Развитие знаний будущих учителей начальных классов по инновационным технологиям

«Модель» с?зі француз тілінен «?лгі» деген ма?ынаны білдіреді. Ш.Т.Таубаева «Педагогика ?діснамасы» атты зерттеу е?бегінде педагогика саласында?ы модельдеу м?селесіне ке?ірек то?тал?ан. «Модель» т?сінігі, латынны? «modules» с?зінен туында?ан, ол «?лшем», «бейне» деген т?сінікті білдіреді. «Модельдеу» т?сінігі ?ылым саласында ?рт?рлі ма?ынада пайдаланылады. На?ты ма?ынада «модельдеу» объектіні? арнайы жасал?ан пішініні?, на?ты нысанны? сипаттамасын ??деп жасауы деген пікір білдіреді [13]. Сонымен, жо?арыда?ы ой - пікірлерді ж?йелеп т?жырымдау негізінде біз модельдеуді? адамны? к?сіби ?ызметіні? ?р т?рлі салаларында ке?інен ?олданылатын ?рекет екеніне к?з жеткіземіз. Педагогикада модельдеу теориялы? зерттеуді? ?дісі ретінде де, д?ст?рлі проблемаларды д?ст?рлі емес т?сілмен (педагогикалы? новация) шешуге шо?ырлан?ан сана-сезім, ?иял ж?не логика ж?мысыны? ерекше т?сілі ретінде ж?не студенттермен, біліктілігін арттыру курсыны? ты?даушыларымен, мектеп о?ушыларымен ж?не т.б. саба? ?ткізу ?шін о?у ??ралы ретінде пайдаланылады.

Педагогикада?ы модельдеу - педагогикалы? материалдарды?, ??былыстарды?, ?дерістерді? к?шірмесін ??растыру, зерттелетін педагогикалы? ж?йелерді схемалы? бейнелеу ?шін ?олданылады. ?азіргі педагогикалы? модельдерді? басым к?пшілігі дидактикалы? ??былыстар?а жатады. ?зімізді? ?стазды? т?жірибемізде дидактикалы? модельдеуді т?мендегі ма?ызды міндеттерді шешу ?шін ?олдан?анды?ымызды тілге тиек етуге болады:

- о?у материалыны? ??рылымын о?тайландыру;

- о?у ?дерісін жоспарлауды жа?сарту;

- танымды? ?рекетті бас?ару;

- о?у-т?рбие ?дерісін бас?ару;

- диагностика, болжам жасау, о?ытуды жобалау.

Осы айтыл?андарды негізге ала отырып, біз педагогикада модельдеу мынадай жа?дайларда ?олданылатынын бай?ады?: а) педагогикалы? міндеттерді ж?не педагогикалы? жа?даяттарды модельдеу; б) о?ыту, т?рбие, ?йренушілерді дамыту ?дерісін модельдеу; в) білім беру мекемелерін бас?ару ж?йесі жа?дайын модельдеу. Сонымен, біз модельді? ал?аш?ы ??рылымды? элементі к?п а?парат арасынан зерттелетін объект туралы негізгі м?ліметтерді б?ліп алу?а м?мкіндік жасайтын, педагогикалы? ?дерісті? ма?сатын, мазм?нын, формасы, технологиялары мен ??ралдары ж?не н?тижесін аны?тайтын ??ым деп т?жырымдаймыз.

?сынылып отыр?ан модельді? ма?саты - болаша? бастауыш сынып м??алімдерін о?ушыларды? рефлексиясын инновациялы? технологиялар негізінде дамыту?а даярлау. Модельді? теориялы? негіздері ж?мысымызды? ал?аш?ы тарма?шасында талданып кеткен «рефлексия» ??ымына ?атысты ілімдер ж?не Л.С.Выготскийді? Ж.Пиажені?, Д.Дьюиді? т?л?аны? дамуы, прагматикалы? педагогика?а ?атысты е?бектеріндегі т?йінді ойлар.

?азіргі педагогикалы? технологияларды? басты идеясы о?ушы т?л?асын дамыту?а ба?ытталуында десек, б?л теория к?рнекті психолог Л.С.Выготскийді? е?бектерінен бастау алатынды?ы белгілі. Оны? пікірі бойынша, адамны? т?л?асы ?зіні? енген ?арым-?атынастарыны? кешенді ?серіні? н?тижесінде дамиды. Т?л?а - б?л ?о?амды? - тарихи дамуды? ?німі. Адамны? ?о?амды? ?атынастар ж?йесінде алатын орны, оны? орындайтын іс- ?рекеті - б?л оны? т?л?асыны? ?алыптасуын аны?тайтын жа?дайлар. Осылай дей келе ?алым о?ыту дамуды? алдына шы?ып отырса, ол бала дамуыны? «жа?ын даму айма?ын» жасайды, баланы іздендіруге талаптандырады ж?не дамуды? бірнеше ішкі ?дерістерін ?оз?алыс?а келтіреді. «Жа?ын даму ?рісі» одан ?рі «?зекті даму айма?ына» к?шуі тиіс, я?ни б?л ?рісте бала тиісті тапсырмаларды ?з бетімен орындайды дейді [14].

М?нда?ы жа?ын даму айма?ы ? баланы? ерте?гі к?ні. Арнайы ?йымдастырыл?ан, ма?сатты педагогикалы? ?деріс жа?дайларында м?ны? ?зі ?лде?айда ертерек ?рі тиімді ?теді. Егер сырт?ы жа?дайлар ішкі к?штерді? кез келгеніні? дамуына ?олайлы жа?дай жасамаса, онда со??ыларыны? м?лдем ашылмай ?алуы да м?мкін немесе ?ызмет етуді? б?рмалан?ан формаларын ?абылдауы ы?тимал.

Аталмыш теориядан т?йетініміз о?ушыны? жа?ын даму айма?ы ?зекті даму айма?ымен ?зара ?ызметтесе отырып, оны біртіндеп дамуды? жа?а сатысына к?тереді. Біз ?арастырып отыр?ан бастауыш сынып о?ушысыны? рефлексиясы да оны? ерте?гі к?ніне ба?ыттал?ан ?з ?рекеті деп санау?а ?бден болады. Сонды?тан б?л ?рекет те м??алім тарапынан арнайы ?йымдастырылуы тиіс.

Америка философы, прагматизмні? ?кілі, ірі ?леуметтанушы ж?не педагог Д.Дьюи: XIX ?асырды? со?ында сол д?уірдегі мектепте ?стемдік еткен, формализм мен догматизмге ?арсы шы?ып, жа?а мектеп ашу идеясын ?сынды. Б?л мектептер о?ушыларды? жеке т?рбиесі ж?не оларды? ?з бетінше ?ызы?ушылы?ы негізінде ж?мысын бастап, олар?а ?ажетті білімді ойын ж?не е?бек іс-?рекет ?дерісінде алатын болады, - деп к?рсетті. Оны? д?ст?рлі ?дістерді сынауы ж?не бастауыш мектептердегі о?у ж?мысын ?йымдастыру туралы ойлары сол кезе? ?шін пайдалы болып ?ана ?оймай, прагматикалы? педагогиканы? дамуына жол салды.

Прагматизм - грекше іс-?рекет, т?жірибе дегенді білдіреді. Д.Дьюиді? б?л жайында?ы пікірлері ?з кезегінде ?азіргі жа?ашылды? технологияларды? басты идеясына айналды. Ал технологиялы? о?ытуды? басты элементі о?ушыларды ?з жаса?ан ?рекеттеріне ?айта оралту, ой с?згісінен ?ткізуге машы?тандыру болып табылады [15].

Инновациялы? технологиялар негізінде болаша? бастауыш сынып м??алімдерін о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а даярлау моделіні? теориялы? негізіні? бірі болып табылатын швейцар ?алымы психиканы? т?рлі кезе?мен дамуы т?жырымдамасыны? авторы Ж.Пиажені? идеясы. Ол бала ша?та?ы интеллектіні? дамуыны? теориясын ?сына отырып, интелллектуалды? ?рекет ретіндегі рефлексияны? «физикалы? рефлексия» (к?рініс беруші) ж?не «абстракциялайтын рефлексия» сия?ты т?рлерін б?ліп ?арауды ?сынады. Ж.Пиаже балаларды? ?з ойлау ?дерістерін т?сінуді? 4 кезе?ін б?ліп ?арастырады. Мысалы 7-9 жаста?ы балалар берілген тапсырманы шеше ал?анымен, ?алай шешкенін т?сіндіре алмайды. Себебі б?л жаста?ы балаларда ?з а?ыл ой ?ызметін ?зіні? ба?ылай алуы жо??а т?н. 9-10 жаста?ы о?ушыларды б?л сапада кейбір ?згерістер болуы м?мкін. Ал 11-12 жаста ?ана ?зіндік ба?ылау кейде бай?ала бастаса, 13-15 жас?а ?арай о?ушылар ойлауында?ы формальді операцияларды ?рт?рлі ?рекет пен ?ылымдарды ме?геруге ?атысты ба?ылай алады деген к?з?арасын білдіреді [16]. Осылайша ол ойлау баланы? ішкі за?дарына ба?ына отырып дамиды деген ?орытынды жасаса, б?дан біз рефлексия да ойлау операциясыны? формасы ретінде баланы? жас ерекшелігіне т?уелді, сонды?тан б?л сапаны дамытуда?ы табыстылы? баланы? ойлауыны? ?аншалы?ты де?гейде дамы?анды?ына тікелей байланысты деген ?орытынды жасаймыз. Демек, рефлексияны жетілдіру а?ыл-ой ?ызметін т?рлендіру, оны ?ызы?ты етіп ж?ргізе алуды талап етеді.

Болаша? бастауыш сынып м??алімдеріні? о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а даярлы?ын ?алыптастыру моделі арнайы ?діснамалы? т??ырлар мен дидактикалы? ?станымдарды басшылы??а алуды талап етті.

Синергетикалы? т??ыр. Синергетика («синергейя» - бірлесіп ?рекеттесу, ынтыма?тасу) немесе ?зін ?зі дамыту теориясы педагогика ?шін эвристикалы? м?ні бар т?л?аны дамытуды? ?мбебап ?лгілерін іздеуге ба?ыттал?ан к?рделі ж?йе болып табылады. Синергетикалы? т??ыр немесе білімні? синергетикасы білім беруді? байыр?ы М.С.Каган, Е.В.Бондаревская, М.Х.Балтабаев ж?не т.б ?лгілерінен ?зге, жа?а педагогикалы? ?лемді синергетикалы? т?р?ыдан ?арастыратын білім алушылар?а ?зін ?зі тануды?, ?зін ?зі дамытуды? жа?а ?дістерін ме?геруге ба?ыттал?ан жа?а ?діснамасын жасауды ал?а шы?арады [138; 139; 140]. Б?л білім алушылар ?шін жа?а ?рекеттерге деген оларды? эмоциялы? ?арым-?атынастарын (ым, бет ?имылдауы, дауыс ыр?а?ы), олармен тікелей ?зара байланыс ??р?анда, ?арым-?атынас жаса?анда ?ана к?руге болады.

Б?л саланы? дамуына ?лес ?ос?ан ?алымдар (З.Ж.Жа?абаев, П.К.Анохин т.б.) Олар к?рделі, ашы? ж?йелерді ?зін ?зі ?йымдастыруы, ?зін ?зі дамытумен байланысты бол?анды?тан, ?азіргі философияны? жа?а кезе?ін ашу?а серпін беретіндігін негіздейді.

Бізді? зерттеуіміз ?шін синергетиканы? ?зін ?зі ?йымдастыру теориясы ретіндегі ма?ызы зор. Себебі о?ушылар білімді интерактивті т?рде игере отырып, ?ойыл?ан міндеттер мен тал?ыланатын ?зекті м?селелерді т?сінуге, ?здігінен шешім іздеуге, ?орытынды жасау?а, жалпылау?а ?мтылады. Б?л кезде оларда а?парат жайлы білімдер бейберекеттіліктен (хаостан) реттілікке ?теді. Осылайша о?ушыларда ж?йелі ?ызмет ?рісі пайда болады, танымды? ж?не шы?армашылы? ?абілеттері артады.

Жо?ары о?у орындарында?ы білім беру барысында?ы ?жымды? таным ?дерiсiн синергетикалы? ба?ытта ?йымдастыру оны? ?атысушыларыны? ынтыма?таса ж?мыс жасауда?ы келiсiмдiлiк ж?не ?жымны? ?р м?шесiнi? жауапкершiлiктi ?з мойындарына ала бiлуi, бас?аларды? ???ы?тарын ая? асты етпеу, бас?а индивидтердi? ??ндылы?тарын мойындау ар?ылы бiрлесе бiлiм алуда демократиялы? ?дерiстi ?алыптастыру болып табылады. Б?л ?азiргi уа?ытта к?п айтылып ж?рген шыдамдылы? немесе толеранттылы?ты н?тижелi етедi. Сонымен білімні? синергетикасы білім беруді? байыр?ы ?лгiлерiнен ?зге, жа?а педагогикалы? ?лемдi синергетикалы? т?р?ыдан ?арастыратын, бiлiм алушылар?а ?зiн-?зi тануды?, ?зiн-?зi дамытуды? жа?а ?дiстерiн ме?геруге ба?ыттал?ан жа?а ?дiснамасы болып табылады. Оны басшылы??а алу болаша? мамандарды? б?секеге ?абілеттілігін арттырады.

Инновациялы? технологиялар негізінде болаша? бастауыш сынып м??алімдерін о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а даярлауда т?л?алы? ба?дарлы т??ырды басшылы??а алуды? негіздемесі т?мендегідей. Т??ырды? басты ма?саты мен ?ызметі - о?ушы т?л?асыны? жеке ?абілеттері мен ?асиеттерін дамыту. Белгілі ?алым осы т??ырды? к?рнекті ?кілі И.С.Якиманскаяны? пайымдауынша, жеке т?л?а?а ба?дарлан?ан о?ытуда даралау т?сілі барлы? білім беру ?дерісіні? негізгі ?а?идасы болып табылады, оны? ма?саты - ?рбір баланы? м?мкіндіктерін танып, дамыту [14]. Б?л ойдан біз жеке т?л?алы? т?сіл жа?дайында балаларды? ?зіндік жеке ерекшеліктеріні? болуы ?ойыл?ан ма?сат?а жетуді? - я?ни, ?айталанбас жеке т?л?а ретінде ?рбір о?ушыны? дамуын ?амтамасыз етуді? ?ажетті шарты екендігін т?сінеміз.

Е.В.Бондаревская жеке т?л?а?а ба?дарлан?ан о?ытуды? мазм?нында жеке т?л?аны дамыту?а ж?не ?алыптастыру?а ?ажетті мынадай 4 компонент міндетті т?рде болуы ?ажет деп атап к?рсеткен. Олар: аксиологиялы?, когнитивті, шы?армашылы?-?рекеттік ж?не жеке т?л?алы? [17]. Осы жеке т?л?а?а ба?дарлан?ан о?ытуды? мазм?ныны? т?рт компоненті де негізінен с?йлесу, шы?армашылы? іс-?рекет ар?ылы ?рбір баланы жекелеген дамыту?а жа?дай жасау?а, ?з бетінше шешім ?абылдау?а ж?не шы?армашылы?ына, о?у ?дістері мен мазм?нын та?дау?а толы? м?мкіндік береді, - деп ойлаймыз.

В.В.Сериков ?сын?ан жеке т?л?а?а ба?дарлан?ан білім беру т?жырымдамасыны? м?ні т?мендегідей: жеке т?л?а дегеніміз - адамны? арнайы білім алу ж?не даму аясын білдіретін педагогикалы? категория; адам «жеке т?л?а болу» т?жірибесін, я?ни жеке т?л?а ?ызметтерін ат?ара білу т?жірибесін ме?геруі тиіс. ?алым жеке т?л?а?а ба?дарлан?ан білім беруге т?н келесі за?дылы?тарды атап к?рсетеді: жобалау элементі - «т?л?а ?міріндегі о?и?а», ол кейіннен бірт?тас ?мірлік н?тижеге айналады. Ал білім тек оны? бір б?лігі ?ана болып табылады. О?ыту м??алім мен о?ушыны? бірлескен ?ызметі бола отырып: м?нда с?хбаттасу білім беру субьектілеріні? ?мір с?ру т?сілі ретінде танылады. ?деріс т?л?алы? т?жірибені? бастауы болып шы?ады. О?ыту адамны? таби?и ?мір с?ру жа?дайына жа?ын бола т?седі. М??алім мен о?ушыны? ?зара бірлескен ?рекеті т?л?а аралы?, субьект аралы? ?арым- ?атынас сипатын алады [18]. Авторды? келтірілген т?жырымдамалы? идеясы ?азіргі кездегі бірлескен о?у ?рекетін ?йымдастыруды? басты ?а?идасы десек ?ателеспейміз. Тек осындай за?дылы?тар басшылы??а алын?ан жа?дайда жеке т?л?а да, бас?а субъектілер де бірлесе даму?а м?мкіндік алады деп есептейміз.

Осы т??ырды басшылы??а алу ар?ылы білім алушыны? субъектілілігі ?алыптасады, жеке т?л?аны? ойлауы, ?ызы?ушылы?ы, м?ддесі, ?станымы, ба?ытталуы, ?мірге, е?бекке к?з?арасы, ??ндылы? ба?ыттары, ?мірлік жоспары ж?не т.б. сия?ты аса ма?ызды т?л?алы? ?асиеттері жетіледі. Ендеше, жеке т?л?а?а ба?дарлан?ан о?ыту дегеніміз - тек о?ушыларды бір-бірінен айры?шалайтын жеке ерекшеліктерін есепке алу ?ана емес, б?л-е? алдымен, о?ушы?а жеке т?л?а ретінде, бірлескен ?ызметті? саналы ?рі жауапкершілгі бар субьектісі ретінде ?арау. Тек осындай ?арым-?атынас о?ушыны? да, болаша? м??алімні? де рефлексиясыны? дамуына ?сер етеді.

Зерттеу ж?мысында негізге алынатын ?діснамалы? т??ыр іс-?рекеттік т??ыр ??ымы психология ?ылымына 20 - 30 жылдары ?олданыла баста?ан. Б?л ??ым туралы бірнеше ба?ытта?ы т?сіндірулер бол?ан. Соны? бірі С.А.Смирновты? айтуынша, іс-?рекеттік амал дегеніміз - объектіні? бірт?тасты?ын ж?не оны? тетіктерін ашу философия, ?леуметтану теориялары бойынша т?л?аны? ?рекет ар?ылы ?орша?ан ортаны тануы ж?не ?айта ?згертуі, іс-?рекетіні? ??рылымын, ?ызметін ?арастырады, - деп т?жырымдалады [19].

Іс-?рекеттік т??ыр - педагогикалы? ??былыс?а ?рекетті? б?кіл компоненттеріні? т?тасты?ы позициясымен, я?ни ма?саты, мотиві, ?рекеті, операциясы, ретке келтіру жолы, ж?ндеу, жеткен н?тижені ба?ылау ж?не талдау?а м?мкіндік береді. Т?л?аны ?алыптастыру мен дамытуды? негізі, ??ралы ж?не басты шарты ретінде ?арастыратын, іс-?рекет ?дерісінде т?л?аны дамытуды? о?тайлы шарттарын аны?тау?а м?мкіндік беретін іс-?рекеттік амалды дамытушылар Н.В.Кузьмина, Л.С.Рубинштейн ж?не т.б. болып табылады.

Олай болса, рефлексия ойлау ж?не коммуникациялы? ?рекет бол?анды?тан іс-?рекеттік т??ырды? негізі болып табылады. Себебі рефлексия кезінде білім алушы саба? барысында игерілген жа?а білімді бекітеді, ?з білім де?гейін ба?алайды, ал?а ма?саттар ?ояды.

Келесі негіздейтін моделіміз басшылы??а алатын танымды? ?рекеттегі е? ?мбебап ??рал болып табылатын ж?йелілік т??ыр. «Ж?йе» ??ымыны? грек тілінен аудармасы «??растыру» ретінде т?сіндіріліп, заттарды? аморфты еместігін, б?лінбейтіндей болмайтынды?ын, оларды жа?ын барып талда?анда б?ліктерден т?ратынды?ын білдіреді. Демек ж?йені ?згерту ?шін оны? ішкі ??рамаларына ?сер ету ?ажет. Б?л ?шін ж?йелі білім ?ажет. Ж?йелі білім объектіні? ??раушыларын зерттеп тану н?тижесінде жина?талады.

Ж?йелілік т??ыр - зерттелетін педагогикалы? ??былысты ж?не оны? арасында?ы байланысты? к?птеген элементін аны?тау. Зерттелуші объектіні ж?йе ретінде, оны? элементін, оларды? арасында?ы байланысты ж?не оны жіктеп, ??рылымын ж?не ?йымдастыруды, т?тастай білім беру ретінде бас?ару жолдарын аны?тау?а ба?ытталады. К?рнекті ?кілдері В.В.Краевский, Э.Г.Юдин ж?не т.б.) педагогикалы? ж?йені ?зара байланысты ??рамдас б?лшектерді? жиынты?ы ретінде ?арастырады. Олар: білім беру ма?саты, педагогикалы? ?деріс субъектілері (?стаз бен д?ріс алушы), білім беру мазм?ны (білім, білік, да?ды, шы?армашылы? іс-?рекет т?жірибесі мен к??іл-к?й-?рекет ?атынас т?жірибесіні? ж?йесі), педагогикалы? ?дерісті ?йымдастыру ?дістері мен т?рлері, м?ліметтер ?оры (??ралдар) деп т?сіндіреді.

Болаша? бастауыш мектеп мамандарын о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а даярлауда ж?йелілік амалды? алатын орыны ерекше. Себебі б?л жерде, бізді? ойымызша бірнеше ж?йе бар. Атап айтса? студентті? ?зі ішкі ??рылымдардан (биологиялы?, психологиялы? т.б.) т?ратын ж?йе, ал білім беру де реттілікті, т?ртіпті, кезе?ділікті са?тауды талап ететін т?тас ж?йе. Ендеше осы ж?йелерді? бір-бірімен байланысын ретке келтіріп, орта? іске ба?ыттау зерттеу нысанасына алып отыр?ан м?селені шешуді н?тижелі ететіндігі с?зсіз.

??зыреттілік т??ыр - білім алушыны? білім, білік ж?не да?ды ар?ылы м?селені ?з бетінше шешетін, ?зін ?зі ж?зеге асыратын т?л?алы? ?асиеттерді ?олдана алу, оны? на?ты ?рекет пен ?дерістерде тиімді, ?німді ?рекеттер жасай алу ?абілетін, дара т?л?а сапаларын ?алыптастыру?а м?мкіндік жасайтын ?абілеттерін к?рсетеді. ?діснаманы? б?л саласыны? дамуына ?лес ?ос?ан ?алымдар ?атарына А.К.Марков, М.А. Чошанов ж?не т.б. жатады.

??зыреттілік амал?а сай білім беру ж?йесіні? негізгі н?тижелері т?йінді ??зіреттіліктер болып табылады. М?нда жо?ары де?гейдегі ?арым-?атынасты игере алу?а, талдау жасау?а, д?ниетанымды? т?сінік ?алыптастыру?а баса м?н беріледі. Б?л т?сіл ?мірді? ?р т?рлі саласында стандарттан тыс тапсырмаларды шешуге деген ?абілеттілікті ж?не ?о?амда (социумда) табысты т?рде ?леуметтенуге бейімделуді? жолдарын игеруге м?мкіндік береді.

Болаша? бастауыш сынып м??алімдерін инновациялы? технологиялар негізінде о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а даярлау да оларды? к?сіби ??зыреттіліктеріні? бірі болып табылады. Б?л ретте аталмыш ?діснамалы? т??ырды? басшылы??а алынуы д?рыс, - деп санаймыз.

Зерттеу ж?мысымызды? дидактикалы? негізі ретінде ?сынылып отыр?ан модельде ізгіліліктілік, диалогтік, кешенділік, теория мен практиканы? бірлігі ?станымдары та?далды. Олар зерттеуді? кешенділігін ?амтамасыз етіп, ?ылыми танымды ?йымдастыруды ж?зеге асырады.

Педагогикада, психологияда т.б. ?ылымдарда кездесетін «?станым» с?зі - латынша ?р н?рсені? бастамасын, білгілі бір ??былысты? негізі - дегенді білдіреді. Педагогикада ?станым - негізгі ереже, ?а?ида деп к?рсетілген. ?станым, белгілі бір ??былыстар?а байланысты жалпылама сипат?а ие. ?станым - белгілі бір за?дылы?ты негізге алатын, практикалы? іс-?рекетті? шарттарын, одан келіп шы?атын ?орытындыны бай?астыруда негізге алатын ережелер жиынты?ы [20].

Жалпы зерттеулер барысында гуманитарлы? ?ылым ретінде педагогиканы? ?діснамалы? ?станымдарына с?йену керек. Б?л ?станымдар, біріншіден - оны? на?ты проблемалары мен оны шешуді? негізгі стратегияларын аны?тауды, екіншіден - білім беру ж?йесіндегі барлы? т?йткілдерді? ба?асы мен оны? иерархиясын аны?тауды талдауды, ?шіншіден

- атал?ан болжауды? толы? н?с?асын іске асыру?а ?ол жеткізеді.

?сынылып отыр?ан модельдегі дидактикалы? ?станымдарды ?ыс?аша сипаттай кетсек.

Ізгіліктілік ?о?амды? сананы? ж?не ?о?амды? ?арым-?атынастарды? ерекше т?рі, адамны? ?о?амда?ы ?рекетін нормалар к?мегімен реттеу жолдарыны? негізгісі; мейірімділік, ?ділеттік, к?ргенділік, ы?ыласты?, к?мекке келуге даярлы? сия?ты гуманистік ??ндылы?тар?а негізделген адамна? ішкі ???ы?тарыны? ж?йесі. «Гумандылы?», «гуманизм» ??ымдары латынны?

«адамды?» деген с?зінен аударыл?анда «адам?а деген ??рмет» деген ма?ынаны білдіреді. Ізгіліктілік немесе гуманизм ?а?идасы мынадай ережелерді са?тауды ?ажет етедi:

- ?о?амда?ы барлы? балаларды? дене, материалды? ж?не ?леуметтік жа?дайына карамай олар?а деген д?рыс ?арым-?атынас пен ??рмет болу?а тиіс;

- ?рбір баланы? бойында?ы «мен» ??ымыны? ?алыптасуы мен дамуына к?мектесу, айналада?ы адамдар?а ??рметпен ?арау;

- мейірімділік пен ?айырымдылы?ты гуманизмні? ал?аш?ы бас?ышы ретінде т?сіну.

Т?рбиені ізгілендіру идеясы Я.А. Коменскийді? е?бектерінде бастау алып, ол барлы? елдер педагогтары тарапынан насихатталып келеді.

Ізгіліктілік ?станымы А.Маслоу баста?ан гуманистік психологияда ?арастырылатын: экзистенциалды-т?рмысты? ??ндылы?тар - игілік, ?демілік, ?ділеттілік, шынды?, ?зіндік жеткіліктілік, ?лемге, ?орша?ан орта?а ??ндылы?ты дарыта білуге негізделеді. О?ушыларды? рефлексиясын дамытуда м??алім тарапынан о?ушылар?а к?рсетілетін ізгіліктілік пен о?ушыларды? ?зара бір-біріне білдіретін сыйласты?ыны? орны зор, м?ні ерекше. Тек сондай ?арым-?атынас ?ана білім алу ортасын дамушы орта?а айналдырады. Бастауыш сынып о?ушыларыны? рефлексиясы фронтальді, топты?, ж?пты? ж?мыс т?рінде ?йымдастырылатына ж?мысымызды? 1.2. тарма?шасында то?тал?ан болатынбыз. Ал осы ж?мыс барысында о?ушыларды? адами сыйласты??а негізделген бірлескен ?рекеті н?тиже береді, - деп есептейміз.

Диалогтік ?станымны? бізді? зерттеуімізде орны ерекше. Диалог термині с?здіктерде т?рліше т?сіндіріледі, мысалы: Тіл білімі с?здігінде: «диалог (с?хбат) (гр. Dialogos - ?нгіме, с?хбат). Диалогтік с?йлеу - (с?хбаттасу) ?зара тілдесу негізінде ауызша с?йлеу формасы [15]. «?аза? тіліні? т?сіндірме с?здігінде»: «Диалог - екі немесе бірнеше адам арасында?ы ??гіме», делінген. ?аза? тілі энциклопедиясында: «Диалог (гр. Dialogos - с?йлесу, ??гімелесу) - екі адамны? тіл ?атысуы», - деп к?рсетілген.

Диалог адамды ?алыптастыратын ??рал ?ана емес, танытатын да ??рал. М.М.Бахтин: Тек ?арым-?атынаста, ?зара ?рекетте адамда?ы «адам» ашылады. ?азіргі педагогикалы? технологиялар ?зара ?рекеттестікке негізделген, сонды?тан оларды екі адамны? тіл ?атысуы, - деп атайды [21].

Диалог - екі жа?ты? с?з ар?ылы ауызша немесе жазбаша ?арым-?атынасы. М?нда екі жа?ты? ???ы?тары бірдей бол?анды?тан, диалогті демократиялы? ?о?амда?ы ?арым-?атынасты? басты нысаны деп атау?а т?рарлы?. Ал демократиялы? ?о?амны? ?рбір м?шесі ?мірде туында?ан ?андай да болмасын проблеманы терезесі те? т?л?аларды? ?арым-?атынасында тал?ылау?а дайын болып, ?зіні? конструктивтік к?з?арасын бас?алар?а білдіруге ж?не жеткізуге ?мтылады. Б?л ?арым-?атынас міндетті т?рде конструктивтік ?станымда болып, бас?аларды? т?л?асы мен пікірін т?сіну ж?не сыйлау т?р?ысынан жасалады.

Диалог тек ?арама-?арсы отыр?ан адаммен ?ана орын алмайды, диалогті ?рбір адам ?зімен де жасайды. Ата?ты структуралист Ю. Лотман ?арым- ?атынасты? (коммуникацияны?) схемасын екі т?рде былайша к?рсеткен: «Мен - Ол» ж?не «Мен - Мен». Бірінші схемада адамны? бас?амен жасал?ан диалогі, ?арым-?атынасы (б?тен адамдар, а?парат, кітап, таби?ат, б?кіл ?лем) к?рсетілсе, екіншіде оны? ?зімен-?зі? жаса?ан диалог т?р.

XIX ?асырды? 70-жылдары педагогикада пайда бол?ан кешенділік ?станымын басшылы??а алу зерттеуді? табыстылы?ын ?амтамасыз етеді деп санады?. Б?л ?станым негізінде педагогикалы? ж?йені? ж?йе??раушы элементтерін ай?ындау, оларды? арасында?ы байланыстарды орнату ар?ылы орта? ма?сат?а ба?ыттау назарда ?сталады. Болаша? педагогтарды к?сіби ?рекетке даярлауды? ж?йе ??раушылары бір жа?ынан: ма?саттар, міндеттер, мазм?н, ?діс, ??ралдар мен формалар болса, екініші жа?ынан университеттік орта: о?ытушылар, білімдік орта т.б. болып келеді. Кез келген педагогикалы? феномен сия?ты біз зерттеп отыр?ан м?селе де бас?а ??былыстармен байланыста бол?анды?тан, оны жеке дара ?арастыру ?ателіктерге ?рындырары м?мкін. Айталы?, ЖОО білімдік ?деріс к?птеген факторлармен бірт?тасты?та ж?зеге асады. Сонды?тан оны сол элементтер жиынты?ы ж?не ішкі ортамен бірлестікте ?арастыру д?рыс болады.

Б?л ?станымды басшылы??а алу себебіміз бастауыш сынып о?ушыларыны? рефлексиясын дамыту, е? алдымен о?ан ?йрететін ?стаздарды? осы кешенді сапасыны? ?алыптас?ан болуына тікелей байланысты. Олай болса, болаша? мамандарды даярлау ?дерісінде олар ?немі рефлексия жа?дайында болулары тиіс. Ол бір ?ажеттілікке айнал?ан болуы ?ажет. Демек ЖОО о?ыту ?дерісіндегі барлы? п?ндер аясында рефлексиялы? жатты?улар орындалуы міндетке айналуы тиіс.

Теория мен практиканы? бірлігі ?станымы педагогикалы? зерттеулерде ?лкен р?л ат?арады. Практика танымды? ?рекетті? негізі, сондай-а? ?айсы бір теориялы? ережені? а?и?атты?ыны? ?лшемі. Дегенмен де т?жірибеге негізделмеген теория ?німсіз болады. Сондай-а? теорияны басшылы??а алма?ан практикада стихийялылы?, тиімсіздік орын алады. Теория т?жірибеге жол ашады. Демек педагогикалы? зерттеулерді ?йымдастыруда психология мен педагогиканы? теориясында?ы жетістіктер ?ана емес, т?жірибені? дамуы, жетістіктері де есепке алынуы тиіс. Осы?ан орай болаша? педагогтарды даярлауда практикада теорияны? м?нін ??ып, оны т?жірибеде ?олданып к?ру, ?з ?рекетін жетілдіруге ы?пал етеді. Бізді? зерттеуімізді? басты м?селесін д?рыс шешу ?шін де д?л осы ?станым басшылы??а алу тиімді деп есептейміз ж?не ол т?жірибелік ж?мыс барысында д?лелденетін болады.

Бізді? санамызда?ы ?зіндік т?сінік, пікір, ойлар формасында туындайды содан со? бас?алармен ?арым-?атынас ар?ылы, содан кейін ?зі?мен диалог жасау, я?ни рефлексия ар?ылы бекиді. Осындай рефлексиялы? ж?мыс санада жа?а ??ымдар мен т?сініктерді ??растырады, жа?а білім, міне, осы кезде ?алыптасады. Бастауыш мектеп о?ушысыны? рефлексиясы белсенді ж?не т?л?аралы? диалог ар?ылы ?йымдастырылады. М?ндай ж?мыс барысында баланы? топты? ж?мыста?ы р?лін, жауапкершілігін арттырады, шешім ?абылдау?а ?йретеді. О?ушыны? б?л жа?дайда?ы табыстылы?ы баланы? ?зін ?зі ба?алауыны? дамуына ы?пал етеді.

?сынылып отыр?ан модель ?зара ты?ыз байланыста?ы ?ш компонент жиынты?ын ??райды. Т?менде соларды? сипаттамасына то?талса?:

Мотивациялы? компонент - о?ыту т?жірибесінде білім алуды? ?р т?рлі т?рткілері болады. Мотивация (а?ылш. motіvation) - ?олданылу ы??айына ?арай ?аза?ша «ниет», «т?рткі», «кірісу», «жігерлену», «ынталану» с?здеріні? ма?ынасына жа?ын келетін, ?азіргі заман м?дениеті мен гуманитарлы? ?ылымдарында ке? ?олданылатын ??ым. Б?л ??ымды ал?аш рет немісті? иррационалды волюнтаризм философы А.Шопенгауэр ?зіні? философиялы? шы?армасында жеткілікті т?рт негізді? бірі ретінде ?арастыр?ан. Moveo латынша с?з болып, «?оз?алу, ?рекет ету» ма?ынасын береді, демек motіvation с?збе с?з ма?ынада «?оз?алту, ?рекетке келтіру» ма?ынасын береді.

Сол мотивтер білім алу барысында?ы а?ыл ойды?, интеллектіні?, ?абілеттерді? дамуына ?оз?аушы к?ш болады. Бізді? моделіміздегі инновациялы? технологиялар негізінде болаша? бастауыш сынып м??алімдеріні? о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а даярлы?ын ?алыптастыру ?дерісіндегі басты м?селе болаша? бастауыш сынып м??алімдеріні? о?ушыларды? рефлексиясын дамытуды? ?ажеттілігін т?сінуі дегенді білдіреді, б?л ?лшемні? к?рініс табуыны? мынадай к?рсеткіштері бар: ма?сат?а сай ?йымдастырылатын о?у ?рекеттеріне ?атысу?а ?мтылыс, о?ушыны? рефлексиясын дамыту?а ?ызы?ушылы?ыны? болуы, рефлексияны? о?ушыны? дамуына ?серін т?сінуі сия?ты белгілермен сипатталады. Бастауыш сынып м??алімдерінде о?ушыларыны? рефлексиясын дамытуда м?ндай сапаларды? ?алыптас?ан болуыны? м?ні ?те зор. Себебі осы мотивтер болаша? мамандарды? зерттеліп отыр?ан сапаларыны? ?алыптасуыны? тиімділігін арттырады. Шынды?ында, о?ушыларды? рефлексиясын дамытуды жас маман, жеке т?л?а ?о?ам ?шін ма?ызын жанымен т?сіну, оны ?зіні? к?сіби ?рекетіні? негізі деп ?абылдауы осы дайынды?ты н?тижелі етеді. Ал м?ндай мотивтерді оята алу ЖОО-?ы педагогикалы? ?дерісіні? басты ба?ыты болуы тиіс.

Танымды? компонентті? модельдегі алар орны ерекше. Таным деп біз адамны? ?орша?ан ортаны зерттеуге ба?ыттал?ан іс-?рекетін айтамыз. Таным теориясы немесе гносеология (грекше gnosis - білім, таным) - философиямен бірге, оны? іргелі б?лімдеріні? бірі ретінде пайда болды ж?не ?алыптасты. Ол адам танымыны? сипатын, біліміні? формаларын, оны? жада?ай т?рінен тере?іне бойлау ?дістерін зерттейді. Гносеологияда?ы орталы? ??ымдар?а «таным субъектісі» мен «таным объектісі», «білім», «таным» жатады. Таным субъектісі деп белгілі бір ма?сат?а ба?ыттал?ан танымды? ?ызметті ат?арушыны айтамыз. Ол - бірде?ені танып, білуге тырысушы. Ол адам немесе т?тастай ?о?ам болуы м?мкін. Таным объектісі деп танымды? ?ызмет ба?ыттал?ан н?рсені айтамыз. Демек, ол танылушы, былайша айт?анда, кітап, молекула, атом, адам немесе т?тастай таби?ат болуы м?мкін.Танымны? негізгі ма?саты тек ?ана білімді жетілдіру емес, сонымен ?атар ?р?ашан ?згерісте болатын ?о?ам мен адамны? материалды? ж?не рухани ?ажеттіліктерін ?теуде болады. Таным деректерді жинаудан басталады да олар белгілі бір ж?йеге келтіріледі. Теориялы? де?гейдегі танымды? ?дерісте зерттелетін затты? ішкі т?ра?ты байланыстары мен за?дылы?тары ашылады.

Бізді? зерттеуімізде ?сынылып отыр?ан модельді? танымды? компоненті? ?лшемі - болаша? мамандарды? о?ушыларды? рефлексиясын дамытатын біліміні? болуы. Ол мынадай к?рсеткіштерді? болуымен аны?талады: ?зіміз ?сынып отыр?ан элективті курс ба?дарламасын игеру, соны? негізінде болаша? бастауыш сынып м??алімдеріні? «рефлексия» жайлы теориялы? білімдеріні?, рефлексияны? т?рлері, формалары, ат?аратын ?ызметтері жайлы т?сініктеріні? болуы ж?не білім беру ?дерісінде ?олданылатын инновациялы? технологияларды? рефлексиялы? ?леуетін білуі.

Демек танымды? компонентте білім алушыларды? жа?а білімді ме?герулері жобаланады. Бізді? ж?мысымызда б?л м?селе элективті курс мазм?ны мен ?дістемені ж?зеге асыру ар?ылы шешілуі ойластырыл?ан.

Модельді? келесі компонентін негіздеу алдында іс-?рекет - ?лемді ж?не ?з ?зін саналы т?рде ?згертетін ?дерісте адамны? немесе топты? ?леммен жасайтын ?зара байланысы екендігіне то?тал?ымыз келеді. Іс-?рекет - адамны? д?ниемен ?арым-?атынас т?сілі. Іс-?рекет барысында адам таби?атты, ?орша?ан айналаны игеріп, шы?армашылы? т?р?ыда ?згертеді. С?йтіп, ?зін іскер, жасампаз субъект ретінде ?алыптастырады, ал ?зі игерген таби?и ортаны іс- ?рекет объектісі етеді. Іс-?рекет А.Н. Леонтьевті? теориясы т?р?ысынан сырт?ы д?ниені ?згерту адамны? ?зін дамытуы ?шін ?ажетті жа?дай ж?не ал?ышарт болып табылады [22].

Адамны? психикалы? ?міріні? жан-жа?ты дамуы белгілі ?рекетпен айналысуына байланысты болады. Адам ?мір с?ру барысында ?з психикасын т?рлі жолмен жары??а шы?арады. М?селен, мектеп жасына дейінгі бала ?з психологиясын ойын ар?ылы білдірсе, ересек адам ?зіне т?н ерекшеліктерін е?бек ?дерісіні? сан алуан салаларында к?рсетеді. ?рекет дегеніміз т?рлі ?ажеттерді ?теуге байланысты белгілі ма?сат?а жетуге ба?ыттал?ан ?деріс. ?рекет д?рыс болу ?шін, со?ан баратын жол д?рыс аны?талуы тиіс. Адам іс- ?рекеті - к?рделі ?деріс. Оны? ??рамына жеке амалдар мен ?оз?алыстарды? ж?йесі кіретіндіктер, оны? белгілі т?рімен айналысу ар?ылы сырт?ы ортамен белсенді т?рде байланыс жасап, шамасынша ?згертіп отырады.

?рекеттік компонент - болаша? мамандарды? о?ушыларды? рефлексиясын дамытатын ?рт?рлі ?рекетке т?су біліктілігі дегенді білдіреді, б?л ?лшемні? к?рініс табуыны? мынадай к?рсеткіштері бар: инновациялы? технологияларда?ы рефлексия т?рлерін білуімен оларды cаба?та тиімді пайдалана алуы. Саба?ты? ?р кезе?інде ?олдану?а болатын рефлексиялы? ?рекеттерді? ма?сат міндеттерін біліп ?ана ?оймай, оларды шеберлікпен ?олдана алу ?азіргі мамандарды? басты ??зыреттілігіне жатады деп санаймыз.

Зерттеу барысында болаша? бастауыш сынып м??алімдерін о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а дайындау бізді? моделімізде к?сіби білім алу барысында?ы базалы?, элективтік п?ндерді о?ыту, ?зіміз ?сынып отыр?ан элективті курс мазм?нын ж?ргізу ж?не студенттерді? педагогикалы? практикасы кезінде ж?зеге асады деп ойластырыл?ан. Оны? себебі ?азіргі кездегі ЖОО ж?ргізілетін саба?тар негізінен технологиялар ?олдану ар?ылы ?ткізіледі.

?азіргі технологиялы? т?р?ыда?ы д?рістер мен семинарларды? міндетті т?рде ?рекетті рефлексиялаумен ая?талуы тиіс. Б?л студенттерді? рефлексия туралы таным т?сініктерін ке?ейтіп, оларды орындай алу?а м?мкіндік береді. Элективті курсты ?ткізу ?дістемеміз келесі тарауда сипатталатын болатынды?тан, педагогикалы? практика кезінде де практикант студенттерді? ?з саба?тарында ж?не ?атысатын саба?тарды? осы элементіне айры?ша к??іл б?лу талап етіледі.

Аны?тал?ан к?рсеткіштер негізінде болаша? бастауыш сынып м??алімдеріні? о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а даярлы? де?гейлеріні? сипаттамасы жасалды.

Жо?ары де?гей - болаша? бастауыш сынып м??аліміні? о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а деген ?ызы?ушылы?ы т?ра?ты, оны ?зіні? к?сіби іс- ?рекетіні? басты ба?ыты деп есептейді. Рефлексия жайында теориялы? білімі жеткілікті, осы ба?ытта?ы білік пен да?дыларды игеруге ?ызы?ушылы?тары жо?ары. Болаша?та педагогикалы? ?ызметте саба?тарда?ы о?ушыларды? рефлексиялы? ?рекетін жобалай біледі, ?йымдастыра ж?не ?рт?рлі ?діс- т?сілдерін ?олдана алады.

Орташа де?гей - болаша? бастауыш сынып м??аліміні? о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а деген жа?ымды к?з?араста, оны? к?сіби ?рекеттегі орнын т?сінеді. Рефлексия жайында теориялардан хабардар, к?сіби білім алу барысында осы ба?ытта?ы білік пен да?дыларды игеруге ?абілетті. Саба?тарда?ы о?ушыларды рефлексиялы? ?рекетін ?йымдастыру т?рлерін біледі, біра? жобалау?а ж?не ?олдану?а машы?танба?ан.

Т?менгі де?гей - болаша? бастауыш сынып м??аліміні? о?ушыларды? рефлексиясын дамытуды? ?ажеттілігін сезінеді, рефлексия жайында?ы білімдері жеткіліксіз, осы ба?ытта?ы білік пен да?дыларды игеруді да?ды?а айналдырма?ан. Саба?тарда?ы о?ушыларды рефлексиялы? ?рекетін ?йымдастыру т?рлерін білгенімен оларды іс ж?зінде ?олдану да?дысы ?алыптаспа?ан.

Cонымен, болаша? бастауыш сынып м??алімдерін о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а даярлауды? ??рылымды?-мазм?нды? моделі студенттерді? к?сіби ?рекетті? негізгі ба?ыттарыны? бірі бойынша ??зыреттіліктерін ?алыптастыруды? жалпы теориялы?, мотивациялы? ?рекеттік ж?не т?жірибелік тетіктерін белгілейді. Модель болаша? бастауыш сынып м??алімдерін инновациялы? технологиялар негізінде о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а даярлауды? а?ыр?ы н?тижеге жетуді? теориялы?- ?діснамалы? негіздері, дайындау ?дерісіні? компоненттері мен к?рсеткіштері ай?ындал?ан, мамандар даярлауда ?олданылатын инновациялы? технологияларды? зерттеу м?селесін тиімді шешуге ба?ыттал?ан ?дістерін, ??ралдарын сипаттайтын, «даяр» болуды? де?гейлері ай?ындал?ан ??рылым болып табылады [23].

Зерттеу ж?мысы барысында жасал?ан осы модельді? бірегейлігін атап ?те отырып, оны? ??ндылы?ы - болаша? бастауыш мектеп м??алімдерін к?сіби даярлауды жетілдіруде, жо?ары педагогикалы? о?у орындарыны? теориялы? ж?не практикалы? міндеттерді шешудегі ?рекеттерін жа?артуда о?у орындары мен біліктілікті арттыру ж?йелері ж?не мектеп практикасында басшылы??а алу?а болатынды?ында, - деп санаймыз.

Ж?мысымызды? келесі тарауында ?сынылып отыр?ан модельді? тиімділігін д?лелдеуге ба?ыттал?ан т?жірибелік-экспериментті? ?тілу барысы мен н?тижесі сипатталады.

2 БАСТАУЫШ СЫНЫП М??АЛІМДЕРІН ИННОВАЦИЯЛЫ? ?ЫЗМЕТКЕ ДАЯРЛАУДЫ? ПЕДАГОГИКАЛЫ? ПРОЦЕСІН МОДЕЛЬДЕУ

2.1 Болаша? мамандарды? инновациялы? ?ызметке дайынды?ын ?алыптастыру

?аза?стан Республикасыны? Білім беру саласын реформалау жа?дайында м??алімні? р?лі артып, к?рделене т?суде. ?азіргі заман?ы м??алім оны ?зіні? педагогикалы? ж?мысыны? н?тижелерін талдау?а ?ана емес, сонымен ?атар идеяны ?алыптастыру?а ж?не дамы?ан педагогикалы? "инстинктке" ие, жа?а педагогикалы? технологияларды? болаша?ын к?ру ?абілетіне негізделген Зерттеуші м??алім ретінде сипаттайтын жа?а типтегі маман болады. Осы?ан байланысты білім беру алдында ?азіргі заман?ы педагогикалы? технологияларды жетік ме?герген, к?сіби м?дениетіні? жо?ары де?гейі бар педагогты инновациялы? ?ызметке сапалы даярлау міндеттері ?исынды т?рде ?ойыл?ан. Сонды?тан жо?ары мектепті? к?сіптік білім беру теориясы мен ?дістемесінде болаша? м??алімні? ?зін-?зі о?ыту, ?зін-?зі т?рбиелеу, ?зін-?зі байыту, ?зін-?зі тану, ?зін-?зі дамыту туралы хабардар болуына ба?ыттал?ан болаша? бастауыш сынып м??алімдерін инновациялы? ?ызметке даярлауды ?амтамасыз ететін жа?дайларды ?ылыми зерттеу ?ажеттілігі кездейсо? емес.

Педагогикалы? о?у орындарыны? т?лектеріне ?ойылатын талаптарды? артуы болаша? мамандарды? инновациялы? ?ызметке дайынды?ын ?алыптастыру проблемасына ?ызы?ушылы?ты арттырды. Осы зерттеу аясында Болаша? бастауыш сынып м??аліміні? инновациялы? ?ызметке дайынды?ын ?алыптастыру процесін к?сіби ?ызметке маман даярлауды? ма?ызды ба?ыттарыны? бірі ретінде ?арастырамыз. Осы?ан байланысты, «болаша? м??алімні? инновациялы? ?ызметке дайынды?ы» ??ымын аны?тай отырып, біз «к?сіби ?ызметке дайынды?» сия?ты ма?ызды категорияны талдау ?ажет деп санаймыз.

Психологиялы?-педагогикалы? ?дебиеттерді талдау к?рсеткендей, «к?сіби ?ызметке дайынды?» ??ымыны? аны?тамаларыны? ке? ау?ымына ?арамастан, оны т?сіндіруді? біры??ай т?сілі жо?. Сонымен, К. М. Дурай-Новакова «жеке ?асиеттерді?, ?асиеттерді?, білімні?, да?дыларды? интеграциялан?ан ауыспалы ж?йесін» о?ай т?сінеді. Оны? мазм?ны жо?ары р?л мен ?леуметтік жауапкершілік санасын, к?сіби міндеттерді белсенді орындау?а деген ?мтылысты, ал?ан ?асиеттерін, білімін, да?дыларын, іскерлігін ?зектендіруге ж?не ж?мылдыру?а деген к?з?арасты біріктіреді [24].

?з зерттеулерінде автор к?сіби ?ызметке дайынды? ке?інен т?сінілетін к?сіби дайынды?ты? таби?и н?тижесі деп т?жырымдайды: даму, к?сіби ба?дар, к?сіби білім, т?рбие ж?не ?зін-?зі т?рбиелеу, к?сіби ?зін-?зі аны?тау.

Низамов Р. А. к?сіби ?ызметке дайынды? ?з ж?мысын ж?не е?бек ?жымын ?ылыми т?р?ыдан ?йымдастыра білу, даму перспективаларын к?ре білу, ?з бетінше ж?мыс істей білу сия?ты ма?ызды ?асиеттерді ?амтиды деп санайды [8].

К?сіби ?ызметке дайынды?ты? е? толы? аны?тамасын В. А. Сластенин берген. К?сіби ?ызметке дайынды?-б?л к?сіби-педагогикалы? функцияларды орындауда оны? с?ттілігін ?амтамасыз ететін жеке ?асиеттерді? жиынты?ы деп санай отырып, ол дайынды?ты? ма?ызды к?рсеткіштеріне жатады «...?зін бас?алармен с?йкестендіру ?абілеті немесе ?абылдау ?абілеті; адамны? динамизмін, оны? ішкі энергиясыны? байлы?ын, ерік-жігерін, бастамасын ж?не т. б. к?рсететін психологиялы? жа?дай. Ол сондай-а? эмоционалды? т?ра?тылы?ты, к?сіби-педагогикалы? ойлауды, я?ни педагогикалы? процесті? себеп-салдарлы? байланыстарына енуге, ?з ?ызметін талдау?а, табыстар мен с?тсіздіктерді? ?ылыми негізделген т?сіндірмесін іздеуге, ж?мыс н?тижелерін болжау?а м?мкіндік беретін ойлауды ?амтиды» [9].

А. Л. Денисованы? пікірінше, к?сіби ?ызметке дайынды?-б?л жеке т?л?аны? ма?сатты к?рінісі, оны? сенімдері, к?з?арастары, к?з?арастары, мотивтері, сезімдері, ерік-жігері мен зияткерлік ?асиеттері, білімі, да?дылары, да?дылары, к?з?арастары, белгілі бір мінез-??лы??а деген к??іл-к?йі [25]. М?ндай дайынды??а моральды?-психологиялы?, к?сіби ж?не физикалы? дайынды? процесінде ?ол жеткізіледі, б?л к?сіби ?ызметті? ерекшеліктерімен ?ойылатын талаптарды ескере отырып, жеке т?л?аны? жан-жа?ты дамуыны? н?тижесі.

Жо?арыда айтыл?андарды ?орытындылай келе, болаша? бастауыш сынып м??аліміні? инновациялы? ?ызметке дайынды?ын біз к?сіби дайынды? аспектісінде ?арастырамыз ж?не оны студентті? жеке басыны? бейімділігі, оны? ішінде оны? жеке ?асиеттері, білімі, да?дылары, педагогикалы? практика?а жа?алы?тар жасау, игеру ж?не енгізу ретінде аны?таймыз.