До історії шляхетського самоврядування у Київському воєводстві: житомирський сеймик 1640 рік

Анотація

У статті детально розглядаються матеріали житомирського сеймику 1640 р.: інструкція послам і петиція від шляхти Київського воєводства на варшавський сейм 1640 р. та ухвала житомирського реляційного сеймику, що відбувся після сейму. Зміст даних матеріалів відображає широкий спектр проблем соціально-політичного й економічного характеру, у розв'язанні яких місцева шляхта була зацікавлена. Документи, що публікуються в «Додатку», розкривають запити місцевої шляхти, дозволяють висвітлити її позиції й погляди щодо важливих державних і локальних проблем, а також реконструювати пов 'язану з цим низку подій.

Житомирський сеймик справно виконував самоврядні функції. В його діяльності, подібно до інших регіонів Речі Посполитої, провідне місце займали фіскальні питання, які домінували в ухвалах та інструкціях. Київська шляхта позитивно відповідала на королівські легації стосовно державних потреб, зокрема, щодо сплати податків. Більша частина проаналізованих документів присвячена вирішенню місцевих проблем, що турбували шляхту Київського воєводства: заборгованість перед державним скарбом, реконструкція й оборона київського замку, звільнення від постоїв коронного війська повітових міст -- Києва і Житомира, а київських купців -- від сплати мита на території ВКЛ, впорядкування зимових постоїв (гіберн) та забезпечення військових підрозділів продовольством, нагородження заслужених військових тощо. Аналіз сеймикової документації дозволяє зафіксувати два рівні державно-територіальної ідентифікації київської шляхти: 1) приналежність до політичного народу Речі Посполитої; 2) приналежність до свого регіону (воєводства). Отже, виразний характер мала і локальна самосвідомість київської шляхти, для якої були характерні всі типові цінності шляхетської політичної культури Речі Посполитої.

Додатки

Иньструкьцыи ихъ мети паномъ посломь на сєимь варъшавъскии дана

Року тисєча шєстсот чотьіридєсштого мсца марца двадцать дєвитого дни

На вридє кгродскомь в замьку его кр. мети житомирскимь, пєрєдо мьною, Миколаємь Вышполъскимъ, подстаростимь жытомирскимъ, по- становивьшисє ючєвисто урожоныи его мл. пань Крыштофъ з Логоиска Тишкєвичь, воєводич бристкии, маршалом кола рыщрского, на сєимику тєпєрєшьнимь, згодьнє год их мл. панов юбыватєловъ воєводства Києвь- ского, которые сє их мл. туть до Жытомира подлуг унивєрсалу его кр. мл. на дєнь двадцать семыи мсца марца до гобирани пословь на сєимь близъко прышъльш варшавьским важным юбраным, подалъ инструкьцыю дли вписаньи до книг кгродских жытоми^скихь имєнємъ въсихъ их мл. панов юбьіватєлов воєводства тутошънєго, просєчь уриду тутошьнєго абымъ тую инструкьцыю до книг принил и вписада росказал. А такъ и, врид, с повинъности моєм на афєкътацыю єго млти пана ма^шалька тую инструкьцыю принивъши и прочитавши, до книг уписада росказал, и так сє въ собє писмомъ полъскимъ писанаи маєть.

Instructia urodzonym Ich Msciom panom Antoniemu z Lohojska Tyszkie- wiczowi, czesznikowi Wielkiego Xiзzstwa Litewskiego, Stefanowi Axakowi, sendziemu ziemskiemu kiiowskiemu, i Felicianowi z Lohojska Tyszkiewi- czowi, woiewodzicowi brzeskiemu, poslom woiewodzstwa kiiowskiego, na sejm walny warszawski koronny w roku terazniejszym 1640, dnia 19 Aprilis przypa[da]ifcy na sejmiku zytomirskim tegoz roku a dnia dwudziestego siod- mego Marty, zgodnie od wszytkiej braci obranym // [133v] dana.

Naprzod Ich Msci panowie poslowie za obmyszlowanie i mlsciwe ojcowskie staranie JeKrMsci panu naszemu mlsciwemu unizenie podziзko- wawszy dobrego zdrowia, sczзsliwego na dlugie lata panowania i nad niep- rzyiacioly zwyciзstwa winszowac maif i prozby doniesc aby i napotem na czasy mlsciwie curam paternam gerens z laski i pieczolowania swego nie raczyl opuszczac. Znacznie a odwaznie JeKrMsci pana naszego mlsciwego dziela et fortia feliciaque gestarum trophea toties cum summa laude immortalique Rei publica ac totius gentis Polonae gloria z wielu nieprzyjaciol koronnych, osobliwie Turka, Tatar, Moskwy i Szwedow w tak krotkim czasie susceptf iako nam i wszytkiej Rzeczypospolitej smakuif i uciechз przyniosly et quis enarrabit nie polskie, ale postronne natie sera posteritate to podawac muszf. Przetoz gratitudinis ergo abysmy et in posterum ojcowskie JeKrMsci pana naszego mlsciwego affect sobie pozyskali, oswiadczamy to i chcemy oswiadczyc, ze na co inszych woiewodztw consens nastompi, to uczynic i wykonac gotowysmy.

Wyrozumiawszy s proposity posla JeKrMci, pana naszego mlsciwego, na sejmik terazniejszy z instructif przyslanego uczynionej i z tej ze samej instructiej, ze cesarz turecki po otrzymanym w Persji zwyciзzstwie o podniesieniu wojny przeciwko panstwom koronnym in persona sua zamyszla i wszytkie prawne vires suas ku nam obrociwszy z wojski i apparatem woiennym pogotowiu iest, przetoz aby tak potзznemu Rzeczypospolitej nieprzyiacielowi i tego impetum, iako nalepszy i naprзdszy odpor mogl byc dany, maif siз Ich Mci panowie poslowie naszy w tej mierze z innemi Ich Mciami // [134] pany poslami inszych woiewodzstw znosic tak, iednak aby to naszemu woiewodzstwu, iako spustoszalemu, nic szkody nie przynosilo, owszem tylko owoce, wojsk, ktore by temu nieprzyiacielowi resistere mogly na woiewodzstwa rozebrawszy, do nas umowione rzeczy przyniesc maif. Co sie zas tknie zolnierza borgowego, temu aby stipendia ich slusznie byli zaplacone, maif siз ich m[ilosci] panowie poslowie naszy w tym z innemi woiewodzstwy znosic, iakoz w tym tylko samym punkcie plenariam daiemy facultatem i poborow na te zaplate pozwolenia. Tak iednak aby te pobory nie byli oddawane do rfk JeMci pana podskarbiego koronnego.

A iz woiewodzstwu naszemu Kiiowskiemu woiewodztwo Ruskie w izbie poselskiej na stronie malopolskiej przeciwko ordinatiej praw i Constitutiej miejsce praecipere usiluie, przeto officere to omnium maif. Ich Mci panowie poslowie naszy ante omnia aby iako w senacie, tak w Tribunale to woie- wodztwo przed woiewodztwem Ruskim primum locum tenet. Tak i w izbie poselskiej poslowie tegoz woiewodzstwa na stronie malopolskiej zaraz po woiewodzstwie Sendomirskim wedle dawnych praw i ordinatiej teneret i owszem do zadnych spraw Rzeczypospolitej nie przystempowac az by to miejsce naszemu woiewodzstwu restituowane bylo. Na przeszlym sejmie iz iednego z Ich Mciow panow poslow od pewnej osoby obszedl contempt takowy, ktory wszytkie kolo poselskie urazil i przyczynf tego byl, ze ten sejm szczзsliwego effectu swego nie wzifl. Tedy Ich Msc panowie poslowie gorfco upomnic siз o to majf, aby lesa persona i status equestris w tej sprawie ex autore facti slusznf satisfactif odniosl i zeby siз takie napotym ausus prze- ciwko prawu i bezpieczenstwu pospolitemu nie dzialy.

Starac siз i domawiac o to majf, czynifc dosyc affectatii naiasniejszego krolewicza JeMci Carola Ferdinanda, biskupa wroclawskiego, o pozwoleniu dalszej dzierzawy opactwa Czerwienskiego, poniewaz ta Rzeczpospolita nasza, iako krolom panom // [134v] swoim, tak i posteritati ich respectujfc na merita ich zwykla gtatitudinem pokazywac. Nie majf Ich Msc panowie poslowie naszy byc przeczni desiderio krolewica JeMci, iesliby insze woiewodzstwa na to pozwolili, tak iednak, aby krolewicz JeMsc juramentum fidelitatis sua uczynil i w dobrach tego opacstwa dozorcow abo starostow szlachtз dobrze osiadl^. miec raczyl.

Jako mila i ucieszna rzecz gdy suis natalitis illustrybus cieszymy siз, tak niemniej zalosna i bolesna, gdy to co una cum vitali spiritu ama iuribus suis, mamy podanego i vitae ac fortunis suis equiparamus bywa od nas oddalono. Doznawaj^. teraz xiзstwa Ich Msc Ducali sanquine nati, ktorych familie starozytne i tytuly constitutif przeszlf in dubium votowane, zaczym nic tylko na trybunale, ale w grodach i ziemstwach etiam eis, ktorych taz constitutia excipowala, tytulow xifzзcych dawac zbraniajf siз omni mode, w tym Ich Msc panowie poslowie maif laborowac aby ci, ktorych u niej przywilej przez JeKrMc poprzysiзzony przy tytulach i prerogatywach zostawil, poniewaz oni nihil praesumunt ani presumere possunt wiзcej nad stan szlachecki, inaczej bowiem u niej przywilejowi deregowalo by siз.

Religia grecka nie tylko starozytnemi prawami iest obwarowana, ale i za szczзsliwego panowania JeKrMci Pana naszego Mlciwego confirmowana przez JeKrMsc Pana naszego Mlsciwego i wszytkie Rzeczpospolitf aby gruntownie wedlug praw i przywilejow uspokoiona byla. Ich Mosc panowie poslowie pilnie tego domawiac siз maif, cerkwie tez, ktore przez comisarze JeKrMsc nie bзdfce u uniej w miastach JeKrMsci podane, a przez rozne osoby odebrane sf, a osobliwie cerkiew lubelska, ktora kosztem wielu osob szla- checkiego stanu na gruncie kupnym fundowana, zmurowana i nadana iest.

Takze cerkwie w dobrach szlacheckich najduiqce sie, a przez wladikow uniatskich // [135] odebrane ze wszytkiemi gruntami, apparatami cerkiewnemi i z przynaleznosciami ludziom starozytnej religiej greckiej, aby przywrocone byly. A iesliby religiej uspokoic i cerkwi ze wszytkim powracac nie chciano, tedy do zadnej rzeczy Ich Mosci panowie poslowie naszy przystempowac nie maiq.

Upatrujqc to, ze z Moskwa zatrzymana przez dlugi czas comissia, nie- pewnosc pokoju za sobq pociqga, starac sie o to maiq panowie poslowie z inszemi woiewodzstwy, aby propter evitandum futurum periculum nieodw- locznie skonczona byla.

Commisiej kozackiej w przeszlym roku odprawionej, iz dotychczas po- rzqdek doskonaly nie mogl bydz uczyniony, skqd ludzie przy commisarzu i pulkownikach naznaczeni ani po pewnej liczbie nie sq, ani tez zaplaty naznaczonej z pewnych Rzeczypospolitej dochodow nie maiq. Przeto pilnie starac sie bedq Ich Msc panowie poslowie naszy, aby takowym ludziom rzetelnie wyrazone byly mieisca stanowisk i w pewnych czasiech popisy, takze i nieodwloczna po takich popisach zaplata z pewnych prowentow, dochodow skarbowych naznaczona i nieodwlocznie oddawana bela bez uimowania quarty wojsku ukrainnemu naznaczonej. Takze by zadnej nie belo od wyciqgania statiej i przechodzenia po dobrach i maietnosciach szlacheckich i inszych wszelakich exactiej, tak od panow pulkownikow, jako i samych zolnierzow, ktorzy od sluzby Rzeczypospolitej sq oddaleni, aby sub regimene ac potestate tak Ich Mosciow panow starostow, w ktorych dobrach zostaiq, jako i panow swoich dziedzicznych byli. Iz tez dobra ziemskie do Terechtemirowa nullo iure violenter zabrali kozacy, aby antiquis possessoribus przywrocone i comisjq ograniczone byly (iurabunt wedle constitutiej przeszlej). //

[135v] Hiberna zolnierskie iz cum magno commodo ex emolumento Rzeczypospolitej byc widzimy, starac sie o to panowie poslowie maiq, aby to na tym sejmie effect swoj wzielo.

Podatkow tak czeste do skarbow wnoszenia gdyz ani quarta, ani pobory nie wystarczaiq na zaplate zolnierzowi, gdzie sie obracaie, majq sie o tym panowie poslowie dowiedziec i domawiac aby JeMsc pan podskarbi iesli nie na poczqtku, tedy namniej w pulsejmu dla uczynienia dostatecznego z przeszlych podatkow rachunku przybyl. Zamorskie iz znaczne subsidium et augmentum Rei publice przyniesc mogq, przetoz imbunt rationes panowie poslowie aby nie detrimentum, ale commodum stac Rzeczpospolita miala i aby szafunek ich przy Rzeczypospolitej zostawal.

Upatrujqc to, ze za czestokrotnemi o naprawie monety obietnicami poprawy doczekac sie nie mozemy, zlecami to w reke panow poslow, aby ta minica w dobrq ryze wprawiona byla.

Poniewaz JeKrMsc Pan nasz mlsciwy zasluzonych zolnierzow smolen- skich z pamieci swej nie raczy wypuszczac, prosic JeKrMsc aby ex liberali munificentia sua wedlug zaslug kozdego opatrzyc raczyl. Tak iednak aby z dobr onym conferowanych sluzba Rzeczypospolitej nie ginзla.

Iz zawyuzdanf swowolf i contemptem legum publicarum banitas i infames wiele znajdujf siз, ktorzy temere cum partibus componere nie chcf incumbit, to Ich Msci panom poslom aby te prawa, ktore per absum sf anihilowane, byli reasumowane, izeby przez Ich Mlsciow panow woiewodow, starostow i ich vicesgerentow i przez szlachte ad instar pospolitego ruszenia exequietie odprawowane, i paeny na nieposlusznych aby nie bytnych przy odprawowaniu exequutie aby byli postanowione.

Zostaie wontpliwosc Constitutii o czasie obierania deputatow, abowiem o dobieraniu drudzych do experatii urzзdu rachowac zwykli, aby tedy ta wftpliwosc zniesiona byla potrzeba constitutif objasnic, wiзc i o tych, ktorzy bзdfc zwyczajnego i slusznego czasu // [136] obrani na Tribunal nie ziachaw- szy, powtore w roku nastempujfcym abo drugim, nie czekaifc expiratij czterech lat deputatami zostaif, maif li byc na Tribunale przyiзci abo nie trzeba elucidowac.

Iz mimo ufale sejmu blizko przeszlego warszawskiego poborcy woiewod- zstwa naszego abierat desertatorum et conflagratorum w skarbie coronym nie przyiзto, zaczym poborca nasz urodzony pan Fedor Suszczanski Proskura, pisarz ziemski kiiowski, inpericulo zostawa. Starac siз panowie poslowie maif aby actie prawne i processa o dodatek podymnego poborami od pana poborcy za dekretem Tribunalu Radomskiego obywatelom woiewodzstwa kiiowskiego intentowane z onych zniesione byly, zeby o to eviterne uwolnieni zostali.

Sejmiki relatione we cztyre niedziele po skonczeniu sejmu constitutif aby obwarowane byly, na ktorych dla podatkow uchwalonych poborca aby byl obierany, ktory tamze super veram exactionem et restitutionem iurament wykonac ma wedlug prawa przy tymze poborcy, aby wybieranie czopowego zostawalo sub eodem juramento.

Szos, furmanke, prasolke i inne do nich nalezfce accidentie, s ktorych subsidium nieposlednie do skarbu przychodzi, na co siз obraca, majf siз panowie poslowie dowiedziec i teraz iakim prawem przed sejmem JeKrMsci pan podskarbi wybierac pozwolil i na co to obrocil. A napotym wybieranie tych podatkow przy poborcy aby zostawalo efitient.

Stanela byla Constitutia Anno 1631 o zmurowanie sklepu na chowanie xifg ziemskich kiiowskich, ktora ze smiercif urodzonego Jerzego Lasoty na to od nas obranego i dotfd effectu nie wziзla expedie aby ta Constitutia byla reassumowana i zeby ex actores rationem wybranych na to pieniзdzy na sejmiku relacyjnym liczbз uczyniwszy, pienifdze in instantii oddali sub pena mille marcarum ad instantiam cura suis na Trybunale inter causas fisci repetenda, za ktore ma byc // [136v] sklep w zamku kiiowskim na xiзgi tak ziemskie, jako i grodzkie za ordinatif naszf zmurowany, i za obraniem na to

przez nas sposobnej osoby. Constitutia Anno 1638 o dobrach dziedzicznych przed uni^. nabytych sluz^ca woiewodztwu Podlaskiemu aby i naszemu woie- wodztwu sluzyla efficere mai^.

Okazywanie nasze iz dnia swiзtego uroczystego w poniedzialek swion- teczny, przed cadenti^ rokow ziemskich troieckich zwyklo siз odprawowac na dzien inszy sposobniejszy, to iest na poniedzialek przed swiontkami, aby bylo przelozone starac siз mai^..

Commisia woiewodztwa Kiiowskiego z Czernihowskim iz ku wielkiej szkodzie z umniejszeniem gruntow ufalona efficere to mai^, aby byla melio- rowana i zeby wedle dawnych praw, przywilejow disposity granic ab antiquo bзd^cych byla odprawowana, inaksz^. panowie poslowie zadnym sposobem nie mai^ pozwalac. Processa tez miзdzy tymi woiewodzstwy, tak ratione bonorum, iako i win rarum przed tym teraz i napotym zaszle i zachodz3.ce in quo vis foro ex termino ab utrinque aby byly do skutecznej dislimitatii suspendowane. Propter maius subsidium skarbowi koronnemu na zaplatз wojsku kwarcianemu aby do dobr JeKrMsci w xiзstwie Siwerskim lustratorowie naznaczeni byli, ktorzy by starostwa lustrowali i kwarte naznaczali, iako i w inszych starostwach koronnych.

Iz dot^d w Trybunale koronnym Lubelskim w sprawach duchownych deputatow woiewodzstwa Kiiowskiego, Czernihowskiego do s^dzenia spraw z duchownemi osobami nie przypuszczono, aby i ci mieli suas voces i s^dy odprawowali Ich Mosc officere mai^.

Zabiegai^c per curis woznych aby siз in posterum wiedzialy curandum, zeby actores w sprawach swoich relatione extraditarum quarum vis citationum suis in civilibus, quam in criminalibus causis w grodach abo w ziemstwach poblizszych przez woznego, // [137] ktory pozwy dawal przed cadenti^ rokow ziemskich i grodzkich dwiema, przed trybunalem czterma, przed sejmem przynamniej pi^ciq, niedziel relatie czynili i do xi^g zapisywali w kozdy w powiecie swym, w ktorym dobra pozwanego consistunt, a inaczej aby zadna sprawa, ktorej by rellatie zapisana nie poprzedzila u s^du wszelakiego miejsca nie miala. A iesliby ktory starosta abo urzзdnik byl inno datus paenis legum sine banitione, tedy in proximiori officie a bezpieczenstwo woznych wedle praw dawnych ma byc reassumowane.

Deputaci obrani aby na pierwsz^ sesj^ iachali sub paena quingentarum marcarum ad civi suis instantia sine appellatione et eiusprosequitione exceptis legalibus. Maj3 Ich Mosc panowie poslowie efficere aby conclusia sejmowa nad czas opisany ani iednym dniem nie byla prolongowana, a co by po czasie bylo agitatum sine sancitum aby bylo irritam i o to starac siз mai^, aby nic do senatu nie przynoszono, na co w izbie poselskiej zgody nie bylo. Constitutie tez aby z podpisem rзki marszalkowskiej zaraz do grodu warszawskiego podane i bez odwloki inserowane byly, bez ktorych panowie poslowie iesli nie mog3 byc drukowane przynamniej pisanych i rзk^ JMci pana marszalka poselskiego podpisanych nie maj^ przyjezdzac.

Zolnierzom tym, ktorzy in presidis na Kodaku takze i tym, ktorzy przy panu komisarzu i pulkownikach kozackich na pewnych stanowiskach zostai^, aby s pewnych starostw prowiant byl obmyslony i postanowiony, a dobram szlacheckim aby siз w tej mierze praeiudicia nie dzialy. Panowie poslowie efficere to i o tym kto tym zolnierzom placic ma dowiedziec siз mai^. Stanowisk i przystawstw aby w dobrach szlacheckich nie dawano diligenter mimo insze rzeczy curabunt panowie poslowie.

Do placenia podatkow czopowego aby telko miasta i miasteczka JeKrMci duchowne i szlacheckie nalezeli, // [137v] a wsi szlacheckie aby od tego wolne zostawaly effitient. Panowie poslowie aby przeszle o tym constitutie reas- sumowane byly domawiac siз mai^, i paena aby na panow poborcow byla ufalona, ieslliby to nomine kogo prawnie trudnic chcieli. Poniewaz zapisy ieszcze tego woiewodzstwa czзstokroc diuturnitate temporis in dubium bywai^ vocowane, przetoz aby napotym wszelakie zapisy sufficienter wedle statutu sprawione ex informa napisane, wiзc i dawniejsze ad acta castrensia sine terrestris ktorego kolwiek powiatu tego woiewodzstwa przez tych komu sluz^ nadalej do roku i szesciu niedziel per oblatam podawane byly, a inaczej aby nullitati sub iacerent ich mosc efficient.

Najdui3.ce siз tez niektore woiewodzstwa i powiaty takowe, w ktorych im possessionati poborcami bywai^ wybierani, a gdy u ktorych retenta podatkow Rzeczypospolitej zostai^, tedy nie masz ich sk^d repetere, przetoz takowe kozde woiewodztwo abo powiat aby napotym osiadlych poborcow mialo i terazniejszego zeby retenta miзdzy siз rozebrali. Verificatie i habella, iako stanowi szlacheckiemu i wolnosciom naszym przeciwna, aby byla zniesiona wedlug laudum woiewodzstwa naszego i wedlug pierwszych instructiej na- szych na przeszle sejmy danych, i ten pan poborca nasz pan podczaszy kiiowski aby byl od processow uwolniony, o co wszytko poslowie starac siз maj^. //

[138] Zamek kiiowski iz iest in meditullio kozakow, w zadnej obrony niema, w iakim niebezpieczзstwie pod czas blizko przeszlych woien kozackich zostawal, gdyby nieoptarznosc wprzod boska, a potym JeMsc pana woiewody tutecznego czulosc i staranie, tudziez i gromady niemalej ludzi w zamku przez dlugie czasy trzymanie nie przez wielkiego kosztu JeMsc lubo szczuply barzo prowent z tego woiewodztwa nam wiadom iest, zaczym mai^ Ich Msc panowie poslowie prozbe swoie officere aby te koszty JeMci byli nagrodzone i zamek aby s podatkow Rzeczypospolitej byl naprawiony i obwarowany. A iz przed tym do tego zamku byli draganowie albo piechota, a teraz podzamczanie choc nie powinni, strzeg^, ktorych ledwie czwarta czзsc i to zubozalych przez zolnierza zostalo, upraszac mai^ IchMci panowie poslowie aby s pomienionych podatkow piechota do tego zamku obmyszlona byla.

Ich mciom panom hetmanom koronnym Ich Msc panowie poslowie quam sollenissime podziзkowac majf za ich odwagi i koszty erga Reinpublicam pokazane i oswiadczone.

29 березня 1640 р. Житомир. -- Петиція на сейм від шляхти Київського воєводства

Petitia Ich Mciom panom poslom poruczone

JeMsc pan woiewoda kiiowski de suo dla pomnozenia chwaly Bozej kosciol w Zytomirzu zbudowal. Przetoz Ich Mosc panowie poslowie maif prosic JeKrMsc aby JeKrMsc dla odprawowania chwaly Bozej wioskз iakf na kosciol ten od starostwa zytomirskiego naznaczyc raczyl i przez comisarze odgraniczyl. //

[138v] Poglfdaifc na znaczne i odwazne xcia JeMosci Jeremia Korybuta Wisniowieckiego in patriam merita, wiзc ze nie tylko dobra iego dziedziczne tak przez zolnierza koronnego pod czas wojny kozackiej, iako i przez swowolenstwo kozackie w wielkf desolatiq przyszle, ale tez i sam wielki koszt na uslugз Rzeczypospolitej wazyl i na tej wojnie kozackiej cum numeroso ac splendido strenuoque comitatu praesens bзdfc, krwie swoiej nie litowal. Maif Ich Mosc panowie poslowie do JeKrMsci prozbз wniesc aby JeKrMsc na zaslugi onego i na tak wielkf od kozakow i tegoroczn^. od nieprzyiaciela Krzyza Swiзtego dobr jego dziedzicznych desolatiq, respectui^c munificentia sua regia nagradzac mu raczyl i zeby dobra iego ukrainne zadnieprskie te, ktore s^. desolata aboneribus Rei publice do pewnego czasu uwolnione zostawaly.

Bene merita JeMsci pana starosty boguslawskiego, pisarza polnego, ktore nieraz oswiadczal zdrowiem i substantif aby odniesli patitudinem od JeKrMsci Ich Msc panowie poslowie iure habebunt. Za Jego Moscif panem pisarzem ziemskim kiiowskim, ktoremu miasteczko i zameczek Kornin przez ogien funditus zniesione iest, gdzie nie tylko substantia wszytka iego, takze wszytkie prawa na rozne maiзtnosci iego dziedziczne, // [139] ktorych iednych i teraz iest in possessione, a o drugie z roznemi osobami prawem czyni, do tego cerography na dlugi rozne i insze dispositie i munimenta, ale na ostatek i xiзgi ziemskie kiiowskie rokow swiзtomichalskich w roku tysifc szescset trzy- dziestym osmym sfdzonych, ktore byli dla sporzfdzenia za niedosfdzeniem siз tych rokow za nastзpui^cym sejmikiem tamze do domu swego zawiozl, wszytkie zgorzaly. Prosic mai^ Ich Msc panowie poslowie JeKrMci aby te maiзtnosci, na ktore prawa pogorzaly, onemu prawem wiecznym confirmowac raczyl, i o te zgorzaly xiзgi aby ni od kogo trudnosci nie mial, uwolnil go.

Jako wszytkim JeKrMsc zwykl per rigere manum, a mianowicie tym, ktorzy i maiзtnosc, i zdrowie na usludze Rzeczypospolitej stracili, ex dementia sua regia wzgl^d na zaslugi JeMsci pana Marka Gdeszynskiego na zdrowie okaleczonego miecz raczyl, prosic Ich Mci panowie poslowie mai^.

Mai^. tez ich Msc panowie poslowie naszy wniesc prozbз do JeKrMsci za miastem Kiiowem, iako stolecznym ukrainnym, aby od stanowisk zolnierskich i przechodow inperpetuum uwolnieni byli, a osobliwie o to prozbe do JeKrMci wniesc mai^ za mieszczany tego miasta, ktorych nad prawa i wolnosci ich pisarze celni // [139v] Wielkiego Xiзstwa Litewskiego na komorach i przy- komorkach rzeczyckim, mohilowskim i mozyrskim uzurpuj^c pogranicze nad constitutie, ktore deklaruj^, iz miзdzy Koron^ a Wielkim Xiзstwem Litewskim zadnego pogranicza nie miasz. A oni clo zagraniczne na nich wyci^gaj^. i bior^, co iz nie tylko mieszczan, ale i stan szlachecki, i wszystkich kupcow koron- nych obchodzi, prosic JeKrMsc aby taki ciзzar byl z nich zniesiony i wiзcej napotym do tego cla nie byli poci^gani.

Takze starostwo zytomirskie iz od zolnierza barzo zubozone, a same miasto Zytomirz, w ktorym siз sejmiki, electie i insze zjazdy odprawowac zwykli, tak spustoszone, ze i stanowisk panowie obywatele tego woiewodzstwa zjachawszy na sejmik gospod i wczasu swego pod bytnosc nie mog^. miec, przetoz prosic JeKrMsc, aby te miasto od stanowisk zolnierskich uwolnione bylo.

Co wszystko zlecamy fidei iure et sedulitati Ich Msci panow poslow pilnie upraszaj^c, aby Ich Msci zniosszy siз z inszemi woiewodzstwy poslami, wszytko to co do calosci ojczyzny poslancy tak swobod naszych szlacheckich zatrzymania i slawy Rzeczypospolitej rozszyrzenia, niemniej ku pozytkowi tego woiewodzstwa sci^gacie eo quo vidobitur meliori modo raczyli exequi.

Pisan w Zytomierzu, dnia 29 marca roku 1640.

Podpisy r^k: Krzysztof Tyszkiewicz, woiewodzic brzeski, marszalek kola rycerskiego. Котораш-ж1 то инструкцыи за поданєм выш помєнєноє юсюбы, а за принитєм моим уридовым до книг нинєшних слово въ слово ест уписана.

ЦДІАУК. -- Ф. 11, оп. 1, спр. 9, арк. 138 зв .-139 зв.

Лиудумъ их млти паном юбьіватєлом сєимику житомирского Року тисєча шєстсот чотьірьдєситого, мсца июни юстатьнєго дни

На вридє кгродском въ замку єго кр. мл. жытомирском, пєрєдо мною Миколаєм Вышъполским, подстаростим житомирские, постановившыс ючєвисто урожоньш єго млст пан Крышътофъ зъ Логонска Тишъкєвичъ, воєводин бристскин, маршалок кола рыщрского, на сєнмику тєпєрєш^ ним публичным зъгодънє юд ихъ мл. панов юбыватєлювъ воєводъства Кшвъского подалъ пєръ юблитам дли въписанъи до книг нинєшних кгродских жытомиръскихъ ливъдумъ сєнмику тєпєрєшнєго до юбранъи и ухвалєнъи рєчєн в нимъ нижєн и широцє юписаных. Которого подавъши абы до книг было принито и въписано. Прото и, врад, с повинъности моєн тую справу принмуючи, читалом и до книг уписатъ росказал, и так сє в собє писмом полским писанын маєт.

[584v] My, dignitarze, urz?dnicy ziemscy, szlachta i rycerstwo woie- wodztwa kiiowskiego na sejmiku terazniejszym uchwalq sejmu blizko przesz- lego warszawskiego i constituciami coronnemi dnia ostatniego msca czerwca w roku idqcym tysiqc szescset cztyrdziesiqtym naznaczony do Zytomirza zgromadzeni, wiadomo czynimy Ich Msciom panom braciej naszej i wszystkim tego woiewodztwa kiiowskiego obywatelom, takze i kazdemu wiedziec nale- zqcemu, iz przychilajqc si? do pomienionych constitucij i maiqc moc, takze wladz? zupelnq ab omnibus ordinibus Regni na wniesienia (?) albo uchwalenia na terazniejszym sejmiku podatkow do zniesienia przeszlych roznych retent lanowych i podymnych w tym woiewodztwie po t? czasy trwaiqcych, a skarbowi Rzeczypospolitej nalezqcych i przez Ich Msci panow poslow na- szych, jako i od inszych wszytkich woiewodztw przyi?tych. Tudziez i zaplaty wojsku koronnemu zatrzymanej, wi?cej dalszej obrany tej zacnej Rzeczypospolitej, a ojczyznie naszej milej od nieprzyjaciol iej nast?pujqcych, i nastqpic bron Boze maiqcych, obmyslenia dostatecznie pozwolonq i dano, nad to i constituciami pomienionemi approbowanq torem przodkow swoich idqcych i onych nic nie wydaiqc. Takq mi?dzy sobq namow? uczynilismy i laudum zgodnemi glosy postanowili.

Naprzod znoszqc przeszle retenta, ktorych liquidacia ex regestris Thesauri Regni przez Ich Msci panow poslow naszych na przeszly sejm poslanych nam przelozona, ze te wszytkie przeszlych lat retenta summ? pi?cdziesiqt dwa tysi?ca trzysta cztyrdziesci i osm zlotych i groszy pi?tnascie wynoszq. Tedy wprzqd ratione summy osmiu tysi?cy zlotych s pomienionej summy pochod- zqcej, ktore sobie Skarb Coronny przez Ich Msci pp. Abrahama Strybyla i Hrehorego Stawieckiego, rotmistrzow tego woiewodztwa, w roku tysiqc szescset trzydziestym czwartym // [585] obranych bydz nie oddan? pretenduie, poniewaz przeszly poborca JeMsc pan Fedor Suszczanski Proskura, pisarz ziemski woiewodztwa tego kiiowskiego, quit od skarbu tegoz coronnego otrzymal i nam produkowal. Przetoz tej summy iako niewinnej nie przyj- muiemy. A ze JeM p. Alexander Niemirycz, zawziqwszy pieniqdze powiatow?

podymne na zolnierza, chor^gwie nie stawil, a ni tych pieni^dzy nam oddal, przetoz on§ powinien nam b^dzie na przyszlym da Bog sejmiku electiej deputackiej oddac pod win^. dwoiakiej pensiej i dwojga czternasta grzywien, o ktore ma byc przed s^d grodzki kiiowski przez instygatora tegoz s^du na roczki lubo querele, ktore po skonczeniu Trybunalu terazniejszego i po sejmiku electiej deputackiej pomienionym, naprzod w grodzie kiiowskim s^dzon^ b^d^ pozwany i na rozkazanie banitiej, takze publicatiej za niedosyc uczynieniem do s^du Glownego Trybunalu Lubelskiego mi^dzy sprawy skarbowi coronn^ odeslany, bez dopuszczenia appellatiej i wszystkich in genere dillatiej.

Urodzony tez niegdy pan Jan Polonski, b^d^c poborc^. podymnego w roku 1634, i summ^ osmnascie tysi^cy dziewi^cset cztyrdziesci i osm zloty ch i groszy pi^tnascie wybrawszy, ani nam, ani do skarbu Rzeczypospolitej pieni^dzy nie oddal, i nie oddawszy umarl. Po ktorego smierci niektorzy snac potomkowie niebozczykowscy cz^sc dobr iego pozostalych trzymaj^.. Przeto powinni b^d^ takze na sejmiku electiej deputackiej cisz potomkowie i dzier- zawcy dobr pozostalych z regestrami dostatecznymi i prawdziwemi stan^c i rachunek z exactiej niebozczykowskiej uczynic, wi^c regestra i retenta tych podatkow, ktorych niebozczyk nie dobral u niektorych pokazac, za ktoremi mogli by bydz contenti ci, ktorzy nie oddali. A instygator pomieniony s^du grodzkiego kiiowskiego powinien b^dzie tych retent dochodzic eo qui supra modo ex processu do uczynienia zas albo nie [585v] tego rachunku, takze regestrow podaniu dobra niebozczykowskie, wysadziwszy dwoch sposrzodku siebie taxowac i skarbowi Rzeczypospolitej do posessiej w taxie podac mamy. A iesliby te dobra summie pomienionej nie correspondowali, tedy my pogl^dai^c izechmy niebozczyka sami zgodniemi glosy i dobrowolnie za poborcy obrali, ostatek summy skarbowi doplacic mamy, wszakze pomienieni potomkowie albo dzierzawcy dobr pomienionych percepte prowentow z tych ze dobr wzi^lo mai^. verificowac i pro termino praefato stan^c sub paena banitionis ex processu ut supra. Takze i potomkowie urodzonego niegdy pana Alexandra Hanskiego tak, iako i przerzeczonego pana Pawlowskiego, wi^c i urodzony pan Szymon Pawsza powinni b^d^. regestra swoie do xi^g grodzkich zytomirskich iako wyzej per oblatam podac, i calkulum przeszlych podatkow, ktore antecessor superstitum i terazniejszy pan Pawsza superstes wybrali uczynic, a to takze na sejmiku electiej deputackiej cisz retentorow, ktorzy podatkow przerzeczonych nie oddali na regestrze podac mai^, z ktoremi retentorami instygator przerzeczony s^du grodzkiego kiiowskiego takim, jako wyzej sposobem ma czynic i post^pic, poniewaz tez JeMsc pan Fedor Suszczanski Proskura, pisarz ziemski tegoz woiewodztwa, nie b^d^c od nas za poborcy, tylko za posla obrany sam zostal poborcy i podatki Rzeczypospolitej od iednych poborami, od drugich zas podymnym wybiera, iednak do skarbu Rzeczypospolitej summ^ dwadziescia pi^c tysi^cy cztyrysta trzydziesci zlotych winien zostal. Tedy my jakochmy go nie obierali, tak za niego placic (poniewaz tego summa slusznosc broni) nie powinnismy, ale niech czyni Jego Mose pan pisarz z temi, ktorzy mu nie dodali iako wedle prawa b?dzie nalezalo, lubo tym sposobem [586] i procesem, ktory iest nizej o terazniejszych podatkach uchwalony, wi?c iz temi processy swoie niech konczy, ktorzy nic mu nie dali i na ktore juz banitie otrzymal, a wybrawszy ostatek retent, powinien summ? pomienionq do Lwowa na zaplat? wojsku koronnemu od- wiezc, co zas zostanie si? to na tym ze sejmiku przyszlym electiej nam oddac i rachunek exactiej swoiej. Tamze uczynic ma takze i retent s podpisem r?ki swoiej do grodu zytomirskiego lubo kiiowskiego do czterech niedziel od actu terazniejszego per oblatam podac, to powinien uczynic sub paena banitionis. A o to instygator ten ze grodzki kiiowski sposobem wyzej wyrazonym i processem z nim postqpic ma. Takze tedy sposob przeszlych retent z woie- wodztwa naszego wniesienia i od nich uwolnienia obmysliwszy drugie podatki, to iest podymne dwoie, lubo woiewodztwo to znacznie osobliwie tego roku przez tatary spustoszon?, zlupione, z ludzi obrane i ogniem zniesione iest in tam praegnanti Rei publice negocio dac pozwolilismy i pozwalamy, a to ze wszytkich i wszelakich dobr tak JeKrMsci pana naszego milosciwego iako duchownych i swieckich miast, miasteczek, wsi, osad i slobod tak daw- niejszych, jako i swiezo osadzac zacz?tych, wi?c i od zydow, gdyz przed poglownym i przed tym odplacenia podymnego nie byli wolni, ktorych podatkow exactorem albo poborca urodzonego pana Wojciecha Rylskiego, wojskiego zytomirskiego i pisarza grodzkiego kiiowskiego, mianuiemy, obie- ramy i stanowimy, iakoz obralismy i postanowili, ktory i iurament na spra- wiedliw^. exactiq in facie nostri wedlug Constitutiej roku 1629 za wydaniem sobie roty przez JeMsci pana Krzysztofa z Lohojska Tiszkiewicza, woie- wodzica brzeskiego, marszalka, consensu naszego wykonal, a czas tych po- datkow wybierania i oddania od actu dnia dzisiejszego do niedziel [586v] cztyrech w Kiiowie wedle quitow przeszlych podymnych roku pomienionego 1629 naznaczamy, wszakze abiurata desertatorum ex conflagratorum, ponie- waz ta sama uchwala i constitutie sejmu blizko przeszlego przyi?li, maiq bydz przyimowan? takim iednak sposobem, ze cokolwiek roku tego idqcego 1640 spustoszonych i spalonych od nieprzyjaciela coronnego pokaze si? mai?tnosci, includuiqc w to i ogien przy podkowy znaczny za iuramentami w grodzie slusznie i przystojnie wykonanemi, a raczej wykonac maiqcemi ten pan poborca ma przyimowac, ale iuramentu z miast i miasteczek wojt, albo burmistrz ze dwiema rajcami tak JeKrMsci, iako duchownych i szlacheckich dobr ze wsi, zas watamani z iednym ex communitate nie przez subordynowan? osoby, ale wlasnie sami w grodzie z wiadomosciq pana poborcy przy atestatiach panskich sprawiedliwych przystojnie wykonywac tak distinctione vel modo rota iura- menti addito, iako wiele conflagrat i iako wiele desereat kazdej zosobna rzeczy, w ktorej mai?tnosci pokaze si?. A te iuramenta authentice polskim pismem temuz panu poborcy oddawac maiq po wydatku, zas albo nie po- mienionych podatkow mai^ bydz roczki albo querele w grodzie kiiowskim s^dzon? dnia wtorego Augusti blizko przyszlego, non obstantibus judiciis trybunaliciis, na ktorych s^dach powinni Ich Msci panow poborcow tak przeszlych, iako i terazniejszych o nieoddanie albo zatrzymanie i iakim kol- wiek sposobem umniejszenie, albo zataienie pomienionych podatkow i temi, z ktoremi ieno b?dzie nalezalo prawnie czynic i rosprawowac si? bez wydania pozwow i rellatij zapisowania, gdysz szczuplosc czasu tego nie pozwoli, a gwaltowna Rzeczypospolitej potrzeba zaplacenia wojsku coronnemu zoldu zatrzymanego tego wyci^ga. Do tego iz laudo praesenti tanquam publico // [587] instrumento ac documento kozdemu onemu termin comparendi ex nunc naznacza si? i zachowuie, gdzie pomieniony s^d absentia delatoram non obstante ad instantiam instygatoris winnego albo winnych uznawszy na rzeteln^ satisfacti^ in instanti nakazac cum duplici pensione, i z winami dwojga czternasta grzywien bez dopuszczenia appellatiej etiam a defnitiam scuten- tiam, gdyz w sprawach skarbowych to isc niema i constitutio coronne tego nie pozwalai^, a raczej broni^ cum remissione na wskazanie i publicatio banitiej na s^dy glowne Tribunalskie lubelskie mi?dzy sprawy skarbowe coronne. A iz JeKrMsc podwoiewodzy kiiowski dla pewnych zabaw i spraw swoich, a JeMsc pisarz zas grodzki propter munus exactoris quo fingitur nie mog^ juditiis praesidere na te retenta i nieoddanie pomienionych exactij uchwalonych i tych s^dow expediowac. Przetoz in lucthoritas odprawowania s^dow albo querel przy JeMsci panu s?dzim grodzkim zostawac ma tak, iednak isz na miejsce pana pisarza, jako poborce ma bydz subdelegat przysi?gly, ktory z panem s?dzi^ sprawy przerzeczone skarbowe b?dzie mial moc sposobem wyzej opisanym s^dzic, wszakze b?dzie li mogl tak podwoiewodzy ziechac. Tedy i bez subdelegata mai^. bydz t? s^dy przez dwoch ich m[ilosciwych] p[anow] s^dowych celebrowane pod winami w constitutiach dawniejszych na s?dziow takowych opisani cokolwiek, zas pomienionego podymnego pan poborca wybierze go do Lwowa na zaplate wojsku coronnemu uchwal^. sejmow^. naznaczon? odwiezc i obrocic ma. A po oddaniu tegoz podymnego powinien b?dzie ten ze pan poborca na sejmiku przerzeczonym electiej deputackiej rationem tych dwojga podymnych nam samym uczynic i regestra z podpisem r?ki swej producowac, i do xi^g grodzkich per oblatam podac sub eodem paena, ktora na // [587v] przeszlego pana poborce sci^ga si?. A wszakze to panu poborcy naszemu teraz obranemu waruiemy, ktory tylko ad praesentem exactionem dwojga podymnego od nas obrany iest adpraeterita, zas nic nie nalezy, iz iesliby abiurata de vastatorum ex conflagratorum Skarb Coronny od niego nie przyjmowal i trudnosci iako o to onemi zadal, poniewaz podlug uchwaly sejmowej przyjmowac powinien te dymy wszyscy, a raczej wszytko woiewodztwo submituiemy si? eodem laudo nostro tegoz pana poborc? zast^pic, evincovac, eliberovac tak, aby on we wszytkim indemnis zostawal, wiele tez na tym woiewodztwu naszemu nalezy, aby Ich MMPP poborcowie przeszli declarationem ex rationem poborow albo podatkow dawniejszych, ktore mieli w swoiej administratiej uczynili. Przeto postanawiamy aby wszyscy ich m[ilosci] p[anowie] poborcowie, ktore po smierci swiзtej pamiзci krola JeMsci Zygmunta Trzeciego, pana naszego, podatkami zawiadywali regestra exacty swoich tak perscept expens abiurat desertat conflagrat, iako i retentow s podpisem r^k swoich i pieczзciami do grodu tutecznego zytomirskiego, lubo kiiowskiego od actu dzisiejszego za niedziel trzy per oblatam podali. Potym da Bog na sejmiku pomienionym electiej deputackiej rationem sufficientem prae- missorum uczynili, a ktory by lubo regestrow ad actu nie podal, lubo rationem na sejmiku przerzeczonym nie uczynil, taki ma bye przez instygatora s^du grodzkiego kiiowskiego na roczki grodzkie, lubo querelle kiiowskie pozwany pro paene banitionis eo ut supra modo ex processu.

Na drugi zas punct constitutiami obwarowany obmyslenia obrony Rze- czypospolitej i ojczyzny naszej milej id^c za dawnemi // [588] prawami i swiзtobliwemi ustawami przodkow naszych unanimi consensu zezwalamy by mogl bydz odpor nieprzyjacielowi coronnemu przez pospolite ruszenie, gdyby tego regens necessitas byla dana, i aby kazdy szlachcic exceptis bis qui iure excepti sunt przystojnie i porz^dnie in persona sua stan^l podlug praw i constitucii przeszlych eo nomine uchwalonych, chc^c i innemi wszelakimi sposobami, ktore by byli i mogli bydz w Rzeczypospolitej obmyslone i postanowione, wiзc i wszytkimi silami innym woiewodzstwom do pomocy.

To tedy laudum albo postanowienie nasze vigore praemeatus praefati Regni za lask^ Boz^ zgodnie sprawione i skonczone, iako nie tylko woie- wodzstwu temu naszemu, ale i wszytkiej Rzeczypospolitej potrzebnз wszyscy ich m[ilosci] p[anowie] obywatele tegoz woiewodzstwa, cuiusuis status conditionis ac praeminentia cale zupelnie a nie naruszenie we wszytkim i w namniejszej czзsci zachowae, strzymae i spelnie z nami pospolu powinni sub fide honore contuentia i pod winami tu wyzej opisanemi, takze w prawie i constitutiach coronnych zamknionemi.

Na co siз rзkami swoimi podpisuiemy z przycisnieniem pieczзci naszych i do xi^g tutecznych grodzkich zytomirskich przez JeMse pana marszalka kola naszego per oblatam dla actykowania i przez woznego publicowae wskazania podae mamy.

Dzialo siз w Zytomirzu na sejmiku, jako wyzej iest wyrazono, constitutiami coronnemi naznaczonym i approbowanym.

Dnia ostatniego, miesi^ca czerwca, roku Panskiego tysi^c szeseset czter- dziestego.

У того лавъдумъ пры печатехъ подпис рукъ тыми словы:

Janusz z Lohojska Tiszkiewicz, woiewoda kiiowski m.p.

Krzysztof Tiszkiewicz woiewodzic brzeski, marszalek kola rycerskiego rзk^. sw^.

Stefan Aksak, s^dzia ziemski kiiowski starszy m.p.

Abram Tiszkiewicz r^k^. sw^.

Mikolaj Osowski m.p.

Wojciech Rylski wojski zytomirski

Pawel [588v] Lukowski

Ich Msc Stanislaw Boczkowski m.p.

Sewerin Potocki

Mikolaj Prezewski m.p.

Teodor Woronicz podczaszy kiiowski r^k^. sw^.

Waclaw Sczerbina r^k^. sw^.

Alexander W^zlowski r^k^. sw^.

Heliasz Janczynski

Stanislaw Czudowski.

Котораш жъ то лавъдумъ за поданєм выш мєнованоє юсобы, а за принштєм моим урадовым до книг нинєшних кгро^скихъ жытомирских слово въ слово ест уписано.

This article deals with detailed analysis of the Zhytomyr dietine of 1640: instruction to deputies and petition from the Kyiv palatinate on the Warsaw Diet of 1640 and decision of the Zhytomyr relational dietine, which took place after Diet. Content of these materials reflects a wide range of political, social, and economic problems that local nobility want to resolve. Documents published in Appendix show demands of local nobility, enable to reconstruct the number of events, illustrate their positions and opinions on important local and state problems.

The Zhytomyr dietine successfully fulfills its self-government functions. In its activity, as in other regions of Polish-Lithuanian Commonwealth, tax problems played the main role and dominated in resolutions and instructions. The Kyiv nobility gives positive answers to king's demands concerning state problems, as pay of taxes.

The main part of analyzed documents deals with agreeing of local problems, that disturb nobility of the Kyiv palatinate: debts to the state treasury, reconstruction and defense the Kyiv castle, release from army placements in regional cities (Kyiv and Zhytomyr), release of Kyiv merchants from payment of duties on Polish-Lithuanian Commonwealth's territory, regulation of army placements in winter time, provision of foods for military units, awarding honored soldiers etc.

Analyze of dietine documentation make possible to fix two levels of state- territorial identity of Kyiv nobility: 1) belonging to political nation of Polish- Lithuanian Commonwealth; 2) belonging to their own region (palatinate). Thus, local identity has clear nature, characterized by all typical values of Polish-Lithuanian Commonwealth.

Keywords: history of parliamentarism, Diet, the Zhytomyr dietine, nobility, taxes, the Kyiv palatinate, Polish-Lithuanian Commonwealth, the 17th century.

Размещено на Allbest.ru