Методы и методология исследования: Были использованы общенаучные и специальноисторические (историко-сравнительный и историко - системный) методы исследования.

Научная новизна: Впервые в современной исторической науке проблема геноцида и борьбы евреев в Минском гетто в годы Великой Отечественной войны рассмотрена с позиций всестороннего анализа на основе детальной систематизации последних документальных, архивных материалов, литературных и других источников, которые классифицированы по основным групам и видам. Данная проблема проанализирована в прямом контексте европейских военных событий в годы Второй мировой войны: показана строгая сравнительная параллель между особенностями нацистской политики геноцида евреев в Западной Европе и тотальным уничтожением еврейского населения в Беларуси, на примере Минского гетто. Научное исследование по теме диссертации проведено в новом двухстороннем срезе: анализ антисемитской политики геноцида евреев и деятельности подпольной организации на территории гетто осуществляется в непосредственной методологической взаимосвязи, данный предмет исследования рассматривается как единая связанная между собой система, которая включает две названные проблемы.

Практическая значимость: Научные выводы диссертации представляют значительный интерес для разработки и проведения лекционных, семинарских занятий, образовательных программ, презентаций, творческих встреч ветеранов, жертв войны и молодежи, спецкурсов по истории Холокоста, Второй мировой и Великой Отечественной войн; организации музейной и краеведческой работы, исторических товариществ, клубов военных историков.

Рэзюмэ

Tukalo Sergei Nikolaevich

Genocide and struggle of the Jews in Minsk ghetto

in the years of the Great Patriotic War (July 1941 - October 1943)

Key words: the Second world war, Great Patriotic war, nazism, genocide, antisemitism, Holocaust, "the final decision of the Jewish question", ghetto, resistance, underground, round-ups and massacres, Judenrat (Jewish committee), deportation.

The purpose of research: the objective, complex analysis of military events 1941 - 1943 for natural disclosing of the main reasons, characteristic of the basic stages and definition of the peculiarities of the genocide's policy of the Jewish population of Belarus in a context of the all-European Holocaust, on an example of Minsk ghetto.

Methods and methodology of research: two groups of methods of scientific research were used: general scientific and also specially-historical (historical-comparative and historical - system).

Scientific novelty: For the first time in a modern historical science the problem of genocide and struggle of the Jews in Minsk ghetto in the years of the Great Patriotic War is considered from positions of the complex, all-round analysis on the basis of detailed ordering of last documentary, archival materials, literary and other sources, which were classified. The given problem is analysed in a direct context of the European military events in the years of the Second world war: the severe comparative parallel between the peculiarities of the genocide's policy of the Jews in Western Europe and total destruction of the Jewish population in Belarus, on an example of Minsk ghetto is shown. The scientific research on a theme of the dissertation was carried out in a new bilaterial сut: the analysis of the genocide's policy of the Jews and activity of the underground organization in ghetto was realized in direct methodological interrelation, the given subject of research was considered as the uniform connected among themselves system.

Practical application: The scientific conclusions of the dissertation represent significant interest for development and realization of lectures, seminars, educational programs, presentations, creative meetings of the veterans, victims of war and youth, special courses on a history of the Holocaust, Second world and Great Patriotic wars; organization of local-history museums, historical companies, clubs of the military historians.

Кароткія уводзіны

На працягу Другой сусветнай вайны нацысты (германскія фашысты) здзяйснялі чалавеканенавісніцкую, антысеміцкую палітыку генацыду, які ўвайшоў у гісторыю як адзін з самых найцяжэйшых відаў злачынства супраць чалавецтва, накіраванага на знішчэнне асобных груп насельніцтва па расавым, нацыянальным ці рэлігійным матывам. Нацысцкай палітыкай Трэцяга Рэйха ўсе без выключэння яўрэі былі асуджаны на паступовае фізічнае вынішчэнне на ўсёй тэрыторыі Еўропы і СССР. Беларусь не была гістарычным выключэннем, на шляху распаўсюджвання і пашырэння ідэалогіі нацызму і моцнага ўкаранання дасканалых метадаў палітыкі генацыду, Вялікая Айчынная вайна стала сапраўдным жыццёвым выпрабаваннем для беларускіх яўрэяў, вышэйшым прыкладам якога для ўсёй Еўропы з'яўляецца крывавая гісторыя Мінскага гета. Больш таго, у гістарычным плане Беларусь значна адрозніваецца ад іншых краін Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Высокая культура міжнацыянальных адносін, лаяльнасць да іншых народаў, талерантнасць - усе гэтыя якасці беларускага этнасу спрыялі ў ваенныя гады збліжэнню беларусаў і яўрэяў у іх сумеснай барацьбе супраць нацыстаў. Падчас нямецкай акупацыі менавіта ў Беларусі яўрэйскае насельніцтва ў меншай ступені было ізалявана ад тутэйшай нацыі, так як рашучыя антынямецкія настроі беларусаў, накіраваныя супраць палітыкі знішчэння яўрэяў, прымусілі нацыстаў скарэктыраваць маштабы генацыду яўрэйскіх грамадзян на занятых беларускіх землях. Так, у сярэдзіне 1942 г. у Беларусі заставалася яшчэ 75% яўрэяў, у Літве - 12%, Латвіі - 7%, у Эстоніі - на гэты момант былі знішчаны фактычна ўсе грамадзяне яўрэйскай нацыянальнасці.

Дадзеная навуковая тэматыка, якая разглядаецца ў параўнаўчым кантэксце агульнаеўрапейскай палітыкі генацыду яўрэйскага народа ў гады Другой сусветнай вайны, вельмі актуальна ў ХХІ стагоддзі, калі адбываецца моцны наступ ідэй неанацызму і антысемітызму, і надзвычай карысна ў маральным плане для стабілізацыі сучаснага няўстойлівага грамадства, якое перажывае сацыяльныя супярэчнасці і зноў узрастаючыя канфлікты на расавай, этнічнай, рэлігійнай глебе.

Актуальнасць тэмы кандыдацкай дысертацыі, прысвечанай генацыду і барацьбе яўрэяў у Мінскім гета, заключаецца ў тым, што падчас глыбокага непрадузятага вывучэння і маштабнага ўсеахопнага даследавання гісторыі яўрэяў Беларусі ў пэўны прамежак часу (перыяд Вялікай Айчыннай вайны), мы атрымоўваем магчымасць, па-першае, адначасова аб'ектыўна даследаваць, правільна асэнсоўваць гісторыю нашай роднай дзяржавы, запаўняць яе “белыя” плямы, па крупінкам збіраць малавядомыя і на першы погляд неістотныя факты, якія потым выпрацоўваюцца ў пабудову агульнай маналітнай структуры гістарычных падзей, пазбаўленых прабелаў і нелагічнасці; па-другое, вяртаць з небыцця забытыя імёны дзеячоў падпольнага і партызанскага руху, адданых падпольшчыкаў, якія, змагаючыся з ворагам, ратавалі нашу Радзіму і далёкую будучыню, пакідаючы яе для маладога пакалення.

Апошняе, да якога мы непасрэдна адносімся, праз прызму мінулых дзесяцігоддзяў старанна ўзнаўляючы і актуалізуючы падзеі Вялікай Айчыннай вайны, адраджае тым самым гістарычную памяць, якая на сённяшні момант з'яўляецца самым каштоўным і неад'емным багаццем сучаснай навукі, гісторыі і культуры Беларусі.

Агульная характарыстыка працы

Сувязь работы з буйнымі навуковымі праграмамі (праектамі), тэмамі.

Тэма прапанаванай кандыдацкай дысертацыі “Генацыд і барацьба яўрэяў у Мінскім гета ў гады Вялікай Айчыннай вайны (ліпень 1941 - кастрычнік 1943 г.)” зацверджана Вучоным Саветам гістарычнага факультэта “Беларускага дзяржаўнага універсітэта” пратаколам № 3 ад 27 снежня 2005 г. Работа выканана ў межах Дзяржаўнай комплекснай праграмы навуковых даследаванняў на 2006 - 2010 гг. “Гісторыя Беларускай нацыі, дзяржаўнасці і культуры”, заданне 07 “Беларусь у войнах і ваенных канфліктах ХХ стагоддзя”. Распрацоўка праблемы выклікана ўзрастаючай актуальнасцю, звязанай з пастаяннай неабходнасцю больш глыбокага, дэталёвага вывучэння шматлікіх аспектаў па тэме Вялікай Айчыннай вайны, спалучэннем розных праблем ваеннай гісторыі ў адзіную трывалую структуру; паглыбленнем навуковым аналізам навейшых гістарычных крыніц у адпаведным накірунку.

Дысертацыя адпавядае прыярытэтным напрамкам фундаментальных навуковых даследаванняў, якія тычацца падзей Другой сусветнай вайны, а менавіта: сістэматычная распрацоўка маладаследаваных праблем Халакосту.

Мэта і задачы даследавання. Галоўная мэта кандыдацкай дысертацыі - аб'ектыўны і скрупулёзны аналіз ваенных падзей 1941 - 1943 гг. для заканамернага раскрыцця галоўных прычын, характарыстыкі асноўных этапаў і вызначэння асаблівасцяў нацысцкай палітыкі генацыду яўрэйскага насельніцтва Беларусі ў кантэксце агульнаеўрапейскага Халакосту, на непасрэдным прыкладзе гісторыі Мінскага гета.

Для дасягнення пастаўленай мэты вырашаны наступныя задачы:

1) з дапамогай новага дакументальнага і архіўнага матэрыялу, меркаванняў і поглядаў айчынных і замежных гісторыкаў, уласных высноў устанавіць сувязь паміж фашысцкім Генеральным планам “Ост” (Усход) і “канчатковым вырашэннем яўрэйскага пытання”.

2) выдзеліць і падрабязна разгледзець перадумовы ўтварэння, абставіны арганізацыі Мінскага гета (чэрвень - ліпень - жнівень 1941 г.) праз прызму агульнаеўрапейскай палітыкі антысемітызму.

3) акрэсліць, прааналізаваць і аргументавана ахарактарызаваць метады знішчэння яўрэйскага насельніцтва Мінскага гета са жніўня 1941 па кастрычнік 1943 г.

4) дакладна паказаць сутнасць і асноўныя напрамкі эканамічнай палітыкі немцаў у адносінах да вязняў Мінскага гета.

5) даследаваць важную і малараспрацаваную праблему дэпартацыі грамадзян яўрэйскай нацыянальнасці краін Заходняй Еўропы ў Мінскае гета з лістапада 1941 па верасень 1943 г.

6) выявіць галоўныя асаблівасці і трагічныя наступствы правядзення працэса ліквідацыі Мінскага гета ў кастрычніку 1943 г., назваць больш менш канкрэтную (мінімальную) агульную колькасць знішчаных яўрэяў на тэрыторыі гета з лета 1941 па восень 1943 г.

7) раскрыць супярэчлівыя рысы існавання яўрэйскага камітэта (юдэнрата) Мінскага гета і яго сутнасную ролю сярод жыхароў Мінска.

8) сканцэнтраваць непасрэдную ўвагу на адным з самых слабараспрацаваных аспектаў па Мінскаму гета: афармленне, склад, структура, арганізацыя і характэрныя накірункі дзейнасці падпольнага цэнтру яўрэйскага гета, асноўныя формы барацьбы яўрэяў, роля гетаўскіх падпольшчыкаў у падпольным і партызанскім руху Беларусі.

Аб'ектам дысертацыйнага даследавання з'яўляецца акупацыйная палітыка нямецка-фашысцкіх захопнікаў на тэрыторыі Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны (1941 - 1944 гг.).

Прадмет даследавання - сутнасць, асноўны змест, канкрэтныя напрамкі, формы і метады нацысцкай палітыкі генацыду адносна яўрэйскага насельніцтва Мінскага гета ў 1941 - 1943 гг.

Палажэнні, якія выносяцца на абарону.

1) Падчас Вялікай Айчыннай вайны, на акупіраванай тэрыторыі Беларусі, уключаючы Мінскае гета, нацысты ў адпаведнасці з расавай тэорыяй і распрацаваным фашысцкім Генеральным планам “Ост” (Усход) здзяйснялі “канчатковае вырашэнне яўрэйскага пытання” - сістэматычнае, паступовае, масавае, татальнае вынішчэнне грамадзян яўрэйскай нацыянальнасці ўсіх узростаў і сацыяльных груп.

2) Летам - восенню 1941 г. пачаўся падрыхтоўчы этап здзяйсняемай антысеміцкай палітыкі нацыстаў, якія рыхтавалі далейшую крывавую глебу для паслядоўнага знішчэння яўрэйскага насельніцтва ўсёй Беларусі. Мінск быў абраны немцамі ў якасці “асноўнага навуковага цэнтру” па апрацоўцы на практыцы новых нацысцкіх формаў і метадаў хуткага знішчэння людзей. Маштабная катастрофа беларускіх яўрэяў пачалася менавіта ў Мінскім гета, адным з буйнейшых гета на тэрыторыі СССР і ў Еўропе.

3) Паміж правядзеннем дзённых і начных пагромаў, пастаянных аблаваў, бандыцкіх налётаў, расстрэлаў жыхароў яўрэйскага гета і дэпартацыяй замежных яўрэяў у Мінскае гета была заканамерная сувязь: у выніку пагромаў, тэрыторыя гета “вызвалялася” для размяшчэння новых вязняў - яўрэяў з Германіі, Аўстрыі, Чэхаславакіі і іншых краін Еўропы. Толькі з Германіі, Аўстрыі, Чэхаславакіі ў Мінскае гета ў 1941 - 1942 гг. было дэпартавана каля 24 тыс. яўрэйскіх грамадзян. Яшчэ 11 тыс. яўрэяў былі вывезены ў Мінскае гета з Польшчы, Францыі, Галандыі і Венгрыі ў спецыяльных дадатковых транспартах. Адпаведна архіўным матэрыялам, дакументальным дадзеным і уласным скрупулёзным падлікам, у Мінскім гета было знішчана каля 62 тыс. беларускіх яўрэяў (каля 5 тыс. яўрэяў, ліквідаваных нацыстамі падчас аблаваў і налётаў, каля 57 тыс. чалавек, загінуўшых у выніку пяці буйных пагромаў (13 тыс. +7 тыс. + 5 тыс. + 28 тыс. + 4 тыс.), не ўлічваючы замежных грамадзян яўрэйскай нацыянальнасці.

4) Яўрэйскі савет (юдэнрат) Мінска адыграў адпаведную ролю ў арганізацыі і дзейнасці падпольных груповак (дзесятак) на тэрыторыі гета, аказанні дапамогі партызанскім атрадам і фарміраванням. Нягледзячы на тое, што яўрэйскі камітэт пастаянна знаходзіўся пад пільным і строгім наглядам з боку нямецкіх улад, некаторыя яго прадстаўнікі ўсё ж такі здолелі стаць пэўнай рэальнай, хаця і ілюзорнай, надзеяй, на выратаванне для вязняў Мінскага гета. Галоўная роля юдэнрата сярод яўрэйскага насельніцтва Мінска заключалася ў наступным: камітэт пры актыўнай, пастаяннай дапамозе першага і другога яго кіраўнікоў (І. Мушкін і М. Іофэ) стварыў тэрміновую магчымасць згуртаваць вакол сябе пэўную частку яўрэяў гета дзеля частковага паляпшэння ўмоў іх існавання, атрымаў, няхай і невялікую, але адчувальную падтрымку з боку падпольшчыкаў і партызанаў з мэтай вядзення рашучай барацьбы з акупантамі.

5) Асноўнай задачай менавіта гетаўскіх падпольшчыкаў было ратаванне жанчын, дзяцей, старых, укрыванне іх у бяспечных месцах. Акрамя таго, актывісты гетаўскага падпольнага цэнтру распаўсюджвалі сярод вязняў прапагандысцкую літаратуру, збіралі цёплае адзенне, медыкаменты, прадукты, зброю, боезапасы, іншыя неабходныя рэчы і перапраўлялі іх партызанам, здолелі наладзіць трывалыя сувязі з пазагетаўскім, гарадскім падполлем, выводзілі надзейных людзей у лес дзеля ўступлення ў партызанскія атрады і стварэння сваіх уласных партызанскіх фарміраванняў, здзяйснялі дыверсіі на прадпрыемствах ворага, камунікацыях.

Асабісты ўклад саіскальніка. Кандыдацкая дысертацыя з'яўляецца самастойным комплексным, сістэматызаваным даследаваннем аўтара ў сучаснай гістарычнай навуцы ў галіне вывучэння Халакосту. Яна можа стаць фундаментам для напісання якасна новай манаграфіі не толькі па праблеме генацыду і барацьбы яўрэяў у Мінскім гета, але і па гісторыі Халакосту ў Генеральнай акрузе Беларусь у гады Вялікай Айчыннай вайны.

Дысертантам выяўлена, сістэматызавана, уведзена ў навуковы зварот, прааналізавана вялікая колькасць архіўных крыніц, крытычна вывучаны і дэталёва разгледжаны працы айчынных і замежных даследчыкаў, што дазволіла дакладна раскрыць і ахарактарызаваць асноўныя формы, метады, этапы, асаблівасці і наступствы нацысцкай палітыкі генацыду адносна не толькі вязняў Мінскага гета, але і ўсяго яўрэйскага насельніцтва Беларусі, акупіраванай немцамі ў гады Вялікай Айчыннай вайны.

Уласныя навуковыя падлікі, здзейсненыя з дапамогай выкарыстання сучасных метадаў гістарычнага даследавання, дазволілі вызначыць агульную (мінімальную) колькасць ліквідаваных з ліпеня 1941 па кастрычнік 1943 г. яўрэяў Мінскага гета - каля 97 тыс. чалавек (62 тыс. беларускіх і 35 тыс. замежных яўрэяў).

Апрабацыя вынікаў дысертацыі. Дысертант прымае пастаянны, непасрэдны і актыўны ўдзел у шматлікіх навукова-практычных канферэнцыях, у тым ліку прысвечаных актуальным, недастаткова распрацаваным праблемам гісторыі Вялікай Айчыннай вайны і агульным тэндэнцыям развіцця гістарычнай навукі і навуковай думкі. Падчас выступленняў шырокай навуковай аўдыторыі і грамадскасці па заяўленай для абароны тэме былі дакладзены самыя апошнія і асноўныя вынікі ўласных даследаванняў, якія ўключаны ў агульную структуру кандыдацкай дысертацыі.

Выступленні з падрыхтаванымі дакладамі адбыліся на наступных рэспубліканскіх і міжнародных навукова-практычных канферэнцыях: 1) 14 снежня 2005 г. - Мінск, архіўныя чытанні ў Беларускім навукова-даследчым інстытуце дакументазнаўства і архіўнай справы (БелНДІДАС), прысвечаныя 75-годдзю з дня нараджэння беларускага гісторыка, старшыні Археаграфічнай камісіі Белкамархіва Р.П. Платонава. Тэма выступлення: “Да гісторыі падполля ў Мінскім гета: структура, склад, арганізацыя дзейнасці і яе асноўныя накірункі”.

2) 22 красавіка 2006 г. - Мінск, Беларускі нацыянальны тэхнічны універсітэт (БНТУ), Чацвёртая Міжнародная навукова-тэхнічная канферэнцыя “Навука - адукацыі, вытворчасці, эканоміцы”, тэматыка якой была прысвечана актуальным праблемам сучаснай навукі. Тэма выступлення: “Мінскае гета (ліпень 1941 - кастрычнік 1943) - трагедыя беларускіх яўрэяў”.

3) 12 мая 2006 г. - Мінск, Мінскі дзяржаўны лінгвістычны універсітэт (МДЛУ), Пятая Міжнародная навуковая канферэнцыя “Беларусь і Германія: гісторыя і сучаснасць”, на якой на аснове дакументальных і гістарыяграфічных крыніц асвятляліся асобныя старонкі гістарычнага мінулага і сучаснасці Беларусі і Германіі. Тэма выступлення: “Правядзенне пагромаў у Мінскім гета”.

4) 22 чэрвеня 2006 г. - Мінск, Гістарычная майстэрня, Міжнародная канферэнцыя пад назвай “Жыццё ў няволі: прымус, палон, рабства, смерць” (да 65-годдзя нападу Германіі на СССР). Тэма выступлення: “Афармленне падпольнага цэнтру ў Мінскім гета (жнівень 1941 г.)”.

5) 30 чэрвеня 2006 г. - Мінск, Беларускі дзяржаўны педагагічны універсітэт імя М. Танка (БДПУ ім. М.Танка), Міжвузаўская навукова-тэарэтычная канферэнцыя “1941 год - трагедыя і гераізм беларускага народа”, прысвечаная 65-й гадавіне пачатку Вялікай Айчыннай вайны. Тэма выступлення: “Стварэнне Мінскага гета і асаблівасці яго існавання ў пачатковы перыяд Вялікай Айчыннай вайны”.

6) 26 красавіка 2007 г. - Мінск, Мінскі дзяржаўны лінгвістычны універсітэт, Шостая Міжнародная навуковая канферэнцыя “Беларусь і Германія: гісторыя і сучаснасць”. Разглядаліся актуальныя праблемы Вялікай Айчыннай вайны праз прызму гісторыі, гістарыяграфіі і крыніцазнаўства, узаемаадносіны Беларусі і Германіі ў мінулым і на сучасным этапе. Тэма выступлення: “Мінскае гета ў апошнія месяцы свайго існавання (чэрвень - кастрычнік 1943)”.

7) 27 красавіка 2007 г. - Мінск, Гістарычная майстэрня, Міжнародная навуковая канферэнцыя “Мемарыялізацыя Другой сусветнай вайны: палі славы і забыцця”. Тэма выступлення: “Адкрыцці і тайны Мінскага гета”.

8) 22 чэрвеня 2007 г. - Мінск, Гістарычная майстэрня, Міжнародная канферэнцыя “Другая сусветная вайна: антыфашысцкае супраціўленне і яго вызначэнні” (з нагоды нападу нацысцкай Германіі на СССР, пачатку германскай акупацыі і масавага супраціўлення ў Беларусі). Тэма выступлення: “Мінскае гета як частка гісторыі трагедыі і гераізму”.

9) 22 кастрычніка 2007 г. - Мінск, Гістарычная майстэрня, Міжнародная канферэнцыя памяці Мінскага гета і Трасцянецкага лагера смерці “Урокі Халакоста і сучаснасць”. Тэма выступлення: “Ліквідацыя Мінскага гета: этапы, асаблівасці, трагічныя наступствы”.

10) 25 красавіка 2008 г. - Мінск, Мінскі дзяржаўны лінгвістычны універсітэт, Сёмая Міжнародная навуковая канферэнцыя “Беларусь і Германія: гісторыя і сучаснасць”. Тэма выступлення: “Канфіскацыя маёмасці яўрэйскага насельніцтва мінскага гета”.

11) 28 - 29 красавіка 2008 г. - Мінск, Беларускі дзяржаўны універсітэт, Міжнародная навуковая канферэнцыя “Беларуска - яўрэйскі дыялог у кантэксце сусветнай культуры”. Тэма выступлення: “Мінскае гета: гістарыяграфічны агляд”.

12) 22 кастрычніка 2008 г. - Мінск, Гістарычная майстэрня, Міжнародная канферэнцыя, прысвечаная 65-й гадавіне знішчэння Мінскага гета. Тэма выступлення: “Дзіцячае пытанне ў Мінскім гета”.

13) 17 красавіка 2009 г. - Мінск, Мінскі дзяржаўны лінгвістычны універсітэт, Восьмая Міжнародная навуковая канферэнцыя “Беларусь і Германія: гісторыя і сучаснасць”. Тэма выступлення: “Практыка і метады знішчэння яўрэйскага насельніцтва ў Мінскім гета”.

14) 22 красавіка 2009 г. - Мінск, Беларускі нацыянальны тэхнічны універсітэт (БНТУ), Восьмая Міжнародная навукова-тэхнічная канферэнцыя “Навука - адукацыі, вытворчасці, эканоміцы”. Тэма выступлення: “Крыніцы па гісторыі Мінскага гета”.

15) 27 лістапада 2009 г. - Мінск, Беларускі дзяржаўны аграрны тэхнічны універсітэт (БДАТУ), Міжнародная навуковая канферэнцыя “Уклад беларускага народа ў Вялікую Перамогу”, прысвечаная 65-й гадавіне Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне. Тэма выступлення: “Айчынныя і замежныя крыніцы па Мінскаму гета: параўнаўчы аналіз”.

16) 8 красавіка 2010 г. - Мінск, Мінскі дзяржаўны лінгвістычны універсітэт, Дзевятая Міжнародная навуковая канферэнцыя “Беларусь і Германія: гісторыя і сучаснасць”. Тэма выступлення: “Механізм і методыка падліку колькасці загінуўшых яўрэяў на тэрыторыі Мінскага гета з лета 1941 па восень 1943 года”.

Апублікаванасць вынікаў дысертацыі. Па тэме кандыдацкай дысертацыі маецца трынаццаць публікацый, з іх тры артыкулы - размешчаны ў навуковых часопісах, уключаных Вышэйшай Атэстацыйнай камісіяй (ВАК) у Пералік навуковых выданняў Рэспублікі Беларусь і рэкамендаваных для апублікавання вынікаў дысертацыйных даследаванняў (агульны аб'ём - 1,3 аўтарскіх аркуша), астатнія дзесяць - надрукаваны ў зборніках дакладаў і матэрыялаў навукова-практычных канферэнцый.

Структура і аб'ём дысертацыі. Дысертацыя складаецца з уводзін, агульнай характарыстыкі працы, чатырох глаў, заключэння, бібліяграфічнага спіса. Поўны аб'ём даследавання займае 130 старонак. Колькасць выкарыстаных бібліяграфічных крыніц - 341.

Асноўны змест дысертацыі

У главе першай “Гістарыяграфія праблемы і асноўныя крыніцы” прыводзіцца аналітычны агляд крыніц і публікацый па тэме, апісанне вызначаных перыядаў у развіцці крыніцазнаўчай і гістарыяграфічнай думкі па разглядаемай праблеме.

Раздзел 1.1 “Гістарыяграфія”. У савецкай гістарыяграфіі праблема нацысцкай палітыкі генацыду яўрэйскага насельніцтва ў Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны не знайшла комплекснае адлюстраванне. У гэты перыяд адсутнічаюць маштабныя даследчыя працы і артыкулы па дадзенай тэматыцы.

Мінскае гета было створана 19 ліпеня 1941 г.: выйшаў загад (складаўся з 12 пунктаў), падпісаны камендантам 812 палявой камендатуры, дзе адзначалася, што з выданнем гэтага распараджэння ў г. Мінску выдзяляецца спецыяльная частка горада (жылы раён) выключна для рассялення яўрэяў. У выніку, летам 1941 г. усе яўрэі Мінска былі сагнаны ў гета - раён прымусовага пасялення яўрэйскага насельніцтва. У тэрыторыю Мінскага гета ўвайшло каля 40 вуліц і завулкаў у паўночна - заходняй частцы горада: Калгасны завулак, вуліца Калгасная, рака Свіслач, вуліца Няміга, выключаючы праваслаўную царкву, Рэспубліканская, Шорная, Калектарныя вуліцы, Мэблявы завулак, вул. Перакопская, Нізавая, Яўрэйскія могілкі, таксама вуліца Ракаўская і Абуўная, Юбілейная плошча, вул. Апанскага і інш.

Яўрэям катэгарычна забаранялася знаходзіцца па-за межамі Мінскага гета, аднак падчас перасялення ім дазвалялася ўзяць з сабою нажытую хатнюю маёмасць. Яны ўключаліся ў створаныя немцамі працоўныя калонны і маглі пакінуць яўрэйскі жылы раён толькі са спецыяльным накіраваннем да месца працы, якое выдавалася Мінскай гарадской управай. Адпаведна загаду ад 19 ліпеня 1941 г. права ўваходу ў яўрэйскі раён Мінскага гета (існавала толькі два афіцыйных увахода - па вуліцы Астроўскага і Апанскага - С.Т.) мелі толькі яўрэі, а таксама (па службовым справам - С.Т.) вайскоўцы нямецкіх ваенных фармаванняў і супрацоўнікі Мінскай гарадской управы. Пералазіць праз загароду строга забаранялася, нямецкай ахове і дапаможнай паліцыі быў аддадзены дакладны загад: страляць у парушальнікаў без раздумвання. На грамадзян яўрэйскай нацыянальнасці накладвалася кантрыбуцыя памерам 30 тыс. чырвонцаў за кампенсаванне выдаткаў, звязаных з перасяленнем.

Раздзел 2.2 “Яўрэйскі камітэт (юдэнрат) у час нямецкай акупацыі”.

Яўрэйскі камітэт (юдэнрат) быў створаны ў Мінску напачатку ліпеня 1941 г. па распараджэнні палявога каменданта сталіцы, гэта значыць яшчэ да афіцыйнага ўзнікнення Мінскага гета. Юдэнрат патрэбен быў акупантам толькі як часовая мера для рэалізацыі, актыўнага і хуткага правядзення крывавай нацысцкай палітыкі, накіраванай на татальнае знішчэнне яўрэйскага насельніцтва. Акрамя пытання аб перасяленні і рассяленні яўрэяў у гета, яўрэйскі камітэт займаўся забеспячэннем жыхароў Мінскага гета харчаваннем, таварамі першай неабходнасці, тлумачыў існуючае становішча. Адначасова ён спрабаваў аказваць псіхалагічную дапамогу вязням, фарміраваў рабочыя каманды, выплачваў накладзеныя акупантамі кантрыбуцыі.

Юдэнрат, як выканаўчы орган, створаны нямецкімі ўладамі ў выніку першапачатковай рэалізацыі нацысцкай палітыкі знішчэння яўрэяў Мінска, не стаў марыянеткай акупантаў. Яўрэйскі камітэт пры дапамозе першага і другога яго кіраўнікоў (І. Мушкін, М. Іофэ) стварыў тэрміновую магчымасць згуртаваць вакол сябе пэўную частку яўрэяў гета дзеля частковага паляпшэння ўмоў іх існавання, атрымаў, няхай невялікую, але адчувальную падтрымку з боку падпольшчыкаў і партызанаў з мэтай вядзення рашучай барацьбы з нацыстамі.

У трэцяй главе “Падполле Мінскага гета” даследуецца адзін з найбольш супярэчлівых і складаных момантаў у гісторыі Мінскага гета: праблема станаўлення і асаблівасці дзейнасці, ва ўмовах татальнага знішчэння вязняў гета, з верасня 1941 па кастрычнік 1943 г. яўрэйскай падпольнай арганізацыі.