Психолого-педагогические основы формирования общения в детском коллективе

15. Добрович А.Б. «Воспитателю о психологии и психогигиене общения», Москва 1987г.

16. Добрович А.Б. «Общение: наука и искусство», Москва 1980г,

17. Емельянов Ю.Н. «Учиться мастерству общения», Ленинград 1983г.

18. Ерастов Н.Т. «Психология общения», Ярославль 1979г.

19. Егидас А.П. «Психологическая коррекция конфликтного общения», психологический журнал №5 1984г.

20. 3олотнякова А.С. «Личность в структуре педагогического общения», Ростов-на-Дону 1971г.

21. Илюснзова С.М. «Учитель и ученик: проблемы взаимоотношений», Алматы. Мектеп 1989г.

22. Кан-Калик В.А. «Учителю о педагогическом общении», Москва 1987г.

23. Кан-Калик В.А. Ковалёв Г.А. «Педагогическое общение как предмет теоретического и прикладного исследования», журнал «Вопросы психологии» №4 1985г.

24. Коломинский Я.Л., Панько Е. А. «Что такое педагогическое общение», журнал «Дошкольное воспитание» №5 1985г.

25.Коломинский Я.Л. «Психология взаимоотношений в малых группах», Издательство БГУ Минск 1975г.

26. Коломинский Я.Л. «Человек среди людей», Минск 1976г.

27.Ковалев Т.А. «Психология познания людьми друг друга», журнал «Вопросы психологии» №1, 1983г.

28. Кричевский Р.Л., «Общение классного руководителя с коллективом старшеклассников», журнал «Вопросы психологии», № 6 1984г.

29. Лихачев Б.Т. «Педагогика», Москва 1998г.

30. Львова Ю.Л, «Творческая лаборатория учителя; из опыта работ». Москва 1985г.

31. Леоньтев А.А. «Педагогическое общение», Москва 1979г.

32. Ломов Б.Ф. «Проблема общения в психологии», Москва 1987г.

33. Лунёва О.А., Хорошилова Е.А. «Психология делового общения», Москва 1987г.

34. Ломов Б.Ф. «Категория общения и деятельности в психологии», Москва 1984г.

35. Мудрик А.В. «Общение как фактор воспитания школьников», Москва «Педагогика» 1984г.

З6. Мудрик А.В. «Общение школьников», Москва «Знание» 1986г.

37. Мудрик А.В. «Учитель; мастерство и вдохновение», Москва 1986г.

38. Макаренко А.С. «Лекции о воспитании», Москва 1987г.

39. Ночевник М.Н. «Человеческое общение», Москва 1979г.

40. Немов Р.С. «Психология», Москва 1982г.

41. Панасюк А.Ю. «Управленческое общение: педагогические советы» Москва 1990г.

42. Петровский А.В. «Общая психология», Москва 1976г.

43. Подласый И.П. «Педагогика. Новый курс», книга 1,1999г.

44. Рувинский Л.И. «Учителю о педагогической технике», Москва 1987г.

45. Рувинский Л.И. «Методика воспитательной работы»>Москва 1989г.

46. Рыбаков М.М. «Конфликт и взаимодействие в педагогическом процессе; книга для учителя», Москва 1991г.

47. Соковнин В.М. «О природе человеческого общения», Фрунзе 1974г.

48. Толстых А.В. «Взрослые и дети :парадоксы общения»,Москва 1988г.

49. Успанов К.С. «Формирование профессионально-значимых качеств будущих учителей». Автореферат. Алматы, 1991г.

50. Харламов М.И. «Педагогика», Москва 1998г.

Приложение

Мектепке дейінгі жасты? ая?ында бала т?л?а болып саналуы м?мкін. Ол ?зіні? жынысын т?сініп, ?орша?ан ортада ?з орнын таба алады. Баланы? мектепке ал?аш барып т?суіне с?йкес психикасыны? ?згеруі 6-7 жасар балаларды? мектептегі о?у мен т?лім-т?рбиеге дайырлауды? басты талаптары.Баланы? мектепке т?суі б?л танымды? процесстерді? жа?а даму де?гейіне ?ту мен ?атар адамны? жеке дамуына жа?а жа?дайларды? пайда болуымен ерекшеленеді.

Психологтарды? айтуынша осы уа?ыт кезенінде баланы? жетекші іс-?рекеті о?у ?рекеті болып табылады. ?лкендерге, е? алдымен м??алімдерге шексіз сенімді болу, олар?а еліктеу мен ба?ыну осыны? барлы?ы орта мектеп балаларды? ерекшелігі болып табылады. Осы жаста?ы балалар ?лкендерді авторитетін ма??лдап оны? ба?аларын с?зсіз ?абылдайды. Осы жаста - ?зін-?зі ба?алау деген жа?ашылды?тын пайда болуына негіз болады. Сонды?тан орта мектеп балаларында мектепке дейінге балалар?а ?ара?анда ?зін-?зі ба?алау ?рт?рлі болып келеді: адекватты, адекватты емес: к?терілген немесе т?менделген. Оы жаста?ы ма?ызды жа? к?пшілік балаларды? табыс?а жетуді? ма?саты ж?не мінез-??лы?ты ерікті реттеуді? ?ойылу болып табылады. Осы уа?ытта адамда табыс?а жетумен екі мотив байланысты: табыс?а жету мотив ж?не с?тзідіктен ?ашу мотивы. Осы екі мотив балаларды? жетекші іс-?рекеттерінде ?алыптасады: мектепке дейнгі балаларда- ойында, ал орта мектеп жасында - о?уда.

Табыс?а жету мотивке келесі екі жеке ??рылым ?сер етеді: ?зін-?зі ба?алау ж?не талаптану де?гейі. К?птеген эксперименттікзерттеулерді? н?тижелері бойынша с?тсіздіктен ?ашу мотивы т?мен, ал табыс?а жету мотивы к?шті бар индивидтерді? ?зін-?зі ба?алауы адекватты болады ж?не де талаптану де?гейі жо?ары болады. Сонды?танда табыс?а жету мотивты дамыту кезінде балаларда ?зін-?зі ба?алау ж?не талаптану де?гейіне ?лкен зор салу керек [3].

Табыс?а жету мотивпен бірге ж?не оны? ?серінен орта мектеп жасында балада та?ы да екі жеке ?асиет ?алыптасады: е?бек с?йгіштік ж?не дербестік. Е?бек с?йгіштік баланы? бір ма?сат?а жету жолында табандылы? к?рсетіп, к?ш-жігерді ж?мсап сол ?шін ?лкендерді? жа?ынан мада?тау ал?анда ?алыптасады. Е?бек с?йгіштік, бала бір е?бектен ?ана?аттандырылы? алса сонда пайда болады. О?у?а ж?не е?бекке е?бек с?йгішті тудыратын стимул ретинде жа?ымды эмоцияларды ?олдану?а болады. Осы жаста?ы дербестік ?лкендерден т?уелді болумен сай келеді, сонды?тан осы жас осы ?асиеттін ?алыптасуына ?згерісті кезен болуы м?мкін.

Мектепке о?ыйты? баланы? ?згелермен ?арым-?атынасында ма?ызды ?згерістер пайда болады. Е? алдымен ?арым-?атынас?а берілген уа?ыт кенееді. Е?ді бала к?п уа?ыт ?орша?ан адамдармен контакта болады: ата-анамен, м??аліммен, бас?а балалармен. ?арым-?атынасты? мазм?ны ?згереді, е?ді осында ойынмен байланысты та?ырыптар кірмейді, ол ?лкендермен ерекше іскерлік ?арым-?атынаста болады. Бесінші сыныпта балалар жа?а м??алімге ?ызу?ышылы? білдіріп, сыныптастарына ?арамастай, м??аліммен к?п ?арым-?атынаста болады. М??алім т?л?а ретінде бала?а авторитет ж?не ?ызу?ышылы? жа?ынан екінші планда болады, е?ді оларда ??рдастармен ?арым-?атынас жасау ?ажеттілігі ?се бастайды. О?у -орта сынып о?ушыларыны? психикалы? дамуында?ы іс-?рекет т?рлеріні? жетекші саласы.

Орта мектеп ш?кірттеріні? т?рлі даму сатыларында о?у мен ойынды ?зара ?штастырып ж?ргізуді? динамикасы. Орта мектеп жасында?ы о?ушыларды? е?бектену ?рекеттеріні? психологиялы? негіздері. Орта мектеп жасында?ы балаларды? жеке басын ?алыптастыру. 5-6 сынып о?ушыларыны? о?у?а ынталы болуы ж?не ?згелермен ?арым-?атынасында мінез-??лы?тарыны? ?згеруі. Орта мектеп о?ушыларыны? д?ние танымыны? даму мен ?зіндік сипаты. Осы жаста?ы балаларды? ерік-жігеріні? даму ерекшеліктері ж?не мінезіні? ?алыптаса бастауы. Оларды? адамдарды? ?мір тіршілігіндегі адамгершілік ?асиеттері т?сініп, олар?а еліктеп ?суі. Орта мектеп жасында?ыларды? ?зара ?арым-?атынас жасау ерекшеліктері. Орта сынып о?ушыларыны? танымды? ?рекеттеріні? ?рістенуі. Зейініні? дамуы ж?не зейінділігі. ?абылдау мен ба?ылампазды?ыны? артуы. Ес процесіні? дамуы мен есте са?тау т?сілдерін жетілдіру. Ойлауыны? даму ж?не а?ыл-ой ?рекеттерін ?рістету. ?иялыны? дамуы. Орта мектеп жасында?ыларды? ауызша с?йлеуі мен жазбаша сезіні? ж?не ?нсіз с?йлеуіні? дамуы. Оларды? психикалы? дамып жетілуінде с?йлеу ?рекетіні? ролі.

Орта мектеп о?ушысы - б?л адамны? іс-?рекет берілген жа?дайда о?у іс-?рекетіні? субъекті ретіндегі ?о?амды? болмысыны? бастауы. Осы сапада орта мектеп о?ушысы, е? алдымен, о?умен сипатталады. Б?л о?у м?мкіндігін ?амтамасыз ететін физиологиялы? (анатомиялы?-морфологиялы?) ж?не психикалы?, е? алдымен интеллектуалды? даму де?гейімен аны?талады. Бір ?ана о?у іс-?рекеті ?р т?рлі о?ушылар ?шін ?р т?рлі ма?ына?а не болуы м?мкін. Б?л жалпы ал?анда оларды? о?у мотивациясын аны?тайды. ?рбір на?ты жа?дайларды о?у ?лгірімі ж?не оны? о?ушылар ?шін ма?ынасын аны?тау м??алімні? т?рбиелік ?сер ету шараларын ай?ындауда шешуші р?л ат?арады. О?у ж?не оны? мотивациясы ара?атынасында бірнеше мысал ?арастырайык. Бір о?ушы ?р т?рлі о?у п?нін т?рліше о?иды, ?йткені оны? осы п?ндерге ?ызы?ушылы?ы бірдей емес, осыны? н?тижесінде ол ?зіні? о?у іс-?рекетіні? м?мкіндіктерін толы?ымен ж?зеге асыра алмайды.

Мысалы, о?ушы биологияны ?натпайды, а?ыл-ой ж?мысыны? с?йкес т?сілдеріне ие бол?анымен, оны ?олданбайды ж?не м?мкіндігі бола т?ра, нашар о?иды. Сол о?ушы бір о?у п?нінде мотивацияны? ?емелденген т?рін к?рсетсе, ал бас?асында енжарлы? танытуы м?мкін. Б?л жердегі о?у іс-?рекетіндегі ?р т?рлілікті т?рлі о?у п?ндеріне мотивацияны? с?йкес ?елмеуімен бай?алады. Б?л жа?дайда?а педагоги?алы? ж?мыс «?натпайтын» п?нге, на?ты жа?дайда биология?а ?ызы?ушылы?ын ?алпына ?елтіруден т?руы ?ерек [4].

О?у барысында о?ушыны? бір мінез-??л?ы ?р т?рлі мотивтерден туындауы, я?ни о?ушы ?р т?рлі м?нділкке ие болуы м?м?ін. Мысалы, о?ушы есепті бір ?ана т?сілмен шешуі м?мкін, біра? бірінші жа?дайда ол м?ны м??алімнен жа?сы ба?а алу ж?не ата-анасыны? ма??лдауы ?шін, келесінде -??рдастарыны? беделіне ие болу ?шін істейді, ?шінші жа?дайда ол сол п?нні? мазм?нына ?ызы?ады, т?ртінші жа?дайда ол осы п?нді о?у ар?ылы болаша? маманды?ына барар жолды бай?айды, бесінші жа?дайда бірнеше талап -ниеттеріні? ?йлесімі ?рекет етеді. Осы жа?дайды? б?рінде ?рекет біреу ?ана (я?ни ма?сат та барлы? жерде бірдей), ал мотивтер ?р т?рлі. Мотив ж?не ма?сатты? ?атынасы бала ?шін о?уды? ма?ынасын ?алыптастырады. ?р т?рлі жас ?езе?інде сол бір ?ана мотив о?ушы ?шін ?р т?рлі ма?ына?а, я?ни ол ?р т?рлі ?оз?аушы ??штерге ие. Мысалы, бесінші сыныпта ?осымша ?дебиетті о?у мотиві баланы? ?мірі ?шін м?нді болып табылмайды, ал жо?ары сыныпта ары ?арай білім алу?а дайындалумен байланысты, ол ?мірлік м?нге ие болуы ы?тимал.

Біріккен о?у ж?мысы жа?дайларында бір ?ана мінез-??лы?та о?ушы ?шін ?р т?рлі ма?ына?а ие болуы м?мкін. Мысалы, о?ушы бас?а?а к?мегін ?сынады: бір жа?дайда ол ?зі жа?сы жолдас ата?ына ие бол?ысы келеді, ал бас?а жа?дайда ?згені? ?иыншылды?ына жаны ашиды. М??алім осы бір істі? ?р т?рлі «жасырын сырын» ашу?а ?мтыл?аны абзал. Т?л?аны? ба?ыттылы?ын, оны? мотивін білу м??алімге о?ушыны? т?рлі іс-?рекетте, ?орша?андармен т?рлі ?арым-?атынас жасауда оны? мінез-??л?ын болжау?а к?мектеседі. М??алімні? о?ушы мінез-??л?ыны? ж?не оны? мотивациясыны? м?ніне енуі аса ?ажет.

Сонымен ?атар практикалы? ба?ылаулар мен ?дебиеттегі м?ліметтерді? к?рсетуінше, м??алім бір?атар жа?дайларда о?ушыны? на?ты мотивациясын, оларды? ?андай да бір жасты? тобына т?н мотивацияны? ?зіндік ерекшеліктерін аны?тау?а да ?иналады. Кейде м??алімні? білім беру м?селесіне к??іл ?ой?анды?ы соншалы?, мотивацияларды талдау?а «?олдары бармайды», біра? б?ны жасау керек еді. Ауруды емдейтін д?рігер оны? себептерін зерттейді, талдауда сырт?ы к?ріністерден ішкі сиптомдар?а ?теді, оларды? динамикасы мен дамуын ба?ылайды, сол сия?ты м??алім ?зіні? ??рметті міндеті -- жас адам т?л?асын т?рбиелегесі келсе, оны? ?ылы?тарыны? мотивациясына кіруге ?мтылуы, б?л ?ылы?тарды? бала ?міріні? т?жірибесінде, ?орша?ан ортасында к?рінуін ж?не оны? ?алтарыста жат?ан тере? себептерін коре білуге ?йренуі керек.

О?уды? ма?ынасы - б?л о?ушыны? о?у?а ішкі ??марлы?ы, о?ушыны? о?уды ?з-?зіне, ?з т?жірибесіне ж?не ?з ?міріне «?олдануы». О?удын ма?ынасын, оны? т?л?алы? м?нін т?сіну білімді ме?геру барысында «автоматтал?ан» т?рде ?тпейді. Білімді т?рбиелеу ?шін, білімні? ?зіне ?атынасты т?рбиелеу керек. Я?ни, о?ыту барысында о?ушыларды? білімге, оларды игеру т?сіліне

белсенді ішкі ?атынастарын ?алыптастыру. М?ндай жа?дайда жа?а білімдер мен ж?мыс т?сілдерін игеру о?ушыны? т?л?алы? дамуына ?келеді. О?уды? т?л?алы? ма?ынасы, т?менде к?рсетілгендей, ?р т?рлі мектеп жасында ?р т?рлі. Психологтарды? пікірінше, о?ытуды? мазм?ны мен ?дістері о?ушыны? жас кезе?індегі о?уыны? т?л?алы? ма?ыналарына с?йкес келе ме деген к?з?арасы т?р?ысынан ?арастырылуы тиіс.

?рбір о?ушы ?шін о?уды? ма?ынасы оны? ?орша?ан ортасынан (?о?ам, отбасы) игеретін ??ндылы?тар, идеалдар ж?йесіне с?йенеді, осыны? ар?асында о?уды баста?ан?а дейін о?ушылар?а оны? ма?ынасы жайлы т?сініктер ?алыптасады, ал орта мектепте о?ыту барысында ма?ына м?нді ?згерісіерге ?шырайды.

О?уды? ма?ынасы - к?рделі т?л?алы? білім беру. Ол келесі кезе?дірді ?амтиды:

* О?уды? объективті м?нін баланы? ??ынуы, б?л баланы? ?леуметтік орта мен отбасында ?абылдан?ан ?о?амды? адамгершілік ??ндылы?тарына с?йенуге саяды;

* ?зі ?шін о?уды? субъективті м?нін т?сіну, ол міндетті т?рде баланы? талаптану де?гейі, ?зін-?зі ба?ылау, о?у ж?мыстары? ж?не оны? жекелеген б?ліктерін ба?алау ар?ылы аны?талады; ?зіні? талаптану де?гейін аны?тауда бала ?азіргі ?з м?мкіндіктеріне, ?андай м?мкіндіктерге ие болу?а тиістін деген т?сініктерге с?йенеді. Осыны? барлы?ы «субъективті жауапкершілік аума?ы» толы?ымен аны?талады.

Психологиялы? ба?ылауды? к?рсетуінше, о?ушылар ?шін о?у ма?ыналы болса, о?у іс-?рекетіні? жетістігі артады, о?у материалы же?іл ме?геріледі ж?не т?сінуге же?іл болады, ол тез есте са?талады, о?у процесінде саналы? жол ары т?рады, о?ушыны? зейіні жа?сы шо?ырланады, оларды? ж?мыс?а ?абілетілігі ?седі. О?уды? ма?ынасы, ?лгірушілігі, оны? о?ушылар ?шін ма?ыздылы?ы мотивациялы? сфера негізінде жатыр.

М??алімні? о?ушы мінез-??л?ыны? ж?не оны? мотивациясыны? м?ніне енуі аса ?ажет. Сонымен ?атар практикалы? ба?ылаулар мен ?дебиеттегі м?ліметтерді? к?рсетуінше, м??алім бір?атар жа?дайларда о?ушыны? на?ты мотивациясын, оларды? ?андай да бір жасты? тобына т?н мотивациясыны? ?зінді? ерекшеліктерін аны?тауда да ?иналады. Кейде м??алімні? білім беру м?селесіне к??іл ?ой?анды?ы соншалы?, мотивацияларды, ?лгірмеушілігі? талдау?а «?олдары бармайды», біра? б?ны жасау керек еді. Ауруды емдейті? д?рігер оны? себептері? зерттейді, талдауда сырт?ы к?ріністерден ішкі симптомдар?а ?теді, оларды? динамикасы мен дамуын ба?ылайды, сол сия?ты м??алім ?зіні? ??рметті міндеті - жас адам т?л?асын т?рбиелегісі келсе, оны? ?ылы?тарыны? мотивациясына кіруге ?мтылуы, б?л ?ылы?тарды? бала ?міріні? т?жірибесінде, ?орша?ан ортасында к?рінуін ж?не оны? ?алтарыста жат?ан тере? себептерін ??ре білуге ?йренуі керек.

О?уды? ма?ынасы - б?л о?ушыны? о?у?а іш?і ??марлы?ы, о?ушыны? о?уды ?з-?зіне, ?з т?жіребесіне ж?не ?з ?міріне «?олдануы». О?уды? ма?ынасын, оны? т?л?алы? м?нін т?сіну білімді ме?геру барысында «автоматтал?ан» т?рде ?тпейді. Білімді т?рбиелеу ?шін, білімні? ?зіне ?атынасты т?рбиелеу ?ерек. Я?ни, о?ыту барысында о?ушыларды? білімге оларды игеру т?сіліне белсенді ішкі ?атынастарын ?алыптастыру. М?ндай жа?дайда жа?а білімдер мен ж?мыс т?сілдерін игеру о?ушыны? т?л?алы? дамуына ?келеді. О?уды? т?л?алы? ма?ынасы, т?менде ??рсетілген, ?р т?рлі мектеп жасында ?р т?рлі. Психологтарды? пікірінше, о?ытуды? мазм?ны мен ?дістері о?ушыны? жас кезеніндегі о?уыны? т?л?алы? ма?ыналарына с?йкес келе ме деген к?з?арасы т?р?ысынан ?арастырылуы тиіс.

?рбір о?ушы ?шін о?уды? ма?ынасы оны? ?орша?ан ортасынан (?о?ам, отбасы) игеретін ??ндылы?тар, идеалдар ж?йесіне с?йенеді, осыны? ар?асында о?уды баста?ан?а дейін о?ушыларда оны? ма?ынасы жайлы т?сініктер ?алыптасады, ал орта мектепте о?ыту барысында ма?ына м?нді ?згерістерге ?шырайды.

О?уды? ма?ынасы -- к?рделі т?л?алы? білім беру. Ол келесі кезендерді ?амтиды: О?уды? объективті м?нін баланы? ??ынуы, б?л баланы? ?леуметтік орта мен отбасында ?абылдан?ан ?о?амды? адамгершілік ??ндылы?тарына с?йенуге саяды;

* ?зі ?шін о?уды? субъективті м?нін т?сіну, ол міндетті т?рде баланы? талаптану де?гейі, ?зін-?зі ба?ылау, о?у ж?мыстарын ж?не оны? жекелеген б?ліктерін ба?алау ар?ылы аны?талады; ?зіні? талаптану де?гейін аны?тауда бала ?азіргі ?з м?мкіндіктеріне, ?андай м?мкіндіктерге ие болу?а тиіспін деген т?сініктерге с?йенеді. Осыны? барлы?ы «субъективті жауапкершілік аума?ы» толы?ымен аны?тайды. Психологиялы? ба?ылауды? к?рсетуінше, о?ушылар ?шін о?у ма?ыналы болса, о?у іс-?рекетіні? жетістігі артады, о?у материалы же?іл ме?геріледі ж?не т?сінуге же?іл болады, ол тез есте са?талады, о?у процесінде саналы? жо?ары т?рады, о?ушыны? зейіні жа?сы шо?ырланады, оларды? ж?мыс?а ?абілеттілігі ?седі. О?уды? ма?ынасы, оны? о?ушылар ?шін ма?ыздылы?ы мотивациялы? сфера негізінде жатыр.

?детте егер о?ушыда ?зіні? о?у ж?мысыны? жекелеген кезе?деріне ма?сат ?ою ептілігі болмаса, мотивті? ?атысуы жеткіліксіз болады. ?сіресе орта мектепте о?ушыларда о?у е?бегіні? жекелеген жа?тарына ба?ыттылы? ?алыптас?анымен, ол осы о?у мотивтерін ж?зеге асыра алмайды: ма?сат ?оюды, оларды негіздеуді, басты ж?не ?осымша ма?сатын аны?тауды білмейді, т.б. М??алім о?ушыларды ?здеріні? ?лгірімін ма?сатты? ж?йелілігі, бірізділігі ар?ылы іске асыру?а ?йретуі тиіс. Сонымен, о?уды? кемелденген ?лгірмеушілігі мотивпен ?атар ма?сатты да ?амтиды. Ма?сат ?ою б?л адамны? ерекше мінез-??л?ыны? сипаттамасы. О?ушы ?мірде белгілі бір ма?сат ?оюды практика ж?зінде ?йренеді. Біра? ма?саттар бір-біріне ??самайды. Ма?сат ?зіні? мазм?ны бойынша ажыратылады, о?ушы ?з бетінше ма?сат ?ою ж?зеге асыруы м?мкін, біра? осы ма?саттар бізді? т?л?алы? адамгершілік туралы т?сінігімізбен с?йкес ?елмеуі де м?мкін. О?ушыды? ма?сатты мазм?ны бойынша идеалдарды?, ?о?амда?ы адам ??ндылы?ынан туындауы тиіс.

Ма?сат - б?л о?ушыны? іс-?рекетіне кіретін жекелеген ?рекеттерді орындауда?ы ба?ыттылы?ы. Сонды?тан ?ейде ма?сатты о?у іс-?рекетіні? аралы? н?тижесі деп те айтады. Психологтарды? пікірінше, мотив ??біне т?тас о?у іс-?рекетін, ал ма?сат жекелеген о?у іс-?рекетін сипаттайды. Б?л ма?сат ?з бетінше, мотивтерсіз о?ушыны? о?у іс-?рекетін, о?у мінез-??л?ын аны?тамайтынды?ын білдіреді. Біра? ма?сатсыз е? жа?сы о?у мотивіні? ?зі ниет, ынта т?р?ысында ?алуы м?мкін. Мотив ?рекетке ба?дар тудырады, ал ма?сатты іздеу ж?не т?йсіну ма?ыналы ?рекетті? на?ты орындалуын ?амтамасыз етеді.

Сонымен ?атар, о?у іс-?рекетінде ма?сатты? орнын басатын о?у мазм?нын о?ушы тез ??ынып ж?не тез есте са?тайды. Ма?сат ?ою шеберлігіні? болуы о?ушыны? ?лгірушілікті? кемелдену к?рсеткіші болып табылады [6].

Ма?сат ?ою процесіні? на?ты ?ай жа?ы о?уды? мотивациялы? сферасында к?рінуі тиіс ж?не ?андай ептілікке с?йкес о?ушыны о?ыту?а болады?

1. Ма?сатты ?леуметтік ?о?амда?ы адамны? ?зін-?зі т?рбиелеу міндеттеріне с?йкес та?дау;

2. М??алім ?ой?ан ма?сатты ?абылдау ж?не т?сіну; м??алім ма?сатты? ?за? уа?ыт бойы ?стау, са?тау, о?ан ?зіні? мінез-??л?ын ба?ындыру;

3. Ма?сатты ?з бетінше ?ою (білім беру), осы?ан байланысты ?рекетті? басталуына дейінгі ма?сатты ойша елестетуді, ма?сатты сезінуді, оны ?алыптастыруды ?йрену;

4. Бірнеше ма?саттардан бір ма?сатты та?дау ж?не осы та?дауды негіздеу;

5. Ма?сат?а жете алушылы?ты, шынды?ты аны?тау, ма?сатты ?з м?мкіндіктерімен салыстыру ж?не на?ты емес ма?саттарды шынайы ма?саттармен ауыстыру. Б?л жерде та?дал?ан ма?сатты? ?иыншылы?ы о?ушыны? ?зін-?зі ба?алауына, талаптану де?гейіне с?йкес келеді;

6. ?зіні? ма?сатын белсенді тексеру, на?тылау;

7. Ма?сатты? бірізділігін аны?тау, кейде ма?сатты тек белгілі т?ртіппен ж?зеге асыру?а тура келеді;

8. ?рбір ма?сат?а жету ?шін ресурсты (уа?ыт ж?не к?ш) аны?тау;

9. Б?рын?ы ?ткен ма?саттар?а (жетістік-с?тсіздік) жету де?гейін, я?ни о?у іс-?рекетін орындауды? б?рын?ы н?тижесін ескере отырып, жа?а ма?сатты ?ою;

10.Ма?сатты на?тылау, оны? жа?дай?а байланысты т?уелділігін аны?тау, со?ан байланысты міндет ?ою;

11.Икемді ма?сат ?ою, я?ни жа?дай?а байланысты ма?сатты ?згерту;

12.Перспективалы, я?ни на?ты жа?дайды? ше?берінен шы?атын ма?сатты ?ою (болаша? маманды?ына байланысты ма?сат);

ІЗ.?ойыл?ан ма?сатты ж?зеге асыру, ?ойыл?ан ма?сат?а жету ?шін ??рал ж?не т?сілдерді та?дау, ма?сат?а жету жолында кедергілерді жою;

14.Стандартты, стереотипті емес, соны ма?сат ?ою (шы?армашылы??а жа?ын о?уды? т?рі) ж?не т.б.

Осы іскерліктерді? барлы?ы ?р т?рлі болып келеді, оларды? кез келгенін ескермеу м?мкін емес ж?не барлы?ы бірігіп о?ушыларды? о?у іс-?рекетіндегі ма?сат?а жету ?абілеттерін ??райды. Ма?сат?а жету ?абілеттері ?з кезегінде о?ушыларды? мотивациясы саласыны? еректі компонентеріні? бірі болып табылады. Б?л ?абілеттілік болаша?та?ы к?сіби іс-?рекетте ма?сат?а жету ?абілетіні? негізін ??райды. Психологияда к?рсетілгендей, эмоция - ?з-?зінен дамымайды, ол адам іс-?рекетіні? ерекшеліктеріне жемістігімен ты?ыз байлынысты. Эмоцияны? ерекшелігін ке?ес психологы А.Н.Леонтьев атап к?рсеткен. Олар мотивтер ж?не осы мотивті асыруда?ы іс-?рекетті? жетістік м?мкіндіктері арасында?ы ?атынасты бейнелейді. Осы эмоциялар кез келген іс-?рекетті? ?туіне елеулі ?серін тигізеді, соны? ішінде о?у іс-?рекетіне де. Эмоцияны? реттеуші р?лі оны? ?андай да бір іс-?рекетпен ?атар ж?рген жа?дайында ?ана емес, сонымен бірге оны? алдында болып, адамды осы іс-?рекетке т?уелді ж?не о?ан ?зі ?серін тигізеді.

О?у ж?мысында?ы ?р т?рлі ?иынды?тар?а байланысты эмоциялар эмоционалды стресске (емтихан кезінде, ба?ылау ж?мысын орындауда уа?ытты? жетіспеушілігі) ?ласуы тиіс емес.

Еш?андай жа?дайда о?ытуда ренжу, м??алімні? екілі ?оюы, ата-ананы? ша?ыру, ?сіресе егер м??алім о?ушы?а объективті ?арамаса т.б. ?олайсыз жа?дайлармен ?ор?ыту т?різді жа?ымсыз эмоцияларды ?детке айналдыру?а болмайды.

Размещено на Allbest.ru