Генетические ресурсы мягкой пшеницы для селекции на адаптивность и продуктивность

Жазды? ж?мса? бидайды жа?сарту ?аза?стан-Сібір (КАСИБ) питомнигіндегі ке? ау?ымда алын?ан сорттар мен линияларды? генотиптерін маса?тану?а дейінгі дамуы бойынша ма?ызына ?арай тізілді. ?р КАСИБ пунктіндегі тарма?тар?а маса?тану?а дейінгі даму жылдамды?ыны? ж?не оны? ?згергіштік диапазоны аны?тылы? де?гейінен алып ?ара?анда 50% орта - о?тайлы т?жырым жасалды.

Географиялы? зерттеу пункітінде маса?тану?а дейінгі кезе? к?лемінде жо?ары теріс (r= - 0,63) корреляция белгіленді.

Осы белгілі бол?ан за?дылы?тар негізінде жазды? бидайды? ма?сатты экологиялы? зерттеу ж?йесі жасалды. КАСИБ материалдарыны? фотокезе?ге реакциясы белгіленді. ?Р О?т?стік-Шы?ысында ал?аш рет бидайды? факультативті даму типімен маса?тану?а дейінгі кезе? ?за?ты?ыны? ?згергіштік диапазоны аны?талды.

Жо?ары ?німді маса? ?німділігімен (?2,0 гр.) бидайды? факультативті даму типі к?здік егістегідей, жазды? егістегідей келешегі бар бастап?ы материалдар селекция ?шін жасалды. Шы?ыс - Еуропа ше?берінде к?здік бидай сорт сынауында ?аза?станды? сорттар селекциясыны? максималды ?німділік ж?не биотикалы? ж?не абиотикалы? факторлар?а т?зімділігі ай?ындал?ан к?здік бидайды? генетикалы? ресурсы ж?не селекция айма?тарында?ы ?арым-?атынас приоритетін ашатын селекция орталы?тары белгіленді. ?аза?станны? О?т?стік-Шы?ысы жа?дайында яровизация?а ж?не фотопериод?а сезімталды?ыны? генетикалы? ?рт?рлілігі к?рсетілді, маса?тану?а дейінгі даму жылдамды?ы бойынша к?здік ж?мса? бидай сорт ?лгілеріні? арасында (20 к?нге дейін) айтарлы?тай айырмашылы? болды. «?скін - маса?тану» кезе?ні? жал?асуы кезінде ж?не ?рт?рлі пісетін топтар мен ?німні? ??рылымды? элементтерінде айтарлы?тай корреляция (r?0,50) белгіленді.

?згергіштік диапазонымен (к?здік-жазды?) ??састы?ын ?амту сия?ты «к?здік-жазды?» фенколлекция, сол сия?ты аралы? (факультативті) формаларды? даму типі бойынша жасалды.

Шаруашылы?-??нды белгілеріні? де?гейі бойынша ж?мса? бидайды? коллекциясында т?рішілік фенотипті ?рт?рлілік ерекшеліктері к?рінді. Аны?тал?ан пісу тобында шаруашылы?-??нды белгісіні? т?рішілік вариабельділік ж?йесі аны?талды.

Санды? белгілер коллекциясы ??рылды, типті сорт ?лгілер с?рыпталды - 117 сорт?лгі (78 к?здік форма, 12 факультативті, 27 жазды?). Ж?мса? бидайды? жо?ары ?німді 11 сорт шы?арылды, соны? ішінде 3: факультативті - Егемен сорты; к?здік -Рамин ж?не Майра сорттары, б?л сорттар Мемлекеттік сорттар реестріне енгізілген ж?не ?аза?стан Республикасыны? айма?тарына пайдалану?а жіберілді. К?здік бидай сорты Арап 2004 жылдан бастап ?ыр?ызстан?а пайдалану?а берілді

Annotation

The genetic recourses of bred wheat for breeding on adaptability and productivity. Yessimbekova Minura Ahmetovna. Dissertation for the degree of Doctor of Biological Sciences on Specialty 06.01.05 - Breeding and Seed-growing

Objects of investigation As objects of research were 4564 accessions, presented by bread wheat collections of Kazakh Research Institute of Farming and Plant Growing; the materials of CIMMYT/ICARDA international nursery; complete set of near -isogenic lines of Vrn, Ppd and Eps genes.

The purpose Creation of bread wheat genetic resources for increase of national breeding on adaptability and efficiency.

Results of researches By long-term researches (1992 - 2009) it is established the character of variability of the trait's connected with realization of bread wheat efficiency potential in various ecologic-geographical zones of Kazakhstan, in particular, the genetic variability of bread wheat speed development up to heading in system of genes: vernalisation requirement (Vrn), adaptation to the photoperiod (Ppd) and earliness per se (Eps), in particular: The South - East of Kazakhstan conditions (the high temperature and the shorten photoperiod) effects of acceleration of the period up to heading at genotypes with loci Vrn 1 and Vrn 3 genes were equal. In North of Kazakhstan (long day) Vrn 1 gene was the strongest in phenotypic display, the difference by quantity of days up to heading between genotypes with loci Vrn 1 and Vrn 3 was 4 days (НСР_0,95=2,6);

It is revealed, that the ratio concrete Vrn 1-3 genotypes on speed of development irrespective of a year's temperature variety: Vrn 1122, Vrn 1133 genotypes were the earliest, Vrn 22 genotype the most late-ripening.

The genetic variety created by combination Vrn genes with system of sensitivity to photo - period and earliness per se has led to significant phenotypic a variety. Scope of Vrn 11 genotypes variability was within the limits of middle - early and middle group of speed up to heading, Vrn 22 genotypes covered all groups of speed up to heading, except for early. The range of Vrn 33 genotypes variability included all groups of speed development up to heading, except for facultative. The breeding values of the main Vrn, Ppd, Eps genes are established. All 3 genetic systems had pleiotropic effect for the vegetative period length, plant height, size of a yield. Presence in genotype Vrn 2 or Vrn 2 and Vrn 3 genes together most often influenced increase of productivity.

It is ranging genotypes of the Kazakh-Siberian spring bread wheat nursery (КASIB) on speed development up to heading. It is established high negative (r = - 0,63) correlation between the period up to heading and geographical place of studying. On the basis of this correlation the system of purposeful ecological studying of spring wheat is offered. It is established reaction of material KASIB to the photoperiod. For the first time the length of the period up to heading of facultative type wheat's on the South- East of Kazakhstan is certain. Perspectives of selection on efficiency early and middle ripening facultative accessions of short-stem groups are established. The perspective initial material for breeding of facultative wheat with high efficiency of an ear (>2,0 g) is generated.

In conditions of the South-East of Kazakhstan distinctions between winter wheat accessions on speed development up to heading (till 20 days) are noted. The are revealed significant (r?0,50) correlations between duration of the period up to heading and productivity. It is created phenotype collection covering alternative (winter, spring) and facultative form. Features phenotypes a variety of bread wheat collections on a degree of expressiveness economic - valuable traits are revealed. Typical accessions are selected. The collection of economic - valuable trait's - 117 accessions (78 winter forms, 12 facultative, 27 springs) is created. 11 highly productive varieties of bread wheat are created, from which 3: facultative variety - Egemen; winter varieties- Ramin and Maira are included in the State register of the varieties allowed to use in Republic of Kazakhstan. The variety of winter wheat Аrap since 2004 is admitted to use in Kyrgyzstan.

Размещено на Allbest.ru