ТРИЗ Г.С.Альтшуллер (1926-1998) жайлы деректер. ТРИЗ-ді ?зірлеумен Г.С.Альтшуллер 1946 жылы ?зіні? досы Р.Шапиромен бірге айналыс?ан. Олар ТРИЗ бойынша бірінші ж?мыстарын 1956 жылы жариялап, мы?да?ан ?нертабыстар?а талдау негізінде, ?нертап?ышты? тапсырмаларды шешу ?шін техникалы? ?арама-?айшылы?ты аны?тау ж?не шешу ?ажет екенін аны?тады.

?азіргі кезде ТРИЗ - ?лемді ба?ындырды. ТРИЗ бойынша компьютерлік ба?дарламалар ?зірленіп, онымен айналысатын бірнеше фирмалар ??рылды.

ТРИЗ-ді ?олдану?а ж?не дамыту?а мамандан?ан компаниялар ?лемні? к?птеген елдерінде ж?мыс істейді. Мысалы, А?Ш-ты? бір?атар ЖОО-да, Канада, Франция, Англия, Германия, Швейцария, Израиль, О?т?стік Корея, Австрия, Голландия, Финляндия, Италия, Израиль, Чехия, Жапония мен Ресейде о?ытылады.

?нертап?ышты? ойлау деген не? Ойлауды? б?л т?ріні? ?ызметі к?рделі м?селені? (?нертап?ышты? тапсырманы?) т?бінде жататын ?арама- ?айшылы?тарды аны?тайтын ж?не шешетін ж?йелік ойлау (слайдпен ж?мыс).

ТРИЗ технологиясыны? негізінде - о?ушыны? «жо?ары де?гейде» ойлауын ?алыптастыру, біртіндеп автоматтандырыл?ан де?гейге к?шу, ойлауды? ажыратылмас б?лігіне айналу жатыр.

ТРИЗ-ді? ма?саты - ойды реттеп, белгілі бір ж?йеге келтіріп, жина?тап, адамды кедергілерді, ?иыншылы?ты же?е білуге ?йрете отырып, жеке адамны? шы?армашылы?ыны? дамуына ы?пал етуді к?здейді.

ТРИЗ технологиясыны? ойлау?а ?йретуді? 70 -тен аса т?сілдерін бар. Олар т?мендегіше топтастырылады.

- Ой ?оз?ау

- Синектика ?діс

- Бай?ап к?ру ?дістері.

- Морфологиялы? талдау ?дістері

- Фокальді (си?ырлы) объектілер ?дісі.

- Тілдік шы?армашылы? ?німдер жасау ?дістері (лимериктер, ж?мба?тар, метафоралар, шы?армалап т.б.

- ?иялдау т?сілдері

- Дихотомия (іздену айма?ында?ы пайымдаулар)

ТРИЗ - технологиясы негізінде жеке т?л?аны? шы?армашылы? ?леуетін дамыту - б?л ішкі ?деріс, адамны? орта ?серіне белгілі бір жауап беру т?сілі, ?зін саналы т?рде жетілдіруге ?мтылысы. О?ушыны? шы?армашылы? ?леуетін дамытуды ?алыптастыру - субъект-субъектілік ба?дарды? шы?армашылы? ?рекетіні? ерекше т?рі. Ол бір жа?ынан «?зіндік» ?дерістерді? «?зін ?зі тану, ?зін ?зі ай?ындау, ?зін ?зі бас?ару, ?зін ?зі таныту» ?ар?ынын к?шейту мен тиімділігін арттыру?а, екінші жа?ынан, м??алім оларды? шешімін табу барысында субъектілік ба?ыт ?станатындай, т?ра?ты т?рде к?рделеніп отыратын проблемалы? шы?армашылы? міндеттердегі ?арама-?айшылы?тарды шешуге ба?ытталады. Ал т?л?аны? ?зін ?зі дамытуы ?зіндік рефлексия ар?ылы ж?зеге асады.

IV. Топты? ж?мыс: «Те?іздегі капитан» ойыны ар?ылы топ?а б?лу. Студенттер ойын шартымен таныстырылады. Ма?саты: бай?ампазды??а,

шапша?ды??а, бір-біріні? ?рекетін ба?ылап зер салу?а ?алыптастыру.

«Те?іздегі капитан» дегенде ?оз?алыс?а т?седі.

«Су?а адам кетті» дегенде орталарына бір студентті алып ше?бер жасап т?рады.

«Т?скі ас» дегенде 4 студенттен бірігіп, тама? ішу с?тін бейнелейді.

«Жа?сы-жаман» ойыны бойынша берілген тапсырмаларда?ы жа?сы жа?ы мен жаман жа?ын немесе ?арама- ?айшылы?тарды табу, д?лелдеу, ?ор?ау.

1- топ. Шоколад жеу

2- топ. ?атты ?ойыл?ан музыка 3-топ. Т?белес

4-топ. Жаман ба?а алу

V. Ой сергек. Студенттерге дельфинні? суретін салу ?сынылады. Б?дан со? о?ытушы салын?ан суреттеріне психологиялы? талдау жасалады.

VI. Ой тол?аныс (Рефлексия. Топты? ж?мысты ба?алау кестесі бойынша).

VII. Жалпы рефлексия «Біз б?гін не ?йрендік?» Не к?ттім? Не к?рдім? Пікірім. С?ра?ым. С?здері жазыл?ан кері байланыс пара?ын толтыру.

Б?л технологиямен таныстыру д?рісінде студенттер жа?а технология жайында толы? м?лімет алды. Зерттеу ма?сатына ?арай бірнеше рефлексиялы? т?сілдер ?олданылды. Инновациялы? технологияларды ?олдану студенттерді? бірлесіп ойлау, бірге ?рекет ету, шешім ?абылдау мен оны д?лелдеп ?ор?ау ж?мыстарын ат?ару?а м?мкіндік берді. ?сіресе ТРИЗ технологиясыны? басты т?сілі болып табылатын ?арама-?айшылы?тарды шешуге берілген топты? ж?мыс ?те ?ызы?ты ?тті. Мысалы «т?белесуді?» жа?сы жа?ы ретінде д?лелдер келтірудегі ол: шыны?тырады, ?лсіз еместігі?ді д?лелдеуге болады, сені сыйлайтын болады, к?шбасшы боласы?, танымалды боласы? сия?ты ойларды д?йектеу білім алушыларды? белсенділігін ту?ызды.

Топты? ж?мысты? арнайы кесте ар?ылы жасал?ан рефлексиясы о?ан ?р студент ?алай ?атысты, ?ос?ан ?лесі ?андай, н?тижеге ?ана?аттанды? па, ?айта жасаса? нені ?згертер едік деген сауалдар т??ірегігде ж?ргізілді. Б?л ар?ылы студенттерді? ?з ?рекеттерін шынайы ба?алауларына ?ол жеткізілді, ?рі рефлексия жасау?а ?йренеді деуге толы? негіз бар.

?алыптастыру экспериментіні? барысында осылайша студенттерді? о?ушыларды? саба? барысында?ы рефлексиялы? ?рекетіні? т?рлері мен формалары жайлы білімдері мен біліктері ?алыптастырылды деуге болады. Олар:

1. Мазм?нды? компонент бойынша о?ушыны? о?у материалыны? мазм?нына ?атысты рефлексиялы? ?абілетті дамыту?а арнал?ан технологиялар;

2. Эмоционалды? компонент бойынша о?ушыны? эмоционалды? жа?дай мен к??іл-к?й рефлексиясын дамыту?а ба?ыттал?ан технологиялар. Бастауыш сыныптарда саба?та?ы о?ушыларды? эмоционалды? к??іл к?йлерін ба?ылау мен ба?алау?а арнал?ан рефлесиялы? жатты?улар мен тапсырмалар;

3. Іс-?рекеттік компонент бойынша о?ушыны? саба?та?ы ?рекет рефлексиясын ?алыптастыру?а арнал?ан технологиялар.

Инновациялы? технологиялар ж?йесін жасауда бір?атар ?станымдарды негізге алды?: бастауыш сынып о?ушыларыны? жас ерекшеліктеріне ?арай т?сініктілігі, бірізділікте енгізілуі, технологияларды? о?ушыларды? ?ызы?ушылы?ына, тал?амына с?йкестігі.

Рефлексияны ?алыптастыру?а арнал?ан технологияларды ?олдану барысында келесі міндеттер аны?талып шешімін тапты: - бастауыш сынып о?ушыларыны? ?зін ?зі дамыту; - белсенді іс-?рекетке тарту; - ?зін ?зі ба?алау да?дыларын дамыту.

Студенттерді? ?зін ?зі ба?алауы. Т?менде ?сыныл?ан ба?алау пара?ы алдын ала таратылып беріледі. Студенттер ?здеріні? саба? барысында?ы іс- ?рекеттерін ?р критерий бойынша ба?алай отырып рефлексия жасайды. Студеттерді? ?зін ?зі ба?алауын ?рт?рлі кестелер ар?ылы ?йымдастыру ?те тиімді. Соны? бірі т?менде берілген 3.9 кестеде келтіріледі.

Кесте 3.9 - ?зін ?зі ба?алау пара?ы Аты - ж?ні

Критерийлер	Бес балды? ж?йе бойынша ?зі?ізді? топты? ж?мыста ат?ар?ан ж?мысы?ызды ба?ала?ыз
Мен тал?ылан?ан та?ырыпты бас?а проблемалармен салыстырып талдау жасай алдым. Оларды? ??састы?тары мен айырмашылы?тарын ай?ындадым.
Мен на?ты дерек к?здеріне сілтеме жасадым, барлы? ?сыныстарымды нанымды т?рде д?лелдей алдым.
Мен м?селені жан-жа?ты ?арастырып, жалпылама, ?орытынды жасадым, ?з ойымды ж?не болжамдарымды орта?а салып айтып отырдым.
Тал?ылау барысында мен бас?аларды? пікірлерін м??ият ты?дадым, оларды? с?здерін б?лмей, олармен санасып отырдым.
На?ты шешім ?абылдар алдында орта? шешімге келу ?шін мен ?з пікірлеріме ?згерту енгізе алдым.
Барлы?ы

Болаша? бастауыш сынып м??алімдерін о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а даярлау ?дерісі к?п жа?дайда топты? ж?мыс т?рінде ?йымдастырылып отырылды. Оны? себебі инновациялы? технологиялар білім алушыларды? тек жеке ж?мыстары ?ана емес, сондай-а? ?жымды? ж?не топты? ж?мыстар?а ?атысуларын талап етеді. Топты? ж?мыстар білім алушыларды? ?леуметтенуін жеделдетіп, коммуникациялы? ?абілеттері мен ??зыреттіліктерін ?алыптастырады. Сонды?тан студенттерге топты? ж?мысты? рефлексиясы мен ?зін ?зі ба?алауды? ?дістерін де ?йрету міндеті т?рды. Ол ?шін ?рт?рлі сызбалар мен ба?алау кестелері пайдаланылды. Т?менде 3.10-кестеде соны? мысалдарын келтіреміз.

Кесте 3.10 - Топты? ж?мысты ба?алау пара?ы

Критерийлер
Топ м?шелері	Идеялард ы ?сыну	Жолдас- тарын топ ж?мысын а ж?мыл- дыру	Топта?ы белсен- ділігі	С?ра?- тар?а жауап беруі	?з іс- ?рекетіне рефлекси я жасай алуы	Жалпы балл
Топ бойынша

?р критерий бойынша е? жо?ары балл - 4. Барлы? балды? ?осындысын 100-ге к?бейтіп, 20-?а б?лу керек. Сонда ?р студентті? балды? к?рсеткіш бойынша білім де?гейі аны?талады.

Топты? ж?мысын тал?ылау ж?не ба?алау 3.11-кестеде берілген.

Кесте 3.11- Топты? ж?мысын тал?ылау ж?не ба?алау

?рекеттер	?р?ашан	?детте	Кейде	Еш?ашан
Біз берілген тапсырма мен с?ра?тарды т?сініп алу?а тырысып, бір-бірімізбен б?лісеміз, бір-бірімізге к?мектесеміз.
Біз бір-бірімізді ты?дап, ойлар мен пікірлерімізді сыйлап, олармен санасамыз.
Біз о?улы??а с?йенбей, практикадан д?лел келтіріп, ?зіндік идеялар мен ойларды келтіреміз.
Біз м?селелерді практикалы? т?р?ыдан ?арастырып, шешуге ?мтыламыз.
Біз бір-бірімізді ты?дап, с?йлеушіні ?уаттап, ?р пікірмен санасып отырамыз.
Біз тал?ылан?ан м?селені п?н аума?ында ?ана ?арастырмай, оны ке? т?р?ыдан т?сінуге тырысамыз.
Біз тал?ылау н?тижесінде жа?а білім мен т?сінікті? пайда болуына м?дделіміз.

Ж?мыс орындалып біткен со? тал?ылау ?йымдастыру?а болады. Ба?алау ?орытындысы ретінде студенттерге ?з іс-?рекеттеріне рефлексия жасату ма?сатында тал?ылау?а ?сынылатын с?ра?тар:

1. Топ ж?мысыны? ?андай жа?ымды жа?тарына назар аударды?ыз? Бірлесе ж?мыс жасау тиімді болды ма?

2. Топ ж?мысын кім бас?ару?а ?мтылды? Оны? к?шбасшылы?ын ?згелер мойындады ма? Неліктен?

3. Топ ж?мысында ?андай ?иынды?тар туындады? Неліктен?

4. Б?л ?иынды?тарды топ ішінде ?алай же?ді?іздер? Сізді? б?л ж?мыс?а ?ос?ан ?лесі?із ?андай болды? ?иыншылы?тарды ?алай же?уге болады деп ойлайсыз?

М?ндай тал?ылаулар ?р студентті? ?азіргі заман адамына, маманына ?ойылатын басты талаптарды? бірі к?шбасшылы?, толеранттылы?, командада ж?мыс жасай алу, ашы?ты?, ?арым-?атынасшылды? сия?ты сапаларыны? де?гейлерін аны?тап, т?л?аны? ?рі ?арай ?з ?зімен ж?мыс жасауына ы?пал етеді. Бізді? ойымызша болаша? бастауыш мектеп м??аліміне де осы сапалар аса ?ажет.

Курс барысында 10 са?ат?а жоспарлан?ан тренинг ж?ргізілді. Тренингті? ма?саты: Болаша? м??алімдерді? рефлексиясын дамыту.

Міндеттері:

1) Студенттерді? рефлексивті ??зыреттілігін дамыту;

2) К?сіби іс-?рекетте рефлексияны? ма?ызын т?сіндіру;

3) К?сіби рефлексияны? ?ызметтегі м?селелерді шешуде ?олдану да?дысын дамыту.

Тренингті? ал?аш?ы к?нінде топты? ережелері ?абылданады:

1) Ерікті т?рде ?атысу ?а?идасы, барлы? тренингтерде ж?не оны? жеке жатты?уларына топ м?шесі ?з еркімен ?атысу?а, не ?атыспау?а ???ылы.

2) ?зара диалогтік ?а?ида, я?ни топты? ж?мысында толы??анды т?л?ааралы? ?арым-?атынаста ?атысушылар?а ?зара ??рметпен ?арау, бір- біріне толы? сенім арту.

3) ?зін ?зі диагностикалау ?а?идасы: ?зін ?зі таныстыру, рефлексия, ?зін ?зі к?рсету, ?здеріні? жеке ма?ызды м?селелерін т?сіну ж?не т?жырымдауды ?амтиды.

4) ?ауіпсіздік ?а?идасы. Т-топты? ?рбір м?шесіні? ?ауіпсіздігін ?амтамасыз етеді, а?параттарды? ??пиялылы?ын са?тайды. Ол тренинг аясында о?и?аларды, м?селелерді тал?ылауды шектеулі т?рде ?арастырады.

5) Ашы?ты? ?а?идасы бойынша ?атысушылар ашы?, шыншыл болуы керек. Олар жал?ан с?йлемеуі керек. ?зіні? «Мен»-ін ашы? к?рсете білетін адамдар к?шті, сау т?л?аны? белгісі болып саналады.

6) Серіктестік ?арым-?атынас ?а?идасы тренинг ж?ргізушісі мен Т-топ м?шелеріні? арасында?ы субъект п?ндік ?зара іс-?имылды ж?зеге асыруды к?здейді.

7) ?зі?е к??іл аудару ?а?идасы ?атысушыларды? тере?-ойлауына ?сер етеді, оларды ойларына, сезімдеріне назар аударуына ?йретеді. Ол ?зін ?зі талдау да?дыларын дамытуды ?амтиды [36].

Топ ережелері тал?ыланады. Студенттермен ?зара а?ылдасып топты? ережесі туралы орта? шешім шы?арылды. ?р тренинг саба?ынан со? келесі рефлексиялау?а арнал?ан с?ра?тар ?ойылады:

1. Б?гінгі тренингтен мен алдым.

2. Тренингтен мен ?зімні? бойымда?ы секілді ?асиеттерді аны?тадым.

3. Мен ?шін жа?алы? болды.

4. Болаша?та мен к?сіби ?ызметте ?олданамын.

5. Студенттерді? еркісіне беріледі.

Студенттерге рефлексияны дамыту ба?ытында практикалы? ке?естер береді ж?не осы ке?естерді? ?немі са?талауы ?ада?аланды:

1. Ма?ызды шешімдер ?абылда?аннан кейін немесе кездесулерден кейін ?зі?ізді? іс-?рекеттері?ізді талда?ыз. Жан-жа?тан ?арап д?рыс ба?а беруге тырысы?ыз. Бас?аларды? к?з?арасы бойынша іс-?рекеттері?із ?алай бол?анды?ы ж?нінде ойланы?ыз. Сол ?рекетті д?рыс немесе тиімді етіп жасау?а болатын м?мкіндігі?із болар ма еді, сол жа?ын ?арастыры?ыз. На?ты жа?дайдан со?, ал?ан т?жірибе?ізді ба?ала?ыз.

2. ?р к?нні? со?ында ?ткен жа?дайларды талдап ?орытындылау?а тырысы?ыз. ?ткенні? к?ннін жа?дайларына оймен ж?гіріп, к??ілі?із толмайтын с?ттерге назар салы?ыз. С?тсіз кездерді ба?ылаушыны? к?зімен ба?а бері?із.

3. Бас?а адамдар туралы ?зі?ізді? пікірлері?ізді уа?ытылы тексеріп отыры?ыз. Сол адам туралы пікірі?із ?аншалы?ты д?рыс немесе б?рыс? Берілген тапсырманы же?іл деп айту?а болмайды, біра? егер сіз ашы? адам болса?ыз, сіз ?шін б?л ?лкен м?селеге айналмайды. Бас?аша жа?дайда сізге коммуникативті сапаларды дамыту ?ажет.

4. Сізге ??самайтын, сізді? к?з?арасы?ызбен келіспейтін адамдармен к?п ?арым-?атынас?а т?суге тырысы?ыз. Осындай адамды т?сінуге тырысу барысында рефлексия белсенді ж?реді. Тапсырманы д?рыс орында?ан кезде сіз рефлексияны? та?ы бір т?рін ме?гересіз. Бас?а адамды т?сінуге талпынудан ?оры?пау керек, б?л сізді? оны? к?з?арасымен с?йкес келгендігін білдірмейді. Жа?дайды жан-жа?тан ?арау ар?ылы а?ыл-ойы?ыз иілгіш болады ж?не ?зара бір шешімді табу?а к?мек береді.

5. Іс-?рекеті?ізді талдау ?шін на?ты жа?дайда?ы м?селеге к??іл б?лі?із. Тіпті к?рделі жа?дайды? ?зінде к?лкілі эпизодты табу?а тырысы?ыз. М?селені бас?а ?ырынан ?арасы?ыз ерекше с?тін к?руге болады. М?ндай да?ды рефлексияны? жо?ары де?гейін к?рсетеді. М?селеден к?лкілі эпизодты табу ?рине ?немі м?мкін болмайды, біра? б?л шешімні? та?ы бір жолын табуды к?рсетеді.

6. Бойы?ызда рефлексия?а ?абілетті дамыта отырып, жарты жылдан со? ?зі?ізді ж?не бас?а адамдарды жа?сы тани бастайсыз. ?згелерді? ойларын ж?не м?мкін болатын ?ылы?тарын алдын ала жобалау?а ?йренесіз. ?зі?ізді т?сіне аласыз ж?не бойы?ызда керемет к?шті сезіне бастайсыз. Берілген ба?ытта ?здіксіз дами беруге болады, ал рефлексия?а ?абілетті ?мірді? т?рлі салаларында ?олдана беруге болады.

Студенттерді? к?сіби іс-?рекетте рефлексияны? ма?ызын т?сініп, іс- ?рекетті? мотивтерін, белсенділіктерін дамытып, ?зін ?зі тануына м?мкіндік беру ма?сатында Н.О.Николаевны? ?ылыми е?бегі негізінде ?йымдастырыл?ан психологиялы? тренингті ж?ргізу т?жірибемізден мысалдар келтіреміз.

2 к?ні (2 са?ат?а арнал?ан тренинг)

«Сауса?тарды к?рсету»

Ма?саты: студенттерді тренингке дайындау ж?не белсенділіктерін жо?арылату.

Топ жетекшісі студенттерге б?йры? бойынша сауса?тарды «к?теруді» с?райды. Жатты?у топ м?шелері бір мезгілде бірдей сауса?ты к?рсеткенше жал?асады. М?нда студенттерді? ?зіне ?зі есеп беруін талдауына назар аудару керек: бірдей ?рекет жасау?а не кедергі болды, ?андай жа?дай к?мектесті.

«Мен кіммін?» жатты?уы

Ма?саты: студенттерді? ?зін ?зі тануына м?мкіндік беру, бойында?ы жасырын ?абілеттерін ашу.

Топ жетекшісі бірнеше а? пара? алып, жо?ары о? жа? б?рышына ?здері ?йренген 10 есімін жазуларын с?райды. Кейін «Мен кіммін?» деген с?ра??а жауап жазады. М?ны шапша?, ой?а келу ретімен тез жазу ?ажет. Кейін, ?асында?ы достары?ызды? Сізді сипаттауы бойынша

1. ??састы? неде?

2. Айырмашылы? неде?

3. Айырмашылы? болса, ?зі?ізьен ?алай байланыстырасыз?

4. М?ндай айырмашылы?тарды неліктен достары?ыз к?ре алмайды? ?орытындыда топ м?шелерімен жалпы талдау ж?ргізіледі.

«Жауапкершілікті сезіну»

Ма?саты: студенттерге ?мірде болатын жа?дайлар?а жауапкершілікпен ?арау?а ж?не оны? ма?ызы туралы а?парат беру.

?атысушылар ше?бер бойымен отырады. ?р топ м?шесі к?рделі немесе конфликтті жа?дайды еске т?сіреді. Кейін ?р ?атысушы жа?дайды? м?ні туралы баяндайды, кейін ?зін ?зі сыйлайтын жауапкершілігі бар адам т?р?ысынан ?зін сипаттайды. ?атысушылар сын айтпайды.

Со?ында келесі с?ра?тар ?ойылады: “?андай да бір жа?дайды? негізгі итермелеуші к?ші ?алай болды?”

«Идеалды модель» жатты?уы

Ма?саты: педагогикалы? ?рекетті? ма?ызы, осы ?ызметті орындау?а ?ажет т?л?алы? ?асиеттерді т?сіну.

Топ ?атысушыларына ?сынылады:

1. М??алімні? орындауы ?ажет ?леуметтік ролін немесе ?ызметін елестеті?із.

2. Сол ?леуметтік рольді? ма?ызы мен м?ні туралы ойланы?ыз.

3. М??алімні? негізгі іс-?рекетіні? мотивін ??ры?ыз, т?л?а?а ?ойылатын психологиялы? талаптары бойынша ойла?ыз.

4. ?зіні? «идеалды моделін» ?а?аз бетіне т?сіру.

Со?ында барлы? алын?ан «идеалды модельдер» тал?ыланады.

«К?шті ?асиеттер» жатты?у Ма?саты: к?шті ?асиеттерін тануына м?мкіндік беру.

Топ м?шелері ж?п?а б?лінеді. Бірінші студент 2 минут бойы педагогикалы? іс-?рекетте болатын к?рделі жа?дайлар туралы айтады. Екінші ?атысушы тындап бірінші ж?быны? бойында?ы осы к?рделі жа?дайды шеше алатын ?асиеттерді? бар екенін к?рсетеді. Кейін ?атысушылар орындарымен алмасады. Жатты?уды? со?ында тренингке ?атысушыларды? тарапынан ?зара пікірлер алмасады.

«Болаша? суреті» жатты?уы

Ма?саты: студенттерді? болаша? к?сіби ?ызметінде мансапты? ?суге ынталандыру.

Тренинг ?атысушыларына ?арандаштар, бояулар ж?не пара?тар таратылады. ?здерін еркін сезінетіндей орналасулары ?ажет. ?атысушылар?а ?зіні? болаша? к?сіби іс-?рекетін ж?не болаша? ?мірін суретке т?сіру ?сынылады. Жетістікке жететін бейнені салуды белгілеу ?ажет. Жатты?у со?ында суреттер галлереясы ??растырылады. Галлереяны ?арап шы??ан студенттер авторды? атын атамай сал?ан суреттерді тал?ылайды.

Зерттеу ж?мысы бойынша ж?ргізілген ?алыптастырушы экспериментті? ?орытынды кезе?інде болаша? бастауыш сынып м??алімдеріні? о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а дайын болу де?гейін аны?тау міндеті т?рды. Ол ?шін т?жірибелік-эксперименттік ж?мысты? келесі бекіту диагностикалы? кезе?інде, сыналушылар ай?ындаушы экспериментте ?олданыл?ан ?дістемелер ар?ылы ?айта зерттелді.

?алыптастырушы экспериментті? н?тижелері:

Эксперименттік ж?мысты? ?орытынды н?тижелерін шы?ару ?шін жаса?ан ??рылымды?-мазм?нды? моделінде к?рсетілген мотивациялы?, танымды?, іс- ?рекеттік де?гейлеріні? к?рсеткіштерін ай?ындайтын сауалнама ?айта алынды. Сауалнама?а эксперименттік топты? 78 студенті ?атысты. «Бастауыш сынып о?ушыларыны? рефлексиясын дамыту жайлы не білесіз?» атты сауалнаманы? н?тижелері:

1. «Рефлексия» жайлы не білесіз?» деген сауалнама?а жауап бергендерді? Жалпы ал?анда, студенттерді? 100ЈҐ-да рефлексия туралы т?сінік бар екені аны?талды.

2. «Оны бастауыш мектептен бастау керек пе?» деген с?ра??а сыналушыларды? 100ЈҐ-ы «и?» деп жауап берді.

3. «Бастауыш сынып о?ушыларыны? т?л?алы? сапаларын дамыту?а рефлексия ?атысады ма?» сауалына да студенттер “?рине” деп, о?ан ?оса саба??а ?ызы?ушылы?ты арттыратынды?ын ж?не рефлексия тек саба??а ?атысты емесе, т?рлі ?мірлік к?рделі жа?дайларда д?рыс шешім ?абылдау?а к?мектесетінін ?осымша к?рсеткен.

4. «Мектеп п?ндеріні? о?ушыларды? рефлексиясын дамытуда?ы м?мкіндіктері ?андай?» деген сауал?а аны?таушы эксперимент барысында негізінен ана тілі, ?аза? тілі, ?зін ?зі тану мен жаратылыстану саба?тарыны? м?мкіндіктеріні? зор екендігін атаса, енді бейнелеу ?нері, дене т?рбиесі п?ндеріні? ма?ызды екенін к?рсетеді.

5. «Рефлексияны ж?зеге асыру?а бастауыш сынып о?ушыларында ал?ышарттар бар ма?» с?ра?ына болаша? м??алімдерді? 79%-ы м??алімні? саба?ты д?рыс ?йымдастыруына байланысты деген пікір жазады. Б?л жауаптан бізді? студенттерді? болаша?та к?сіби ?ызметтерінде о?ушылары ?шін жауапкершілік алып мойында?андары ?уантады.

6. «Балаларды? рефлексиясын дамытуды? ??ралдарын білесіз бе?» сауал?а аны?таушы экспериментте сыналушыларды? 51% - білмеймін десе, енді 97ЈҐ-ы «білемін» деген н?тижелер к?рсетті. .

7. «?з о?ушылары?ызды? рефлексиясын дамытуда ??зыретті бол?ы?ыз келе ме?» Б?л с?ра??а студенттерді? 100% - «ия» деп жауап берген.

Сонымен, маманды? бойынша білім алып жат?ан студенттерді? рефлексия жайлы білімдері ?алыптас?анын, болаша? м??алімдер рефлексияны? саба?тарда ?олданылатын т?рлерінен хабарлары бар ж?не т?жірибеде ?олдана алатыны, о?ушыларды бастауыш мектептен бастап ?ол?а алу ж?не ол бастауыш м??алімні? жауапкершілігімен ж?зеге асырылуы керек екенін т?сінгенін аны?тады?.

О?у іс-?рекетіне мотивін зерттеу ?дістемесіні? (А.А.Реан, В.А.Якунин модификациясы бойынша) н?тижелері бойынша біз эксперименталды топ студенттеріні? шы?армашылы? ?зін ?зі жетілдіру мотивіні? жо?арыла?анын бай?аймыз. Б?л ?з кезегінде студенттерді? ?зіні? істеріне саналы жауап беріп, жауапкершілік алып, жа?а идеяларды? туындауына ж?не ?ызы?ушылы?тарыны? арт?анды?ын к?рсетеді. Маманды??ы жо?ары с?раныс мотивіні? т?мендегенін (2%) аны?тады?. Демек, маманды??а деген с?ранысты? т?мен немесе керісінше болуы студенттерді? ?з ісіні? к?сіби маманы болуына кедергі келтірмейді. Педагог мамандарды? «м??алім-о?ушы» ?арым- ?атынасында студенттерді? ?арым-?атынасында?ы ма?ызды орын алады. 3.12- кестеде к?рсетілгендей экспериментке дейін ж?не кейін студенттерді? ?арым- ?атынасыны? пайызды? к?рсеткіштері арысында айырмашылы? жо?. Бізді? ойымызша, ?арым-?атынас мотивіні? ?згеріссіз ?ал?аны д?рыс. Эксперименталды топта ?згерістерді? бар екені tэмп=3,02>1,99=tкр Н₁ ар?ылы бай?ады?.

Кесте 3.12 - ?алыптастырушы эксперименттен кейінгі о?у іс-?рекетіне мотивін зерттеу ?дістемесіні? (А.А.Реан, В.А.Якунин модификациясы бойынша) н?тижелері

Педагогикалы? т?жірибе-эксперимент ала?ы бол?ан жо?ары о?у орны	Экспериментке дейін	Эксперименттен кейін
	ЭТ (n=78)	БТ (n=79)	ЭТ (n=78)	БТ (n=79)
Шкала 1. ?арым-?атынас мотиві	23ЈҐ	26ЈҐ	24ЈҐ	24ЈҐ
Шкала 2. С?тсіздіктен ?ашу мотиві	5ЈҐ	6ЈҐ	2ЈҐ	7ЈҐ
Шкала 3. Маманды??а жо?ары с?раныс мотиві	9ЈҐ	8ЈҐ	2ЈҐ	7ЈҐ
Шкала 4. К?сіби мотиві	10ЈҐ	10ЈҐ	18ЈҐ	13ЈҐ
Шкала 5. Шы?армашылы? ?зін ?зі жетілдіру мотиві	9ЈҐ	8ЈҐ	31ЈҐ	11ЈҐ
Шкала 6. О?у-танымды? мотиві	10ЈҐ	12ЈҐ	11ЈҐ	10ЈҐ
Шкала 7. ?леуметтік мотивтер	34ЈҐ	30ЈҐ	12ЈҐ	28ЈҐ
Барлы?ы	100ЈҐ	100ЈҐ	100ЈҐ	100ЈҐ

А.В. Карповты? «Рефлексивтікті? дамуыны? даралы? ?лшемін» аны?тау ?дістемесін ?айта ж?ргізу н?тижесінде де айтарлы?тай жо?арылауды? бар екені бай?алады (кесте 3.13). Атап айтса?, эксперименталды топта ай?ындаушы экспериментте жо?ары 15, орташа 42, т?мен 21-ді ??раса, ?алыптастырушы эксперименттен кейін 21 жо?ары, 41 орташа ж?не 16 сыналушы т?мен аралы?та?ы ?пайларды жина?ан. ?згерістерді? сенімділігін ба?алауда т?уелді та?дамалар ?шін Стьюдентті? t-критерийі бойынша келесі болжамдар ?ойды?:

1) Н₀: эксперимент басы мен со?ында?ы к?рсеткіштер арасында?ы даму ?згерісі бар;

2) Н₁: эксперимент басы мен со?ында?ы к?рсеткіштер арасында?ы даму ?згерісі жо?;

t_эмп=4,32>1,99=t_кр

Экспериментке дейін ж?не кейін арасында?ы ауыт?ушылы?тарды? бар екені t_эмп>t_кр (р?0,05) => Н₁ ар?ылы бай?ады?.

Кесте 3.13 - А.В. Карповты? «Рефлексивтікті? дамуыны? даралы? ?лшемін» аны?тау ?дістемесі бойынша ?алыптастырушы экспериментті? н?тижелері

Педагогикалы? т?жірибе- эксперимент ала?ы бол?ан жо?ары о?у орны	Экспериментке дейін	Эксперименттен кейін
	ЭТ (n=78)	БТ (n=79)	ЭТ (n=78)	БТ (n=79)
Жо?ары (148 жо?ары)	ж?не	одан	15- 19, 23%	17- 21,52%	21- 26, 92%	18- 22,78%
Орташа (123-147)	42- 53,85%	40- 50,63%	41- 52,57%	42- 53,17%
Т?мен (80-нен 122-ке дейін)	кем	ж?не	21- 26,92%	22- 27,85%	16- 20,51%	19- 24,05%

Жо?арыда?ы А.В. Карповты? «Рефлексивтікті? дамуыны? даралы? ?лшемін» аны?тау ?дістемесіні? эксперименттен со? ?алыптасуыны? орташа м?ндеріні? к?рсеткіштері н?тижелерін диаграмма т?рінде т?менде берілген 3.4 - суретте сипаттаймыз.

Болаша? бастауыш сынып м??алімдеріні? о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а даяр болуы е? алдымен оларды? ?з ?рекеттерін рефлексиялай алу?а ?атысты да?дыларыны? эксперименттен со? ?алыптасуыны? н?тижесі М.Грантты? «Рефлексия?а ба?ыттылы? пен к?ріну де?гейі» атты ?дістемесін ?айта ж?ргізу ар?ылы аны?талды.

Компьютерлік жолмен алын?ан сауалнамадан шы?арыл?ан ?орытындылар бойынша ?атысушыларды? «жо?ары» де?гейді к?рсеткендері 21 %; «жо?арыдан т?мен» де?гейді - 27 %, «орта» де?гейді - 32% , «ортадан т?мен» де?гейді - 15%, «т?мен» де?гейді - 5% болды. Сауалнама н?тижесін 3.5- суреттен к?руге болады.

Сурет 3.4 - А.В. Карповты? «Рефлексивтікті? дамуыны? даралы? ?лшемін» аны?тау ?дістемесіні? эксперименттен со? ?алыптасуыны? к?рсеткіштеріні? диаграммасы

Сурет 3.5 - «Рефлексия?а ба?ыттылы? пен к?ріну де?гейі» ?дістемесіні? н?тижелеріні? диаграммасы (М.Грант бойынша)

Суреттен к?ріп отыр?анымыздай студенттерді? рефлексия?а ба?ыттылы?ы негізінен орташа де?гейде. Жо?ары ж?не жо?арыдан т?менгі де?гей 48%-ды к?рсетіп, орта, ортадан т?мен, т?менгі де?гейлерді? жиынты?ы 52%-?а жеткендігін бай?атады. Б?л н?тиже студенттерді? т?жірибелік ж?мыстар барысында ?зіндік рефлексия жасау?а деген ?ажеттіліктері мен да?дыларыны? арт?анды?ын к?рсетеді [37].

3.14-кестеде к?рісетілген ба?ылаушы топта элективті ж?мыс ж?ргізілмегендіктен ?згерістерді? болма?анды?ын бай?атса, ал т?жірибелік- эксперимент ж?рген топта?ы алын?ан н?тижелер болаша? бастауыш сынып м??алімдеріні? о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а барлы? компоненттер бойынша даяр болу де?гейлеріні? арт?анды?ын бай?атты.

Зертеуді? ай?ындаушы эксперимент кезінде алын?ан ж?не ?алыптастырушы кезе?інде ж?ргізілген ж?мыстардан кейін та?дал?ан критерийлер бойынша диагностикалауды? ?орытынды н?тижесі т?мендегідей болып шы?ты.

Кесте 3.14 -?алыптастырушы экспериментті? ?орытынды н?тижелеріні? мониторингі

Компоненттер

Эксперименттік топ студентері (n=78)

Ба?ылау тобы студенттері (n=79)

Де?гейлер

жо?ары

орта

т?мен

жо?ары

орта

Т?мен

эд

эк

эд

эк

эд

эк

эд

эк

эд

эк

эд

Эк

Мотивациялы?

40 ЈҐ

78 ЈҐ

51 ЈҐ

22 ЈҐ

9 ЈҐ

-

33 ЈҐ

29 ЈҐ

30 ЈҐ

35 ЈҐ

37 ЈҐ

36 ЈҐ

Танымды?

39 ЈҐ

60 ЈҐ

35 ЈҐ

29 ЈҐ

26 ЈҐ

11 ЈҐ

42 ЈҐ

47 ЈҐ

40 ЈҐ

40 ЈҐ

18 ЈҐ

13 ЈҐ

Іс-?рекеттік

59 ЈҐ

80 ЈҐ

33 ЈҐ

15 ЈҐ

8 ЈҐ

5 ЈҐ

38 ЈҐ

44 ЈҐ

42 ЈҐ

43 ЈҐ

20 ЈҐ

13 ЈҐ

?р компонент бойынша эксперименталды топ студенттеріні? эксперимент басы мен со?ында?ы к?рсеткіштер арасында?ы ауыт?ушылы?тарды? бар екені t_эмп>t_кр (р?0,05) => Н₁ ар?ылы бай?ады? (t_эмп=3,02>1,99=t_кр).

Жо?арыда келтірілген деректер диссертациялы? зерттеу барысында ж?ргізілген ?алыптастырушы экспериментті? н?тижелі бол?анды?ын к?рсетеді. Сонымен, т?жірибиелік зерттеу ж?мысымызды ?орытындылай келе, біз болаша? бастауыш сынып м??алімдерін инновациялы? технологиялар негізінде о?ушыларды? рефлексиясын дамыту?а даярлау ?дерісінде оларды? рефлексия жайлы теориялы? білімдер алуы, ?з ?рекеттерін ?здеріні? ба?алауы, о?ыту технологияларыны? о?ушыны? рефлексиясын дамытуда?ы инновациялы? технологияларды ме?геруді? бірт?тасты?ы ?амтамасыз етілсе, б?л сапа жо?ары де?гейде ?алыптасады деген болжамымыз д?лелденді.

?ОРЫТЫНДЫ

?азіргі заман?ы м??алім шы?армашылы? емес т?л?а бола алмайды ж?не о?ушыларды? білім беру ?ызметін ?йымдастыруда?ы инновациялы? ?зірлемелерді зерттей алмайды. М?ны? б?рі психологтарды?, философтарды?, ?леуметтанушылар мен м??алімдерді? м??алімні? жеке басыны? инновациялы? ба?ытын ?алыптастырумен байланысты м?селелерді зерттеуге деген ?ызы?ушылы?ыны? артуын т?сіндіреді. ?аза?станда?ы білім беруді дамытуды? мемлекеттік ба?дарламасында к?рсетілгендей, м??алімні? инновациялы? ?ызметін дамыту-білім берудегі стратегиялы? ба?ыттарды? бірі. Б?л м?селені шешу б?гін ма?ызды болып табылады, "білім беру саласында?ы инновацияларды? кез келген нысандарын іске асыру?а болады кезде, ... егер олар іштей ?абылданса ж?не т?рбиешілер ?олдаса, практиктер".

Бізді? т?сінігімізде болаша? м??алімді инновациялы? ?ызметке дайындау-б?л білім беру сапасын жа?сарту?а ы?пал ететін педагогикалы? табылыстар мен заманауи технологияларды табу?а ж?не іске асыру?а байланысты барлы? да?дыларды ?алыптастыруды? ма?сатты процесі. ?ылыми-педагогикалы? ?дебиеттерді зерттеу шы?армашылы? инновациялы? педагогикалы? іс-?рекетті? жалпы ж?не ерекше белгілері Годник, Ф. Н. Гоноболин, В.А. Канкалик, А. Е. Кондратенков, Л. С. Подымов, ДК е?бектерінде зерттелгенін к?рсетті. Полякова, В. А. Сластенина ж?не т. б.

Болаша? бастауыш сынып м??алімдерін инновациялы? ?ызметке даярлау ж?йесін біз ??рылымды? ?лгі ретінде ?сынды?, оны? ма?саты болаша? бастауыш сынып м??алімдерін инновациялы? ?ызметке даярлау болып табылады. Оны? негізгі міндеттеріне: студенттерді инновациялы? ?ызмет саласында?ы білім ж?йесімен ?аруландыру; ?азіргі мектептегі бастауыш сынып м??аліміні? инновациялы? ?ызметіні? м?ні мен мазм?нын ашу; студенттерге инновациялы? ?ызметке дайынды?ын ?алыптастыру процесінде к?мек к?рсету; мектептегі жеке ж?не топты? инновациялы? да?дыларды ?алыптастыру; болаша? м??алімдерді ?з шы?армашылы?ын рефлексивті ба?алау ?шін тиісті білім мен да?дылармен ?аруландыру.

Болаша? бастауыш сынып м??алімдерін инновациялы? ?ызметке даярлау ж?ніндегі міндеттерді іске асыру психологиялы?-педагогикалы? факультетті? о?у жоспарына кіретін барлы? о?у п?ндері бойынша д?рістер, практикалы? ж?не семинарлы? саба?тарда ж?зеге асырылуы м?мкін.

Орта жалпы білім беретін мектепті? арсеналында?ы о?ыту ?а?идаттарыны? ?р т?рлі спектрінен біз университетті? о?у процесіні? объективті за?дылы?тары мен болаша? бастауыш сынып м??алімдерін инновациялы? ?ызметке даярлау ма?саттары арасында?ы т?уелділікті к?рсетуге м?мкіндік беретіндерді б?лдік. Оларды? негізгілері, бізді? ойымызша, мынадай ?а?идаттар болып табылады: аксиологиялы?; ?ылыми; м?дениеттілік; ?мбебаптылы? ж?не ерекшелік; к?рнекілік; теория мен практиканы? о?тайлы ?йлесімі; ж?йелілік; д?йектілік ж?не саба?тасты?; даралау ж?не ізгілендіру; ба?ыттал?ан; о?ытуды? к?сіби-шы?армашылы? ба?ыты; о?ытуды? т?л?а?а ба?дарлануы; болаша? маманны? ?з бетінше білім алу іс-?рекетіні? т?жірибесін ?алыптастыру?а ба?ыттал?ан о?ыту.

Жалпы м??алімні? инновациялы? іс-?рекетіні? м?нін теориялы? талдауды ж?не бастауыш сынып м??алімін осы іс-?рекетке дайындауда?ы т?жірибелік-эксперименттік ж?мысты ?орытындылай келе, осы процесті? с?ттілігін ?амтамасыз ететін келесі ?ажетті ж?не жеткілікті педагогикалы? жа?дайларды б?ліп к?рсетуге болады:

- диагностикаланатын ма?сатты ?ондыр?ысы бар инновациялы? ?ызметке арнайы ?зірленген дайынды? ж?йесіні? болуы;

- инновациялы? ?ызметке теориялы? ж?не практикалы? дайынды?ты? на?ты аны?тал?ан ?ылыми негізделген ба?дарламасыны? болуы;

- о?у-т?рбие ?рдісін ?ылыми-?дістемелік ?амтамасыз ету кешеніні? болуы;

- ?з ?ызметінде заманауи инновациялы? педагогикалы? технологияларды пайдалану?а дайын ЖОО мамандарыны? болуы;

- студенттерді эндогендік к?рсеткіштерді? даму де?гейін ескере отырып, педагогикалы? ?ызметті? ?р т?рлі к?рделене т?сетін т?рлерін орындау?а ?осу ж?йелері;

- болаша? м??алімні? инновациялы? ?ызметін есепке алу мен ынталандыруды? негізделген ж?йесіні? болуы;

- заманауи а?паратты? ж?йелермен жабды?тал?ан тиісті материалды?-техникалы? база.

ПАЙДАЛАНЫЛ?АН ДЕРЕКТЕР ТІЗІМІ

1 Кенжебеков Б.Т. Жо?ары о?у орны ж?йесінде болаша? мамандарды? к?сіби ??зыреттілігін ?алыптастыру: пед.?ыл.докт. … автореф. - ?ара?анды, 2015. - 33 б.

2 Кенжебеков Б.Т. Жо?ары о?у орны ж?йесінде болаша? мамандарды? к?сіби ??зыреттілігін ?алыптастыру: пед.?ыл.докт....автореф.: 21.05.15. - ?ара?анды: Е.А.Б?кетов атында?ы ?арМУ, 2015. - 40 б.

3 ??дайбергенова К.С. ??зырлылы? амалыны? негізгі ??ымдары - Алматы, 2007.

4 ??рманалина Ш.Х. Оценка качества профессиональной компотентности учителя. Алматы-2006.

5 Равен Дж. Компетентность в современном обществе: выявление, развитие и реализация / Пер. с англ. - М., «Когито-Центр», 2012. - 396 с.

6 Сорокина Т.М. Развитие профессиональной компетенции будущего учителя средствами интегрированного учебного содержания // Начальная школа. - 2004. - №2. - С. 110-114.

7 Т?р?ынбаева Б.А «М??алімні? шы?армашылы? ?леуетін біліктілікті арттыру жа?дайында дамыту: теория ж?не т?жірибе» Алматы-2015

8 ?аза?стан Республикасыны? Президенті - Елбасы Н.?.Назарбаевты? ?аза?стан хал?ына Жолдауы «?аза?стан - 2050» Стратегиясы: ?алыптас?ан мемлекетті? жа?а саяси ба?ыты: Елбасы Жолдауын тал?ылау?а арнал?ан шараларды? материалдары / Жауапты ред. Б.К.С?лтанов. - Алматы, 2013. -- 226 б.

9 Кудайкулов М.А. Дидактические проблемы формирования основ профессионально-методических умений у будущего учителя: автореф. … док. пед. наук. - Киев, 1977. - 49 с.

10 Ералин К. Изобразительное искусство Казахстана в системе художественно-профессиональной подготовки будущих учителей изобразительного искусства и художественного труда в педагогических институтах: автореф. … док. пед. наук. - М., 2012. - 29 с.

11 Н?рм?ханова Г.Е. ?азіргі кезе?де ауыл мектептерінде о?ушыларды? шы?армашылы? дербестігін ?алыптастыру: Пед. ?ыл. канд. ... автореф. - Т?ркістан: Н?рлы Бейне, 2006. - 30 б.

12 ?тебаева ?.Т. Ауыл мектебі о?ушыларын рухани адамшершілікке т?рбиелеуді? педагогикалы? шарттары: Пед. ?ыл. канд. ... автореф. - Алматы, 2007. - 24 б.

13 М?хаметжанова А.О. Болаша? бастауыш сынып м??алімдерін ауыл мектептерінде педагогикалы? инновацияны пайдалану?а даярлау: Пед. ?ыл. канд. ... автореф. - ?ара?анды, 2010. - 30 б.

14 Сластенин В.А., Подымова Л.С. Готовность педагога к инновационной деятельности // Педагогическая наука и образование. 2006. №1. С. 32-37.

15 Юсуфбекова Н.Р. Общие основы педагогической инноватики: опыт разработки инновационных процессов в образовании. М.: Новая школа, 1991. 92 с.

16 Фейгинов С.Р. Динамика традиционного и инновационного в педагогике пост-советского периода // Вестник высшей школы. 2001. №2.

17 Шукшунов В.Е., Взятышев В.Ф., Романкова Л.И. Инновационное образование: идеи, принципы, модели. М., 1996. 215 с.

18 Шадриков В.Д. Новая модель специалиста: инновационная подготовка и компетентностный подход // Высшее образование сегодня. 2004. №8. С. 26-31.

19 Андреев В.И. Диалектика воспитания и самообразования творческой личности. Основы педагогики творчества. Казань, 1999. 183 с.

20 Бабанский Ю.К. Проблемы повышения эффективности педагогических исследований. М.: Просвещение, 1982. 151 с.

21 Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. М., 1981.

22 Абасов З. Инновационность в образовании и подготовка учителей // Вестник высшей школы. 2001. №4. С. 7.

23 Балаутдинова М.Е. Инновационный потенциал высшей школы: анализ и оценка. М.: Экономика, 2002. 324 с.

24 Бабанский Ю.К. ?азіргі жалпы білім беретін мектепте о?ыту ?дістемесі// Білім хабаршысы. - 2011. - No 11. - 163-175 б.

25 Бордовская Н., Реан А. Педагогика: О?у ??ралы. - Петербург: Петр, 2011.- 690 ж.

26 Дамытушы-педагогикалы? психология. О?ушылар?а арнал?ан о?улы? пед. институттар. Ред. проф. А.В. Петровский. - М., А?арту, 2013.- 480 ж.

27 Давыдов В.В. Білім беруді дамыту м?селелері. - М.: Академия, 2011.-457б.

28 Зимняя И.А. Педагогикалы? психология: Жо?ары о?у орындарына арнал?ан о?улы?. - М., 2013. - 480 ж.

29 Красновский Е.А. О?у білімдерін белсендіру. // Ке?естік педагогика. - 2010. - № 5. - С. 247-255.

30 Кругликов В.Н., Платонов Е.В., Шаранов Ю.А. Танымды? белсенділікті белсендіру ?дістері, Санкт-Петербург: Білім, 2012. - 436 б.

31 Морева Н.А. Саба?ты? заманауи технологиясы. М.: А?арту, 2011. - 350б.

32 Нужина Е.В. Тарих ж?не таби?ат тарихы саба?тарында АКТ-ны кіші о?ушыны? негізгі ??зыреттіліктерін ?алыптастыру ??ралы ретінде пайдалану [Электронды? ресурс] - http://www.openclass.ru/ ?олданыл?ан 20.02.2016 ж.

33 Пастушкова М.А. Кіші мектеп о?ушыларыны? о?у іс-?рекетін ?йымдастыруда?ы танымды? ?ызы?ушылы?тарын ?алыптастыру. Университет. А.И. Герцен. Дипломнан кейінгі д?птер: ?ылыми журнал. - 2011. - No 18(44). - С. 75-96.

34 Петерсон Л.Г., Агапов Ю.В., Кубышева М.А., Петерсон В.А. ?азіргі ?дістеме контекстіндегі о?у іс-?рекетіні? ж?йесі мен ??рылымы. -М.: Проспект, 2010. - 460 ж.Богуславский, Г.Б. Сборник фрагментов из переведенных книг М. Монтессори и статей российских авторов о педагогике/ М. Монтессори. - М.: «Карапуз», 2012 - 467 с.

35 Виноградова, Н.Ф. Умственное воспитание младших школьников в процессе ознакомления, /Н.Ф. Виноградова. - М.: Просвещение, 2013. - 201 с.

36 Атабаева У.С., Стамбекова А.С. Инновацияны? негізгі функцияларына педагогикалы? процесті? білімін дамыту // Жалпы ?ылым мен білімні? жаршысы. - 2022. № 4 (3). - С. 20 - 22.

37 Атабаева У.С., Стамбекова А.С. Болаша? бастауыш сынып м??алімдеріні? инновациялы? технологиямен білімін дамыту // Жастар ж?не ?ылым: білім мен біліктілікті арттыру атты ?аза?стан Т?уелсіздігіні? 30 жылды?ына арнал?ан жас ?алымдарды? халы?аралы? ?ылыми-т?жірибелік онлайн конференциясыны? е?бектер жина?ы, III ТОМ. - Шымкент, 2022. - С. 39-41.

Размещено на Allbest.ru

...