстваў і канкрэтных паслуг бібліятэкі па краязнаўстве.

Галоўная задача мясцовых публічных бібліятэк -- стварыць неабмежаваныя магчымасці для сваіх карыстальннікаў у выбары і выкарыстанні краязнаўчых дакументаў, сабраных у іх фондах, прадаставіць бібліяграфічную інфармацыю аб існуючых краязнаўчых дакументах (незалежна ад іх наяўнасці ў данай бібліятэцы).

На забеспячэнне даступнасці краязнаўчых фондаў павінна быць накіравана ўся краязнаўчая дзейнасць бібліятэкі: гэта стварэнне сістэмы краязнаўчых каталогаў і картатэк, бібліяграфічных дапаможнікаў, выстаў, правядзенне лекцый, кансультацый, канференцый і г.д.

Адпрацаваная сістэма форм і метадаў папулярызацыі і рэкламы, наяўнасць кадравых і матэрыяльных рэсурсаў дазволіць бібліятэкам з большай паўнатой раскрыць перад сваімі чытачамі каштоўныя краязнаўчыя калекцыі.

Забяспечыць аптымальнае (поўнае і аператыўнае) задавальненне краязнаўчых патрэбнасцей насельніцтва магчыма толькі праз узаемасувязь, каардынацыю дзейнасці бібліятэк, якія фарміруюць фонд краязнаўчых дакументаў:

ЦБС павінны вырашаць шэраг задач:

а) задавальненне агульнакультурных, адукацыйных краязнаўчых патрэбнацей абанентаў;

б) асветніцкая дзейнасць у галіне краязнаўства;

в) далучэнне кожнага жыхара края, усяго кантынгента абанентаў да чытання краязнаўчай літаратуры;

г) распаўсюджванне краязнаўчых ведаў у працоўнай, грамадскай, аматарскай і сямейнай сферы дзейнасці.

Публічныя бібліятэкі, як цэнтры бібліятэчнага краязнаўства, павінны стаць не толькі надзейнымі сховішчамі "рэгіянальнай памяці", але і распаўсюджваць краязнаўчыя веды праз назапашаныя ў бібліятэках краязнаўчыя дакументы; арганізоўваць свабодны доступ карыстальнікаў да краязнаўчых збораў і бібліяграфічнай інфармацыі, якія знаходзяцца ў бібліятэках і, па-магчымасці, за іх межамі.

Мясцовыя публічныя бібліятэкі павінны адыйсці ад стандартызаваных схем абслугоўвання па краязнаўстве і прадставіць карыстальнікам магчымасць выбару з мноства варыянтаў бібліятэчнага абслугоўвання найбольш суадносныя іх патрэбнасцям і запытам. Розныя ўмовы дзейнасці бібліятэк, аб'ём і склад іх рэсурсаў вызначаюць шматварыянтны працэс бібліятэчна-бібліяграфічнага абслугоўвання.

Мясцовая публічная бібліятэка прыцягвае насельніцтва тым, што збірае ў фонды разнастайныя краязнаўчыя дакументы; прадстаўляе магчымасць атрымаць інфармацыю аб іх; комплексна абслугоўвае па краязнаўстве; карыстальнік мае магчымасць удзельнічаць у краязнаўчых масавых мерапраемствах і г.д. Гэтыя абставіны актуалізіруюць праблему тэарэтыка-метадалагічнага абгрунтавання і пашырэння сродкаў, форм і відаў паслуг бібліятэкі па краязнаўстве. У межах даволі жорсткай арганізацыі бібліятэчнага абслугоўвання менавіта наменклатура паслуг здольна пашырыць магчымасці абанентаў у задавальненні сваіх краязнаўчых запытаў; пераўтварыць краязнаўчую дзейнасць бібліятэк у адзін са сродкаў рэалізацыі прынцыпа канкрэтнасці (дакладнасці) абслугоўвання карыстальнікаў.

Узровень бібліятэчнага абслугоўвання залежыць ад:

становішча бібліятэчнага сервіса наогул;

размяшчэння мясцовай публічнай бібліятэкі (ці блізка яна знаходзіцца ад чытачоў, ці зручна да яе дабірацца);

палепшанага расклада яе работы;

бясплатнасці карыстання;

адкрытага доступу да фонда;

комплекснага прадстаўлення бібліяграфічнай інфармацыі і першаснага дакумента;

зручнасці памяшканняў, мэблі, абсталявання, якія забяспечваюць абанентам камфорт;

магчымасці атрымання КД на дом, або іх копій, электроннай дастаўкі дакументаў.

Ад усяго гэтага залежыць імідж і сацыяльны прэстыж мясцовай публічнай бібліятэкі як цэнтра бібліятэчнага краязнаўства.

У той жа час эфектыўнасць КДБ залежыць ад супрацоўнікаў бібліятэкі, ад якасці і наменклатуры паслуг па краязнаўстве.

У адным выпадку якасць абслугоўвання па краязнаўстве праяўляецца ў зменах арганізацыйнай структуры бібліятэкі, калі ствараецца аддзел або сектар краязнаўства.

У другім выпадку - праз прыярытэтнае фарміраванне КФ і шматаспектнае раскрыццё яго складу і структуры з дапамогай сістэмы каталогаў, картатэк, бібліяграфічных дапаможнікаў, якія забяспечваюць магчымасці поўнага і свабоднага доступу да першасных дакументных рэсурсаў і аптымізуюць іх выбар.

У трэцім выпадку - праз актуалізацыю праблематыкі бібліятэчна-бібліяграфічнага абслугоўвання.

У чацвёртым выпадку - шляхам прадстаўлення абанентам магчымасці зносін і ўдзелу ў краязнаўчых мерапрыемствах, якія праводзяцца бібліятэкай. І нарэшце, калі інтэрьеру бібліятэкі надаецца мясцовы каларыт.

Гэта сведчыць аб шырокім спектры і наменклатуры паслуг бібліятэкі па краязнаўстве.

Перш за ўсё, мясцовая публічная бібліятэка павінна рэалізоўваць бібліятэчна-бібліяграфічныя віды паслуг па краязнаўстве, якія звязаны са зборам, захаваннем і прадстаўленнем у грамадскае карыстанне краязнаўчых дакументаў. Таму першаснай задачай з'яўляецца фарміраванне краязнаўчых фондаў у поўным аб'ёме.

Выкарыстанне краязнаўчых фондаў залежыць ад узроўня раскрыцця іх складу і структуры, давядзення да абанентаў бібліяграфічнай інфармацыі.

Гэтаму садзейнічае:

Ш створаны бібліятэкай краязнаўчы даведачна-бібліяграфічны апарат;

Ш падрыхтоўка бібліяграфічных дапаможнікаў краязнаўчай тэматыкі, баз даных;

Ш даведачна-бібліяграфічнае абслугоўванне карыстальнікаў па краязнаўстве;

Ш дыференцыраванае бібліяграфічнае інфармаванне аб краязнаўчых дакументах;

Каталагізацыя краязнаўчых дакументаў, шматаспектнае раскрыццё іх зместу і месцазнаходжання ў сістэме краязнаўчых каталогаў і картатэк -- адна з асноўных паслуг бібліятэкі па краязнаўстве.

Адным з галоўных сродкаў інфармацыйнага забеспячэння па краязнаўстве з'яўляюцца бібліяграфічныя дапаможнікі краязнаўчай тэматыкі. Сукупнасць бібліяграфічных дапаможнікаў дае магчымасць задаволіць асноўныя інфармацыйныя краязнаўчыя патрэбнасці насельніцтва края. Прадастаўленне электронных краязнаўчых каталогаў і баз даных-- сёння адзін з асноўных кірункаў бібліятэчна-бібліяграфічнага абслугоўвання па краязнаўстве.

Мясцовыя публічныя бібліятэкі ў працэсе абслугоўвання чытачоў:

Ш выконваюць бібліяграфічныя і фактаграфічныя даведкі краязнаўчага зместа;

Ш інфармуюць асобных абанентаў, сацыяльныя групы і калектывы аб новых паступленнях КД шляхам:

а) падрыхтоўкі бюлетеняў, спісаў, аглядаў;

б) арганізацыі выстаў, дзён спецыяліста-краязнаўцы і інш.

Бібліятэкі выкарыстоўваюць розныя формы і метады нагляднай, вуснай і пісьмовай папулярызацыі КД:

Ш краязнаўчыя гутаркі, краязнаўчыя дні, тыдні, месячнікі папулярызацыі краязнаўчай літаратуры;

Ш краязнаўчыя чытанні, клубы, аб'яднанні краязнаўцаў, прэзентацыі, дыспуты, віктарыны;

Ш сустрэчы з прадстаўнікамі мясцовай улады, выдатнымі людзьмі края, пісьменнікамі - аўтарамі краязнаўчых твораў, навукоўцамі;

Ш конкурсы на лепшага знатака края або краязнаўчай літаратуры;

Ш гульні - вандраванні па родным краі;

Ш удзел у арганізацыі і правядзенні масавых краязнаўчых мерапрыемстваў: дні горада, сяла, вуліцы, установы, мясцовыя радаводы.

Спецыфіка бібліятэчнага-бібліяграфічнага краязнаўства ў тым, што яно выходзіць за межы чыста бібліятэчных паслуг па краязнаўстве:

арганізацыя экскурсій па знакамітых мясцінах;

арганізацыя музея мясцовай кнігі;

пошукавая, даследчая, экспедыцыйная работа;

стварэнне летапісу края;

запісы ўспамінаў старажылаў, мясцовага фальклору, гаворак.

Усе гэтыя формы можна выкарыстоўваць, калі гэта трэба дакладнаму абаненту, групе, калектыву, або мясцоваму згутраванню цалкам.

Рэклама КДБ павінна ажыццяўляцца не толькі ў бібліятэках, але і за яе межамі: праз прэсу, радыё, тэлебачанне, на прыпынках транспарта, у мятро, магазінах і г.д.

Такім чынам, папулярызацыя краязнаўчых ведаў ажыццяўляецца:

1. праз выдачу КД, назапашаных бібліятэкай;

2. сродкамі раскрыцця КФ у сістэме каталогаў, бібліяграфічных дапаможнікаў, баз даных для забеспячэння свабоднага доступа;

3. сродкамі правядзення масавых мерапрыемстваў, лекцый, кансультацый, выкананне даведак краязнаўчага характара, ажыццяўлення інфарміравання насельніцтва края аб новых КД і тых, якія знаходзяцца ў фондзе бібліятэкі і за яе межамі;

4. сродкамі зносін карыстальнікаў і бібліятэкараў;

5. формамі павышэння інфармацыйнай культуры карыстальнікаў па краязнаўстве.

І зараз галоўнае -- эфектыўна выкарыстоўваць пералічаныя формы і метады інфармацыйнага забеспячэння і папулярызацыі ведаў у краязнаўчай рабоце бібліятэк розных тыпаў і відаў.

Сістэма бібліятэчна-бібліяграфічнага абслугоўвання па краязнаўстве мае сваю структуру і яе спецыфіка праяўляецца ў пэўным наборы арганізацыйных мерапрыемстваў і канкрэтных паслуг па краязнаўстве.

Існуюць пэўныя асаблівасці арганізацыі абслугоўвання па краязнаўстве ва універсальных абласных бібліятэках, публічных масавых і спецыяльных бібліятэках.

Узровень бібліятэчна-бібліяграфічнага абслугоўвання і яго эфектыўнасць па краязнаўстве залежыць ад шэрагу фактараў: размяшчэння бібліятэкі, бесплатнасці карыстання, становішча бібліятэчнага сервіса і інш.

Бібліятэкі выкарыстоўваюць розныя формы і метады нагляднай, вуснай і пісьмовай папулярызацыі краязнаўчых дакументаў, розныя сродкі інфармацыйнага забеспячэння.

Доўгі час работа з фондам бібліятэкамі недаацэньвалася, адсюль непаўната і разрозненнасць, адсутнасць каардынацыі ў камплектаванні, слабае вывучэнне складу і эфектыўнасці выкарыстання.

Задача збірання мясцовых выданняў стаіць не толькі перад абласной бібліятэкай, але і перад ЦБС, бібліятэкамі-філіяламі (збіранне выданняў, якія выйшлі на тэрыторыі, абслугоўваемай бібліятэкай).

Краязнаўчы фонд - гэта сукупнасць дакументаў зместам, формай звязаных з краем. Краязнаўчы фонд з'яўляецца асноўным інфармацыйным рэсурсам пазнання і развіцця краю. Задача краязнаўчых фондаў публічных бібліятэк - збор, захаванне, папулярызацыя краязнаўчых дакументаў. Фонд краязнаўчых і мясцовых дакументаў складае аснову краязнаўчай дзейнасйі бібліятэк і з'яўляецца састаўной часткай адзінага фонду ЦБС.

Фарміруецца фонд краязнаўчых і мясцовых дакументаў па прынцыпу вычарпальнай паўнаты і захоўваецца пастаянна. Краязнаўчы фонд у бібліятэках выдзяляецца асобна. Для яго фарміравання неабходна прагледзець агульны фонд, выявіць у ім дакументы, што поўнасцю або часткогва прысвечаны краю. Тыя дакументы, што прысвечаны краю цалкам, адбіраюцца для краязнаўчага фонду, а дакументы, якія прысвечаны краю часткова, захоўваюцца ў агульным фондзе бібліятэкі, інфармацыя аб іх знаходзіцца ў краязнаўчай картатэцы. Аднак краязнаўчых дакументаў, цалкам прысвечаных краю, недастаткова, таму тыя дакументы, якія змяшчаюць значны матэрыял аб краі выдзяляюцца ў краязнаўчы фонд. А на адпаведных старонках робяцца закладкі [4, с.46].

Работа па камплектаванню краязнаўчага фонду ўяўляе сабой папаўненне яго ўсімі дакументамі, якія датычацца краю праз традыцыйныя крыніцы. Для сістэматычнага папаўнення фонду неабходна сачыць за тэматычнымі планамі выдавецтваў. Дакамплектаванне краязнаўчага фонду ажыцяўляецца шляхам звароту да многіх крыніц, у першую чаргу да бібліяграфічных.

Абменна-рэзервовы фонд кнігасховішчаў, кніжныя магазіны, ксеракапіраванне і г.д. - адна з крыніц дакамплектавання фонду.

Фонд краязнаўчых і мясцовых дакументаў уключае наступныя віды: кнігі, брашуры, зборнікі, матэрыялы выяўленчага характару, ноты, атласы, карты, машына- і рукапісныя матэрыялы, тэматычныя папкі газетных выразаў і г.д.

Краязнаўчы фонд традыцыйна ўключае творы мясцовых пісьменнікаў і паэтаў у поўным рэпертуары. Тут таксама прадстаўлены асноўныя даведнікі і бібліяграфічныя выданні краязнаўчага зместу.

У кожнай бібліятэцы створаны і ўвесь час папаўняюцца тэматычныя папкі і альбомы, “Летапісы вёсак”, “Летапісы бібліятэк” і інш.

Дакументы краязнаўчага характару маюць крыніцазнаўчае значэнне і маральна ўстарэць не могуць. Таму яны захоўваюцца пастаянна.

У сельскiх бiблiятэках для найбольш поўнага раскрыцця краязнаўчага фонду асобныя раздзелы выдзяляюцца ў выглядзе тэматычных палiц. Гэта, напрыклад, такiя як: “Наш знакамiты зямляк” “Вёска мая - я часцiнка твая”, “Нам засталася спадчына”, “Мая родная вёсачка” i шмат iншых. Традыцыйна ўсё гэта афармляецца ў выглядзе краязнаўчага кутка. Краязнаўчыя куткi аформлены з густам у народных традыцыях вёскi. Народны каларыт прысутнiчае i ў афармленнi самiх бiблiятэк. У краязнаўчых кутках сабраны матэрыялы аб вёсках, аб знакамiтых земляках роднага краю, а таксама шырока прадстаўлены альбомы па гiсторыi вескi i яе людзях, тэматычныя папкi газетных выразак.

Краязнаўчы даведачна - бібліяграфічны апарат, як частка краязнаўчых рэсурсаў.

Кожная бiблiятэка iмкнецца да таго, каб назапасiць як мага больш iнфармацыi аб сваiм родным краi, а затым забяспечыць ёю карыстальнiкаў. З гэтай мэтай бiблiятэка ажыццяўляе краязнаўчую бiблiяграфiчную дзейнасць, якая ўключае:

· Арганізацыю і вядзенне краязнаўчага даведачна-бібліяграфічнага апарату (КДБА);

· Фарміраванне сістэмы бібліяграфічных дапаможнікаў краязнаўчых і мясцовых дакументаў;

· Краязнаўчае бібліяграфічнае абслугоўванне;

· Распаўсюджванне краязнаўчых ведаў;

Публічныя бібліятэкі з'яўляюцца цэнтрамі краязнаўчай бібліяграфічнай і фактаграфічнай інфармацыі аб краі. Ступень забяспечанасці грамадства гэтай інфармацыяй залежыць ад якасці КДБА, які ўяўляе сабой частку ўніверсальнага ДБА. Галоўным прынцыпам КДБА з'яўляецца невычарпальная паўната адлюстравання і глыбіня раскрыцця краязнаўчых дакументаў, незалежна ад іх аб'ёму каштоўнасці, храналагічных меж.

КДБА складаецца з:

Краязнаўчай картатэкі;

Размещено на http://www.allbest.ru/

Фонду даведачных і бібліяграфічных дапаможнікаў;

Размещено на http://www.allbest.ru/

Фонду выкананых даведак Размещено на http://www.allbest.ru/

[8, с. 42];

Краязнаўчая картатэка (КК) - важнейшая часка КДБА, дзе найбольш поўна адлюстроўваюцца дакументы аб краі. КК вядуцца фактычна ўсімі публічнымі бібліятэкамі.

У КК РЦБ з вычарпальнай паўнатой адлюстроўваюцца матэрыялы аб раёне, а таксама найбольш значныя аб вобласці.

КК уключае артыкулы з газет, часопісаў, зборнікаў, фрагменты (раздзелы, главы, параграфы і г.д.) краязнаўчага характару з кніг, матэрыялы канферэнцый, рэцэнзіі на краязнаўчыя матэрыялы і г.д. [8, с.25].

У краязнаўчай картатэцы выдзяляюцца дакументы аб асобах, чыё жыццё i дзейнасць звязаны з краем. Так, выдзелены спецыяльны раздзел “Знакамiтыя землякi”, дзе ў алфавiтным парадку даецца пералiк асоб, аб якiх маюцца звесткi у краязнаўчай картатэцы.

Фонд даведачных і бібліяграфічных выданняў - з'яўляецца састаўной часткай агульнага даведачнага фонду. Ён уключае ўсе віды даведачных і бібліяграфічных крыніц, прысвечаных краю:

Матэрыялы афіцыйнага характару;

Статыстычныя зборнікі, памятныя кнігі;

Размещено на http://www.allbest.ru/

Даведнікі, у тым ліку па адміністрацыйна-тэрытарыяльнаму дзяленню;

Карты-схемы:

Размещено на http://www.allbest.ru/

Бібліяграфічныя дапаможнікі краязнаўчых і мясцовых дакументаў;

Фонд даведачных і бібліяграфічных дапаможнікаў фарміруецца ў структурным падраздзяленні бібліятэкі, які ўРазмещено на http://www.allbest.ru/

значальвае краязнаўчую дзейнасць.

Часткай КДБА з'яўляецца фонд выкананых даведак. У фондзе выкананых даведак захоўваюцца пісьмовыя даведкі, выкананыя бібліятэкай, даведкі, атрыманыя з абласных бібліятэк і НББ. Ствараецца падобны фонд з той мэтай, каб пазбегнуць паўторнага выканання даведак, якія патрабуюць вялікіх затрат часу на пошукі патрэбных матэрыялаў. Пры выкананні даведак краязнаўчага характару выкарыстоўваецца краязнаўчы фонд бібліятэкі, фонд даведачных і бібліяграфічных выданняў,папкі газетных выразаў [8, с.61].

Краязнаўчае бібліяграфічнае абслугоўванне.

Важненйшым напрамкам краязнаўчай бібліяграфічнай дзейнасці бібліятэк з'яўляецца бібліяграфічнае абслугоўванне. У абслугоўванні карыстальнікаў краязнаўчай інфармацыяй узнікаюць запыты самыя разнастайныя па тэматыцы і выкліканы самымі рознымі мэтамі - навуковымі, вытворчымі, пазнавальнымі, асветніцкімі. На сённяшні дзень бібліяграфічнае абслугоўванне стала адной з самых галоўных частак работы публічных бібліятэк. Ад стана бібліяграфічнага абслугоўвання залежаць шматлікія паказчыкі работы бібліятэкі, у першую чаргу, эфектыўнасць выкарыстання яе фондаў. Разлічваюць два віды бібліяграфічнага абслугоўвання - бібліяграфічнае інфармаванне і даведачна-бібліяграфічнае абслугоўванне [20, с.119].

Бібліяграфічнае інфармаванне - сістэматычнае забеспячэнне бібліяграфічнай інфармацыяй у адпаведнасці з доўгачасова дзеючымі запытамі або без запытаў. У інфармаванні наведвальнікаў аб краязнаўчай літаратуры выкарыстоўваюцца ўсе формы і метады гэтай работы: масавыя, групавыя і індывідуальные.

Важнайкрыніцайбібліяграфічнагаінфармаванняаб краязнаўчых выданнях з'яўляюцца тэматычныя выставы. Паступаюць данныя аб краязнаўчых дакументах і спажыўцам групавога і індывідуальнага інфармавання. Інфармацыя да іх даходзіць праз газеты, радыё, дзе яны знаёмяцца з навінкамі краязнаўчай літаратуры. Трэба адзначыць, што бібліяграфічнае інфармаванне ў бібліятэках ЦБС вядзецца не на самым высокім узроўні. Гэты фактар абумоўлены тым, што краязнаўчыя фонды бібліятэк практычна не папаўняюцца.

Даведачна-бібліяграфічнае абслугоўванне прадугледжвае наяўнасць канкрэтных (разавых) запытаў, з якімі звяртаюцца ў бібліятэку. Яно звязана з задавальненнем патрэб карыстальнікаў у бібліягрфічнай і фактаграфічнай інфармацыі. Даведачна-бібліяграфічная работа ўключае падбор літаратуры па пэўнай тэме, бібліяграфічнае ўдакладненне аб творах друку, выяўленне фактычных данных краязнаўчага характару. Асноўны аб'ём даведачна-бібліяграфічнай работы ўскладаецца на цэнтральную бібліятэку, так як яна мае самы поўны даведачна-бібліяграфічны апарат і фонд. Бібліятэкі-філіялы т.с. вядуць даведачна-бібліяграфічнае абслугоўванне на падставе свайго ДБА.

Якасны ўзровень адказаў на запыты залежыць ад паўнаты краязнаўчага фонду бібліятэкі, правільнай арганізацыі ДБА, высокай кваліфікацыі работнікаў.

Бібліяграфічныя даведкі краязнаўчага характару бываюць: тэматычныя, удакладняючыя, адрасныя, фактаграфічныя. Па форме выканання: пісьмовыя і вусныя. Большая частка даведак - тэматычныя. Яны выконваюцца з дапамогай краязнаўчай картатэкі, краязнаўчых бібліяграфічных дапаможнікаў, даведачных выданняў, краязнаўчага фонду.

Фактычныя краязнаўчыя даведкі ўстанаўліваюць пэўныя факты ці з'явы. Многія з іх можна выкарыстаць, карыстаючыся энцыклапедыямі, хронікамі, календарамі.

Адсутнічае ў бібліятэках адзіны падыход да ўліку даведак, колькасны варыянт выкананых даведак не адлюстроўваецца ў гадавых справаздачах бібліятэк, хаця ў гэтым і ёсць неабходнасць. Паўната ўліку і вывучэнне чытацкіх запытаў дапамаглі б вызначыць прыярытэтныя звенні краязнаўчага даведачна-бібліяграфічнага абслугоўвання. Зафіксаваныя даведкі далі б тое, што карыстаецца вялікім попытам, тое, што цікава і карысна карыстальнікам у краязнаўчым дакуменце [8, с.67].

Фарміраванне інфармацыйных запатрабаванняў

Запатрабаванні - складаная, шматгранная з'ява, якая адыгрывае важную ролю ў рэгуляванні ўзаемаадносін паміж асобай і грамадствам, выступае ў якасці вызначанага стымула чалавечай дзейнасці. У структуры запатрабаванняў замацоўваецца прагрэс, які дасягаецца на кожным этапе развіцця грамадства.

Інфармацыйныя запатрабаванні (ІП) - патрэбнасці ў інфармацыі, неабходнай для вырашэння якой-небудзь навуковай ці практычнай задачы [6, С. 18].

Фарміраванне інфармацыйных запатрабаванняў адбываецца пад уздзеяннем як матэрыяльных, так і духоўных фактараў (пры перавазе матэрыяльных). Практычнае значэнне гэтай высновы складаецца ў тым, што пры характарыстыцы інфармацыйных запатрабаванняў у кожным пэўным выпадку, варта зыходзіць з адзнакі аб'ектыўных умоў развіцця тых або іншых абласцей навукі і тэхнікі з улікам спецыфічных інтэрасаў спажыўцоў інфармацыі.

Працэс узнікнення і задавальнення інфармацыйнага запатрабавання з'яўляецца пазнавальнай дзейнасцю. Інфармацыйныя запатрабаванні не могуць існаваць па-за вытворчасцю, матэрыяльнага або духоўнага, і залежаць ад ступені развіцця матэрыяльнай і духоўнай цывілізацыі, якая ўскладняе і развівае сувязь інфармацыйных запатрабаванняў з вытворчасцю (у прыватнасці, з вытворчасцю новых ведаў).

Запатрабаванне, якое ўзнікае ў грамадства ў цэлым,- гэта абсалютнае (аб'ектыўнае ) інфармацыйнае запатрабаванне. Маецца ў выглядзе магчымасць грамадства спажыць, выкарыстаць вядомую сукупнасць інфармацыі. У пэўным калектыве такое абсалютнае інфармацыйнае запатрабаванне адлюстроўваецца як сапраўднае інфармацыйнае запатрабаванне, т. е. як рэальная магчымасць дадзенага калектыву ў яго спецыфічна-гістарычных умовах спажыць дадзеную інфармацыю. У індывідуальнага або калектыўнага спажыўца мы сустракаем ужо фактычна задаволеныя запатрабаванні. Магчымасць, якой валодае спажывец інфармацыі, такім чынам, ператвараецца ў рэчаіснасць.

Падчас творчай дзейнасці суб'ектыўнае інфармацыйнае запатрабаванне ўзнікае ў наступных выпадках:

· пры неабходнасці быць у курсе навейшых дасягненняў у сваёй і сумежнай абласцях ведаў;

· пры неабходнасці атрымаць або пашырыць наяўныя веды ў сумежных і падаленых абласцях;

· пры неабходнасці папоўніць прабелы ведаў.

Гэтыя тры выгляду суб'ектыўных інфармацыйных запатрабаванняў, калі яны не задавальняюцца альбо шляхам звароту да ўласнай памяці, альбо праглядам наяўных у непасрэдным распараджэнні індывіда дакументальных крыніц, альбо нефармальнымі інфармацыйнымі каналамі, могуць спарадзіць інфармацыйныя запыты.

Інфармацыйны запыт - гэта пісьмовая (або вусновая) заяўка на неабходную для прафесійнай дзейнасці навуковую інфармацыю, якая адлюстроўвае паданне індывіда аб яго інфармацыйных запатрабаваннях.

Інфармацыйнае запатрабаванне выяўляе першым чынам неабходнасць атрымання інфармацыі аб вызначаных фактах, з'явах, паняццях, зафіксаваных у розных крыніцах, якія адносяцца да аднаго або некалькім абласцям навуковага ведання,, тады як запыт мае стаўленне да пэўнай крыніцы.

У апошні час бібліятэказнаўцы надаюць вялікае значэнне вывучэнню інфармацыйных запатрабаванняў у справе ўдасканалення функцыянавання бібліятэк. Але пры вывучэнні бібліятэчна - інфармацыйнай дзейнасці яшчэ адсутнічае планавасць, сістэмнасць, аналізуюцца толькі асобныя працэсы, выбраныя з агульнатэхналагічнай сеткі бібліятэчна-інфармацыйных працэсаў. Адным з галоўных шляхоў удасканалення ўзаемадзеяння спажыўца інфармацыі і бібліятэкі з'яўляецца развіццё сістэмы, праца якой павінна быць пабудавана не толькі па прынцыпу "запыт - адказ", але і на задавальненні інфармацыйных запатрабаванняў, якія ўтрымліваюць праграмна-мэтавы, калектыўны і індывідуальны ўзровень.

Інфармацыйныя запатрабаванні карыстальнікаў па краязнаўству ў бібліятэках.

"Толькі чалавек, які ведае гісторыю уласнай сям'і, хаты, горада, можа не абстрактна разумець і гісторыю ўласнай краіны"

У.Кара-Мурза

Адной з асноўных функцый бібліятэк рэгіянальнага ўзроўню з'яўляецца задавальненне краязнаўчых запатрабаванняў карыстальнікаў. Таму дзейнасць бібліятэк па збору, захаванню і паданню ў грамадскае карыстанне першасных і другасных краязнаўчых дакументаў з'яўляецца прыярытэтнай.

Пры гэтым краязнаўчая дзейнасць, у рамках якой узнікаюць такія запатрабаванні, з'яўляецца складанай сістэмай. У яе ўваходзяць розныя выгляды і кірункі краязнаўства, як па грамадскім функцыям, так і па галіноваму прынцыпу.

На першым этапе важна вывучыць чытацкія запатрабаванні ў вобласці краязнаўства, сабраць інфармацыю аб рэальных і патэнцыяльных карыстальніках краязнаўчага накірунку. А таксама выявіць інфармацыю аб наяўнасці, распрацоўцы або выданні краязнаўчых дакументаў.

Менавіта бібліятэка павінна стаць цэнтрам, дзе будуць захоўвацца ўсе краязнаўчыя рэсурсы і да іх будзе забяспечвацца вольны доступ.

З улікам таго, што карыстальнік публічнай бібліятэкі адначасова з'яўляецца і жыхаром краю і спажыўцом прадукцый і паслуг бібліятэкі ў сферы краязнаўства, краязнаўчыя запатрабаванні можна дыферынцыраваць на некалькі груп:

1) Запатрабаванні, абумоўленыя сацыяльна-рэгіянальнай

арыентацыяй асобы;

2) Запатрабаванні, звязаныя са сферай дзейнасці чалавека

ўкраі;

3) Запатрабаванні чалавека ў даследаванні краю.

Структура першага ўзроўня запатрабаванняў залежыць ад узросту, часу пражывання ў дадзеным краю, ступені прывязанасці да дадзенай тэрыторыі, разглядемай ёю як родны край . Таксама запатрабаванні можна аднесці да разраду сацыя-культурных.

Другі ўзровень запатрабаванняў структурна можна ідэнтыфікаваць як дзелавыя і вылучыць у кіраўнічыя, культуралагічныя, адукацыйныя, асветніцкія, навукова-даследчыя, вытворчыя і г.д.

Трэцюю групу складаюць запатрабаванні краязнаўцаў- даследчыкаў і краязнаўцаў-аматараў, яны найболей усвядомлены суб'ектамі дзейнасці.

Краязнаўчыя інфармацыйныя запатрабаванні фармуюцца падчас краязнаўчай дзейнасці. Па меркаваннях шматлікіх спецыялістаў, краязнаўчае інфармацыйнае запатрабаванне - адмысловы выгляд запатрабавання, які ўзнікае падчас ажыццяўленняў накіраванай краязнаўчай дзейнасці суб'екта.

Краязнаўчыя інфармацыйныя запатрабаванні маюць ярка выяўленую спецыфіку. У кожным выпадку характар інфармацыйных запатрабаванняў залежыць ад мэты і накіраванасці навуковай, практычнай, самаадукацыйнай, асветніцкай дзейнасці, звязанай з вывучэннем вызначанай тэрыторыі.

Краязнаўчае інфармацыйнае запатрабаванне ўзнікае ў шэрагу пэўных сітуацый. Так, магчымы выпадак, калі вобласцю прадметнага пошуку суб'екта з'яўляецца агульнагаліновае веданне і краязнаўчае інфармацыйнае запатрабаванне, якое ўзнікае на падставе глыбей, усебакова вывучыць грамадскую, эканамічную, палітычную ўнутрыгаліновую з'яву. Тут могуць быць такія сітуацыі ўзнікнення краязнаўчых інфармацыйных запатрабаванняў:

1) Сітуацыя, калі суб'ект валодае агульнагаліновым веданнем то стварае, што гэтае веданне не мае дастатковай глыбіні і не цалкам адлюстроўвае сутнасць з'явы без ведання ўвасаблення дадзенай з'явы на пэўнай тэрыторыі.

2) Сітуацыя, пры якой суб'ект патрабуецца ва ўдакладненні прадмета шляхам вывучэння даследавання вызначанай тэрыторыі.

На аснове класіфікацыйных прыкмет краязнаўчыя інфармацыйныя запатрабаванні можна падзяліць, напрыклад, па ўмовах арганізацыі суб'ектаў, якія звяртаюцца да краязнаўчай літаратуры. Усе краязнаўчыя інфармацыйныя запатрабаванні, якія ўзнікаюць, можна падзяліць на сацыяльныя, групавыя і асабовыя. Для выканання ўсіх аперацый па выяўленні, збору інфармацыі і задавальненню краязнаўчых запатрабаванняў працуюць сацыяльныя інстытуты і арганізацыі. Групавыя запатрабаванні ў краязнаўчай інфармацыі - гэта запатрабаванні пэўнай асобы ў краязнаўчай інфармацыі.

Класіфікаванне краязнаўчых інфармацыйных запатрабаванняў магчыма па прыкмеце аформленасці ў дакументальную і не дакументальную форму. Не дакументальныя краязнаўчыя запатрабаванні - запатрабаванні ў эмацыянальна-заахвочвальнай краязнаўчай актыўнасці, інфармацыя пры гэтым не зафіксавана на матэрыяльным носьбіце. Дакументальныя краязнаўчыя інфармацыйныя запатрабаванні задавальняюцца па сродках дакумента і сярод дакументальных крыніц можна вылучыць друкаваныя крыніцы гукавой інфармацыі, якія можна аднесці да сродкаў масавай інфармацыі.

Вывучэнне інфармацыйных запатрабаванняў у розных тыпах рэгіёнаў, натуральна, грунтуецца на агульных метадалагічных і метадычных прынцыпах, якія склаліся пры даследаванні гэтай праблемы ў цэлым. Навукоўцы ўсталявалі, што ўся патрэбнасная сістэма развіваецца па спіралі: матэрыяльная або духоўная дзейнасць - інфармацыйнае запатрабаванне - інфармацыйная дзейнасць (інтэрасы і запыты спажыўцоў) - спажыванне інфармацыі - матэрыяльная або духоўная дзейнасць. Два кампаненты з гэтага працэсу - матэрыяльная або духоўная дзейнасць і інфармацыйныя інтэрасы і запыты спажыўцоў інфармацыі - даступныя для вывучэння і дазваляюць вызначыць утрыманне і аб'ём інфармацыйных запатрабаванняў. Акрамя таго, магчыма даследаваць яшчэ адзін кампанент у гэтай сістэме - дакументальныя патокі і масівы. Такім чынам, варта вылучыць наступныя параметры пры даследаванні запатрабаванняў у бібліяграфічнай інфармацыі: матэрыяльная або духоўная дзейнасць, інфармацыйныя запатрабаванні, дакументальныя масівы і патокі , інфармацыйныя і чытацкія інтэрасы і запыты. Вывучэнне інфармацыйных запатрабаванняў у тэрытарыяльным разрэзе, акрамя названых вышэй кампанентаў патрэбнаснага працэсу, дадаткова патрабуе высвятленні агульнага, асаблівага і адзінкавага ў структуры інфармацыйных запатрабаванняў людзей, якія пражываюць у розных рэгіёнах. Хоць такія запатрабаванні знаходзяцца ў дыялектычным адзінстве, паміж імі ўсё ж маюцца і адрозненні. Як паказалі даследаванні, чытачы, якія пражываюць у рэгіёнах, шырока, выкарыстоўваюць інфармацыю па тэарэтычных пытаннях і асновах навук, не звязаную з рэгіёнамі краіны. Гэтыя інфармацыйныя запатрабаванні ў малой ступені дыферэнцыруюцца ў залежнасці ад тэрытарыяльнага рассялення спажыўцоў, гэта значыць яны з'яўляюцца агульнымі для ўсіх карыстальнікаў інфармацыі.

Акрамя агульных момантаў, у спажыўцоў, у залежнасці ад таго, у якім рэгіёне яны пражываюць, аб'ектыўна існуюць спецыфічныя рэгіянальныя інфармацыйныя запатрабаванні. Прычым аб'ём апошніх вельмі значны.

Усё сказанае дае нам падставы зрабіць важную метадалагічную выснову, што пры вывучэнні інфармацыйных запатрабаванняў у рэгіёнах варта, першым чынам, высвятліць такія параметры, як наяўнасць у іх структуры агульных рыс і спецыфічных асаблівасцяў. Дыферэнцыяцыя інфармацыйных запатрабаванняў па гэтых параметрах будзе мець вельмі важнае значэнне як для вытворчасці інфармацыйных прадуктаў, так і для інфармацыйнага абслугоўвання ў рэгіёне

Такім чынам, паняцце "інфармацыйныя запатрабаванні рэгіёна" і "рэгіянальныя інфармацыйныя запатрабаванні" - далёка не супадальныя. Першае з іх значна шырэй другога, бо яно ўключае як агульныя, так і спецыфічныя рэгіянальныя інфармацыйныя запатрабаванні рэгіёна. Другое паняцце характарызуе толькі спецыфічныя рэгіянальныя інфармацыйныя запатрабаванні, якія ўласцівыя таму або іншаму тыпу рэгіёнаў.

Зыходзячы з гэтага - інфармацыйныя запатрабаванні рэгіёна - гэта аб'ектыўна існуючыя запатрабаванні ў агульнай і рэгіянальнай інфармацыі, абумоўленай эканамічнымі, сацыяльнымі, тэрытарыяльнымі, нацыянальнымі і іншымі фактарамі. Другое паняцце, у такім разе, можна вызначыць так: рэгіянальныя інфармацыйныя запатрабаванні - гэта разнавіднасць інфармацыйных запатрабаванняў, абумоўленых спецыфічнымі рэгіянальнымі аспектамі навукі, вытворчасці і культуры рэгіёна.

У структуры інфармацыйных запатрабаванняў краіны вылучаюць рэгіянальны ўзровень, які дыферэнцыруецца па параметрах, якія ўласцівы дадзенай з'яве ў цэлым, а менавіта:

· узровень запатрабаванняў рэгіёна ў цэлым

· узровень групавых, або калектыўных запатрабаванняў жыхароў рэгіёна

· узровень асабістых, або індывідуальных запатрабаванняў.

Правамерна таксама вылучаць і вывучаць інфармацыйныя запатрабаванні розных сфер чалавечай дзейнасці рэгіёна (навукі, вытворчасці, кіравання, адукацыі, самаадукацыі, выхавання або асобных галін ведаў і практычнай дзейнасці).

Рэгіянальныя аспекты існуюць не толькі ў сферы навукі і вытворчасці, але і ў абласцях спажывання, абслугоўвання, адукацыі, выхаванні і г.д.. Запатрабаванні ў рэгіянальнай інфармацыі, абумоўленыя сферамі адукацыі, самаадукацыі, выхавання, выцякаюць з цеснай сувязі гэтых абласцей дзейнасці з жыццём, з прынцыпу адзінства арганізацыйнай, асветніцкай і гаспадарчай дзейнасці. бібліятэка краязнаўства карыстальнік

На фарміраванне інфармацыйных запатрабаванняў у рэгіёне значны ўплыў аказвае культурнае асяроддзе (у тым ліку наяўнасць, бібліятэк і органаў інфармацыі), а таксама важнейшыя сацыяльна-дэмаграфічныя фактары, асабліва адукацыйны ўзровень, тэрытарыяльнае размяшчэнне насельніцтва, узрост, пол і некаторыя іншыя. Да аб'ектыўных фактараў, уласцівым самім спажыўцам і якія ўплываюць на іх інфармацыйныя запатрабаванні, ставяцца таксама вобласць іх дзейнасці (спецыяльнасць), характар выкананай працы, месца працы, службовае становішча. (Існуюць таксама і суб'ектыўныя фактары, якія ўплываюць на фарміраванне інфармацыйных запатрабаванняў. Да іх ставяцца скіраванасць і шырата далягляду спажыўцоў, стаж працы, веданне моў, узровень інфармацыйнай арыентацыі і інш.)

Адна са спецыфічных цяжкасцяў пазнання інфармацыйных запатрабаванняў у цэлым, у тым ліку і запатрабаванняў рэгіёнаў у інфармацыі, складаецца ў тым, што яны ўяўляюць сабой адзінства аб'ектыўных і суб'ектыўных фактараў. Да аб'ектыўных фактараў, якія ўплываюць на іх фармаванне, навукоўцы як правіла адносяць: геаграфічнае асяроддзе, эканамічныя і сацыяльныя ўмовы, вытворчасць, навуковую спецыялізацыю. Пералічаныя фактары ў рэчаіснасці існуюць, але іх пералік дастатковы толькі для тых тыпаў рэгіёнаў, якія вылучаюцца па адміністрацыйна-тэрытарыяльнаму, фізіка-геаграфічнаму і прыродна-эканамічнаму прынцыпу. Гэты пералік фактараў, якія ўплываюць на фарміраванне запатрабаванняў у рэгіянальнай інфармацыі, варта дапоўніць такімі: нацыянальныя, гістарычныя і культурныя асаблівасці.

Кантынгент публічных бібліятэк рознага рэгіянальнага ўзроўня (ад універсальных абласных да сельскіх бібліятэк-філіялаў) з'яўляецца аб'ектам іх краязнаўчай дзейнасці. Бібліятэкі рэалізуюць краязнаўчую функцыю ў мэтах фарміравання, задавальнення і развіцця краязнаўчых патрэбнасцей, інтарэсаў і запытаў сваіх карыстальнікаў. Краязнаўчыя патрэбы прымушаюць бібліятэкі наладзіць краязнаўчую работу, стварыць краязнаўчыя дакументныя, бібліяграфічныя і фактаграфічныя рэсурсы, арганізаваць абслугоўванне ў галіне краязнаўства.

Карыстальнік бібліятэкі з'яўляецца актыўным суб'ектам краязнаўчай дзейнасці: ён выкарыстоўвае вынікі гэтай дзейнасці, непасрэдна ўдзельнічае ў правядзенні краязнаўчых мерапрыемстваў, у папулярызацыі вынікаў краязнаўчай дзейнасці бібліятэк (КДБ), у фінансавым і матэрыяльна-тэхнічным забеспячэнні КДБ.

Асаблівасць КДБ у тым, што яна разлічана на ўвесь кантынгент абанентаў, на ўсё мясцовае насельніцтва, а таксама і на ўдаленых карыстальнікаў (даследчыкаў края, ураджэнцаў, якія пражываюць за яго межамі). Разам з тым, бібліятэка павінна ажыццяўляць дыферэнцыраваны падыход да абслугоўвання абанентаў, а для гэтага трэба вывучаць патрэбнасці абанентаў.

На краязнаўчыя патрэбнасці карыстальнікаў уплывае шэраг параметраў асобы:

1. сацыяльна-дэмаграфічныя характэрыстыкі;

2. сацыяльны статут;

3. псіхалагічныя асаблівасці;

4. сістэма каштоўнасных арыентацый;

5. жыццёвы вопыт;

6. як доўга карыстальнік пражывае ў гэтай мясцовасці;

7. прыналежнасць да ўзроставай, нацыянальнай, прафесіянальнай і адукацыйнай групы;

8. мэты, матывы, узровень начытанасці, накіраванасці краязнаўчых інтарэсаў;

9. узровень бібліятэчнай арыентацыі.

Кожны з параметраў уплывае на выбар карыстальнікам краязнаўчых дакументаў (КД), відаў і форм КДБ, паслуг бібліятэкі па краязнаўстве.

Яшчэ не распрацаваны прынцыповыя падыходы да класіфікацыі катэгорый карыстальнікаў краязнаўчых дакументаў, што перашкаджае практычнай рэалізацыі дыференцыраваннага абслугоўвання карыстальнікаў. Але вопыт бібліятэк сведчыць, што карыстальнікі краязнаўчых фондаў (КФ) і паслуг бібліятэк па краязнаўстве па ўзроўні сацыяльнай арганізацыі выступаюць як:

індывідуальныя;

групавыя;

калектыўныя.

Мясцовая публічная бібліятэка, перш за ўсё арыентавана на задавальненне краязнаўчых патрэб індывідуальных карыстальнікаў.

Дыференцыраваць бібліятэчнае абслугоўванне па краязнаўстве можна, калі ў аснову тыпалогіі абанентаў - карыстальнікаў КФ і паслуг бібліятэкі пакласці віды дзейнасці абанентаў, звязаныя з краем:

1. дзейнасць чалавека ў краі (кіруючая, навуковая, вучэбная, грамадская, папулярызатарская);

2. краязнаўчая дзейнасць чалавека па даследаванні края;

3. дзейнасць асоб па арганічнаму “ўключэнню” ў прыроднае, сацыяльнае, культурнае, гістарычнае асяродзе края.

Зыходзячы з такога падыходу, у структуры краязнаўчых патрэбнасцей карыстальнікаў выдзяляюць:

Ш дзелавыя патрэбнасці;

Ш аматарскія патрэбнасці;

Ш сацыякультурныя патрэбнасці.

Адсюль выдзяляюць і віды чытання краязнаўчай літаратуры:

Ш спецыяльнае (дзелавое) чытанне краязнаўчай літаратуры;

Ш свабоднае (агульнаадукацыйнае) чытанне краязнаўчай літаратуры.

Катэгорыі абанентаў - карыстальнікаў КФ і паслуг бібліятэк па краязнаўстве (індывідуальныя абаненты):

...